Art . Nr . 46 . a ,

                         Volumes

  In  verband  met  de  studie , als  ook  met  de  schets  en  tekening , lijkt  het  ons  gewenst  om  hier  te  herinneren  naar  welke  logische volgorde  je  te  werk  moet  gaan  bij  de  complete  weergeve  van  een  onderwerp , van  welke  aard  dit  ook  zijn  moge . 
  Je  zult  uw  aandacht  achtereenvolgens  gaan  richten  op : 
  De  volumes  (m.a.w.  de  verhoudingen ) 
  De  vormen 
  De  toonwaarden 
  En  tenslotte  de  kleur . 
  Wat  verstaat  men  nu  onder  volume  ?  Dit  aan  te  tonen  is  eenvoudig  en  om  het  te  bevatten  behoeft  je  slechts  de  figuurtjes  te  bekijken , waarin  wij  verscheidene  tekeningen  hebben  herhaald  met  een  aanduiding  van  de  onderdelen .  De  dikke  lijn  begrenst  de  verschillende  secondaire  volumes  die  te  vinden  zijn  in  ieder  van  de  totale  volumes  van  de  dieren  en  dus  de  algemene  vorm  van  het  onderwerp .  De  moeilijkheid  schuilt  in  de  noodzaak  om  die  volumes  goed  in  verhouding  tot  elkander  te  brengen  en  dat  wel  van  modellen  die  meestal  hun  verschijning  aanzienlijk  wijzigen  in  een  kort  tijdsbestek .  Later  zllen  wij  nog  eens  op  die  bewegelijkheid  van  het  onderwerp  terugkomen .
  Dezelde  proportiefouten  vindt  men  vaak  terug  in  het  werk  van  beginners .  Een  er  van  is  het  tekenen  van  een  te   grote  kop  of , anderzijds , te  kleine  kop , met  name  in  de  uitbeelding  van  vogels .  De  kop  kan  ons  uiteraad  nogal  in  verwarring  brengen  omdat  hij , geplaatst  aan  het  einde  van  een  meer  of  minder  lange  hals  en  onderhevig  aan  plotselinge  verdraaiingen , zich  moeilijker  toont  om  te  beoordelen  door  vergelijking .  Anderzijds  zal  de  kop  van  sommige  vogels , als  gevolg  van  bepaalde  bijzonderheden , soms  sterk  van  kleur , zoals  de  kam  en  de  lellen  van  een  haan , voor  het  oog  een overwegend  belang  gaan  verkrijgen , dat  hij  in  werkelijkheid  niet  heeft , althans  niet  wat  zijn  volume  betreft .  In  gedachte  moet  je  dan  zo'n  fraaie  opschik  weglaten , want  het  zijn  slechts  toegevoegde  onderdeeltjes  en  je  zult  dan  de  ware  verhoudingen  beter  gaan  aanvoelen .  De  afzonderlijke  ligging  van  een kop  door  de  lengte  van  de  hals  kan  ook  hinderlijk  zijn  bij  de  beoordeling  van  de  verhoudingen  bij  sommige  zoogdieren , vooral  de  geit , het  kameel  en  de  giraffe .
  Een  uitstekend  middel  om  teleurstellende  vergissingen  te  vermijden  is  om  juist  de  lengte  van  de  kop  zelf  als  maatstaf  te  gebruiken  bij  de  andere  proporties .  Aan  de  schilder  Ernest  Hareux  ontlenen  wij  het  volgende  voorbeeld  ( 86 ) .  Je  zult  constateren  dat  bij  de  koe  -  in  het  algemeen  gesproken  -  de  lengte  van  de  kop  een  of  meermalen  terugkomt  in  de  lengte van  de  andere  delen  van  het  lichaam .  Je  zult  er  dus  belang  bij  hebben ,  zelfs  al maakt  je  slechts  een  studie  van  alleen  een  kop , om  een  eenheid  van  verhouding  uit  te  kiezen , bijvoorbeeld  de  afstand  tussen  de  ogen , aan  de  hand  waarvan  je  op  correcte  wijze  uw  onderwerp  zult  kunnen  construeren . 
  Een  andere  fout , waarin  je  kunt  vervallen , bestaat  in  het  tekenen  van  dieren , vooral  zoogdieren , met  een  te  lang  lichaam  en  te  korte  poten  of  omgekeerd .  Bekijk  dus  goed  de  hoogte  en  de  verschijningsvormen  van  de  leegte , die  omsloten  wordt  tussen  de  buik , de  poten  en  de  grond  (fig . 85 ) .   Een  enkele  blik  is  voldoende  om  zijn  afmetingen  te  vergelijken  met  die  van  het  lichaam en  voor  wat  de  koe  betreft , zult  je  dan  zien  dat  de  hoogte  van  deze  " opening "  gelijk  is  aan  de  lengte van  de  kop .  Men  moet  dus  -  en  wij  zouden  dit  niet  genoeg  kunnen  herhalen  -  van  de  ene  vergelijkking  naar  de  andere  gaan , vooral  in  het  begin  van  uw  studie , want  langzaam  aan  zult  je  erin  slagen  zelfs  bij  bewegende  dieren , om  alleen  al  door  goed  kijken  de  verhoudingen  steeds  sneller foutloos  te beoordelen . 
  Een  uitstekende  oefening  om  mee  te  beginnen  zult  je  krijgen  door  een  stukje  doorschijnend  papier  te  leggen  op  de  verschillende  illustraties  van  dit  lesdeel  en  dan  de  diverse  volumes  van  ieder  dier  op  te  zoeken  door  hen  met  een  dikke  lijn  aan  te  duiden , zoals  gedaan  werd  op  fig . 82 - 84 .  In  dit  verband  moet  je  op  uw  hoede  zijn  voor  foto's , waarin  de  verhoudingen  vaak  sterk  " vertekend "  zijn .  
   Ook  een  andere  handelswijze  is  zeer  aan  te  bevelen .  Je  kunt  zich  daaraan  wijden  hetzij  naar  uw  studies  of  doorgevoerde  schetsen , hetzij  naar  het  levend  model .  Koop  een  paar  pijpjes  z.g.  plasticine  in  een  speciale  zaak  voor  kunstenaars .  Dit  is  een  boetseerpasta , die  op  klei  het  voordeel  heeft  niet  uit  te  drogen  en  dus  ook  niet  te  gaan  barsten .  Hij  bestaat  in  verschillende  kleuren , maar  je  kunt  het  beste  wit  of  grijs  nemen , neutrale  tinten  dus .  Met deze  volkomen  kneedbare  pasta  begint  je  naar  het  voorbeeld  van  de  mooie  exemplaren  van  fig. 4  en  5 ; op  een  plankje  een  laag  relief  te  boetseren  of  een  vrijstaand  beeldje  ( zie  fig . 17  en  18 ) , aanvangend  met  de  volumes  van  een  konijn , een  eend  en  een  kip .  Kies  in  het  begin  een  eenvoudig , ineengedrongen  onderwerp , dat  geen  inwendige  bewapening  ( ondersteuning )  nodig  heeft  om de  samenstellende  delen  bijeen  te  houden .  Het  verband  tussen  deze  laatste  dient  je  goed  te  respecteren  door  de  vlakken  die  het  licht  vasthouden , op  de  juiste  wijze  tot  uitdrukking  te  brengen .  Maar  pas  er  voor  op  om  deze  vlakken  uit  te  snijden  in  een  overvloed  van  pasta , zoals  je  een  kluit  boter  zou  gaan  modeleren  door  er  telkens  stukjes  af  te  halen  met  een  mes .  Neemt  als  uitgangspunt  een  algemeen  volume , dat  kleiner  is  van  omvang  dan  hetgeen  je  uiteindelijk  bereiken  wilt , om  dan  bij  kleine  stukjes  tegelijk , in  de  vingers  platgedrukte  bollentjes  van  de  grote  voorraad  aan  te  brengen .  Waar  de  vinger  te  kort  zou  schieten  voor  de  gewenste  vormgeving , kunt  je  gebruik  maken  van  een  boetseerhoutje  of  soortgelijk  instrumentje  om  de  materie  aan  te  brengen  en  in  de  vereiste  vorm  te  krijgen .  Dit  kleine  boetseerwerkje  kan  een  hoogte  of  lengte , naar  gelang  de  omstandigheden , van  10  cm .  krijgen . 
  Als  je  een  staande  eend  zoudt  willen  maken , zoals  die  van  fig . 88 , zal  de  broosheid  van  zijn  contructie  een  kleine  bewapening  vereisen  bestaande  uit    ijzerdraad , dat  met  enkele  spijkertjes  op  het  plankje  vastgehecht  is . 
  Deze  oefeningen  zullen  je  het  enorme  voordeel  bieden  dat  je vertrouwd  geraakt  met  de  grote  volumes  en  ook  met  het  aspect  van  de  z.d.  verkortingen , waarop  wij  nog  terugkomen  .
  Je  zult  zo'n  boetseerwerkje  n.l.  gemakkelijk  kunnen  verplaatsen , hem  onder  verschillende  hoeken  bekijken , op  uw  gemak  het  aspect  van  een  of  ander  volume  in  een  of   andere  stand  kunnen  beoordelen  en  de  schijnbare  vormveranderingen , waaraan  hij  onderworpen  is . 
  Wanneer  je  na  deze  oefening  naar  uw  beeldje  en  naar  de  natuur  gaat  tekenen , zult  je  uw  onderwerp  veel  beter  gaan  begrijpen  en  uw  werk  zal  daarvan  de  vruchten  plukken , daar  kunt  je  van  op  aan .

Fig . 85 .

Hoogte  en 
verschijningsvormen 
van  de  leegte .

Fig . 87 .

Verhoudingen  en
contructie  van  het
paardenhoofd
( naar  E. Hareux ) .

Art. Nr. 46 . 

                KENNIS  VAN  HET   DIER

 Waarneming  -  Overdenking  -  Geheugen

  Aangezien  de  mens  egocentrisch  is , heeft hij  de  neiging  om  alles  wat  hem  omringt  met  zichzelf  in  betrekking  te  brengen .
  Het  dier  nu  is  een  wezen , wiens  geestelijke  en  lichamelijke  eigenschappen  hem  in  staat  stellen  zich  min  of  meer  met  ons  leven  te  vermengen .  Als  vriend  of  vijand  kent  het  beest  een  instelling  verband  houdende  met  zijn  eigenschappen  en  maakt  hij  gebruik  van  zijn  bekwaamheden .  Zijn  betrekkingen  met  ons  mensen  zijn  uiterst  afwisselend .  
  In  verschillende  graad  beschikt  hij  over  de  zintuigen  van  gevoel , smaak , gezicht , gehoor  en  reuk .  Van  al  deze  is  het  gevoel  wel  het  minst  ontwikkeld .  Maar  toch , wie  heeft  nooit  een  paard  of  een  ezel  gezien , terwijl  hij  de  grond  aftastte  met  zijn  poot  om  er  een  vast  steunpunt  te  vinden  ?  Bij  de  zoogdieren  is  de  smaak  vrij  groot , terwijl  de  reuk  bij  hen  een  hoge  perfectie  bereikt .  Het  gehoor  wint  het  soms  nog  van  de  reuk , hetgeen  bijv, niet  het  geval  is  bij  de  hond , bij  wie  deze  zintuigen  volmaakt  ontwikkeld  zijn .  Het  gezicht  van  zijn  kant  bereikt  niet  de  hoogte  van  de  reuk  behalve  bij  de  vogels , waar  hij  van  een  bijzonder  scherpte  is . 
  Men  dient  veel  belang te  hechten  aan  het  oog , waarin  zich  de  gevoelens  en  hartstochten  weerspiegelen .  Wij  spreken  nu  niet  over  de  blik   van  de   hond  of  de  kat , waarvan  wij  de  uitdrukkingen  goed  kennen .  Maar  bekijken  wij  eens  het  oog  van  een  haan  bijvoorbeeld , of  van  een  konijn  en , als  daartoe  de  gelegenheid  is , het  zeer  mooie  oog  van  de  ooievaar  of  dat  van  de  giraffe :  een  bewonderenswaardige  edelsteen  !
  Dieren  bezitten  een  sterk  uitgesproken  karakter .  Illustratoren  en  humoristen  moeten  dat  niet  vergeten .  Wij  zullen  deze  opsoming  echter  niet  verder  voortzetten  en  blijven  spreken  over  de  goede  en  slechte  eigenschappen  van  ieder  soort .  Laat  ons  liever  volstaan  met  te  herinneren  aan  de  raad  van  de  knappe  dierenschilder  Léon  BARRILLOT  : 
" Bestudeer  de  gewoonten  en  de  zeden  van  het  karakter  van  de  dieren , ik  zou  haast  zeggen  hun  geest  !  Je  denkt misschien  dat  ik  hen  te  hoog  aansla  ?  Neen  !  Leeft  met  hen  en , na  hen  goed   bestudeerd  te  hebben , zult  je  zien  dat  men  hun  menige  eigenschap  zou  kunnen  benijden .  Tegenover  de  dieren  vreesde  MICHELET   onbillijk  te  zijn  geweest  door  hen  eens  " onze  minderwaardige  broeders "  genoemd  te  hebben " .
  Het  was  dus  geenszins  overbodig  om  even  stil  te  staan  bij de  gedragingen  van  onze  modellen .  Die  warme  belangstelling  zal  overgaan  op  uw  schetsen  en  tekeningen , die  daardoor  meer  leven  zullen  ontvangen  en  die  de  gevoelige  noot  in  zich  zullen  dragen , waarop  wij  doelden  in  het  begin  van  dit  lesdeel , toen  wij  zeiden  dat  een  werk  zonder  gevoel  nooit  kunst  zal  kunnen  zijn .
  Wat  heeft  het  voor  zin  om  naar  een  potlood  te  grijpen , als  men  niets  of  bijna  niets  van  zijn  model  weet  ?   Tekenen  is  allereerst  nadenken  en  overwegen .  Indien  je  werkelijk  uw  onderwerp  -  welk  dan  ook  -  goed  hebt  overdacht , dan , maar  ook  alleen  dan , zal  uw  schets  of  tekening  " iets "  kunnen  zijn .
  Laten  wij  het  tot  slot  nog  eens  hebben  over  het  geheugen .  Te  vaak , helaas , zet  een  leerling  onder  enkele  schetsen  de  mededeling  " uit  het  hoofd  " .  Maar  hoe  kan  men  " uit  het  hoofd "  het  sihouet  van  bijv.  een  kip  of  een  eend  fabriceren  ?  Zoiets  wordt  niet 
" uitgevonden "  !  Zoiets  ontstaat  door  directe  waarneming  of , na  zeer  talrijke  waarnemingen  naar  het  leven , uit  het   geheugen  en  dan  met  te  meer  succes  naarmate  men  meer  gezien  en  onthouden  heeft .  Het  visuele  geheugen  ontwikkelt  zich  op  dezelfde  wijze  als  het  gewone  geheugen ; het  is  voldoende  om  het  oefening  te  geven .
  Als  je  zich  gedurende  twee  of  drie  zittingen  wijdt  aan  de  studie  van  konijnen , en  van  hen  alleen , zult  je  als  gevolg  van  deze  arbeid  overmijdelijk  ingelicht  zijn  over  hun  vormen , hun  verhoudingen  en  hun  typische  houdingen .  Je  zult  dan  in  de  geest  en  in  het  oog  ware  beelden  bewaren  en , in  afwezigheid  van  deze  modellen , zal  het  niet  in  je  opkomen  om  te  gaan  verzinnen , maar  wel  degelijk  om  uw  herleefde  herinneringen  te  gaan  natekenen , door  een  onderzoek  van  wat  in  uw  hoofd  opgetekend  staat .  Na  het  werken  in  de  natuur  zelf  is  dat  ook  de  meest  aanbevelenswaardige  wijze  van  doen .  Zowel  het  een  als  het  andere  is  heel  wat  nuttiger  dan  copieren , daar  zult je  wel  van  overtuigd  zijn  !
  Als  je  na  het  werken  buiten  thuis  komt , ga  dan  niet  meer  aan  de  tekening  naar de  natuur  verder  werken  met  de  bedoeling  deze  de  verbeteren ; je  zult  ze  juist  gaan  bederven  en  spontaniteit , die  immers  hun  ware  bekoring  uitmaken .
  Wijdt  je  dus  zo  vaak  als  mogelijk  is  aan  een  vriendschappelijke  en  niet  koude  of  minachtende  observatie  van  de  dieren , wendt  je  uitsluitend  tot  een  directe  vertolking  zonder  uw  inspanningen  te  verspreiden ;  beperk  je  dus  in  de  aanvraag  tot  een  bepaalde  diersoort  en  versnipper  uw  belangselling  niet  over  een  te  groot  aantal  soorten . 

Art . Nr . 45 . d ,

               De  schets  van  een  groep

  Als  je  veel  oefeningen  gemaakt  hebt , kunt  je  eens  een  schets  van  een  groep  proberen  te  maken .  Door  de  aard  van  het  onderwerp  moet  men  hierbij  natuurlijk  met  eenvoud  en  snelheid  te  werk  gaan .  Wanneer  bij  sommige  onderdelen  bepaalde  zwakheden  in  de  tekening , een  gevolg  van  de  omvang  van  het  na  te  volgen  ensemble , aan  het  licht  treden , dan  behoeft  dat  niet  al  te  zwaar  te  wegen : het  is  de  harmonie  van  het  geheel , die  men  moet  nastreven  en  het  zijn  vooral  de  lijnen , die  de  arabesk ,  de  golfbeweging , uitdrukken , die  men  te  pakken  moet  zien  te  krijgen .
  Voor  de  uitvoering  van  de  schets  van 
fig . 72  is  de  kunstenaar  op  het  geschikte  ogenblik  verschenen , op  het  uur  van  de  maaltijd , een  uitgelezen  moment , waarop  men  de  kans  heeft  de  modellen  in  betrekkelijke  rust  aan  te  treffen .

 De  schets  met  aanduiding  van  de  omgeving .

  Soms  is  het  moeilijk  om  het  verlangen  te  weerstaan  om  met  het  dier  ook  enkele  elementen  aan  te  geven  van  het  décor , waarin  het  geplaatst  is .  Is  het  niet  vaak  één  met  die  omgeving  ?  Zonder  dat  de  tekening  verder  doorgevoerd  behoeft  te  zijn , krijgt  de  uitbeelding  daardoor  een  grotere  suggestieve  kracht ...
  Het  is  intussen  niet  nodig  om  verder  te  gaan  dan  een  simpele  aanduiding , of  dit  nu  een  volle  of  een  kale  tak  is , een  hek  of  een  staldeur , die  de  kunstenaar  met  enkele  snelle  lijnen  op  zijn  papier  te  voorschijn  roept .
  Kijk  maar  naar  die  zwanen  op  het  water  ( fig . 73 ) .  De  schets  krijgt  aanstonds  een  dichterlijke  bekoring , die  een  afbeelding  van  dezelfde  vogels  zonder  hun  natuurlijke  omgeving  ten  enemale  missen  zou .  Het  kan  zelfs  gebeuren  dat  het  dier  dat , naar  de  schijn , van  een  zeer  beperkt  belang  lijkt , niettemin  aan  de  totaliteit  zijn  bestaansreden  schenkt .  Dat  is  bijv.  het  geval  met  ons  tweede  voorbeeld :  wanneer  je  in  de  geest  het  onder  het  gebladerte  slapende  eendje  wegdenkt , zult  je  constateren  dat  de  rest  bijna  zijn  gehele  betekenis  verliest  waarbij  wij  opmerken  dat  het  hier  om  een  werkelijk  in  de  natuur  gezien  tafereeltje  gaat  en  niet  om  iets  dat  kunstmatig  gecomponeerd  werd  (fig . 74 ).
  Laten  wij , om  te  besluiten ,nog  zeggen  dat  de  schets  even  nuttig  is  als  de  studie , maar  op  een  ander  plan .  Nochtans  is  een  voorbereiding  daartoe  wel  noodzakelijk  en  wij  raden  je  aan , zoals  wij  reeds  eerder  deden , om  eerst  studies  naar  het  dode  dier  te  maken  opdat  je  zich  met  minder  tijdnood  kunt  oefenen  in  het  goed  bekijken  en  begrijpen  van  het  model .