Fig . 87 .

Verhoudingen  en
contructie  van  het
paardenhoofd
( naar  E. Hareux ) .

Art. Nr. 46 . 

                KENNIS  VAN  HET   DIER

 Waarneming  -  Overdenking  -  Geheugen

  Aangezien  de  mens  egocentrisch  is , heeft hij  de  neiging  om  alles  wat  hem  omringt  met  zichzelf  in  betrekking  te  brengen .
  Het  dier  nu  is  een  wezen , wiens  geestelijke  en  lichamelijke  eigenschappen  hem  in  staat  stellen  zich  min  of  meer  met  ons  leven  te  vermengen .  Als  vriend  of  vijand  kent  het  beest  een  instelling  verband  houdende  met  zijn  eigenschappen  en  maakt  hij  gebruik  van  zijn  bekwaamheden .  Zijn  betrekkingen  met  ons  mensen  zijn  uiterst  afwisselend .  
  In  verschillende  graad  beschikt  hij  over  de  zintuigen  van  gevoel , smaak , gezicht , gehoor  en  reuk .  Van  al  deze  is  het  gevoel  wel  het  minst  ontwikkeld .  Maar  toch , wie  heeft  nooit  een  paard  of  een  ezel  gezien , terwijl  hij  de  grond  aftastte  met  zijn  poot  om  er  een  vast  steunpunt  te  vinden  ?  Bij  de  zoogdieren  is  de  smaak  vrij  groot , terwijl  de  reuk  bij  hen  een  hoge  perfectie  bereikt .  Het  gehoor  wint  het  soms  nog  van  de  reuk , hetgeen  bijv, niet  het  geval  is  bij  de  hond , bij  wie  deze  zintuigen  volmaakt  ontwikkeld  zijn .  Het  gezicht  van  zijn  kant  bereikt  niet  de  hoogte  van  de  reuk  behalve  bij  de  vogels , waar  hij  van  een  bijzonder  scherpte  is . 
  Men  dient  veel  belang te  hechten  aan  het  oog , waarin  zich  de  gevoelens  en  hartstochten  weerspiegelen .  Wij  spreken  nu  niet  over  de  blik   van  de   hond  of  de  kat , waarvan  wij  de  uitdrukkingen  goed  kennen .  Maar  bekijken  wij  eens  het  oog  van  een  haan  bijvoorbeeld , of  van  een  konijn  en , als  daartoe  de  gelegenheid  is , het  zeer  mooie  oog  van  de  ooievaar  of  dat  van  de  giraffe :  een  bewonderenswaardige  edelsteen  !
  Dieren  bezitten  een  sterk  uitgesproken  karakter .  Illustratoren  en  humoristen  moeten  dat  niet  vergeten .  Wij  zullen  deze  opsoming  echter  niet  verder  voortzetten  en  blijven  spreken  over  de  goede  en  slechte  eigenschappen  van  ieder  soort .  Laat  ons  liever  volstaan  met  te  herinneren  aan  de  raad  van  de  knappe  dierenschilder  Léon  BARRILLOT  : 
" Bestudeer  de  gewoonten  en  de  zeden  van  het  karakter  van  de  dieren , ik  zou  haast  zeggen  hun  geest  !  Je  denkt misschien  dat  ik  hen  te  hoog  aansla  ?  Neen  !  Leeft  met  hen  en , na  hen  goed   bestudeerd  te  hebben , zult  je  zien  dat  men  hun  menige  eigenschap  zou  kunnen  benijden .  Tegenover  de  dieren  vreesde  MICHELET   onbillijk  te  zijn  geweest  door  hen  eens  " onze  minderwaardige  broeders "  genoemd  te  hebben " .
  Het  was  dus  geenszins  overbodig  om  even  stil  te  staan  bij de  gedragingen  van  onze  modellen .  Die  warme  belangstelling  zal  overgaan  op  uw  schetsen  en  tekeningen , die  daardoor  meer  leven  zullen  ontvangen  en  die  de  gevoelige  noot  in  zich  zullen  dragen , waarop  wij  doelden  in  het  begin  van  dit  lesdeel , toen  wij  zeiden  dat  een  werk  zonder  gevoel  nooit  kunst  zal  kunnen  zijn .
  Wat  heeft  het  voor  zin  om  naar  een  potlood  te  grijpen , als  men  niets  of  bijna  niets  van  zijn  model  weet  ?   Tekenen  is  allereerst  nadenken  en  overwegen .  Indien  je  werkelijk  uw  onderwerp  -  welk  dan  ook  -  goed  hebt  overdacht , dan , maar  ook  alleen  dan , zal  uw  schets  of  tekening  " iets "  kunnen  zijn .
  Laten  wij  het  tot  slot  nog  eens  hebben  over  het  geheugen .  Te  vaak , helaas , zet  een  leerling  onder  enkele  schetsen  de  mededeling  " uit  het  hoofd  " .  Maar  hoe  kan  men  " uit  het  hoofd "  het  sihouet  van  bijv.  een  kip  of  een  eend  fabriceren  ?  Zoiets  wordt  niet 
" uitgevonden "  !  Zoiets  ontstaat  door  directe  waarneming  of , na  zeer  talrijke  waarnemingen  naar  het  leven , uit  het   geheugen  en  dan  met  te  meer  succes  naarmate  men  meer  gezien  en  onthouden  heeft .  Het  visuele  geheugen  ontwikkelt  zich  op  dezelfde  wijze  als  het  gewone  geheugen ; het  is  voldoende  om  het  oefening  te  geven .
  Als  je  zich  gedurende  twee  of  drie  zittingen  wijdt  aan  de  studie  van  konijnen , en  van  hen  alleen , zult  je  als  gevolg  van  deze  arbeid  overmijdelijk  ingelicht  zijn  over  hun  vormen , hun  verhoudingen  en  hun  typische  houdingen .  Je  zult  dan  in  de  geest  en  in  het  oog  ware  beelden  bewaren  en , in  afwezigheid  van  deze  modellen , zal  het  niet  in  je  opkomen  om  te  gaan  verzinnen , maar  wel  degelijk  om  uw  herleefde  herinneringen  te  gaan  natekenen , door  een  onderzoek  van  wat  in  uw  hoofd  opgetekend  staat .  Na  het  werken  in  de  natuur  zelf  is  dat  ook  de  meest  aanbevelenswaardige  wijze  van  doen .  Zowel  het  een  als  het  andere  is  heel  wat  nuttiger  dan  copieren , daar  zult je  wel  van  overtuigd  zijn  !
  Als  je  na  het  werken  buiten  thuis  komt , ga  dan  niet  meer  aan  de  tekening  naar de  natuur  verder  werken  met  de  bedoeling  deze  de  verbeteren ; je  zult  ze  juist  gaan  bederven  en  spontaniteit , die  immers  hun  ware  bekoring  uitmaken .
  Wijdt  je  dus  zo  vaak  als  mogelijk  is  aan  een  vriendschappelijke  en  niet  koude  of  minachtende  observatie  van  de  dieren , wendt  je  uitsluitend  tot  een  directe  vertolking  zonder  uw  inspanningen  te  verspreiden ;  beperk  je  dus  in  de  aanvraag  tot  een  bepaalde  diersoort  en  versnipper  uw  belangselling  niet  over  een  te  groot  aantal  soorten . 

Art . Nr . 45 . d ,

               De  schets  van  een  groep

  Als  je  veel  oefeningen  gemaakt  hebt , kunt  je  eens  een  schets  van  een  groep  proberen  te  maken .  Door  de  aard  van  het  onderwerp  moet  men  hierbij  natuurlijk  met  eenvoud  en  snelheid  te  werk  gaan .  Wanneer  bij  sommige  onderdelen  bepaalde  zwakheden  in  de  tekening , een  gevolg  van  de  omvang  van  het  na  te  volgen  ensemble , aan  het  licht  treden , dan  behoeft  dat  niet  al  te  zwaar  te  wegen : het  is  de  harmonie  van  het  geheel , die  men  moet  nastreven  en  het  zijn  vooral  de  lijnen , die  de  arabesk ,  de  golfbeweging , uitdrukken , die  men  te  pakken  moet  zien  te  krijgen .
  Voor  de  uitvoering  van  de  schets  van 
fig . 72  is  de  kunstenaar  op  het  geschikte  ogenblik  verschenen , op  het  uur  van  de  maaltijd , een  uitgelezen  moment , waarop  men  de  kans  heeft  de  modellen  in  betrekkelijke  rust  aan  te  treffen .

 De  schets  met  aanduiding  van  de  omgeving .

  Soms  is  het  moeilijk  om  het  verlangen  te  weerstaan  om  met  het  dier  ook  enkele  elementen  aan  te  geven  van  het  décor , waarin  het  geplaatst  is .  Is  het  niet  vaak  één  met  die  omgeving  ?  Zonder  dat  de  tekening  verder  doorgevoerd  behoeft  te  zijn , krijgt  de  uitbeelding  daardoor  een  grotere  suggestieve  kracht ...
  Het  is  intussen  niet  nodig  om  verder  te  gaan  dan  een  simpele  aanduiding , of  dit  nu  een  volle  of  een  kale  tak  is , een  hek  of  een  staldeur , die  de  kunstenaar  met  enkele  snelle  lijnen  op  zijn  papier  te  voorschijn  roept .
  Kijk  maar  naar  die  zwanen  op  het  water  ( fig . 73 ) .  De  schets  krijgt  aanstonds  een  dichterlijke  bekoring , die  een  afbeelding  van  dezelfde  vogels  zonder  hun  natuurlijke  omgeving  ten  enemale  missen  zou .  Het  kan  zelfs  gebeuren  dat  het  dier  dat , naar  de  schijn , van  een  zeer  beperkt  belang  lijkt , niettemin  aan  de  totaliteit  zijn  bestaansreden  schenkt .  Dat  is  bijv.  het  geval  met  ons  tweede  voorbeeld :  wanneer  je  in  de  geest  het  onder  het  gebladerte  slapende  eendje  wegdenkt , zult  je  constateren  dat  de  rest  bijna  zijn  gehele  betekenis  verliest  waarbij  wij  opmerken  dat  het  hier  om  een  werkelijk  in  de  natuur  gezien  tafereeltje  gaat  en  niet  om  iets  dat  kunstmatig  gecomponeerd  werd  (fig . 74 ).
  Laten  wij , om  te  besluiten ,nog  zeggen  dat  de  schets  even  nuttig  is  als  de  studie , maar  op  een  ander  plan .  Nochtans  is  een  voorbereiding  daartoe  wel  noodzakelijk  en  wij  raden  je  aan , zoals  wij  reeds  eerder  deden , om  eerst  studies  naar  het  dode  dier  te  maken  opdat  je  zich  met  minder  tijdnood  kunt  oefenen  in  het  goed  bekijken  en  begrijpen  van  het  model .

Art . Nr . 45 . c ,

                       De  eenvoudige  schets

  De  schematische  schetsen , die  wij  zojuist  bespraken , kunnen  wij  beschouwen  als  een  soort  van  " karkassen " , waarvan  het  mogelijk  is  om  zijn  omtrekken  wat  te  verzachten  door  de  vormen  van  het  model  meer  naar  waarheid  weer  te  geven .  Men  kan  tenslotte  ook  nog  enkele  onontbeerlijke  onderdeeltjes  aanbrengen , alleen  die , teneinde  de  overheersende  kenmerken  van  het  onderwerp  goed  tot  zijn  recht  te  doen  komen .  Op  die  wijze  zult  je  uw  eerste  eenvoudige  schetsen  tot  stand  kunnen  brengen .  Vergeet  daarbij  niet  dat  het  oorspronkelijke  schemabeeld  niet  op  het  papier  getekend  hoeft  te  worden  als  men  dit  goed  in  de  geest  heeft  weten  op  te  nemen  dus  door  zeer  goed  te  kijken .  Dit  geestesschema , eenmaal  op  papier  gezet , geeft  leiding  aan  de  hand  en  maakt  het  dus  mogelijk  om  al  tot  meer  complete  uitbeeldingen  te  geraken  waarbij  men  toch  nog  steeds  binnen  een  sobere  uitdrukkingswijze  blijft .  Merk  ook  op  dat  een  aanduidingswijze  van  deze  aard  in  het  algemeen  een  betere  indruk  van  beweging  geeft  dan  verder  doorgevoerde  studies ; zozeer  is  het  waar  dat , hoe  meer  détails  men  aanbrengt , hoe onbeweeglijker  men  zijn  onderwerp  maakt .  Zodoende  is  het  mogelijk  dat  men , door  het  goed  te  willen  doen , soms  een  zeer  levendig  dier  verandert  in  een  opgezet  dier .
  Bekijk  eens  de  schetsen  van  fig . 61  en  vergelijk  hen  met  fig . 60 .  Fig . 64  toont  je  een  kippenkop  en  een  maraboe  met  uitgestrekte  vleugels .  Fig . 65  toont  een  serie  van  drie  schetsen , de  eerste  eenvoudig , bijna  schematisch , de  tweede  doorgevoerd  en  de  derde  sterk  doorgevoerd .

              De  doorgevoerde  schets

  Indien  bij  deze  de  vormen  wat  meer  benaderd  en  wat  meer  gekarakteriseerd  kunnen  worden , moet  hij  toch  ook  enkele  accentjes  bevatten , die  in  zekere  mate  de 
" volumes  "  van  het  model  vermogen  uit  te  drukken  ( fig ; 65 - 2 ) .  Wanneer  uw  vaardigheid  zich  verder  ontwikkeld  zal  hebben , kunt  je  proberen  om  hier  en  daar  een  mooie , krachtige  en  decoratieve  vlek  te  plaatsen , zoals  die  te vinden  zijn  b.v.  op  de  vleugels  van  een  ooievaar  of  de  huid  van  een  koe .  Tot  dat  doel  zoudt  je  het  potlood  ( fig . 66 )  kunnen  verwisselen  voor  de  pen  of  het  penseel . 

          De  ver  doorgevoerde  schets

  Men  kan  natuurlijk  nog  verder  gaan .  Maar niet  te  ver  !.. net  wat  nodig  is .  De  lijn  zal  min  of  meer  doorlopend  zijn  en  ditmaal  komen  er  ook  waarden  aan  te  pas .  Het  resultaat  is  onloochenbaar  van  een  grotere  volledigheid  ( fig. 65 - 3 ) .
  Maar  laat  ons  eerlijk  zijn  en  erkennen  dat wat  de  beweging  betreft , de  schets  er  niet  op  vooruitgegaan  is , misschien  zelf  wel  iets  verloren  heeft .  De  schets  die  op  fig. 67  is  afgebeeld  stelt  de  overgang  voor , een  uitbeeldingswijze  tussen  de  doorgevoerde  en  ver  doorgevoerde  schets , van  welke  laatste  men  in  de  fig . 68 - 71  meer  voorbeelden  aantreft .  Een  schets , die  snel  neergezet  werd  in  een  samenstelsel  van  fors  met  potlood  of  inkt  getrokken  lijnen , kan  opgehoogd  worden  door  enkele  gewassen  toetsen  of  waterverfvlekken , zoals  wij  al  gezegd  hebben .  Maar  het  is  dan  nodig  dat  de  toonwaarde  van  deze  toetsen  enerzijds  overeenkomt  met  de  schaduwpatijen  teneinde  de  plastiek  te  doen  uitkomen  en  anderzijds  met  de  waarde  die  " aankleding " van  het  model  bezit :  onder  eenzelfde   belichting  vertonen  namelijk  een  lichte  verendos  en  een  donkere  huid  in  hun  algemeenheid  niet  dezelfde  waarde .  Bij  de  eerste  zullen  de  plans  natuurlijk  op  een  teerder  wijze  moeten  worden  uitgedrukt  dan  bij  de  tweede .  In  ieder  geval  zal  men  de  bouw  van  een  model  beter  begrijpen  wanneer  hij  in  het  volle  licht  staat , en  wel  doordat  de  schaduwen  sterker  te  voorschijn  zullen  treden  om  de  volumes  beter  te  markeren .