Art . Nr . 19 .

                        Het   Landschap .

  Bij  de  onderwerpen  die  het  potlood  of  het  penseel  van  de  kunstenaar  in  beweging  brengen  is  het  landschap  zeker  niet  het  minst  belangwekkende .  De  verscheidenheid  in  landschappen  is  oneindig  al  naar  gelang  de  landstreek , het  licht  dat  er  op  valt  en  welk  jaargetijde  het  is .  Eenzelfde  onderwerp  kan  al  zeer  verschillend  zijn  onder  het  steeds  wisselende  spel  van  licht  en  schaduw ?  Talloze  kleurschakeringen , nu  eens  krachtig , dan  weer  zacht  en  teder  geven  het  landschap  steeds  een  andere  aanblik .  Een  landschap  kan  groots  en  indrukwekkend  zijn  -  monumentaal  zouden  wij  haast  willen  zeggen  -  en  dan  plotseling  kunnen  wij  weer  geboeid  worden  door  een  uitgesproken  schilderachtigheid .  Maar  altijd  heeft  het  landschap  een  sfeer .  En  die  sfeer  is  het  die  wij  moeten  leren  aanvoelen  en  begrijpen .                                                     
  Er zijn vele  manieren  om  het  landschap  te  zien  en  dit  weer  te  geven  en  hier  treedt  dan  vanzelfsprekend  het  karakter  en  de  smaak  naar  voren  van  degenen  die  het  tekenen  of  schilderen .  De  een  wordt  getroffen  door  de  lijnen  en  hetgeen  ontstaat  door  hun  harmonisch  samenspel  ;  hij  zal  dus  meer  de  bekoring  van  de  vorm  dan  die van  de  kleur  ondergaan .  De  ander  zal  echter  meer  op  de  kleur  afgaan  ten  koste  van  een  topografische  juistheid  van  de  vormen .  Er  zijn  die  hun  onderwerpen  bij  voorkeur  zoeken  in  lieflijke  streken , doch  wij  kennen  er  ook  die  een  grote  voorliefde  hebben  voor  het  woeste , onherbergzame  landschap  met  zijn  grote  tegenstellingen  van  kleur  en  vorm .
  Maar  zonder  rekening  te  houden  met  deze  voorkeur , dragen  toch  alle  werken  van  talentvolle  kunstenaars  met  hun  verschillend  temperament  het  merkteken  van  hun  persoonlijkheid .  Eenzelfde  landschap  door  verschillende  tekenaars  of  schilders  gemaakt , zal  evenzovele  uitkomsten  te  zien  geven .  Hun  oprechtheid  tegenover  het  onderwerp  behoeft  men  zeker  niet  in  twijfel  te  trekken , doch  zij  hebben  de  natuur  weergegeven  ieder  naar  zijn  eigen  wijze  van  ontvankelijkheid .  Elk  van  hen  zal  ons  een  persoonlijk  beeld  te  zien  geven ;  niet  van  het  onderwerp  zoals  het  in  werkelijkheid  is , doch  en  beeld  van  het  onderwerp  zoals  je  dit  aanvoelt .  Alles  wat  de  kunstenaar  heeft  doorvoeld  en  beleefd  bij  het  aanschouwen  van  zijn  onderwerp  zal  zijn  weerslag  vinden  in  het  kunstwerk .  Op  die  wijze  zal  de  persoonlijkheid  zich  openbaren , niet  alleen  in  het  schilderij , maar  ook  in  een  studie  of  in  een  eenvoudig  schetsje .
  De  natuur  geeft  ons  een  groot  aantal , vaak  ingewikkelde , motieven  te  zien .  Onderwerpen  zijn  er  te  kust  en  te  kleur , doch  zij  verschijnen  nimmer  zuiver  van  elkaar  gescheiden .  Het  is  dus , om  te  beginnen , onze  taak  om  uit  die  veelheid  van  motieven   juist  dat  te  kiezen  wat  interessant  en  waard  is  weergegeven  te  worden .  Wij  moeten  ook  altijd  trachten  het  meest  kenmerkende  van  een  bepaalde  landstreek  te  leren  zien  en  te  begrijpen .  Bij  onze  opzet  komt  het  er  dus  op  aan  om  tot  een  vlakverdeling  te  komen  die  het  onderwerp  van  zijn  meest  gunstige  kant  laat  zien .  Het  kan  zeer  vaak  voorkomen  dat  een  bepaald  motief  niet  aan  onze  bedoeling  voldoet  en  in  die  gevallen  zijn  wij  volkomen  vrij  -  en  dit  is  zelfs  noodzakelijk  -  wijzigingen  aan  te  brengen , opdat  het  onderwerp  beantwoordt  aan  de  wetten  van  opbouw , die , volgens  de  zuiver  klassieke  regels , eisen  dat  een  motief   gecentreed , in  evenwicht  gebracht  en  gesloten  is .  Wij  zullen  deze  begrippen  thans  nader  omschrijven .  Een  motief  is  gecentreerd  ( op  het  midden  gericht ) , waneer  het  in  het  middengedeelte  een  belangrijk  element  bevat , dat  het  oog  van  de  waarnemer  trekt .  Maar...  let  op !  Dit  wil  niet  zeggen  dat  dit  onderdeel  ook  precies  in  het  midden  moet  staan .  In  dit  geval  zal  het  midden  iets  naar  links  of  naar  rechts  verplaatst  worden  om  eentonigheid  te  vermijden  welke  zou  onstaan  door  een  zuivere  symmetrische  opbouw  in  twee  vlakken  van  gelijke  grootte .  De  ongelijke  vlakken  welke  zullen  onstaan  door  het  naar  links  of  rechts  brengen  van  het  hoofdmotief  dienen  wij  op  die  wijze  in  te  delen  dat  het  ene  vlak  een  tegenwicht  vormt  tot  het  andere .  Op  die  wijze  brengen  wij  dan  het  motief  in  evenwicht .
  Tenslotte  is   het  motief  gesloten  -  of  omsloten  -  wanneer  de  onderdelen  van  de  zijkanten  voldoende  zijn  om  op  een  of  andere  wijze  het  geheel  te  binden .  Wij  laten  nu  eerst  enkele  voorbeelden  van  goede  en  slechte  indelingen  zien .  
  Fig . 1 .  Het  motief  is  op  het  midden  gericht  door  de  kerktoren  en  in  evenwicht  gehouden  door  het  huis  links  en  de  boom  rechts .  De  brug  ( fig . 2 )  is  op  het  midden  gericht  terwijl  het  geheel  in  evenwicht  wordt  gehouden  en  afgesloten  is  door  de  bomen  links  en  rechts . 
  Fig . 3  :  de  compositie  is  mooi  omsloten  door  de  bomen ,  terwijl   het  geheel  gecentreed  is  door  de  weg  en  de  kerk .  
  Fig . 4  :  een  onevenwichtig  motief .  Alle  zwaarte  is  naar  rechts  gericht .  
  Fig . 5  :  deze  indeling , hoewel  juist  in  evenwicht , kan  men  niet  fraai  noemen .  De  kerk  is  hier  het  voornaamste  onderdeel , maar  staat  daarvoor  teveel  naar  rechts .

  Om  het  opzetten  en  om  de  keus  van  onderwerpen  te  vergemakkelijken , raden  wij  je  aan  gebruik  te  maken  van  een  heel  eenvoudig  en  zeer  praktisch  hulpmiddel :  de  "  motiefzoeker " ,  welke  je  gemakkelijk  zelf  kunt  maken .  Neem  een  rechthoekig  stukje  karton  en  snijdt  hieruit  een  venster  in  de  verhouding  welke  overeenkomt  met  het  formaat  van  uw  papier  of  schetsboek  ( zie  fig . 6 ) .  Houdt  deze  zuiver  verticaal  voor  uw   ogen .  Naarmate  je  hem  dichterbij  uw  ogen  brengt  verschijnt  een  groter  gedeelte  van  het  landschap  in  het  raam ;  houdt  je  hem  verder  af  dan  ziet  je  een  kleiner  gedeelte  van  het  motief .  Door  hem  van  boven  naar  beneden  en  van  links  naar  rechts  te  bewegen  kunt  je  buiten  vele  afwisselende  motieven  " uitsnijden " .

  Zonder  dat  het  zelfs  nodig  is  een  dergelijke  motiefzoeker  te  maken  kunt  je  ook  gebruikmaken  van  het  A.B.C.- scherm , waarvan  je  in  het  begin  van  de  cursus  al  zoveel  gemak  heeft  gehad .  Je  heeft  daarbij  tevens  plezier  van  de  verdeling  in  vierkantjes , zodat  je  de  helling  en  het  vluchten  van  de  lijnen  sneller  kunt  vaststellen .  Maak  in  twijfelgevallen  altijd  gebruik  van  zo'n  zoeker .  Is  het  venster  soms  te  groot , verklein  dit  dan  door  aan  de  bovenkant  aan  een  der  zijkanten  een  strookje  papier  te  hechten  met  behulp  van  een  paar  paperclips .  Hoewel  we  bij  het  opzetten  van  onze  landschappen  steeds  moeten  denken  aan  de  wetten  van  de  compositie  houdt  dit  niet  in  dat  wij  moeten  uitgaan  van  een  zuiver  geometrische  indeling . Wij  moeten  in  de  eerste  plaats  te  werk  gaan  volgen  onze  fantasie  wanneer  dit  kan  bijdragen  tot  een  fraai  en  harmonisch  geheel .  We  hebben  ergens  in  dit  hoofdstuk  de woorden  schets , studie  en  schilderij  neergeschreven  en  ook  deze  uitdrukkingen  zouden  wij  graag  nader  willen  omschrijven .  De  schets  is  wel  de  meest  eenvoudige  weergave  van  een  bepaald  beeld .  In  uiterst  sobere  lijnen  dient  hij  evenwel  het  karakteristieke  van  dit  beeld  uit  te  drukken .  Het  schetsen  vraagt  dus  van  de  tekenaar  een  oordeelkundig  kiezen  tussen  de  onmisbare  en  de  te  verwaarlozen  lijnen  en  vlakken  van  zijn  onderwerp .  Alleen  door  veel  te  schetsen  zult  je  de  nodige  vaardigheid  verkrijgen  in  het  raak  typeren  van  een  bepaald  landschap .  Bestudeer  daartoe  de  fig . 1 , 2   en  3  nog  eens  goed , het  zijn  uitstekende  voorbeelden  van  rake  schetsen .  Zoals  de  naam  reeds  zegt , verstaan  wij  onder  een  studie  het  werk  van  een  tekenar  waarin  hij  een  bepaald  onderdeel  van  zijn  motief  aan  een  nauwkeuriger  onderzoek  heeft  onderworpen .  Soms  kan  zo'n  studie  zich  uistrekken  tot  het  gehele  motief .  Alle vormen  en  kleuren 
worden  dan  zo  getrouw  mogelijk  weergegeven  en  vooral  aan  de  details  wordt  veel  aandacht  besteed .  
  Het  schilderij  -  ook  wel  doek  of  paneel  genoemd  -  geeft  ons  tenslotte  een  beeld  te  zien  van  het  onderwerp  dat , ontdaan  van  alle  overbodige  details  welke  niet  bijdragen  tot  een  karakteristieke  weergave  van  het  geziene , de  eigen  visie  van  de  maker  toont .  Hierdoor  verkrijgt  het  werk  een  eigen  " stijl " .  Uitgaande  van  de  kennis , verkregen  door  ernstige  studie  naar  de  natuur , treedt  hier  de  persoonlijkheid  van  de  maker  aan  de   dag .  En  dit  is  mogelijk  omdat  de  kunstenaar  door  die  vele  studies  volkomen  vertrouwd  is  geworden  met  de  vormen  om  hem  heen  en  zich  daardoor  geheel  kan  overgeven  aan  zijn  fantasie  en  temperament .