Art . Nr . 19 .

                        Het   Landschap .

  Bij  de  onderwerpen  die  het  potlood  of  het  penseel  van  de  kunstenaar  in  beweging  brengen  is  het  landschap  zeker  niet  het  minst  belangwekkende .  De  verscheidenheid  in  landschappen  is  oneindig  al  naar  gelang  de  landstreek , het  licht  dat  er  op  valt  en  welk  jaargetijde  het  is .  Eenzelfde  onderwerp  kan  al  zeer  verschillend  zijn  onder  het  steeds  wisselende  spel  van  licht  en  schaduw ?  Talloze  kleurschakeringen , nu  eens  krachtig , dan  weer  zacht  en  teder  geven  het  landschap  steeds  een  andere  aanblik .  Een  landschap  kan  groots  en  indrukwekkend  zijn  -  monumentaal  zouden  wij  haast  willen  zeggen  -  en  dan  plotseling  kunnen  wij  weer  geboeid  worden  door  een  uitgesproken  schilderachtigheid .  Maar  altijd  heeft  het  landschap  een  sfeer .  En  die  sfeer  is  het  die  wij  moeten  leren  aanvoelen  en  begrijpen .                                                     
  Er zijn vele  manieren  om  het  landschap  te  zien  en  dit  weer  te  geven  en  hier  treedt  dan  vanzelfsprekend  het  karakter  en  de  smaak  naar  voren  van  degenen  die  het  tekenen  of  schilderen .  De  een  wordt  getroffen  door  de  lijnen  en  hetgeen  ontstaat  door  hun  harmonisch  samenspel  ;  hij  zal  dus  meer  de  bekoring  van  de  vorm  dan  die van  de  kleur  ondergaan .  De  ander  zal  echter  meer  op  de  kleur  afgaan  ten  koste  van  een  topografische  juistheid  van  de  vormen .  Er  zijn  die  hun  onderwerpen  bij  voorkeur  zoeken  in  lieflijke  streken , doch  wij  kennen  er  ook  die  een  grote  voorliefde  hebben  voor  het  woeste , onherbergzame  landschap  met  zijn  grote  tegenstellingen  van  kleur  en  vorm .
  Maar  zonder  rekening  te  houden  met  deze  voorkeur , dragen  toch  alle  werken  van  talentvolle  kunstenaars  met  hun  verschillend  temperament  het  merkteken  van  hun  persoonlijkheid .  Eenzelfde  landschap  door  verschillende  tekenaars  of  schilders  gemaakt , zal  evenzovele  uitkomsten  te  zien  geven .  Hun  oprechtheid  tegenover  het  onderwerp  behoeft  men  zeker  niet  in  twijfel  te  trekken , doch  zij  hebben  de  natuur  weergegeven  ieder  naar  zijn  eigen  wijze  van  ontvankelijkheid .  Elk  van  hen  zal  ons  een  persoonlijk  beeld  te  zien  geven ;  niet  van  het  onderwerp  zoals  het  in  werkelijkheid  is , doch  en  beeld  van  het  onderwerp  zoals  je  dit  aanvoelt .  Alles  wat  de  kunstenaar  heeft  doorvoeld  en  beleefd  bij  het  aanschouwen  van  zijn  onderwerp  zal  zijn  weerslag  vinden  in  het  kunstwerk .  Op  die  wijze  zal  de  persoonlijkheid  zich  openbaren , niet  alleen  in  het  schilderij , maar  ook  in  een  studie  of  in  een  eenvoudig  schetsje .
  De  natuur  geeft  ons  een  groot  aantal , vaak  ingewikkelde , motieven  te  zien .  Onderwerpen  zijn  er  te  kust  en  te  kleur , doch  zij  verschijnen  nimmer  zuiver  van  elkaar  gescheiden .  Het  is  dus , om  te  beginnen , onze  taak  om  uit  die  veelheid  van  motieven   juist  dat  te  kiezen  wat  interessant  en  waard  is  weergegeven  te  worden .  Wij  moeten  ook  altijd  trachten  het  meest  kenmerkende  van  een  bepaalde  landstreek  te  leren  zien  en  te  begrijpen .  Bij  onze  opzet  komt  het  er  dus  op  aan  om  tot  een  vlakverdeling  te  komen  die  het  onderwerp  van  zijn  meest  gunstige  kant  laat  zien .  Het  kan  zeer  vaak  voorkomen  dat  een  bepaald  motief  niet  aan  onze  bedoeling  voldoet  en  in  die  gevallen  zijn  wij  volkomen  vrij  -  en  dit  is  zelfs  noodzakelijk  -  wijzigingen  aan  te  brengen , opdat  het  onderwerp  beantwoordt  aan  de  wetten  van  opbouw , die , volgens  de  zuiver  klassieke  regels , eisen  dat  een  motief   gecentreed , in  evenwicht  gebracht  en  gesloten  is .  Wij  zullen  deze  begrippen  thans  nader  omschrijven .  Een  motief  is  gecentreerd  ( op  het  midden  gericht ) , waneer  het  in  het  middengedeelte  een  belangrijk  element  bevat , dat  het  oog  van  de  waarnemer  trekt .  Maar...  let  op !  Dit  wil  niet  zeggen  dat  dit  onderdeel  ook  precies  in  het  midden  moet  staan .  In  dit  geval  zal  het  midden  iets  naar  links  of  naar  rechts  verplaatst  worden  om  eentonigheid  te  vermijden  welke  zou  onstaan  door  een  zuivere  symmetrische  opbouw  in  twee  vlakken  van  gelijke  grootte .  De  ongelijke  vlakken  welke  zullen  onstaan  door  het  naar  links  of  rechts  brengen  van  het  hoofdmotief  dienen  wij  op  die  wijze  in  te  delen  dat  het  ene  vlak  een  tegenwicht  vormt  tot  het  andere .  Op  die  wijze  brengen  wij  dan  het  motief  in  evenwicht .
  Tenslotte  is   het  motief  gesloten  -  of  omsloten  -  wanneer  de  onderdelen  van  de  zijkanten  voldoende  zijn  om  op  een  of  andere  wijze  het  geheel  te  binden .  Wij  laten  nu  eerst  enkele  voorbeelden  van  goede  en  slechte  indelingen  zien .  
  Fig . 1 .  Het  motief  is  op  het  midden  gericht  door  de  kerktoren  en  in  evenwicht  gehouden  door  het  huis  links  en  de  boom  rechts .  De  brug  ( fig . 2 )  is  op  het  midden  gericht  terwijl  het  geheel  in  evenwicht  wordt  gehouden  en  afgesloten  is  door  de  bomen  links  en  rechts . 
  Fig . 3  :  de  compositie  is  mooi  omsloten  door  de  bomen ,  terwijl   het  geheel  gecentreed  is  door  de  weg  en  de  kerk .  
  Fig . 4  :  een  onevenwichtig  motief .  Alle  zwaarte  is  naar  rechts  gericht .  
  Fig . 5  :  deze  indeling , hoewel  juist  in  evenwicht , kan  men  niet  fraai  noemen .  De  kerk  is  hier  het  voornaamste  onderdeel , maar  staat  daarvoor  teveel  naar  rechts .

  Om  het  opzetten  en  om  de  keus  van  onderwerpen  te  vergemakkelijken , raden  wij  je  aan  gebruik  te  maken  van  een  heel  eenvoudig  en  zeer  praktisch  hulpmiddel :  de  "  motiefzoeker " ,  welke  je  gemakkelijk  zelf  kunt  maken .  Neem  een  rechthoekig  stukje  karton  en  snijdt  hieruit  een  venster  in  de  verhouding  welke  overeenkomt  met  het  formaat  van  uw  papier  of  schetsboek  ( zie  fig . 6 ) .  Houdt  deze  zuiver  verticaal  voor  uw   ogen .  Naarmate  je  hem  dichterbij  uw  ogen  brengt  verschijnt  een  groter  gedeelte  van  het  landschap  in  het  raam ;  houdt  je  hem  verder  af  dan  ziet  je  een  kleiner  gedeelte  van  het  motief .  Door  hem  van  boven  naar  beneden  en  van  links  naar  rechts  te  bewegen  kunt  je  buiten  vele  afwisselende  motieven  " uitsnijden " .

  Zonder  dat  het  zelfs  nodig  is  een  dergelijke  motiefzoeker  te  maken  kunt  je  ook  gebruikmaken  van  het  A.B.C.- scherm , waarvan  je  in  het  begin  van  de  cursus  al  zoveel  gemak  heeft  gehad .  Je  heeft  daarbij  tevens  plezier  van  de  verdeling  in  vierkantjes , zodat  je  de  helling  en  het  vluchten  van  de  lijnen  sneller  kunt  vaststellen .  Maak  in  twijfelgevallen  altijd  gebruik  van  zo'n  zoeker .  Is  het  venster  soms  te  groot , verklein  dit  dan  door  aan  de  bovenkant  aan  een  der  zijkanten  een  strookje  papier  te  hechten  met  behulp  van  een  paar  paperclips .  Hoewel  we  bij  het  opzetten  van  onze  landschappen  steeds  moeten  denken  aan  de  wetten  van  de  compositie  houdt  dit  niet  in  dat  wij  moeten  uitgaan  van  een  zuiver  geometrische  indeling . Wij  moeten  in  de  eerste  plaats  te  werk  gaan  volgen  onze  fantasie  wanneer  dit  kan  bijdragen  tot  een  fraai  en  harmonisch  geheel .  We  hebben  ergens  in  dit  hoofdstuk  de woorden  schets , studie  en  schilderij  neergeschreven  en  ook  deze  uitdrukkingen  zouden  wij  graag  nader  willen  omschrijven .  De  schets  is  wel  de  meest  eenvoudige  weergave  van  een  bepaald  beeld .  In  uiterst  sobere  lijnen  dient  hij  evenwel  het  karakteristieke  van  dit  beeld  uit  te  drukken .  Het  schetsen  vraagt  dus  van  de  tekenaar  een  oordeelkundig  kiezen  tussen  de  onmisbare  en  de  te  verwaarlozen  lijnen  en  vlakken  van  zijn  onderwerp .  Alleen  door  veel  te  schetsen  zult  je  de  nodige  vaardigheid  verkrijgen  in  het  raak  typeren  van  een  bepaald  landschap .  Bestudeer  daartoe  de  fig . 1 , 2   en  3  nog  eens  goed , het  zijn  uitstekende  voorbeelden  van  rake  schetsen .  Zoals  de  naam  reeds  zegt , verstaan  wij  onder  een  studie  het  werk  van  een  tekenar  waarin  hij  een  bepaald  onderdeel  van  zijn  motief  aan  een  nauwkeuriger  onderzoek  heeft  onderworpen .  Soms  kan  zo'n  studie  zich  uistrekken  tot  het  gehele  motief .  Alle vormen  en  kleuren 
worden  dan  zo  getrouw  mogelijk  weergegeven  en  vooral  aan  de  details  wordt  veel  aandacht  besteed .  
  Het  schilderij  -  ook  wel  doek  of  paneel  genoemd  -  geeft  ons  tenslotte  een  beeld  te  zien  van  het  onderwerp  dat , ontdaan  van  alle  overbodige  details  welke  niet  bijdragen  tot  een  karakteristieke  weergave  van  het  geziene , de  eigen  visie  van  de  maker  toont .  Hierdoor  verkrijgt  het  werk  een  eigen  " stijl " .  Uitgaande  van  de  kennis , verkregen  door  ernstige  studie  naar  de  natuur , treedt  hier  de  persoonlijkheid  van  de  maker  aan  de   dag .  En  dit  is  mogelijk  omdat  de  kunstenaar  door  die  vele  studies  volkomen  vertrouwd  is  geworden  met  de  vormen  om  hem  heen  en  zich  daardoor  geheel  kan  overgeven  aan  zijn  fantasie  en  temperament .         

Art . Nr . 18 .

       Het  tekenen  van  een  boeket .

  Nu  wij  geleerd  hebben  hoe  wij  een  enkele  bloem  moeten  tekenen  zullen  wij  verder  proberen  om  een  geheel  boeket  weer  te  geven .  Van  te  voren  echter  gaan  wij  eerst  verschillende  losse  bloemen  schetsen  om  te  zien  hoe  deze  zijn  vastgehecht  aan  het  steeltje  en  hoe  dit  steeltje  weer  is  gehecht  aan  de  stengel .  Ook  de  rangschikking  van  de   steeltjes  bestuderen  wij .  Welke  techniek  je  ook  kiest , de  werkwijze  zal  steeds  gelijk  blijven .  Voordat  je  een  begin  maakt  met  de  uitvoering  is  uw  eerste  zorg  de  goede  rangschikking  van  het  boeket .  Aangezien  het  hier  gaat  om  een  boeket , zult  je , alvorens  het  potlood  ter  hand  te  nemen , moeten  zorgen  voor  een  mooie  verdeling  van  stengels , bladeren  en  bloemen , om  zodoende  een  harmonische  groepering  van  de  " massa 's )  te  verkrijgen .  Je  zult  er  goed  aan  doen  in  de  les   " licht  en  schaduw "  nog  eens  te  herlezen  wat  wij  verteld  hebben  over  de  compositie  van  het  stilleven .  Ga  dus  op  dezelfde  wijze  te  werk  met  het  opstellen  van  uw  boeket .  Een  boeket  mag  zich  nimmer  aan  het  oog  voordoen  als  een  dicht  opeengeplakte  massa  bloemen , zonder  enige  "lucht "  daartussen .  zonder  enige  onderbreking  in  de  algemene  omtrek .  Zo'n  kelk , vastgehecht  aan  zijn  stengel , buiten  de  eigenlijke  groep , zal  het  geheel  aanmerkelijk  kunnen  verlevendigen .  Zo'n  bloem  die  er  even  uitsteekt  zal  op  een  elegante  wijze  de  eentonigheid  verbreken .  Vermijd  dus  een  rangschikking  zoals  wij  kunnen  zien   bij  bepaalde  koolsoorten  ( bloemkool ) .  Zorg  voor  een  hoofdpartij , maar  wel  zo  dat  er  nog  wat  ruimte  overblijft .  Verdeel  daar  omheen  secondaire  partijen , welke  minder  omvangrijk  zijn .   Rangschik  de  bloemkelken  op  een  wijze  dat  je  ze  nu  eens  van  voren  of  opzij ,  dan  weer  in  driekwart  aanzicht  of  van  achteren  ziet .  De  bloemen  zelf  zullen  hierdoor  gevarieerde  " standen " gaan  innemen .  Zoek  niet  naar  symmetrie  maar  naar  evenwicht .  Denk  tenslotte  aan  de  belichting  van  uw  model .  Onder  welke  hoek  zullen  uw  bloemen , uw  boeket  het  't  beste  doen ?  Een  gelukkige  verdeling  van  licht  en  schaduwpartijen  is  minstens  even  belangrijk  als  de  verdeling  van  de  massa's  zelf .  Zoek  de  gunstigste  plaats  tegenover  de  lichtbron  en  kijk  daarom  nog  eens  naar  de  figuren  36  en  37  uit  de  les  " licht en schaduw  in  fritske2   Het  Effect " .  Deze  afbeeldingen  demonstreren  duidelijk  het  grote  belang  van  een  juiste  belichting .  Als  je  zoveel  mogelijk  zorg  heeft  besteed  aan  uw  groepering , begin  dan  met  het  werk , nadat  je  zich  alle  vroegere  aanwijzingen , waarbij  wij  met  opzet  zo  lang  hebben  stilgestaan , heeft  eigen  gemaakt .  Voorafgaande  studie  hiervan  is  des  te  meer  onmisbaar , omdat  de  uitvoering  voldoende  snel  moet  gebeuren .  Een  boeket  is  geen  stilleven .  Het  is  een  bij  uitstek  levende  materie .  Wanneer  je  al  te  langzaam  te  werk  gaat  zouden  uw  bloemen  verwelken  en  verbleken , voordat  je  uw  taak  tot  een  goed  einde  had  gebracht .  Een  rede  te  meer  dus , om  theorie  en  techniek  te  beheersen .  Dat  vermijdt  elk  twijfelend  oponthoud  veroorzaakt  door  onkunde  of  gebrek  aan  vaardigheid .  Wanneer  het  er  om  gaat  een  compositie  in  kleuren  weer  te  geven   ( aquarel , gouache- of  olieverf )  zal   het  nodig  zijn , dat  bij  de  rangschikking  van  de  bloemen , rekening  wordt  gehouden  met  bij  elkaar  passende  kleuren .  Zij  moeten  dus  op  aangename  wijze  met  elkaar  harmoniéren , zodat  ze  aan  elkaars  " waarde  "  geen  afbreuk  doen , die  het  oog  eerder  schokt  dan  bekoort .  Wij  zullen  echter  beginnen  met  het  potlood , niet  alleen  voor  de  constructie , maar  ook  voor  de  verdere  afwerking .  Je  kunt  gebruik  maken  van  een  3 B  potlood  waaraan  je  een  scherpe  punt  slijpt  om  zeer  dun  de  costructielijnen  te  kunnen  opzetten .  Zodra  je  met  deze  lijnen  het  algemene  geraamte  van  uw  tekening  heeft  aangebracht , kunt  je  meteen  de  voornaamste  schaduwpartijen  aanduiden  ( fig . 34  A ).  Gebruik  hiervoor  dan  een  zijkant  van  de  potloodstift .  Daarna  kunt  je  de  tekening  verder  afwerken  ( fig . 34 B  ) .  Van  tijd  tot  tijd  zult  je  het  boeket  door  de  oogharen  moeten  bezien  waardoor  je  de  kracht  van  de  verschillende  toonwaarden  zuiverder  kunt  bepalen  omdat  onbelangrijke  details  zijn  weggevallen .  Om  een  mooie  ruimtelijke  uitbeelding  te  verkrijgen  is  deze  methode  onontbeerlijk .  Onderdruk  overbodige  details  om  die  kleinigheden  die  werkelijk  van  belang  zijn , des  te  beter  tot  hun  recht  te  laten  komen , hetgeen  voor  het  algemene  effect  van  groot  belang  is .  Welke  zijn  deze  belangrijke  details ?   De  bijzondere  vorm  bladeren  en  bloemen ; hun  " beweging " .  Toen  je  een  enkele  bloem  tekende  moest  je  er  vooral  voor  zorgen  de  assen  te  trekken , waarop  de  verschillende  delen  van  de  bloemkroon  en  de  bloembladeren ,  waaruit  hij  was  samengesteld , zich  samenvoegden  en  hoe  zij  zich  bogen .  Wanneer  je  aan  een  tekening  van  een  boeket  begint , zal  de  waarneming  van  deze  assen  van  een  bepaalde  bloem  pas  tot  zijn  recht  komen  in  wederzijdse  betrekking  met  de  richting  en  plaatsing  van  elk  van  haar  metgezellen .  Trek , na  de  as  van  elk  element  te  hebben  aangegeven , alle  omtreklijnen  aan  alle  kanten  van  't  begin  tot  het  einde .  Natuurlijk  zullen  op  bepaalde  plaatsen  de  contouren  van  bloembladen  of  andere  blaadjes  verborgen  worden  door  andere  bloembladen  en  andere  blaadjes .  Tracht  dan  hun  verloop  te  raden  en  schets  dit  ook  heel  dun  door  de  andere  vormen  heen .  Op  deze  wijze  zult  je  een  veel  beter  begrip  krijgen  voor  de  algehele  contructie  van  het  boeket .  Heeft  je  alles  zijn  plaats  gegeven , dan  moet  je  met  een  stukje  gom  de  in  feite  onzichtbare  delen  van  de  contouren  wegvlakken .  Op  die  manier  zult  je  met  een  natuurlijke  en  soepele  getrouwheid  de  verschillende  onderdelen  van  het  boeket  op  papier  brengen .  Is  de  tekening  eenmaal  nauwkeurig  bepaald , keer  dan  weer  terug  tot  de  toonwaarde  door  deze  tot  hun  juiste  kracht  te  brengen  en  hier  en  daar  zelfs  een  extra  accent  te  geven .  Hierbij  komt  het  dus  aan  op  een  ononderbroken  vergelijking  tussen  tekening  en  onderwerp .  Doch  zoals  altijd  geldt  ook  hier :  weet  er  op  tijd  mee  op  te  houden  !  Een  teveel  aan  details  kan  de  tekening  verzwakken .  Het  gaat  erom  dat  je  karakter  van  het  geheel  weergeeft  en  niet  vervalt  in  een  slaafse  navolging  van  het  geziene .  Je  moet  als  het  ware  de  rol  van   " regisseur "  spelen , wiens  smaak , temperament  en  persoonlijkheid  uitkomen  in  de  keuze  en  herschepping  van  het  onderwerp ;  dus  in  de  groepering , in  de  belichting  en  in  de  kleuren .  Tijdens  de  uitvoering  moet  men , meer  nog  dan  op  andere  gebieden , tegelijkertijd  beschikken  over  soepelheid  en  kracht :  de  verfijnheid  van  het  onderwerp  moet  niet  leiden  tot  gemaaktheid , tot  overdreven  zorg  voor  detail .  Je  ziet  dus , dat  hier  dezelfde  belangrijke  wet  van  toepassing  is :  het  onderwerp  zien  in  grote  partijen , het  weergeven  vanuit  een  vooropgesteld  doel , beredeneerd  vereenvoudigd , zonder  evenwel  de  karakteristieke  details  te  vergeten .  Wij  kunnen  je  geen  betere  voorbeelden  laten  zien  als  de  afb  36  en  37 , beide  in  2  kleuren  olieverf  geschilderd  door  Renefer .  Dit  zijn  geen  "  studies "  meer ;  dit  zijn  "  schilderijen " .  Maar  denk  er  aan  ;  juist  dank  zij  de  studie  bereikt  een  kunstenaar  tenslotte  een  dergelijk  meesterschap .