Art . Nr . 21 .

                    De  Bomen .

  De  boom  is  vaak  een  aantrekkelijk  element  in  het  landschap .  Maar  het  tekenen  van  bomen  brengt  voor  de  leerling  in  het  algemeen  nogal  moeilijkheden  met  zich  mee .  De  beginner  staart  zich  vaak  blind  op  een  overvloed  van  details , die  afbreuk  doen  aan  de  uitdrukking  van  het  geheel , het  silhouet , het  volume , het  karakter  van  het  onderwerp .  Iedere  boom , in  zijn  eigen  stijl , drukt  kracht  of  gratie  uit  of  verrast  ons  door  zijn  onverwachte  grilligheid .

  Als  men  eerlijk  werk  wil  leveren , waarheidsgetrouw , wat  echter  niet  ten  koste  mag  gaan  van  uw  persoonlijke  stijl , is  het  noodzakelijk  de  bijzondere  kenmerken , het  karakter  van  de  boom  die  men  wil  tekenen , te  laten  uitkomen .  Een  typisch  voorbeeld  vormen  de  coniferen , dennen  en  sparren :  de  takken  van  de  conifeer  vertonen  een  bepaalde  willekeur  in  tegenstelling  tot  de  regelmaat  van  de  takken  van  de  den .  En  vergelijkt  je  eens  de  bijna  horizontale  vertakking  van  de  beuk , de  verticale ,  opwaartse  vertakking  van  de  Italiaanse  populier  in  tegenstelling  weer  met  de  neerwaartse  van  de  treurwilg .  Wat  een  verscheidenheid  !   Bij  de  berk  is  de  vertakking  tenger  en  grillig , bij  de  kastanje  knoestig  en  sterk , hier  dun , daar  weer  dicht  enz.  Vandaar  ook  de  zeer  duidelijke  verschillen  in  karakter , die  men  gemakkelijk  kan  bestuderen .  Het  gebladerte  telt  ook  mee  bij  het  weergeven  van  het  karakter , maar  het  komt  nog  meer  tot  uitdrukking  door  de  vorm  van  de  bladermassa's  dan  van  het  enkele  blad .  Hoe  " construeert "  men  nu  een  boom  ?   Wij  moeten  ons  niet  zozeer  bezighouden  met  de  soort , maar  meer  met  het vinden  van  een  algemene  regel , wat  voor  boom  het  ook  is .  Wij  dienen  eerst  het  silhouet  in  z'n  geheel  te  bekijken  en  kunnen  haar  dan  opzetten  in  een  vereenvoudige  vorm  zoals  fig . 14  ons  laat  zien .  Daarna  kijken  wij  naar  het  gebladerte .  Het  kan  samengesteld  zijn  uit  verschillende  bladermassa's  die  wij  ook  ieder  met  zijn  eigen  omtrek  heel  schetsmatig  neerzetten .  Tenslotte  geven  wij  in  elke  massa  de  schaduwpartij  aan .  En  dan  is  de  beginconstructie  klaar .  Nu  moeten  wij  alleen  nog  de  juiste  plaats  van  de  gaten  in  het  gebladerte  aangeven , waardoor  de  bladermassa's  op  zichzelf  komen  te  staan .  Het  geheel  verlevendigen  wij  door  de  toonwaarden  van  de  schaduwen , waardoor  samen  met  de  grondtoon  van  de  gewassen  tint  het  volume  van  de  boom  wordt  aangegeven  ( fig . 15 ) .  Het  zal  ook  nuttig  zijn  's winters  te  tekenen  als  de  bomen  kaal  zijn .  Je  zult  de  vorm  , de  " beweging " en  de  samenstelling  van  de  bladermassa's  beter  kunnen  bepalen , als  je  de  grondvorm  goed  heeft  bestudeerd .  Je  moet  niet  vergeten  dat  het  karakter  van  een  boom  niet  alleen  ligt  in  de  stam  en  de  voornaamste  takken  maar  ook  in  de  kleinere  vertakkingen .  De  vorm  van  het  gebladerte , die  iedere  boom  z'n  eigen  karakter  geeft , is  bepaald  door  de  rangschikking  van  de  takken , die  tot  het  kleinste  twijgje  toe  het  " skelet "  vormen .  Je  moet  ook  naukeurig  de  zichbare  wortels  met  hun  grillig  verloop  gadeslaan .  En  eveneens  de  schors  die  bij  elk  soort  zo  verschillend  is .  Een  diepgaande  studie  van  de  onderdelen  van  een  boom  zal  leiden  tot  een  tekening  die  het  karakter  van  een  boom  uitdrukt .  Het  is  een  goede  oefening  één  enkel  blad  te  tekenen .  Daarna  een  twijgje  met  enkele  bladeren , en  dan  steeds  verder  gaande  een  hele  tak  en  tenslotte  de  gehele  bladermassa  waarbij  je  vereenvoudigingen  aanbrengt  al  naar  gelang  de  uitbeiding  van de  tekening  vordert .  Wat  ook  een  goede  oefening  is  ?   Tekent  de  boom  zich  af  tegen  een  lichte  lucht  ?   Knijp  uw  ogen  half  dicht , zodat  alleen  nog  de  omtrek  van  de  grote  massa  te  zien  is .  Het  is  overigens  altijd  goed  wanneer  men  waarneemt , vooral  wanneer  het  een  ingewikkend  onderwerp  betreft , de  ogen  half  dicht  te  knijpen  teneinde  hoofdzaak  en  bijzaak  beter  te  kunnen  scheiden .  Ook  de  tegenstellingen  van  de  toonwaarden  zult  je  op  die  manier  duidelijker  kunnen  zien .  Dit  is  zeer  belangrijk .
   Wij  zullen  nu  enkele  bijzondere  soorten  bestuderen  om  ons  te  oefenen  in  het  waarnemen  en  het  uitdrukken  van  het   karakter .

  De  Berk .  -  Dit  is  sierlijke  boom , met  een  teer  groen  en  dun  gebladerte .  Een  gladde  zilverachtig  witte  stam , zeer  sprekend , vooral  in  het  zonlicht  tegen  een  donkere  achtergrond .  Dit  is  het  geval  in  ons  voorbeeld  van  fig .  16 .  De  takken , willekeurig  van  vorm , ontspruiten  romdom  uit  de  stam  en  vormen  een  weefsel  van  zilverachtig  wit , hetgeen  zelfs  te  merken  is  bij  de  kleinste  twijgjes .  Enkele  donkere  vlekjes  versieren  hier  en  daar  het  gebladerte .  Deze  tekening  is  gemaakt  met  zacht  contépotlood  op  enigszins  korrelig  papier .  De  werkwijze  die  gevolgd  werd  is  dezelfde  als  in  ons  eerste  voorbeeld , maar  wij  lieten  hier  de  eerste  opzet  niet  zien .  Daar  in  deze  tekening  niet  is  gedoezeld  heeft  het  zwarte  conté  zijn  kracht  behouden .  Let  op  hoe  het  gebladerte  is  weergegeven  :  nu  eens  in  een  grijze  toon  door  potlood  streken , dan  weer  door  levendige  accenten .  De  voorgrond , rijk  met  gras  begroeid , is  zeer  vrij  behandeld .

  De  wilg .  -  Eveneens  een  lieflijke  boom  met  dun  gebladerte .  Wij  bedoelen  hier  vooral  de  wilgen  langs  de  waterkant , omdat het  uiterlijk  van  deze  bomen  zeer  geprononceerd  is .  Hij  bestaat  meestal  uit  een  gedrongen  korte  stam , waarbij  uit  de  kop  een  bos  takken  opwaats  gericht  is .  Overgens  is  de  mens  bij  de  vorm  van  deze  boom  tussenbeide  gekomen  door  hem , na  een  vergevorderde  groei , op  geringe  hoogte  te  snoeien .  De  pen  leent  zich  uitstekend  om  het  onrustige  en  knoestige  uiterlijk  weer  te  geven .  Het  gebladerte  is  haast  even  fijn  als  dat  van  de  berk .  De  weergave  met  conté  komt  sterk  overeen  met  die  van  de  pentekening  van  fig . 17 . 

  Italiaanse  populier .  -  Deze  hoge  boom ,  elegant  en  majestueus  tegelijk , wanneer  hij  volgroeid  is , verheft  zich  op  de  vlakten , in  bosjes  of  langs  de  wegen .  Een  zeer  geprononceerd  silhouet  en  onderling  weinig  verschillend ;  terwijl  de  meeste  andere  boomsoorten , ondanks  hun  eigen  karakter , een  grote  verscheidenheid  vertonen .  De  tekening  van  fig . 18  is  gemaakt  op  schaafpapier  en  deze  werkwijze  hebben  wij  reeds  besproken  in  de  les  " Licht  en  Schaduw " .

  De  Eik .  -  Bewonderenswaardig  door  zijn  krachtig  en  majestueus  uiterlijk , is  de  eik  precies  het  tegenovergestelde  van  de  berk  die  naast  deze  grove  reus  zo  teer  uitkomt .  Zijn  stam  is  dikwijls  zeer  zwaar.  Men  zou  bijna  kunnen  zeggen  dat  hij   " gespierd "  is  met  zijn  knoestige  uitsteeksels  en  zijn  diepe  rimpels , die  door  de  lichtval  des  te  beter  uitkomen .  De  takken  ontspruiten  min  of  meer  wanordelijk  uit  de  stam  en  de  verwarde  vertakkingen  ziin  soms  aan  de  uiteinden  bladerloos ;  Het  bladerdak  is  niettemin  zwaar  en  dicht  en  het  vertoont  bladermassa's  zoals  wij  dit  bij  de  andere  soorten  gezien  hebben .  Het  voorbeeld  van  fig . 19  is  uitgevoerd  met  olieverf  in  wit  en  ivoorzwart   ( zie  onze  les  Licht  en  Schaduw ) .  De  opzet  is  gedaan  met  een  platte  kwast  gedoopt  in  terpentijn  en   ivoor-zwart .  De  tekening  wordt  hierdoor  zeer  geprononceerd , vooral  wat  betreft  de  stam  en  de  takken .  Tenslotte  doen  enkele  zeer  lichte  kleurwaarden  het  volume  van  de  bladermassa's  uitkomen  en  accentueren  ook  het  ruwe  en  knoestige  karakter  van  de  stam .  Het  met  gras  begroeide  terrein  op  de  voorgrond  is  in  deze  studie  ook  vrij  behandeld .  

  De  Den .  -  Wij  zien  hier  een  buitengewoon  mooie  tekening  van  een  groep  dennen  door  de  Engelse  schilder  Constable  ( fig. 20 ) .  De  tekening  die  met  potlood  is  gemaakt  laat  ons  dezelfde  eenvoud  van  uitvoering  zien .  De  kruinen  vormen  grote  massa's  ieder  ondersteund  door  één  hoofdtak , die  zich  weer  vertakt  in  massa's  van  aanzienlijk  kleinere  omvang .  Het  is  belangrijk  te  zien  hoe  het  karakter  spreekt  uit  deze  grote  eenheden  en  niet  uit  de  gedetailleerde  weergave  van  de  bladeren .  De  bewegelijke  tekenwijze , aangepast  aan  de  structuur  van  de  takken , draagt  ongetwijfeld  bij  tot  de  uitdrukking  van  het  karakter .    

Art . Nr . 20 .

      De  onderdelen  van  het  Landschap

                       Het   Terrein

  Het  is  begrijpelijk  dat  wij  de  ontleding  van  het  landschap  beginnen  met  een  studie  van  het  terrein .
  Hierop  speelt  zich  immers  het  leven  af .  Planten  en  bomen  groeien  hier , de  huizen  zijn  erop  gebouwd , het  water  strekt  zich  hierover  uit  en  mens  en  dier  slijten  er  hun  aards  bestaan .  De grond  waarop  wij  leven  doet   zich  voor  als  een  groots  bouwwerk  met  zijn  vlakten   en  uitsteeksels , met  zijn  dalen  en  bergen .  Welk  een  wonderlijk  mooi  spel  van  licht  en  donker , van  kleur  en  tegenkleur  kunnen  wij  vaak  ontdekken  al  naar  gelang  de  landstreek  waar  wij  ons  bevinden .  In  fig . 7 , een  penseelschets  door  V . Bonneterre , zien  wij  heel  mooi  de  opbouw  van  een  landschap  in  verschillende  plans .  De  krachtige  scheidingslijnen  tussen  die  plans  laten  ons  ook  heel  goed  de  bewegingen  van  het  terrein  zien .  Bij  de  opzet  van  een  landschap  doen  wij  er  dus  goed  aan  deze  lijnen  op  te  zoeken ;  het  zijn  tevens  de  constructielijnen .  Wij  zien  in  fig . 8  een  ander  voorbeeld  met  de  constructie  daarvan  in  fig . 9 .  Ge  grote  " bewegingen "  in  dit  landschap  zijn  aangegeven  door  de  volgende  lijnen :  EF , KL  ( de weg  -  het  meest  sprekende  ellement )  A - B  ( de  hoge  kant  van  het  eerste  plan  links ) . 
  G . H . I .  ( eerste  plan  aan  de  rechterzijde )  -  C - D  ( het  tweede  plan  dat  het  midden  van  de  compositie  inneemt ) .  Het  is  een  mooi  afgewogen  compositie ;  de  partij  rechts  vormt  een  prachtig  tegenwicht  het  linker  gedeelte , terwijl  het  geheel  op  het  midden  gericht  is  door  de  weg  in  het  tweede  plan .  Wij  vragen  bij  dit  schilderij  uw  aandacht  voor  de  mooi  afgestemde  toonwaarden  en  de  door  de wind  bewogen  bomen .  Bij  het  schilderen  of  tekenen  van  een  landschap  moet  je  eraan  denken  dat  een  krachtige  voorgrond  ( met  alle  bijbehorende  details )  het  geheel  diepte  geeft .  Hoe  dichter  een  voorwerp  bij  u  staat  des  te  meer  details  ziet  je  immers  en  des  te  krachtiger  doen  zij  zich  dan  ook  aan  het  oog  voor .  Maar  let  op  !  Er  zijn  gevallen  waarin  de  algemene  toon  -  of  kleurwaarde  van  een  verder  verwijderd  deel  in  het  landschap  gelijk  is  of  zelfs   krachtiger  dan  die  van  het  eerste  plan .  Wij  kunnen  dit  soms  heel  goed  waarnemen  wanneer  wij  aan  zee  staan .  Fig . 40  geeft  ons  daarvan  een  goed  voorbeeld .  Dergelijke  verschijnselen  zijn  veelal  het  gevolg  van  de  belichting , welke  in  het  landschap  zo'n  belangrijke  rol  speelt .  De  belichting , wijzigt  het  kenmerkende  van  een   landschap  al  naar  gelang  het  uur  waarin  wij  dit  zien .  Een  fel  door  de  zon  beschenen  landschap  zal  krachtige  kleur , en  toontegenstellingen  laten  zien , terwijl  ditzelfde  landschap  onder  een  grijze  hemel  aanmerkrlijk  zwakker  van  tegenstellingen  is .  Wij  willen  echter  nogmaals  opmerken  dat  dit  slecht  algemeenheden  zijn .  Vaste  regels  zijn  nu  eenmaal  niet  te  geven  en  nauwkeurige  waarneming  blijft  een  gebiedende  eis .  In  het  volgende  gedeelte  van  dit  hoofdstuk  zullen  wij  de  verschillende  terreinsoorten  aan  een  nader  onderzoek  onderwerpen .  De  afbeeldingen  welke  hierbij  behoren  laten  je  technieken  zien  die  geéigend  zijn  voor  het  weergeven  van  dergelijke  landschappen .

                  Rotsachtig  terrein 

  Hierin  komt  de  bouw  al  dadelijk  in  al  z'n  scherpte  naar  voren .  Wij  zeggen  " scherpte "   want  de  ruwe  uitsteeksels  van  de  rotsen  steken  scherp  af  tegen  de  glooiingen  van  het  terrein  en  de  zachte  golvingen  van  de  grasvlakten , het  is  dus  raadzaam  bij  het  maken  van  een  dergelijk  tekening  die  contrasten  duidelijk  te  laten  uitkomen  en  er  het  hoekige  karakter  in  te  leggen , wat  gemakkelijk  bereikt  wordt  door  een  gebroken  lijn , een  korte  stevige  streek .  De  pen  leent  zich  uitstekend  voor  deze  landschappen ?  Je  kunt  het  zien  in  de  pentekening  van  het  rotslandschap  ( fig. 10 ) .
Je  ziet  daar  een  weg  van  grote  onregelmatige  stenen , met  langs  de  kant  massieve  rotsblokken  van  verschillende  grootte .  Links  en  rechts  grasland  met  enkele  bomen  en  struiken .  Het  geheel  geeft  de  indruk  van  ruwheid , van  hardheid  die  niet  zonder  bekoring  is .  Met  een  gewone  pen  kunt  je  het  karakter  het  beste  weergeven .  Let  op  de  stevige  hand  die  door  haar  forse  streken  de  vorm  van  de  rotsen  aangeeft  waardoor  zij  direct  in  het  oog  springen .  De  weg  is  minder  krachtig  aangegeven  door  de  fijnere  arcering .  We  zullen  hier  niet  terugkomen  op  de  techniek  van  de  pentekening ; deze  is  immers  uitgebreid  behandeld  in  de  les  " Licht  en  Schaduw " .  Bestudeer  deze  tekening  en  zie  het  indringende  effect  van  de  techniek , die  hier  onrustig  en  toch  persoonlijk  is .  De  ervaring  zal  je  leren  te  profiteren  van  de  hulpmiddelen  die  deze  werkwijze  biedt .  Vooral  de  " opzet  "  is  belangrijk  en  wie  weet  ?... daar  het  hier  om  het  handschrift  gaat , zal  ongetwijfeld  uw  persoonlijkheid  in  de  "  opzet  "  kunnen  uitkomen .  

                        Zandgrond

  Wij  hebben  er  in  het  vorige  hoofdstuk  op  gewezen  dat , ongeacht  de  aard  van  het  terrein , het  altijd  mogelijk  is  er  de  grote  lijnen  in  terug  te  vinden .  In  de  gewassen  tekening  van  fig . 11  vinden  wij  er  de  bevestiging  van .  Hier  gaat  het  op  een  golvende  bodem .  Het  opgewaaide  zand  van  de  duinen  vormt  heuveltjes  met  zachte  welvingen .  De  uitdrukking  is  eenvoudig  en  het  reliéf  soepel .  Het  terrein  is  vrij  kaal , een  enkele  graspol , zoals  men  in  de  duinen  vaak  ziet , vormt  de  enige  onderbreking  in  de  eenzaamheid  van  het  terrein .

   Wij  volgen  nog  steeds  dezelfde  werkwijze :  eerst  geven  wij  met  eenvoudige  lijnen  de  glooiingen  van  het  terrein  aan .  Met  het  natte  penseel  worden  vervolgens , grof , enkele  kleurwaarden  opgezet :  het  reliéf  van  de  heuveltjes , de  kleur  van  de  lucht , de  donkere  vlekken  van  de  bomen , lichtere  plekken  van  het  gras .  Wij  zullen  de  " gewassen  tekening  " , de  hier  gebruikte  techniek , later  bespreken  als  voorloper  van  de  aquarel .  Het  principe  van  de  gewassen  tekening  komt  in  het  kort  hierop  neer : de  toonwaarden  worden  in  de  tekening  opgebracht  door  middel  van  een  penseel  met  sterk  verdunde  waterverf .  Over  het  algemeen  gebruikt  men  zwarte  of  bruine  waterverf .  Maar  zowel  hier  als  in  de  volgende  voorbeelden  doet  de  keuze  tussen  de  verschillende  technieken  er  weinig  toe .  Ongetwijfeld  geeft  het  karakter  van  het  motief  de  werkwijze  al  aan  en  daar  moet  men  rekening  mee  houden .  Maar  welk  materiaal  men  ook  gebruikt , het  gaat  om  de  tekening  en  het  waarnemen  der  toonwaarden  en  de  juiste  weergave  daarvan .  Als  je  fig . 12  bekijkt , ziet  je  een  snelle  schets  met  de  pen .  Men  had  net  zo  goed  een  podlood  kunnen  gebruiken .  Hoofdzaak  is  echter  de  weergave  van  de  beweging  in  het  landschap  en  het  uitdrukken  van  de  vormen  en  toon .  Men  moet  zich  aanpassen  aan  het  materiaal  dat  men  gebruikt  en  dit  materiaal  aanwenden  tot  het  verkrijgen  van  een  expressief  resultaat .  Wij  raden  je  daarom  aan  vaak  te  oefenen  en  daarbij  telkens  van  materiaal  te veranderen .  

                 Moeraslandschap

  Het  melancholieke  landschap  van  fig . 13  is  gemaakt  met  houtskool  en  daarna  gewassen .  Wij  herhalen  nog  eens  dat  er  niets  veranderd  is  in  de  volgorde  van  het  werk .  Wij  wijzen  in  de  bouw  van  dit  landschap  slechts  op  datgene  wat  in  de  tekening  te  zien  is .  Over  een  wal  midden  in  het  moeras  loopt  een  smalle  weg  die  overgaat  in  het  water  op  de  achtergrond .  Het  terrein  gaat  in  de  verte  over  in  horizontale  lijnen .  Waterplanten , vooral  riet , zijn  min  of  meer  scherp  getekend , weer  verzacht  door  een  iets  lichtere  toon .  Je  moet  niet  bang  zijn  om  in  het  " handschrift "  de  verschillende  accenten  een  rol  te  laten  spelen , die  je  kunt  verkrijgen  door  de  verf  nu  eens  sterk  te  verdunnen  en  dan  weer  bijna  onverdund  te  gebruiken , zoals  je  dit  ziet  in  de  lucht  en  in  de  planten  op  het  tweede  plan .  Natuurlijk  moet  een  korrelig  papier  gebruik  worden , waardoor  ook  de  kleinste  hoeveelheid  verf  een  effect  geeft .