|
De jaarlijkse Erfgoeddag en Open Monumentendag zijn twee evenementen die vet in mijn agenda ingeschreven staan. Ik schenk er ook telkens heel wat aandacht aan in mijn blog en zelden werd ik ontgoocheld door wat er op die dagen aan de deelnemers of bezoekers aangeboden werd. Jullie vinden voor de voorbije jaren het relaas in de map ‘Erfgoed’.
Welk verschil is er tussen ‘Erfgoeddag’ en ‘Open Monumentendag’?
Nogal wat mensen verwarren wel eens ‘Erfgoeddag’ met ‘Open Monumentendag’.
Daarom eerst nog even het onderscheid tussen beide.
OPEN MONUMENTENDAG is de feestdag van het onroerend erfgoed: archeologie, gebouwen, monumenten en landschappen en valt steeds in september.
Men noemt het ook materieel erfgoed. We onderscheiden daarin roerend en onroerend erfgoed. Deze laatste categorie bestaat uit tastbaar maar niet verplaatsbaar erfgoed, zoals archeologische sites, landschappen en monumenten. Ook varend erfgoed is onroerend. Objecten die tastbaar en verplaatsbaar zijn, zoals archiefstukken, museale objecten of historische voorwerpen, noemen we roerend erfgoed.
ERFGOEDDAG is in Vlaanderen de feestdag van het cultureel erfgoed. Dat is een verzamelbegrip voor alles wat we van vorige generaties overerven en wat we het bewaren waard vinden. We nemen het over, dragen er zorg voor en zullen het weer doorgeven, omdat wij er als gemeenschap of persoon belang aan hechten. Erfgoed vertelt ons iets over de huidige maatschappij en over onszelf. Het geeft onze identiteit mee vorm.voorwerpen, foto’s, oude postkaarten, documenten, feesten, tradities, een theaterkostuum, het recept van oma’s befaamde hutsepot, een processie, de lokale reus, stoere zeemansliederen…
Men noemt het ook ‘immaterieel erfgoed’. Cultureel erfgoed omvat echter ook het materieel roerend erfgoed.
Erfgoeddag valt steeds op een zondag einde april (16de editie op 24 april 2016).
Waarom twee erfgoedfeestdagen, vraagt iedereen zich af.
Om die vraag te beantwoorden moet ik verwijzen naar de manier waarop onze samenleving georganiseerd is. We onderscheiden daarin het Vlaams Gewest en de Vlaamse Gemeenschap.
In het algemeen kan je zeggen dat de Gemeenschappen vooral bevoegdheden hebben die samenhangen met personen (onderwijs, cultuur, welzijn, jeugd, sport,...) terwijl de Gewesten vooral bevoegdheden hebben die samenhangen met een territorium (ruimtelijke ordening, openbare werken, openbaar vervoer,...).
De Vlaamse Regering beheert zowel de bevoegdheden van het Gewest als van de Gemeenschap. De bevoegdheden over het Erfgoed hoeven dus eigenlijk niet meer gescheiden te zijn, maar de scheiding heeft volgens sommige het voordeel dat het erfgoed twee zondagen in de belangstelling staat.
Anderzijds pleit Middelkerke er al jaren voor om afwisselend een ‘Open Monumentendag’ en een ‘Erfgoeddag’ te organiseren. Men vindt dat het voor eerder kleine gemeenten niet altijd evident is om tijdens hetzelfde kalenderjaar een programma te maken over beide onderwerpen.
Erfgoeddag is een organisatie van FARO, het Vlaams Steunpunt voor Cultureel erfgoed. Dat heeft als opdracht het aansturen van de publieke beeldvorming over cultureel erfgoed. Elk jaar tekenen honderden musea, archieven, erfgoedbibliotheken, heemkundige kringen en talloze andere erfgoedorganisaties en –instellingen present.
Voor het eerst onder de koepel van de vzw Kusterfgoed
Kusterfgoed is een jonge erfgoedcel, opgericht in 2015 om het culturele erfgoed van de kustregio veilig te stellen voor toekomstige generaties.
Dit is het eerste jaar dat er een intergemeentelijk samenwerkingsverband bestaat voor het erfgoed van onze kust. De vzw Kusterfgoed wordt gevormd door Oostende, Middelkerke, Blankenberge en De Haan. Kan men dan echt spreken over ‘Kust’? Neen, natuurlijk niet, want slechts 4 badplaatsen maken er deel van uit!
Sommige spreken van ‘Middenkust’. Dat is het deel van onze kust tussen de badsteden Middelkerke en Wenduine. Dus eigenlijk hoort Blankenberge daar niet bij. Bredene wenst er geen deel van uit te maken! Het schepencollege vindt dat ze te weinig zekerheid hebben over de uitvoering en over de deelnameprijs. Bovendien is er in Bredene maar een beperkt aanbod aan erfgoed en daarom vindt men dat dit al voldoende aan bod komt met een eigen erfgoedwandeling.
Ik heb op 14 april 2016 aan het bestuur van de erfgoedcel de vraag gesteld waarom De Panne, Koksijde, Nieuwpoort, Zeebrugge en Knokke-Heist niet deelnemen.
Omdat ik geen antwoord kreeg op mijn vraag, wat ik wel enigszins begrijp omdat het misschien vertrouwelijk is, heb ik dan maar de vraag gesteld aan de lokale cultuurdiensten.
De gemeente Knokke-Heist is nooit uitgenodigd geweest om deel uit te maken van de erfgoedcel Kusterfgoed. Er is nu wel contact tussen de cel en de gemeente. De voor- en nadelen zullen na één jaar werking bekeken worden en daarna kan een eventueel lidmaatschap besproken worden.
De gemeente De Panne legt uit dat de werking van een erfgoedcel pas mogelijk is na het indienen bij de minister van cultuur van een aanvraag tot het afsluiten van een erfgoedconvenant samen met een beleidsplan. De initiatiefnemers van de erfgoedcel kust hebben geen contact gehad met De Panne, maar dit is niet echt abnormaal, omdat ‘Achthoek’ (samensmelting van de intergemeentelijke culturele projectverenigingen ‘5-art’ (Alveringem, De Panne, Koksijde, Nieuwpoort en Veurne) en ‘Hout- en Blooteland’ (Diksmuide, Houthulst en Lo-Reninge) van de gemeenten/steden zelf van plan waren een erfgoedconvenant aan te vragen voor hun regio. Gezien de besparingen kunnen momenteel evenwel geen nieuwe aanvragen meer worden ingediend.
Koksijde beweert sinds ettelijke jaren inspanningen te doen om een goed onderbouwd erfgoedbeleid te voeren, zowel met betrekking tot onroerend als roerend erfgoed. Verleden jaar heeft dat geleid tot de erkenning als 'onroerenderfgoedgemeente. Het bestuur acht het daarom niet nodig om deel uit te maken van een overkoepelende intergemeentelijke organisatie.
Koksijde maakt wel deel uit van Achthoek, een intergemeentelijk cultureel samenwerkingsverband http://www.5-art.be/over-achthoek.
De gemeente Nieuwpoort bevestigt grotendeels die uitleg van De Panne maar voegt eraan toe dat het intergemeentelijk samenwerkingsverband 5-art/Achthoek een aanvraag ingediend heeft bij de Vlaamse Overheid maar dat dit werd afgekeurd. Ondertussen zijn hiervoor geen subsidies meer voorzien waardoor een nieuwe poging tevergeefs zou zijn.
Mogen we daaruit nu besluiten dat er toch wat hapert aan de samenwerking tussen de verschillende kustgemeenten op het gebied van cultuur/erfgoed?
Betekent dit nu dat de andere kustplaatsen van de Westkust (Nieuwpoort, Koksijde en De Panne) en van de Oostkust (Zeebrugge en Knokke-Heist) niet deelnemen aan Erfgoeddag 2016? Helemaal niet! Ze hebben allemaal een min- of meer uitgebreid programma voorzien.
De financies van de erfgoedcel
De vzw Kusterfgoed krijgt vijf jaar lang jaarlijks 246.946 euro van de Vlaamse overheid in het kader van een erfgoedconvenant. De centen dienen voor de oprichting van een kusterfgoedcel, die vooral werkt rond het unieke roerend en immaterieel erfgoed aan onze kust.
Daarnaast draagt elke gemeente jaarlijks 0,30 euro per eigen inwoner bij. Dat betekent voor Middelkerke een jaarlijkse bijdrage van 19.300 x 0,3 = 5.790 euro. Samen tellen de vier gemeenten iets meer dan 120.000 inwoners wat neerkomt op een jaarlijkse totale bijdrage van 36.508 euro. Alles samen een fors bedrag waar er heel wat mee kan gebeuren.
Is die vzw wel nodig?
Er zijn in onze kustgemeenten veel verenigingen, instellingen en personen die zich als vrijwilliger of beroepsmatig inzetten als lokale erfgoedspelers. Sommige spelers beheren een eigen collectie, andere concentreren hun werking rond een bepaald thema of een erfgoedaspect.
Men kan zich dus afvragen waarom die absoluut moeten afhangen van een vzw Kusterfgoed.
De organisatie geeft daarvoor volgende argumenten
1. Naast het lokale erfgoedveld zijn er ook heel wat bovenlokale spelers met een bepaalde expertise of interessante websites waar je als erfgoedvereniging of -organisatie bij terecht kunt voor advies over diverse thema’s zoals archiefwerking, behoud en beheer, digitalisering, educatie, ontsluiting en communicatie.
2. De erfgoedcel zelf is een rots in de branding waar verenigingen, instellingen en individuele personen terechtkunnen voor ondersteuning op inhoudelijk, financieel en logistiek vlak.
3. De erfgoedcel is een podium: vernieuwende projecten (voorbeeld graag?) plaatsen het lokale culturele erfgoed in de kijker en geven iedereen de kans om het erfgoed te ontdekken en door te geven.
4. Er werd een erfgoedconvenant afgesloten met de Vlaamse Gemeenschap om het lokale erfgoed zichtbaarder te maken en een erfgoedbeleid te ontwikkelen op maat van de kustregio.
Wat dat laatste juist betekent, dat weet ik niet.
Het jaarlijks thema
Elk jaar wordt een thema vooropgesteld. Dat betekent niet dat de verschillende organisatoren zich daar strikt moeten aan houden.
In één van mijn vorige artikels over dit onderwerp, namelijk ‘Erfgoeddag 2012: Middelkerke doet wel mee deze keer … en hoe!!’ heb ik eens teruggezocht welke thema’s sinds 2002 aan bod kwamen.
In 2016 werd gekozen voor ‘Rituelen’ met volgende verklaring vanwege de organisatoren: “Een ritueel is een opeenvolging van handelingen in een bepaalde volgorde en op een welbepaalde plaats. Een ritueel is het product van een cultuur. Veel rituelen zijn tot stand gekomen in religieuze gemeenschappen. Ongeacht de specifieke verscheidenheid van sociale rituelen en hun diversiteit in tijd en ruimte, lijkt het bestaan van dergelijke praktijken universeel te zijn. Rituelen worden gekenmerkt door de nadruk op de vorm (de exacte uitvoering van een handeling is belangrijk), herhaling (het is pas een ritueel als het meermaals wordt opgevoerd) en symbolisme (rituele handelingen hebben symbolische betekenis).”
Wat bood de vzw kusterfgoed allemaal aan op Erfgoeddag?
Een uitgebreid gamma aan middelen werd ingezet om de Vlaming ertoe aan te zetten aan de geplande activiteiten deel te nemen: filmpjes, brochures, sociale media, …
Op https://www.youtube.com/watch?v=xrHMQqRdi3s&feature=youtu.be kan je ook een filmpje bewonderen.
Wie naar de kust kwam, kon in elke badplaats een aanbod naar zijn gading vinden.
Werd het lokale erfgoed daardoor zichtbaarder? Wordt er echt een beleid op maat van de ganse regio ontwikkeld? Of gaat men ervan uit dat het volstaat de verschillende websites van de kustgemeenten te raadplegen?
Men kon alvast het volledige programma van Erfgoeddag eenvoudig doorzoeken via de website http://erfgoeddag.be/programma . Via de kaart kon je snel zien wat er bij jou in de buurt te beleven viel. Of je kon het programma doorzoeken aan de hand van een zoekterm. Dit kon de naam van een gemeente zijn of de naam van de organistie, instelling of vereniging. De geselecteerde Erfgoeddagactiviteiten kon je dan bundelen in je persoonlijke Erfgoeddagbrochure.
Men kon ook rechtstreeks naar de website http://www.erfgoeddag.be/sites/default/files/bijlagen/Kusterfgoed.pdf surfen waar in 20 onderdelen de bezienswaardigheden van de vier deelnemende gemeente vermeld worden. Dezelfde informatie kon je ook vinden in een handig programmaboekje met identiek dezelfde tekst.
Men kan zich de vraag stellen of een kusttoerist die bijvoorbeeld vanaf 10 uur de activiteiten in Oostende bezoekt, zich daarna nog naar Middelkerke zal begeven waar hij/zij nog de tijd heeft om tot 18 uur hetzelfde te doen.
Of zal de toerist één gemeente uitkiezen en dan nakijken op de website wat er allemaal aangeboden wordt?
http://www.oostende.be/thema.aspx?id=5369
http://www.krantvanblankenberge.be/nieuws2016/krantvanblankenberge_01404.html
http://www.visitdehaan.be/nl/doen/evenementen/erfgoeddag/2568/
En Middelkerke?
Hoewel ze vermeld staan op de website van de vzw Kusterfgoed, wil ik toch nog even de in onze gemeente aangeboden bezienswaardigheden aanhalen.
Om 11 uur was er een wandeling met gids aan het Arthur Degreefplein. Ik reserveerde daarvoor bij Littoralis, een organisatie die wandelingen organiseert.
Spijtig genoeg was de opkomst met elf deelnemers eerder mager te noemen. Maar ja, wie geïnteresseerd was moest echt opbotsen tegen een hevige ijzige wind en regen, ja zelfs een hagelbui, trotseren.
De voortreffelijke vrouwelijke gids leidde ons langs villa Cogels, de mess officieren, het oude postgebouw, het gemeentepark met zijn twee ingangszuilen, garage Omnia, het beeld 'Tegen de wind in' van Liliane Vertessen, het casino, de Duinenweg, de vlakte van de vroegere tennis en tenslotte naar de kapel Sint-Theresia. Het is niet altijd gemakkelijk 'rituelen' en 'onroerend erfgoed' te scheiden omdat heel wat gebouwen een belangrijke rol speelden in die rituelen.
Het museum ‘Kusthistories’ was geopend van 0900 – 12u30 en van 13u15 – 17u.
Ziehier hoe de uitnodiging van de organisatie letterlijk luidde:
“Heb je al gehoord van het koffieritueel? Ken je het verhaal van de lokale reus? Wil je meer weten over het bijgeloof van de vissers? Kom naar Kusthistories en ontdek de favoriete rituelen. Je vindt er een interactief touchscreen met korte filmpjes waarin verschillende erfgoedspelers je op hun manier een lokaal ritueel vertellen.”
Wie dat museum nog niet kende, zoals ikzelf, zal in een statig gebouw zeker onder de indruk komen van de prachtige inrichting. Misschien iets te weinig lokale geschiedenis, maar veel foto's en teksten zijn natuurlijk representatief voor alle kustplaatsen.
Om 15 uur hield Erik de Kuyper, auteur van ‘Aan zee. Taferelen uit de kinderjaren’, er een lezing over een Brusselse familie die de zomer in Oostende doorbracht.
Ik maakte van de gelegenheid gebruik om zowel het museum te bezoeken als de spreker te beluisteren.
Besluit
Er kan onmogelijk beweerd worden dat de promotie van Erfgoeddag ondermaats gebleven is. Misschien is de propaganda zo uitgebreid en de hoeveelheid activiteiten zo talrijk dat je er wel eens het overzicht zou kunnen over verliezen.
Dat geldt echter niet voor Middelkerke op zich, maar voor het ganse programma.
Als je dan ook weet dat van 22 april tot 8 mei ook nog de ‘Week van de Zee’ gehouden wordt, dan wordt dat misschien allemaal wat van het goede te veel.
|
