Wij doen mee aan de

VELT Open Tuinendagen

zaterdag 2 en zondag 3 juni 2012 van 10-18 u

Daniël & Aleide Willaeys   Lage Weg 60

2980 Halle-Zoersel

*Moestuin: 1500 m² / Boomgaard: 0,7 ha

Landschappelijke tuin, bloemrijke tuin, eetbare tuin, bostuin, moestuin en zeer diverse fruittuin.

Op 1 hectare in de Schijnvallei, tegen het Zoerselbos is er heel wat te zien: grote moestuin, kippen, houtkweek, maar vooral een uitgebreide

verzameling groot- en kleinfruit in vele soorten en rassen. Bijzonder is de grote kleinfruitkooi en de bramengalerij. Aleide kan veel vertellen over de bereiding en verwerking van dit alles. De eigenaars putten uit 50 jaar ervaring. Hier werd op 20 januari 1974 Velt als vzw gesticht.

*Extra ecologische bezienswaardigheden*: composttoilet, alternatieve energie en eco-actief in de keuken.

*Fietslus*: Download de fietslus Voorkempen

*Velt-afdeling*: Voorkempen

http://www.velt.be/Joomla/index.php

Noteer alvast ook zondag 1 juli: 11 de

Afrikaans Tuinfeest

Geen Grootfruit dit Jaar

Dit viel mij dus te meer op bij buurman Gommarus  Roelants  (82) van De Mollenhoeve.

Op zijn 15 tal bomen kon ik geen enkele appel of peer opmerken en dit was voor ik zijn jenever proefde.

Koninklijke Vlaamse Dendrologische Vereniging in Vordenstein

Dag van het Park. Met gids Rob Van Bouwel bezochten we dit park met vele speciale bomen die meestal aangeplant werden vanaf 1850.

Aan de parking wees Rob al direct op een moeraseik (Quercus palustris) die het naar zijn zin heeft aan de straatkant. De gemeente Schoten heeft veel lanen met eiken.

Bij het begin van de wandeling staan enkele recente Amerikaanse eiken (Q. rubra) waaronder de cultuurvariëteit Q.r.’Aurea’ met goudkleurige bladeren. De gids vergeleek het blad van een Amerikaanse eik met dit van een Blikeik (Q. veluta). Het laatste is dik- leerachtig en onderaan viltig. Later wordt het zeer taai, vandaar blikeik.

Een jong exemplaar Moerascypres (Taxodium distichum) trekt de aandacht met erachter 2 reuzengrote exemplaren.

Een boom die je niet moet planten in je eigen tuin is de vleugelnoot (Pterocarya fraxinifolia, Esachtig blad) want de boom verspreidt zich met uitlopers.

Achter de Orangerie staan enkele prachtexemplaren o.a. een geklasseerde Linde, indrukwekkend. Verder een geënte Varenbeuk (Fagus sylvatica ‘Asplenifolia’) en een opvallend hoog geënte Treurbeuk.

We staan stil bij de dikste meidoorn van België en een speciale met zilvergerand blad.

Het geslacht Ginko telt maar één soort: de Ginko biloba, Japanse Notenboom. Bij ons verdreven door de Ijstijden. De soort is wel tweehuizig: mannelijke en vrouwelijke bomen. Men plant vooral mannetjes.

We zien een Tamme kastanje variëteit met lijnvormig blad, maar naar binnen ontwikkelen zich opnieuw de gewone bladeren.

Een Sequoiadendron giganteum (Mammoetboom) toornt boven de andere uit. Maar de S. sempervirens, de grootste boom die men kent, wordt nog hoger.

Wat verder staat een Acer saccharinum, de witte Esdoorn. De lekkere ahornsiroop komt echter van de Acer saccharum, de Suikeresdoorn, uit de vlag van Canada.

Rob toont ons een esdoornvormig blad. Dit is echter helemaal geen Esdoorn maar de Liquidambar styracifolia of Amberboom. De gom zou gebruikt worden in kauwgom.

Het pad loopt verder in een gedeelte helemaal overgroeid met Turkse Rododendron in bloei; mooi. Bij het begin heeft men deze gerooid om een gracht meer licht te geven. Ernaast ligt een bloemenweide, die na de bloei gemaaid wordt en waarvan het materiaal afgevoerd wordt om de verdere verschraling te bevorderen en nog meer bloemvorming te verkrijgen.     

Tussendoor vernemen we hoe een Azalea (hier een variëteit met bijna uitbloeide, gele bloemen) te onderscheiden van een Rododendron: de Azalea heeft 5 meeldraden, de rodo meer.

We komen op een hoofddreef. Aan de rechterkant heeft men de rododendrons gekapt en de plaats is ingenomen door een struweel van uitgezaaide berken.

De dreef is afgezoomd met jonge zaaieiken. Geen enkele boom is dezelfde. Rob trekt de aandacht op een bijzonder fraai gevormd exemplaar.

De grond zou hier zeer zuur zijn. Een grote plek heide heeft er zich ontwikkeld na afplaggen.

Echter wat zie ik even verder: vlak naast de rijbaan in dolomiet weelderig tierende grote klis of klit! Het wegmateriaal heeft een strook zeer verrijkt! Thuis heb ik ook veel klis staan. Het is een plant die het eerste jaar in de herfst voor het afsterven een diepwortelende, in de keuken zeer bruikbare wortel vormt. Ik sla die minstens even hoog aan als schorseneer. Tijdens de wintermaanden is er echter helemaal niets meer van te zien, maar tijdens de eerste lentedagen ontluiken de bladeren en dan komt deze plant ook het meest van pas. Het tweede jaar vormt de plant zaad. Wie heeft de jonge hoofdjes met de vele weerhaakjes niet gebruikt om te gooien?

We komen aan het Sterrenbos met een begin van bloei van de in de loop van vele jaren reuzengroot struweel van Kalmia, lepelboompjes.

Men heeft dreven getrokken waarvan een is afgelijnd op de kerken van Schoten en Brasschaat.

De laatste te vermelden merkwaardige bomen zijn enkele Magnolia’s, waaronder een M. virginiana, de grootste van België. Verder de M. hypoleuca waarvan we de grote witte bloemen bewonderden maar vooral genoten van de bedwelmende geur.

Dank aan Rob Van Bouwel en de Koninklijke Vlaamse Dendrologische Vereniging:  http://www.kvdv.info

FOTO’S (van Aleide)

Plan Vordenstein

Op Weg

Quercus rubra ‘Aurea’

Moerascypressen

Bloeiwijze Vleugelnoot

De zich uitbreidende boom

Machtige rode Beuken

Het Lindemonument

Idem

VERVOLG  1

De zeer laag geënte Varenbeuk

De opvallend hoog geënte treurbeuk

De dikste Meidoorn van België

Gingko biloba

Sequoiadendron, Mammoetboom

Oud exemplaar van Acer campestris, Veldesdoorn of Spaanse Aak.

Machtige Acer Saccharinum, Witte Esdoorn

Geen Esdoornblad, maar van een Liquidambar

Luiquidambar styraciflua, Amberboom

VERVOLG  2

Rododendronbloem

Klis of Klit

Kalmia, Lepelboompje

Idem

Magnolia virginiana, de grootste van België (Je zou het niet zeggen!)

Magnolia hypoleuca

Heerlijk geurende bloem

Onder de Magnoliabladeren

Dode beukenstam met reuzengrote Tonderzwammen

BLOEI 2012

De bloei was dit jaar weinig uitbundig met het koude en natte weer. Bij ons begint het al in maart met de uitbundige, witte en rozige bloei van de kerspruimen of myrobolanen. Echter dit jaar zonder resultaat: beurtjaargevoeligheid na de geweldige dracht van vorig jaar, plus de nachtvorsten. Ik zie zo goed als geen vruchten.

De appelbloesem ging grotendeels verloren in het koude en natte weer.

Daarnet zag ik de bloei van de Crawley Beauty, een zeer laat bloeiende, Engelse keukenappel. Het ziet er wel mooi uit en was de aanleiding voor deze blog.

Ik heb de indruk dat van de bloeiende appels dit jaar maar weinig overschiet. Ik zie praktisch alleen verdorde bloemhoofdjes.  Een gedeelte kan afgevreten zijn door de rupsjes van de Kleine Wintervlinder die er steeds in ruime hoeveelheid zijn, maar dit jaar toch niet als een echte pest? Ik bedoel alle bladeren afgevreten. Gaten in de bladeren zijn er anders genoeg.

De grootste oorzaak zoek ik in de vorst, waaraan deze van 17/4 zeker niet vreemd is.

De grondoorzaak in natuurlijke teelt is wellicht te zoeken in de geweldige dracht van vorig jaar.

Willen ook bomen op adem komen en er even de pees afleggen?

In de beroepsteelt kan dit niet en moet men het hebben van immer dragende rassen en ondersteunende cultuurmaatregelen.

Biotelers hebben het hierbij wel minder gemakkelijk.

Foto’s

Crawley Beauty op 18/5

Idem

Bloesem

Nog gesloten bloesem

Bevroren bloesems?

Idem.  De onderste lijken veeleer het slachtoffer van de bloesemsnuitkever die een eitje legt in de nog gesloten bloem. De larve eet het binnenste leeg, verpopt en is na korte tijd weer verdwenen.

Vraatgaten van de Kleine Wintervlinder

Kleine Wintervlinder

Toch ook een appel in spe?

Nachtvorst 17 mei

O. L. H. Hemelvaart

De Ijsheiligen zijn dan wel voorbij maar om 6u20 constateerde ik weer een laagje ijs; wel een tikkeltje minder dan vijf dagen geleden.

Straks ga ik de aardbeien en aardappelen ontdekken. De laatste had ik toen met grond bedekt. Blaadjes die dan nog boven staken waren bevroren.

Nu ligt er gaatjesplastiek over. Ik ben gaan kijken.

Geen schade en de temperaturen zijn stijgende.          

 Hopelijk de laatste nachtvorst dit jaar?

Natuurwandeling Zoerselbos

1 mei

Greet, zelf ook natuurgids had ons uitgenodigd om met haar vrienden natuurgidsen Zoerselbos te verkennen. Lus de man van Linda kende de paadjes in het bos.

De overtalrijke meiklokjes beginnen hun geurpaket te verspreiden.

We drongen nogal ver door in de begroeiïng en kwamen ook op plaatsen waar ik nog niet was geweest.

We zagen o.a. 2 exemplaren van de fladderiep of steeliep, (Ulmus laevis). Het zijn oude knotbomen met een dikke korte stam. Dit is een van de zeer zeldzame, autochtone bomen in onze streken. De eerste exemplaren werden in de tachtigerjaren terug ontdekt. Het eerst in Zoerselbos bij een inventarisatie en daarna nog op een aantal plaatsen in Vlaanderen. Deze soort is minder gevoelig voor de olmenziekte, waaraan de meeste andere olmensoorten bezweken.

De goed bewaarde bomput van een V 1 had ik nog nooit gezien. Hij ligt in een droger stuk met nogal wat oude zomereiken.

Linda heeft een voorliefde voor paddenstoelen. Bij een oude tonderzwam toonde zij hoe destijds de tondel er uit gehaald werd om na droging te gebruiken om vonken op te vangen en samen met nog andere ingrediënten aan te blazen tot een vuurtje. We zagen korstmossen en de grote melkzwam, die op een jaar tot een ferme klepper kan uitgroeien.

Bij een oude stapel gezaagde dennen die waren blijven liggen hield zij halt, haalde er een schilfer af en liet ons er op de minuscule Heidelucifer, met rode speldenkopjes,-geen echte paddenstoel maar een lichen- zien. Zie de foto.

De wandeling werd besloten  met een gezellige babbel en een pint in het Bezoekerscentrum.   

FOTO’S

Fladderiep

Tonderzwam

Tonder

Melkzwam: bovenkant

V1 bomput

Dode berk met elfenbanken

Al meer dan 50 jaar niet meer geknotte els.

De Heidelucifer, een lychen

Oude stapel

VERVOLG

Slaapplaats van ree. We hebben driemaal een ree zien lopen.

Ridderzuring

Tappelbeek

Bezoekerscentrum

Bloementuin

Het gezelschap

Idem

Greet

Linda en Lus

De Ijsheiligen doen hun naam eer aan

Vandaag, de 13 de is de eer aan de H. Servatius. En zeggen dat Aleide en ik in zijn kerk te Schaarbeek, 52 jaar terug getrouwd zijn!

Een stralende hemel vanmorgen om 6u15 in de Voorkempen. Een koekoek is volop aan het roepen. Mijn duidelijkste aanduiding is de boord van de trampoline met een ijslaagje.

Gelukkig had ik gisteren de nodige voorzorgen genomen en de volop bloeiende aardbeien afgedekt met een dubbele laag flodderplastiek. De vorige keer, di. 17/4 had ik mij laten beetnemen. Daar er nog slechts een enkel bloempje open stond oordeelde ik afdekken niet nodig. Dag Jan!Enkele dagen later openden zich talrijke bloempjes met een zwart hartje.

De afdekking is vanmorgen omhuld met een ijslaagje. Eronder zitten de bloemen veilig.

Illustratiemateriaal

Winterschade op Bramen en Braambozen

Natuurpunt Lille Visbeekwandeling

(zo 29/4)

Dochter Leen, die in Poederlee woont, had ons uitgenodigd op een uitgebreide verkenning met drie gidsen van de natuurgebieden van Lille. De Visbeek vormt er de ruggengraat van. Bij de vertrekvijver zien we 5 citroenvlinders. In de vijver had zich al waterviolier gevestigd.

Gids Freddy Van Echelpoel gaf ons direct reeds een heldere inleiding over het waterbeheer in groter verband. We komen al vlug bij een van de getuigenheuvels. Een tijdje later menen we hetzelfde, maar we staan op het afgedekte, vroegere stort van Wechelderzande. Eerst zijn het vooral dennenbossen. Het valt mij op dat de bosbessen hier in groepen bij elkaar groeien. Geleidelijk vervangt men nu de dennen door loofhout. De aandacht wordt gevestigd op aanplant van spork als klein landschapselement. Verderop wordt het landschap natuurlijker met broekbos en zegge in een kwelgebied. Freddy vertelt hoe enkele vrijwilligers al een tijd een aantal waterpeilpunten beheren.

De andere gidsen wezen beurtelings op andere natuurelementen. Bij een poel was er veel te vertellen en te tonen. Na de vondst van een restant suikerbonen troffen zij in het hagelgebied nog een voorraadje echt hagelbier aan dat smaakte met het warme weer!

Geschiedenissen en verhalen kregen een beurt en de projecten als het adderbeheer en begrazing door geiten. In de provincie Antwerpen schieten voor adders enkel het Groot Schietveld en het gebied van Lille nog over. Mits wat corridorgebieden tracht men dit gebied wat te verruimen.

In Halle- Kempen hadden we tot halverwege de jaren 70 ook adders bij het hagelven op het Heiblok. Dan werd dit gebied verkocht en was er aanplant van dennen. De genadeslag kwam wellicht door de kweek van fazanten voor de jacht.

De schoolkinderen van Lille worden betrokken bij het begrazingsproject  met geiten.

Na het graven van een vijver had men geluk dat de klokjesgentiaan er zich vestigde.

We horen verhalen over een oude moordpartij en de heksenboom. Op die plaats staat nu een monument.

Dit was een wandeling met veel elementen: natuur, beheer en cultuur.

FOTO’S

Inleiding door Freddy Van Echelpoel

Toehoorders

Op stap

Visbeek

Gids

Idem

Op het stort van Wechelderzande

Met adderhuid

Spork als klein landschapselement

VERVOLG

Bosmierennest (nu een zeldzaamheid)

Poelslakken uit de nieuw gegraven poel

Rups (Wie kent de naam?)

Bij heksenboommonument

Idem

Geitenpaar

Broekbos

Hagelbier

Peilput

Haven van Zeebrugge

Na een inleidende filmvoorstelling volgt een gegidste rondleiding. Uitstappen is er niet bij.

We rijden eerst achter de 4 km lange westermuur van de voorhaven.

Hier werd het Albert II dok gebouwd voor containers en ro ro (met lading op het schip rijden) gebouwd.

Dichter tegen de kustweg, die voorhaven van achterhaven scheidt, ligt de aanmeerplaats voor de P&O verbinding naar Hull. Drie jaar terug scheepten we daar in voor de NBS-reis naar Engeland. Ik schreef er meerdere blogs over.

De vismijn is naar de achterhaven verhuisd.

De voornaamste activiteit in deze haven is  het autovervoer. Zeebrugge is hierbij de nummer 1 onder de wereldhavens. Er liggen een heleboel aanvoerschepen. Er kunnen 7 000 auto’s op 1 schip. Hele terreinen staan vol wagens. Met de crisis die zich nog laat voelen zijn er wel enkele leeg. De Mercedessen krijgen overdekte garages om ze te beschermen tegen vogeluitwerpselen.

Dan rijden we naar de oosterstrekdam met de gasopslag van Fluxys. Als er gastankers lossen mag je hier niet komen.

In de luwte van de dam is zich aan de oostkant een nieuw natuurterrein aan het vormen.

We zien nog de oude, beschermde vuurtoren van Heist , de 500 m lange zeesluis, het vroegere lichtschip de Westhinder en een Russische duikboot.

FOTOMATERIAAL

Kranen

Idem

Cobelfret ro-ro schip

Containerschip

Vissersboten

Vismijn

Autoboot

Autoboten

Overdekte garage

VERVOLG

Kerktoren van Lissewege

De oude vuurtoren van Heist, nu beschermd monument

Strekdam

Gastank

Nieuw natuurgebied

De nieuwe vuurtoren

Westhinder

Onderzeeêr

P&O

Kasteel van Loppem- Haven van Zeebrugge

KVLV St.- Antonius kondigde een uitstap aan naar het kasteel van Wijnendale. Dat sprak mij aan. Mijn vader was pachter van Matthieu de Wijnendale en als kind wandelden we met de Reigerschool een keer rond het kasteel en door het binnenpark. Ik weet nog hoe een nest grote jongen van Vlaamse gaaien mijn ogen uitstak. Ik was toen 8 j. en had de grootste eierenverzameling van de school. De eieren werden uitgeblazen en aan een draad gestoken. Veruit de meesten waren musseneieren van mussen die onder de dakgoot met Boomse pannen woonden bij mijn nonkel Andre Vandecasteele en bij een buur. Maar ook andere nesten waren niet veilig. Mijn handen waren een tijd erg geschramd van het uithalen van nesten in meidoornhagen. In die tijd maakten mussen hooinesten in die hagen. Daarna nooit meer gezien. Waren het huismussen of toch ringmussen? De laatste broedden vooral in de holten van knotwilgen. De huismussen maakten toen ook hooi- en stronesten in de kruinen van onze fruitbomen.

Later werd ik geciviliseerd en toen vogelvangers eind de jaren zestig de avonden van onze pas gestichte afdeling van De Wielewaal Voorkempen kwamen storen, was mijn argument:    ” De vogelvangst in de Noordse landen is al jaren verboden. Begrijpelijk, deze landen zijn al verder beschaafd. Ze hadden al leerplicht een generatie voor ons. Hadden ze mij niet ‘voor pastoor laten leren’ dan was ik wellicht ook vogelvanger.”

Op de uitnodiging stond  “Mannen welkom”. In het eigen dorp ben ik meermalen de enige die meegaat. Maar op deze uitstap waren we met zijn zeven. “Wellicht spreekt de haven van Zeebrugge aan.” zei een bestuurslid.

Bij het vertrek vernam ik dat het bezoek aan het kasteel van Wijnendale geschrapt was ten voordele van een bezoek aan Loppem. Wijnendale was maar een karige bedoening werd gezegd. Tijdens mijn jeugd ben ik enkele malen in de grote doolhof, die bij het domein hoort, geweest. Tijdens het bezoek zal ik vernemen dat de doolhof opgericht werd door de man van de tweede generatie voor zijn 13 kinderen.

Het neogotische kasteel van Loppem is een cultuurschat. Heel oud is het niet. Het werd door de adellijke familie van Caloen gebouwd in 1863 en rijk bemeubeld. Het bijzondere is dat het door de man van de derde generatie Jean van Caloen in een Stichting ondergebracht is en aldus integraal-zoals het was van het begin- behouden wordt voor het nageslacht.

Net als Wijnenendale met de ondertekening door koning Leopold III van de overgave op 28 mei 1940, was er na de Wapenstilstand van 11 november 1918 “De regering van Loppem”. Koning Albert I stemde er in met algemeen stemrecht voor mannen.

FOTO’S

Achtergevel

De grote ontvangstruimte

Idem

De eerste Grizzlybeer van de zoo van Antwerpen staat hier opgezet.

Beeldhouwwerk

Luchter

De Bethunekast

Bruidskist

VERVOLG  1

Oorspronkelijk Turks tapijt

Porselein

Toonkast

Chinees porselein

Halsketting van de gravin

Uitkijk over de vijver

Fornuis

In het uniform van de pauselijke zouaven

Delfts porselein

VERVOLG 2

Het onderste schilderijtje (Japanse toren, Laken) is van koningin Elisabeth

De Koninklijke kamer

Schilderij uit de school van Rubens

Chinees wierookvat

Speciale Engelse vloertegel, allemaal verschillende

Glimp op het kasteel van Wijnendale

Wegwijzers

De neo Romaanse toren  van Torhout

De Gele Doos, waar ik 8 jaar van mijn leven doorbracht.

Valériane - Valeriaan in Tour &Taxis Biobeurs te Brussel

Nature & Progrès richt al decennia de biobeurs Valériane in te Namur (begin september). Sinds vorig jaar is er ook een editie met medewerking van VELT in Tour & Taxis in Brussel. Voor onze gast Daouda was het een gelegenheid om de biowereld te leren kennen.

Voor ons was het vooral een weerzien met enkele (Velt)kennissen.

De eerste was Stefan Eyckerman, tuinarchitect en Veltlesgever. Deze winter had hij weer de snoeiles gegeven in ons dorp; maar toen zaten wij in Londen.

Zowel met de standhouders van Velt als met deze van Nature & Progrès waren er interessante contacten.

Het weerzien met Ray Masschelein, die er het aanspreekpunt  als biotuinier vertolkte, was allerhartelijkst. Ray had er pas een termijn als provinciaal voorzitter van de Brabantse Veltafdelingen opzitten. In de tachtigerjaren was hij een periode algemene Veltvoorzitter.

We ontmoetten er ook Dirk Hebben die nu actief is in “Bio van bij ons”.

Een ander blij weerzien was met Pierre Vannieuwenhoven en zijn Parijse echtgenote. Destijds was er uitwisseling met enkele van onze dochters en zijn dochters om de andere landstaal te spreken. Ze waren beiden actief op de boekenstand van Nature & Progrès.

Ik ontdekte er het pas verschenen boek: “Le Jardin fruitier” (ISBN 978-2-87489-124-3) van Marc Fasol en Marc Lateur. De laatste is de opvolger van Charles Populer, de grondlegger van de Collectie Oude Rassen aan het toenmalige Station de Phytopatothogie de Gembloux.  De voornaamste verdienste was dat enkele interessante, gezonde rassen onder “RGF” stempel door een aantal boomkwekers verder gekweekt werden voor de liefhebber.

Marc is hoofd van het Centre wallon de Recherces agronomiques  Département Sciences du vivant – Unité  Amélioration et biodiversité  Gembloux.

De verzorging en het opzoekingwerk voor nieuwe rassen gebeurt er volledig biologisch.

Foto’s

Op de Veltstand

Nature & Progrès

Vannieuwenhoven

Bio van bij ons

Op hun stand

Pannier- Groenteabonnement

Animatie

Ray Ausloos

Natuuronderzoeker met Natuurpunt-Educatie

Zaterdag, 28/4 hadden we de praktijkvoormiddag “natuuronderzoeker”. De theorielessen gingen drie weken geleden door in kasteel Hallehof, hoofdkwartier van het Regionaal Landschap Voorkempen.

Wim Veraghtert beet de spits af voor dit nieuw initiatief.

Op het Bezoekerscentrum Zoerselbos had Wim een lichtval voor nachtinsecten geïnstalleerd.

We hadden geluk met het weer. De nachtelijke regen had opgehouden en tegen de middag brak zelfs de zon door.

In de val was heel wat te zien: sluipwespen, soldaatje, bijzonder mooie nachtvlinders als kroonvogeltje, klein waaiermotje, hazelaaruil, dennenuil, hagedoornvlinder, dunnevlerkspanner…

Er waren zelfs 5 meikevers in de val gevlogen.

Na het eten van kale inktzwammen 24 u geen alcoholische dranken nuttigen.  Geschubde inktzwam zou dit euvel niet veroorzaken.

Ik heb bijgeleerd dat er ook bruine miljoenpoten zijn. Voordien  dacht ik dat deze enkel blauwgrijs-zwart waren.  Het beste kenmerk: de dubbele, wriemelende pootjes. Bij de duizendpoten zijn die enkel.