Zonder uitzondering behandelen in het Vlaamsch geschreven gedichten dit eene : Vlaanderen en de liefde van den dichter tot de duurbare Vlaamsche aarde. Overal breekt de mythus van het volk door. Daarom maken ze figuren uit Bijbel of geschiedenis tot hun eigene, (Vermeylen: «De wandelende Jood » — de Clercq: « Tamar ») maar hemel en aarde blijven Vlaamsch. Zelfs het Evangelie laten ze op Vlaamschen bodem zich afwikkelen, zooals zoo pas de zich roemvol aanmeldende schrijver Felix Timmermans. Hij schrijft daarover zoo eenvoudig van hart als ware het nog nooit beschreven. Het werd een «wundervoll ruhiges und ausgereiftes Werk». De taal heeft de klankrijkheid van Gezelle en de bonte pracht van Streuvels. Dat Vlaanderen is doorheen alle internationaal gemaakte staten « die überstaatliche Heimat besonderen Menschentums ». Al de personen schijnen zoo uit de Middeleeuwen tot ons gekomen. De kindsheid van Kristus werd tot een symbool voor het zoeken naar een vaderland.

     Bij de bespreking van een heele serie « Volks- en Märchen-bücher » wordt Timmermans, vergeleken bij het overige, een reus genoemd: « Diese Dichtung ist ein rührend schönes Lied, ein Bild voller Farbe und Pracht; alles durchflutet von herrlichem Rhythmus und süssester Melodie, — aber keine Profanierung. »  Het boek heeft iets van de innigheid en de naïeveteit der oude Vlaamsche meesters. Vooral de karakterteekening van Maria, den Pastoor, Jozef worden geroemd, en de bladzijden behelzend het verhaal van het huwelijk, de armoede, de reis, de geboorte noemt men aangrijpend. « Ein Buch voller Duft und Frische, von einer so urwüchsigen und starken Frömmigkeit erfüllt, dass man sich an dieser aus der Unmittelbarkeit einer weder von Dogmatik noch von Sentimentalität angekränkelten Religiosität innerlich erbauen kann. »

     Wilhelm Conrad Gomoll eindelijk zegent de uren waarop hij Timmermans leerde kennen als een vreugdebrenger. Waar hij voor het eerst dezen dichter las, zal hij nu voor hem optreden als voor een man, een mannelijken geest, ver van alle sentimentaliteit. Hij is van de aarde maar niet aan de aarde gebonden. « Das Jesuskind » is het rijpe werk van een uitverkoren dichter, «ein beglückendes Geschenk ». En "Pallieter" is een hoorn van overvloed, met beelden van de geniaalste teekenaars : Ostade, Steen, Bruegel. « Diese Dichtung wäre etwas für die Hände des jungen und des alten Goethe; beide würde den Dichter grüssen und sein Werk mit Stürmen des Jubels loben! »

     « Pallieter » daarentegen kende niet een zoo eenstemmigen, onverdeelden lof. Reeds in 1917 aangekondigd in de brieven uit Holland, die J. G. Talen regelmatig in « Das literarische Echo » verschijnen liet, naar het voorbeeld van Heinrich Bischoff, wees hij op de uitzonderlijke qualiteiten van dit literaire meesterwerk. In harmonische versmelting van aardsch en hemelsch, van zinnen en ziel is het gegroeid tot een symfonische prozahymne aan Gods schepping. Schrijver haalt het oordeel aan van Robbers, de Meester, Netscher.

     «Die schone Literatur» vindt het echter niet zoo schoon. Zinnen- en hartelusten te over; dik opeenliggende verfvlekken; alles blinkend in de stralende zon. Maar reeds na enkele bladzijden heeft men genoeg. En als men dan toch plichtsgetrouw voortleest, wordt men er zoo «übersatt» van, dat men het zijn leven lang wel niet meer wil openslaan.

« Es ist eine in sich selbst verliebte Genre-Kunst oder Kunstfertigkeit, die sich bald erschöpft hat, aber sich nicht genug tun kann. » Zoowel het grove als het innige werken lastig.

Alles bijeen een interessante kennismaking, waaraan men echter ongaarne wordt herinnerd. Weer andere tijdschriften halen gulzig heele hoofdstukken aan, wijzen op de sterke verwantschap met Rubens, op het grundniederdeutsch (niederrheinisch) karakter van de stemming, ook van de landschappen, maar voor en boven-al op de levensvolheid, die in al de zorgen en nood zooveel te meer welgekomen is.

     Met dit boek staat men voor een nieuwe wereld, een nieuwe taal, een nieuwe letterkunde: alles is goed, het woord, de mensch. In Duitschland is de literatuur na den oorlog op een dood punt gekomen, de fantasie schijnt alle bevruchtende kracht te hebben verloren; de wensch naar gezonde zinnenbevrediging blijft onvervuld. Niet zoo in Vlaanderen. Nergens is de kunst zoo in volk en land geworteld als hier.

     De Vlaamsche letterkunde is eeuwige heimatkunst : men leze slechts «Advokat Ernst Staas», het meest gelezen werk na Conscience, en « Der Arbeiter » of « Die Ernte ».

Maar nu is Timmermans gekomen! Dat boek «Pallieter» is een literair veulen; men wordt meegesleurd met de onconventioneele uitgelatenheid en nergens kan men zich ergeren aan de bokkesprongen van den schrijver. Een boek van overweldigende Lebensbejahung.

Wat «Symforosa » betreft, « Hier liegt eine Dichtung vor von so reifer Ehrfurcht vor dem Kleinen und solch herzlicher Liebe zu Landschaft und Volk, dass man das Büchlein am liebsten allen lieben Menschen, die man kennt, in die Hand drücken möchte. » Er zal wel zelden op zoo eenvoudige wijze een zoo groote hulde gebracht zijn aan het menschelijke in de kunst van een dichter.

     Waar Richard von Schaukal (Die schöne Literatur) zich geërgerd heeft over de derbheit in dit werk, vindt hij geen echo bij de vrouwelijke critici. Integendeel, de echo van Pallieter's ziel is steeds rein en onmiddellijk, en met een ware geestdrift wordt de inhoud van het boek naverteld : « Es gibt kein Buch der Weltliteratur, in dem irdische Schönheit so im Wort eingefangen ware.» Men stelt onwillekeurig de vraag : is het leven zoo? Is dit niet te vol licht? En daarbij denkt men aan de andere dagenmelkers, aan Knulp van Heyse, en Maïtre Breugnon van Rolland. Maar deze daggenieters kennen ook inzinkingen; hun kracht echter zit in den strijd om leven en dood, — de geest van den mensch overwint alles.

     Die toon ontbreekt bij Timmermans, maar men voelt het niet aan als een gebrek. Ook hier sterft de natuur, maar dat wordt een deel van de groote symfonie. Pallieter leeft met geest en ziel alles mee; altijd weer heeft de natuur het gezicht van Pan, overal vindt hij God terug, — en toch is het boek vol verscheidenheid, ondanks deze eenzijdigheid. Zijn humor is zoo aardsch, zoo oorspronkelijk en kinderlijk, als men hem slechts vindt in de Duitsche en Nederlandsche beelden uit de Renaissance. « Ich habe, glaube ich, noch nie und nirgends solche Fähigkeit des in Wortekleidens feinster Nuances gefunden wie hier, ... alles Leben, Leben für alles, was in uns lebt. »

     De menschen hebben allen zin voor de legende verloren (men denke aan het Duitschland van 1926), en dat moet de verwondering verklaren over een werk als «Das SpieI von den heiligen drei Königen». Wie echter den zonnigen schrijver kent van « Pallieter », « Das Licht in der Laterne » of « Das Jesuskind » is niet meer verwonderd. Men staat hierbij toch voor een zeldzaam begenadigd kunstenaar, zoo oerecht dat hij zijns gelijke niet zoo spoedig zal vinden. Geen enkele poging om het wonder van Bethlehem te vermenschelijken, is zoo geslaagd, is zoo gegroeid tot legende, zoodat men gelooven moet.

     De taal is betooverend-schoon, met al den eenvoud van het volkslied. Het belangrijke tijdschrift, dat met deze bijdrage zijn nieuwen jaargang opent, verwijst verder naar de heidensche elementen, welke nog immer in de volksziel wonen (« De Kerstmissater»).

Wij moeten Felix Timmermans dankbaar zijn voor dien blik in de machtige diepten en de warme schoonheid der Vlaamsche ziel. Zoo wordt ook de Vlaamsche strijd een lichtend voorbeeld in onzen strijd voor ons volksdom. Wij moeten het Vlaamsch-Germaansche strandgoed redden. Wanneer een jaar later hetzelfde tijdschrift, van de hand van een anderen criticus een bespreking brengt van «Der Pfarrer vom blühenden Weinberg» blijft de bewonderende toon even sterk. Men kan, wat de intrige betreft, zich afvragen of het offer voor de bekeering noodig was, maar in ieder geval is het scheppen der gestalten van het meisje en den pastoor groote kunst. Trouwens, er is in de figuur van dezen pastoor niet de minste parodie, het blijft een meesterstuk. Men kan Vlaanderen om dezen landschap-dichter benijden; moge hij een nog ruimeren lezerskring vinden.

     De versmelting der beide door Verschaeve aangeduide polen worden als volgt onderstreept : Timmermans is « begnadet mit einer seltenen, reinen Dichtergabe, ein Mann von heute nur noch vereinzelt anzutreffender Naturverbundenheit, die zur unverbrüchlichen Gottesverbundenheit wird.». En de uitgesproken katholieke tijdschriften treden eensgezind deze zienswijze bij. Er is niet een dat den «Pastoor» ook maar in het minst als komisch gaat aanzien: « Es ist unmöglich, die Schönheit eines Werkes in Worten darzulegen, das von einem jener Seltenen, jener wahrhaft Begnadeten verfasst wurde, der ein ursprünglicher Dichter ist, einer, der mit einzigartigen, unerhört neuen, kühnen und frischen Anschauungen Natur und Leben gestaltet.

»...In dem Werk lebt die ganze Fülle und Grosse des Christentums und der katholische Kirche. Mit besonderer Genugtuung und leisem Neid, dass wir keinen Timmermans haben, setzen wir diese Wunderblume auf das Stoppelfeld unseres Literaturstreites. Erst an der Blume merkt man recht, was ein Stoppelfeld ist. » , terwijl het tijdschrift « Volk und Reich » zijn zeer korte maar beteekenisvolle bespreking aldus besluit: « Wem die Hast des Lebens noch stille Stunden schenkt, der moge sie doch mit Büchern wie diese feiern!»      Hemel en aarde. Realisme en kunstenaarsfantasie. Om zijn «Pieter Bruegel» heeft men Timmermans in Vlaanderen hoog geroemd, maar men weigerde haast eenstemmig er den schilder Bruegel en nog veel minder er zijn werken in terug te vinden. Het tragische ontbrak in deze « vie romancée », en dat was ten opzichte van de figuur van Bruegel op zijn zachtst uitgedrukt een kleineering. Duitschland deelt deze meening niet, al gaat ook hier de critiek uit van de twee niet te verzoenen standpunten, dat van den scheppenden kunstenaar (Timmermans) en dat van het behandelde onderwerp (Bruegel en zijn doeken).

     In dit boek treft men eindelijk menschen aan, door wie de volle adem van hemel en aarde gaat. Zelfs wie nooit schilderijen van Bruegel zag, ziet den schilder leven.

Ook bij dit « derbe, frohe, sauf- en fresslustige » volk kan men spreken van « der Norden ». Norden en levensvreugde, Norden en katholicisme zijn geen tegenstellingen, dat wordt hier aan Duitschland getoond door het « herzhafte, brausendc Vlandern » 

     En dan die stijl! De «Inselverlag» heeft in alle opzichten met dit hoek zich overtroffen — ook de schrijver in uitdrukkingen als « birnengelbe » of « biergelbe » avondschemering zit Bruegel, zit ook zijn tijd, een tijd van fantastisch-groteske tegenstellingen, — ook godsdienstige. In dit werk wordt een geheel volk geschilderd. Alles wat in de vroegere werken aanwezig was, in « Pallieter », « Jesuskind », « Pfarrer », « Symforosa » vinden wij hier bijeen, — « Pallieter » werd nog overtroffen. Waar de aquarellistische achtergrond bij Charles de Coster tendencieus wordt, dient hij bij Timmermans uitsluitend als levensecht kader. Toch vinden wij in onderwerp en opbouw veel gelijkenis met Ulenspiegel, — waarschijnlijk is dit karakteristiek voor de Vlamingen.

     Naast al het literaire maakwerk kan men zich sterken aan dit oorspronkelijke boek. Weer anderen roemen het als een der sterkste werken in den jongsten tijd geschreven en verdedigen het als een door en door christelijk verhaal. Oppervlakkige lezers zien slechts worsten en spek (b.v. de episode der wijndrinkers), en toch is dit realisme een christelijk realisme.

     Timmermans' stijl is een soort neo-impressionisme van het woord, waarin beeld naast beeld wordt gezet. Waar de vertelling begint is het boek spannend, meesterlijk. Daarentegen hebben vele bladzijden, alleen gevuld met beschrijvingen en tijdsbeelden iets vermoeiends, «gewollt Altmeisterliches. Hier wirkt der Stoff als Volkskunde durch sich selbst, aber nicht durch seine Darstellung. Das ursprüngliche und so überaus kühne, offenbarende Wesen der Malerei Pieter Bruegels ist ganz im Stofflichen belassen und historisch erklärt, aber nicht eigentlich wirkend als heutig erfasst oder in seiner ganzen Grosse vermittelt. » 

     Een andere stem roemt juist het tijdlooze en daardoor actueele als de groote gave van het boek, ondanks alle historische kleur.

     Laten wij den weerklank ter zijde, verwekt door de publicatie van enkele novellenbundels. Echte kenners van Timmermans worden wel eens wrevelig door het ontbreken van zin voor verhouding bij de samenstelling er van, door het opnemen zoowel van kaf als van koren; — de « stijl » echter blijft onveranderd allen betooveren. Meer problemen stelt een onderwerp als « Franzisus » . Sommigen vinden er den « Pieter Bruegel » in terug, bij alle afwezigheid van zuiderschen pathos; het is bewonderenswaardig met welke aardsch-vreugdigen eenvoud en zinnelijke frischheid de moeilijke kerkpolitieke en filosofisch-koene houding van Franciscus wordt uitgebeeld. Anderen voelen het duidelijk aan hoe, ondanks alle liefdevolle verdieping in de wereld der fioretti, de dichter onder een totaal anderen hemel tehuis is. De verwantschap in het kinderlijk geloof is echter zoo sterk, dat het ons niet loslaat vóór het slotakkoord. Dit wordt evenwel niet algemeen aanvaard. Het Vlaamsche landschap laat zich niet achter Franciscus spannen; daarvoor is het leven van den Heiligen Frans te uitsluitend Roomsch geloofsgoed geworden. Trouwens, vette kleuren zijn niet geëigend voor de Italiaansche middeleeuwen, en ook de mystiek is niet Timmermans' sterkste zijde.

« Man muss unwillkürlich und mit Bedauern an die entzückende Treuherzigkeit des "Jesuskind in Flandern" denken. »

     Op een paar uitzonderingen na, welke aan «Bauernpsalm» maar vooral aan de figuur van boer Knoll den langen, intellectueelen weg verwijten, die werd afgelegd om tot dit boerenleven door te dringen, welke ook op een inzinking wijzen ten overstaan der vroegere werken, kent ook dit boek eenstemmigen bijval. En meteen roemt men de kunst der Vlamingen om al het natuurgebeuren zoo diep in zich op te nemen, en vraagt men zich af wat zij, die Vlamingen (Streuvels b.v.) zouden ondergaan indien zij over land konden schrijven dat hun toebehoort. Het boek is meer dan het is tot een menschentype geworden.

     Een onvergetelijk schoon, van literair standpunt gezien volmaakt, wat levensinhoud betreft overrijk boek. Het is niet te verwonderen dat Timmermans door zijn Duitsche toehoorders bij iedere lezing stormachtig wordt toegejuicht.

*

     Wij willen bovenstaande objectieve doorsnede van de stemmen in Duitschland rond en over Timmermans niet aanvullen met eigen beschouwingen. Deze stemmen werden, uit de massa literatuur over het werk van den jongsten Rembrandtprijs zóó gekozen, dat zij de weergave zijn van — in al zijn verscheidenheden — den totaalindruk en den totaal-invloed der Timmermansche kunst in Duitschland. Alleen een paar vaststellingen.

     Het is niet waar dat het succes van Timmermans uitsluitend zou te wijten zijn aan de tijdelijke inzinking van het Rijk rond de jaren 1921-26. Wij zien immers nà 1933 dit succes almaar stijgend gaan, en het verschijnen op de boekenmarkt van de Pillecijn, Roelants, Walschap, van Cauwelaert, Matthijs, om van de volledige Streuvels-uitgave te zwijgen, heeft dezen bijval in niets laten verflauwen, integendeel. Het valt niet te loochenen dat de «oppervlakkige» Duitsche lezer in Felix Timmermans dèn vertegenwoordiger der Vlaamsche letterkunde ziet, en misschien soms wel van den Vlaming, maar kleeft ook dit euvel niet aan ónze oppervlakkige lezers wat buitenlandsche schrijvers betreft? Dat het den anderen het zuiver inzicht echter in geenen deele heeft vertroebeld, bewijst de immer stijgende vraag naar Vlaamsche werken, ook van de allerjongste auteurs. Het is Timmermans die hier de deuren heeft opengestooten, en daarmede ook de poorten naar de wereldliteratuur.

     De Duitsche kritiek is heelemaal niet gevangen geworden door het «drollige» in Timmermans' kunst. Zij heeft vooral gewezen op deze opene aanvaarding van het leven, op de innige verbondenheid met bodem en natuurleven, op de « Bejahung » van het leven, welke uitsluitend het voorrecht is der sterken en levensgezonden. Timmermans heeft er mede toe geholpen dat de Duitsche letterkunde bevrijd werd uit het « salonfähige », uit het ellenlange geredeneer, uit de « schöngeisterei », en uit al die ismen, welke het internationalisme ook aan de Duitsche kunst lieten knagen.

     Twintig jaar vóór Timmermans vond Streuvels een ook voor den Vlaamschen mensch vereerende waardeering in Duitschland. Doet het iets af aan de beteekenis van Streuvels dat hij dertig jaar later in Timmermans een gelukkigen gangmaker aantrof? Terwijl Noorsche uitgevers het middel vonden om de geheele wereld te doen grijpen naar de werken van Noorsche schrijvers, — ook van veel minderwaardige! — zou zonder Timmermans Vlaanderen nog lange jaren in diezelfde wereld zonder literair echo gebleven zijn. En was niet juist de Vlaamsche kunst honderden jaren lang Vlaanderens eenige gezant?

     Dat de schrijver Felix Timmermans ook in Duitschland nog steeds een omstreden figuur blijft kan ons slechts verheugen, want uit dit heen-en-weer groeit het dieper inzicht. Groeit de volle waardeering voor ons kunnen, groeit de waardeering voor de grootsche taak, welke den Vlaming, in het Germaansche volkerencomplex dient voorbehouden te worden. Deze ruimte heeft Timmermans mede voor ons veroverd, in deze ruimte, waar zijn werk als werk van eigen bloed en eigen bodem werd toegejuicht, is hij ons voorgegaan.

Wien kon men beter den Rembrandtprijs toevertrouwen?

     Moeten wij ongeduldig worden als wij zien dat ons beeld, het beeld van den Vlaming nog niet in zijn totaliteit tot den Duitschen bloedsbroeder is doorgedrongen? Beleefden wij niet dien wijdingsvollen eerbied, waarmede Verschaeve's rede over « Bedeutung und Weltort der vlämischen Kunst» te Berlijn werd opgenomen? En is daar niet een wijdvertakte, zoowel in Duitschland als in Vlaanderen wijdvertakte Vlaamsch-Duitsche Arbeidsgemeenschap, om bij dit bevruchtende en vruchtenrijke geven-en-nemen de besten uit de volksgemeenschap op het gemeenschappelijke arbeidsveld hun krachten te laten meten?

***********

13-06-2013 om 00:00 geschreven door Mon

Felix Timmermans, van pessimist tot levensgenieter

Door Carlos Alleene  -  1947.

     Er bestaat niet de minste twijfel over dat de honderdste geboortedag van Felix Timmermans (1886-1947), wellicht Vlaanderens meest populaire auteur, in Lier en omgeving uitgebreid zal worden gevierd. Werk en leven van Timmermans zijn altijd onafscheidelijk met de kronkelende Nete en Lier verbonden geweest.

Ontegensprekelijk omwille van toeristische redenen heeft de stad de herinnering aan de beroemde Vlaamse schrijver levendig gehouden met een Timmermanspad, terwijl in de zomermaanden in de binnenstad houten richtingsaanwijzers, geïllustreerd met scènes uit het werk van Timmermans, worden geplaatst.

     Nog altijd wordt zijn naam onmiddellijk geassocieerd met "Pallieter", ofschoon hij heel wat andere nog altijd lezenswaardige parels op zijn naam heeft staan : "De zeer schone uren van juffrouw Symforosa, begijntje" (1918), "Boerenpsalm" (1935), "Adagio" (1947), "Adriaan Brouwer" (1948), "Pijp en toebak" (1933), ",De pastoor uit den Bloeyenden Wijngaerdt" (1923) en het overbekende toneelstuk "En waar de ster bleef stille staan" (1925).

     Het werk van Timmermans werd in ruim vijfentwintig talen vertaald. Zijn succes werd grotendeels in de hand gewerkt door zijn sappig taalgebruik en de creatie van Pallieter, het symbool van iemand die trek heeft in het leven.

Leopold Maximiliaan Felix Timmermans werd in Lier geboren op 5 juli 1886. Aanvankelijk was hij werkzaam in de kanthandel van zijn vader. Hij was een autodidact die grote belangstelling had voor de schilderkunst.

     Om de techniek van het schilderen en tekenen onder de knie te krijgen volgde hij lessen aan de tekenacademie van zijn geboortestad.

Hij debuteerde als schrijver met een bundeltje gedichten, waarna hij een zware morele en religieuze crisis doormaakte ten gevolge van occultistische en symbolisch decadente literatuur. De crisis bleef voor zijn onmiddellijke omgeving niet onopgemerkt : Timmermans werd door de pastoor van het Begijnhof uit zijn kamer aan de Lierse Grachtkant gezet.

Hij werd er van verdacht spiritistische séances te hebben georganiseerd. Duidelijke sporen van deze periode in zijn leven zijn terug te vinden in zijn officiële debuut, de verhalenbundel "Schemeringen van de dood." (1910).

     De bundel ademt een somber!, pessimistische sfeer die in zijn later werk niet meer terug tevinden is. Opmerkelijk dat "Schemeringen van de dood" altijd in de schaduw van zijn andere boeken is blijven staan. Ongetwijfeld is dat toe te schrijven aan het feit dat deze verhalenbundel lange tijd niet meer te koop werd aangeboden. Pas in 1960 werd het boek in de overbekende "Vlaamse Pockets" opgenomen en kwam dat andere facet van zijn literaire betekenis weer aan het licht.

Romancier Hubert Lampo heeft in zijn monografie "Felix Timmermans 1886-1947" (een uitgave van het ministerie van Nationale Opvoeding en Cultuur; de aandacht gevestigd op de novelle "De Kelder".

     Schrijft Lampo : "Het is een van de topnovellen uit de Vlaamse literatuur, waarbij de vergelijking met een E.A. Poe niet alleen het thema, doch ook de beklemmende atmosfeer omspant en dicht bij ons, aan de grote Jean Ray herinnert."

Los van die veeleer opvallende benadering van Timmermans' debuut kan algemeen worden gesteld dat "Schemeringen van de dood" verhalen bevat waarin de vrijwel overal aanwezige dood tevergeefs wordt ontvlucht, terwijl de visie van de schrijver op de wereld op zijn minst als zwaar pessimistisch mag worden bestempeld.

Pallieter: reactie op oorlogsellende.

     Het verschijnen van "Pallieter" in 1916 was zonder meer een belangrijk keerpunt in het leven van Timmermans. Het boek was een grote lofzang op het teruggevonden leven en het maakte de schrijver in één klap beroemd. Pallieter was een adamisch personage, iemand die met volle teugen van het leven en de natuur geniet en niet door innerlijke verscheurdheid of wat dan ook uit zijn evenwicht kan worden gehaald. Het gigantische succes van dit boek werd veroorzaakt door de levensblijheid die erin vervat ligt.

"Pallieter" werd kort na het verschijnen begroet als een gepaste reactie op de dreigende oorlogsellende. Voor Timmermans was "Pallieter" het begin van een volwaardige artistieke carrière. Voortaan zou hij enkel nog van zijn grafisch en literair werk leven. Pallieter is geenszins een heidens genieter, zijn genot is dat van een simpel iemand die precies in het beamen van het leven grote vreugde vindt. Bovendien verschijnt de pastoor geregeld in het verhaal. Meer nog : Pallieter sluit zich met zijn kermisgasten bij de processie aan en draagt zelfs een kaars. Nadien wordt een grote door Pallieter geregisseerde danspartij gehouden in een weiland.

     De pastoor is er wellicht onbewust dirigent van een alternatieve viering van de vreugde van het leven. De pastoor is eveneens te gast bij Pallieter thuis als er een breugeliaanse kermismaaltijd opgediend wordt. Als zijn jonge vrouw Marieke zwanger is wordt behalve Fransoo de kunstschilder ook de pastoor van het heuglijke nieuws op de hoogte gebracht.

Het is beslist geen toeval dat Timmermans de pastoor in, "Pallieter" nergens aan geloofsverkondiging laat doen. Hij heeft als het ware een paradijselijke pastoor naast levensgenieter Pallieter geplaatst. Zijn omgang met de mensen en de manier waarop hij de liturgie viert illustreren voldoende hoe hij de verkondiging van de blijde boodschap ziet.

Opvoering Boerenpsalm 1967 : Krista Groenendal, Lode Jansen en Gust Ven

De innerlijke wereld van Boer Wortel.

     Na de eerste wereldoorlog werd Timmermans van activisme beschuldigd en week hij onder druk van de omstandigheden naar Nederland uit waar hij tot 1920 verbleef. Hij hield er geregeld lezingen en verdiende er zijn dagelijkse boterham als schilder, tekenaar en schrijver. Timmermans was in Nederland geen onbekende. Net als alle andere auteurs van "Van Nu en Straks" (Karel van de Woestijne, August Vermeylen, Cyriel Buysse, Stijn Streuvels) had hij bij een Nederlandse uitgeverij onderdak gevonden.

     Zijn werk werd door uitgeversmaatschappij Van Kampen op de literaire markt gebracht.

Kon na zijn verblijf in Nederland begon een opvallende produktieve periode en publiceerde Timmermans o.a. de romans : "Anna-Marie" (1921), "De pastoor uit den Bloevenden Wijngaerdt" (1923), "Pieter Brueghel, zoo heb ik u uit uwe werken geroken" (1928) en de verhalen : Karel en de Elegast" (1921), "De Vier Heemskinderen" (1922), "Driekoningen-triptiek" (1923), "Het keerseken in de lanteern" (1924), "Pijp en toebak" (1933), plus enkele autobiografische of gelegenheidsgeschriften : "Uit mijn rommelkas" (1922), "Schoon Lier" (1925) en "Lierke-Plezierke" (1928).

     Deze romans, verhalen en geschriften zijn zeer wisselend van kwaliteit en worden vooral gekenmerkt door een uitgesproken aandacht van de schrijver voor het folkloristische en het leven in Lier, een blijkbaar onuitputtelijke inspiratiebron. Pas op rijpere leeftijd breekt hij op  een veeleer onopvallende manier min of meer met de buitenwereld, de folklore en de natuur op zichzelf in zijn tweede meesterwerk "Boerenpsalm" (1935).

     Dit sterk geschreven werk onderscheidt zich van zijn andere romans door de manier waarop Timmermans hier de innerlijke mens beschrijft. Op subtiele manier brengt hij door middel van Boer Wortel de conflicten van een mens die met zijn geloof en geweten overhoop ligt onder woorden. Wortel komt nergens openlijk in opstand tegen de godsdienst. Integendeel, zijn kijk op de wereld, het leven en de dingen wordt voor de volle honderd procent door de pastoor bepaald.

******

08-06-2013 om 00:00 geschreven door Mon

De Pallieterige vergissing.

Door Karel Van de Woestijne - Nieuwe Rotterdamse Courant -  28 October 1922.

     Er zijn menschen die het geluk te slikken krijgen als eene dagelijksche beproeving. Onder dezen is Felix Timmermans, de zes en dertigjarige vader van Pallieter.

     Op dit oogenblik wordt hij te Lier, zijne geboortestad, gevierd, waarbij eene traditie van vóór den oorlog weer aangeknoopt wordt, - traditie, die evenzeer algemeen-Belgisch als speciaal-Vlaamsch moet heeten, aangezien ze opklimt tot Camille Lemonnier, die het eerste slachtoffer was van den letterkundigen roes des volks, toen hij met zijn prachtigen roman Un Mâle eveneens den grooten Belgischen Staatsprijs voor Literatuur kreeg. Op Camille Lemonnier volgden velen, die konden doen gelooven, dat België, en meer bepaald Vlaanderen, het gezegend land der schrijvers is. Feitelijk zijn wij in hoofdzaak het land van feest-vieren, en zelfs de letterkunde wordt als aanleiding daar niet te slecht voor geacht. Intusschen, voor feest-vieren bleek België een paar jaar na den oorlog minder geschikt, toen de geleden schade aan een paar nieuw-bekroonden in 1921 goed werd gemaakt. Reeds in 1922 is daar weer verandering in gekomen: Felix Timmermans kreeg óók de officieële drieduizend francs, en het mocht niet waar zijn, dat deze bij uitstek populaire personaliteit op dat gulden lauwerbed zou gaan rusten zonder dat het even door den goedgunstigen volke luidruchtig pallieterig zou worden opgeschud. Doch, zooals Lafontaine zegt, en zooals gij reeds weet door een Brusselsch berichtje, dat hier uit het Amsterdamsche Handelsblad werd overgedrukt : Timmermans, die de beproeving moest kennen van een nieuwe en lange teug aan den beker van den roem, werd van dien dronk onwaardig gekeurd en behandeld als iemand, die niet veel minder was dan een oplichter. En... aldus wordt, wel te verstaan, de geboden eerewijn een soort kruidwijn: een wijn doormengd met den peper van eene oproerigheid, die den Vlamingen - zij houden van prikkels - bijzonder lief is. Men wil Timmermans van zijn arme drieduizend frankjes berooven: te grooter wordt Timmermans in de waardeering van zijne tallooze bewonderaars.

(Quelqu'un troubla la fête, Pendant qu'ils étaient en train,)

     Natuurlijk winnen de bewonderaars het gemakkelijk van de kleinzieligheid der vitters. Die vitters betoonen een administratieven aanleg, waar zelfs de ijver van de bevoegde administratie, die der schoone kunsten en letteren, bij verbleekt. Want deze administratie heeft nog geen uitspraak gedaan; de minister wien het aangaat heeft nog geen oordeel gestreken; het Koninklijk Besluit, waarbij Felix Timmermans werd bekroond, werd nog niet verbroken, - voorzoover het reeds verschenen is, wat ik niet weet en voor het oogenblik niet nagaan kan.

Hoogergemelde vitters konden dus wel wat wachten met de ontnuchterende gal die ze door de heildronken gingen mengen, - gal die trouwens honig en kaneel zou worden in bedwelmenden malvezijn. Zij begingen derhalve eene psychologische fout, en tevens eene fout tegen den administratieven smaak, aangenomen dat deze bestaat, hetgeen zij leeren betwijfelen.

     Eene fout tegen de logica begingen zij echter niet: het dient toegegeven. De werken van Felix Timmermans, die werden bekroond en heeten: Het Kindeken Jezus in Vlaanderen en De zeer schoone Uren van Juffrouw Symforosa, Begijntje, verschenen inderdaad voor het tijdperk, dat ditmaal in aanmerking kwam. Wat meer is: zij werden in het verslag over het voorafgaande tijdperk, de knappe brok literatuurgeschiedenis van Arthur Cornette, behandeld en beoordeeld. De jury, wier spreekbuis de heer Cornette was, had ze zachthandig maar beslist afgewezen, zooals vroeger Pallieter door de Koninklijke Vlaamsche Academie voor den Beernaertprijs afgewezen werd (de heer Timmermans moest het toen afleggen voor mejuffrouw Virginie Loveling, zooals hij het ditmaal doen moest voor den heer Cyriel Buysse). Natuurlijk gevolg van dit alles was, dat het Kindeken Jezus en het Begijntje Symforosa zoo niet undesirable, dan toch te oud in jaren bleken om opnieuw voor het jongst-verloopen literaire tijdvak in aanmerking te komen.

Desniettemin werden zij met goud bekroond: eene vergissing dus.

Aan wie nu ligt ze, die vergissing, geopenbaard op het joligste oogenblik?

     Die pijnlijke vraag is er in de eerste plaats eene voor den nieuwen minister van wetenschappen en kunsten, den heer Léon Leclère. Deze is een beroepshistoricus: hij zal dus tot de bronnen opklimmen. Hij zal vragen naar het verslag van de jury die Timmermans heeft bekroond: het zal vermoedelijk blijken, dat deze jury haar rapport nog niet heeft ingediend. Want weer heeft men maar bekroond, zonder de redenen der bekroning te kennen: eene Belgische gewoonte, die ditmaal eenige toekomstige omzichtigheid ten gevolge hebben zal, naar wij althans hopen. - Bij gebrek aan verslag der jury zal de minister aan het bevoegde ambt volgende vragen stellen:

     Primo, heeft Felix Timmermans-zelf zijne twee boekjes ter beoordeeling ingezonden? Zoo ja, dan is Timmermans de eerste schuldige. Hij is de hoofdzakelijke aanleiding tot de vergissing, hij, die wist dat zijne werkjes niet meer in aanmerking konden komen. Zulk bedrog - het woord is niet te grof - moest zelfs Pallieter, zij het uit naam der vaderlandsche lol, zich niet permitteeren, en het zou maar billijk zijn, dat een nieuw Koninklijk besluit het oude, bekronende Koninklijk besluit kwam verbreken, - hoe onaangenaam dit voor den betrokken minister zelf wezen moge.

     Tweede vraag van den minister: Zoo de heer Timmermans de werken niet zelf heeft ingestuurd (zooals zeer waarschijnlijk is: Felix Timmermans is bij mijn weten zoo'n domoor niet); zoo de jury dus, wat haar recht is, beide boeken ter bespreking en beoordeeling heeft aangevraagd, heeft die jury dan niet gezien, dat zij verschenen waren lang vóór den datum, die het in aanmerking komende tijdperk opende? - De jury heeft natuurlijk het recht, het verslag over den vorigen prijskamp, dat van den heer Cornette, niet te kennen; zij heeft zelfs het recht, het niet te willen kennen: zij moet buiten allen invloed blijven. Maar zij heeft als allereersten plicht, de data, waarop de boeken verschenen zijn, te controleeren, zelfs als Timmermans de bedoeling had gehad ze er te laten inloopen. Dat heeft ze niet gedaan. Zoodat de jury heeft gezondigd, hetzij door een teveel aan goede trouw, hetzij door eene... toegevendheid, die geene andere verklaring of verontschuldiging zou kunnen aanvoeren dan het gebrek aan schrifturen, die drieduizend officieële franken waardig bleken te zijn. Maar dan zal de minister antwoorden, eerst, dat het reglement der wedstrijden een vast tijdperk voorschrijft, en ten tweede, dat niet een goed, maar het beste werk dient bekroond, - al was het nog zoo slecht. Werd niet Hilda Ram's Klaverken op 's levens akker bekroond?, zal de minister vragen (zulke belezenheid is hij zich-zelf verplicht). En daarmee is de jury veroordeeld, en... behoudt de argelooze Pallieter zijne drieduizend zilverlingen van papier, bijaldien hij deze reeds ontvangen heeft. Want wie kan hem doen boeten voor de wandaad van eene jury, die niet kan gehouden worden voor ontoerekenbaar, aangezien ze door den minister zelf werd aangesteld?

     Er is een derde vraag die de minister stellen kan. Hij kan zich richten tot de bureelen, en zeggen: Bennen jullie dan blind, of met doofstomheid geslagen? (want het spreekt vanzelf dat hij in zulke ver-reikende zaak verontwaardigd is). Doch de bureelen hebben hun antwoord klaar; zij zullen eene nota opmaken met volgenden inhoud: te gepasten tijde hebben wij den minister eene lijst van eventueele juryleden voorgelegd, waarvan de minister eene lijst van reëele juryleden heeft gemaakt; die juryleden hebben de bekroning van den heer Timmermans voorgesteld; de minister heeft goedgekeurd, natuurlijk na onderzoek door zijn kabinet, en heeft een ontwerp tot besluit bevolen, dat den Koning zou worden onderworpen. De bureelen hebben dus hun strikten plicht gedaan.

     En ziedaar hoe de zaken staan, - aangenomen dat Felix Timmermans werkelijk reeds bij Koninklijk besluit zou zijn bekroond, hetgeen ik herhaal niet goed te weten. In welk negatief geval de Liersche feestvierders zelf maar voor de drieduizend francs - iets meer dan vijfhonderd gulden: geen Dorado! - als schadevergoeding moeten zorgen.

     Intusschen is heel het dolle, het Vlaamsch-lichtzinnige gevalletje voor den schrijver van Pallieter een reusachtige reclame geworden, zooals zelfs een Pierre Benoit ze niet zou hebben uitgedacht, waarvan men de weerga zoekt in de geschiedenis van onze Nederlandsche letterkunde, en ... die het gelukskind Felix Timmermans wel het allereerst zal hebben verwonderd. Ik heb zijn geluk genoemd eene beproeving: ik bedoelde, in allen ernst, een moreelen, en ook wel literairen toetssteen.

En hierbij wil ik er niet aan denken of hij den prijs niet moest weigeren: heeft Pallieter, die ‘au jour le jour’ leeft, het recht niet den almanak, bezorgdheid van den ‘Bourgeois gentilhomme’, te ignoreeren? Thans wordt de beproeving erger, en zij is ditmaal uit den booze: men tempteert hem met goud, met toegegooid, met teruggenomen goud, een ebbe en vloed van goudklank, een dageraad en een schemering van goud. En het zijn de vitters, de Vitters met eene hoofdletter, die hem aldus beheksen, de vitters die den minister attent maken op wat zij niet ver zijn te bestempelen met het woord knevelarij, de vitters die zelfs een Koninklijk besluit in het gedrang brengen om het vermaak...

     Om het vermaak, dat intusschen niet voor hen is, maar voor ons, weer maar eens te herhalen, dat Felix Timmermans in dit land een zeer uitzonderlijk schrijver is. Rechtuit gezeid, was ik lid geweest van de schuldige en niet zeer handige jury, ik zou aan mijne medeleden hebben gezegd : ‘Mijne heeren en medeleden, men heeft ons hier belast met een leelijk karreweitje. Van al de boeken, die aan ons hooggeschat oordeel worden onderworpen, is er geen enkel dat wij voor eigen gebruik zouden koopen, en voor het gebruik van onze kinderen en kindskinderen in verguld kalfsleer zouden laten inbinden. Men zegt ons: “het beste is goed genoeg,” maar dat dienen wij, volgens ons geweten, te beantwoorden met de opmerking dat het slechte niet goed wordt als het van het slechte het beste is. Drieduizend francs is tegenwoordig nauwelijks genoeg om er een maand van te leven; maar, als inquisitors der Vlaamsche literatuur, hebben wij het recht niet, het letterbeoefenende leven van één onzer stamgenooten met eene maand te verlengen, zoo die beoefenaar alleen het kwade bedrijft en voor het goede alleen zijne onmacht weet te bewijzen. - Anderdeels is er, dat wij in dezen bezuinigenden tijd zelf geen drieduizend francs voor de Vlaamsche literatuur mogen verloren laten gaan. Er blijft ons dus niets over dan, hetzij de toekomst aan te halen, hetzij het verleden te zetten op onzen schoot. De toekomst?: alle anticipatie is voor onze befaamdheid een gevaar. Het verleden?: noch Vermeylen, noch Teirlinck, noch Felix Pallieter, de welgenaamde, kregen ooit de officieele erkenning. Doch Vermeylen gaf zijn Wandelenden Jood nooit den broeder dien wij hoopten.

Wat Herman Teirlinck betreft, de oude vriendschap die mij bindt aan hem heeft het mij tot op heden onmogelijk gemaakt te onderscheiden, wat zijn Thijl Uylenspiegel beneden Het Kindeken Jezus in Vlaanderen stelt, want dit laatste boek vind ik nog al gemaakt, zoodat ik het een plaats moet geven onder wat Verlaine ‘littérature’ noemt; terwijl ik - nu wij het over Timmermans hebben, Symforosa een zeer gevoelige uitbeelding acht van een al te bedacht gevalletje. Maar om het even: waar ik mijne partijdigheid beken, stel ik u voor tusschen den verleden Teirlinck en den verleden Timmermans te kiezen, en dan den lastgevenden minister te schrijven dat het heden onbevredigend is voor wie zijn eigen literair geweten eerbiedigt (geen minister die ons dat kwalijk nemen kan!); dat wij geen toekomst aanspreken willen waar wij trouwens zelf toe behooren (men kan nooit weten!); en derhalve wijziging vragen van het reglement in dezer voege: voor elken wedstrijd kunnen aangenomen, werken, die in het onmiddellijk voorafgaande tijdperk de aandacht waardig bleken, zoo in het tegenwoordig-behandelde tijdperk geen enkel werk speciaal de aandacht trekt. En de minister zou beslissen.’

     Ditmaal heeft men den minister niet geraadpleegd. Hij heeft dus niet kunnen antwoorden.

Men heeft gehandeld alsof er geen reglement, ik bedoel: alsof er geen minister was. En Felix Timmermans wordt dubbel gevierd, omdat hij een prijs kreeg buiten alle reglementen om, en... dien hij, per slot van rekening, toch heel goed verdiende.

     En met dat al krijgt men genoeg van dergelijke wedstrijden, die doorgaans niemand bevredigen, dan de bekroonden, en die ze vieren willen te Lier of elders.

***********

07-06-2013 om 00:00 geschreven door Mon

Amsterdams Parool door Timmermans... verbijsterd.

Uit ’t Pallieterke 21 augustus 1986 door José De Ceulaer (Wibo)

     Men is nooit te oud om te leren. Bij voorbeeld hoe journalistiek eigenlijk dient te worden beoefend. Ene Matthijs van Nieuwkerk heeft het in het Nederlandse socialistische blad «Het Parool» nog maar eens duidelijk gemaakt. Hij heeft namelijk verslag uitgebracht over de «Verbijsterende herdenking van Timmermans in Brakke Grond» met als hoofdtitel «Een Vlaams onderonsje in Amsterdam».

     Om volop profijt te kunnen halen uit dat model van "nieuwkerkelijke" journalistiek, zou je het van A tot Z ter studie moeten nemen, maar een aantal uittreksels geven er toch een idee van, hoe een uiteraard «onbevooroordeeld» verslaggever verbijsterd kan geraken door wat hij te zien en te horen krijgt. Of beweert gezien en gehoord te hebben.

                      *
 

Een halve dag luisteren

     Zo'n verslag wordt voorafgegaan door een inleiding in «vetjes». Daarin deelt Van Nieuwkerk mee, dat het over een tentoonstelling gaat van een schrijver en schilder, die 100 jaar geleden geboren werd. In de tweede alinea schrijft hij: «Deze tentoonstelling werd zaterdag officieel geopend, maar voor het zover was, moest het talrijke publiek eerst een halve dag luisteren naar een verplicht nummer hulde-manifestatie »

Die halve dag begon circa half-twaalf.

Hupsakee

     Na de inleiding begint Van Nieuwkerk aan zijn eigenlijk verslag met deze woorden : «Het begon al slecht.» Namelijk met een eerste optreden van de Brabantse volksmuziekgroep «Jan Smed». Kommentaar in «Het Parool»: «De organisatie had gedacht het publiek maar meteen in de juiste sfeer te moeten brengen door hen (sic) te trakteren op deze vrolijke folkloristische klanken die je dan honderd jaar terug in de tijd zouden moeten voeren, naar het Vlaamse dorpsleven waarin Timmermans was opgegroeid. Hupsakee-muziek waarbij doedelzak en trekharmonika de nadrukkelijke boventoon voeren en waar vroeger op marktpleinen naar hartelust op werd gedanst en gehost terwijl de bevolking elkaar gillend worsten en brood toewierp, maar die 's ochtends vroeg, in een moderne teaterzaal, niet biezonder tot de literaire verbeelding spreekt.»

     Over de muzikale smaak van de verslaggever geen diskussie. Als hij de "hedendaagse" straatmuziek van de Amsterdamse pierementen en de instrumentalisten op de trottoirs verkiest, is dat zijn recht.

Een groot aantal bussen

     Van Nieuwkerk stipt ook aan, dat het teater tot de nok toe was gevuld met Felix Timmermans liefhebbers, die met een groot aantal bussen uit Lier waren aangevoerd en die niet te beroerd waren om de viering van hun Timmermans in Amsterdam nog eens dunnetjes over te doen.

     Er waren inderdaad door de Lierse afdelingen van het Davidsfonds en het Willemsfonds 2 (zegge: twee) bussen ingelegd, waarvan er één niet was komen opdagen, zodat de helft van de Lierenaren «na de koffie» (maar toch nog op tijd voor de lunch) arriveerden — wie had dat ook weer «georganiseerd» ?

Opgelegd pandoer

     De hulde zelf, aldus «Het Parool», bleek gespeend van iedere verrassing (sic!) en voltrok zich volkomen volgens opgelegd pandoer (?).

De lezingen (...) werden verzorgd door prof. Janssens uit Leuven en José de Ceulaer, voorzitter van het Felix Timmermans Genootschap. Zij hadden allebei een klein halfuur de tijd gekregen om hun landgenoot, die in 1920 de Staatsprijs voor Nederlandse letterkunde kreeg, de liefde te verklaren.

     Uiteraard vat de verslaggever die liefdesverklaringen, die hij eerst nogal langdradige kloppen op de schouder van Timmermans noemt en daarna twee korte colleges, even samen. Dat komt hierop neer : «Timmermans was een vroom en vrolijk mens geweest, dronk niet en was trouw aan zijn vrouw.»

     Aangezien ik zelf een van de sprekers was en ik de tekst van mijn toespraak (een kwartiertje) nog heb, kan ik wel zeggen dat ik geen enkel van de geciteerde woorden heb gebruikt, en ik heb ze ook niet uit de mond van Marcel Janssens horen komen. Die had iets langer gesproken, omdat Anton van Wilderode (die dag in Griekenland) en Lia Timmermans, die ook gevraagd waren, hadden afgezegd.

     Marcel Janssens had over de «Doppelbegahung» van Timmermans (schrijver en schilder) gesproken. Volgens de verslaggever, had hij Timmermans de «Vlaamse Chagall» genoemd. Hij had inderdaad de naam Chagall laten vallen en hij had zich verbaasd over het feit, dat «Vrij Nederland» het, einde 1985, mogelijk had gevonden over Nederlandstalige schrijvers die ook tekenden en schilderden, te schrijven zonder Timmermans te vermelden.

     Wanneer hij het over de tentoonstelling, die na het verplichte voorprogramma eindelijk werd geopend, heeft, komt de verslaggever daar nog eens op terug :

«Bovendien blijkt de Vlaamse Chagall voorstellinkjes te schilderen die een buiklopige Mont Martre-artiest (sic!) met zijn linkerhand nog wel op het doek weet te krijgen.»

Daarbij wijst hij er, ditmaal niet ten onrechte, op, dat er op de tentoonstelling «iedere begeleiding en inleiding in het werk van de Belg» — jawel, hoor, daar wordt Timmermans mee bedoeld! — ontbreekt.

Eén Brakke Grond

     Van Nieuwkerk heeft het ook over Stan Milbou. De ontroerende manier waarop die met zijn diepe, warme stem uit Timmermans voordroeg, was echter slecht aan de kinkel van «Het Parool» besteed. Die vond het gepast daar enkel ironie voor op te brengen. Wel geeft hij toe dat hetgeen Timmermans over de dood van zijn vader heeft geschreven, alle eerdere woorden, die dag gesproken, deed verbleken. Alsof dat niet het eerste was geweest, dat Milbou, nog vóór de toespraken, ten gehore had gebracht !

     Wat Van Nieuwkerk zich wel goed in de oren moet hebben geknoopt, was hetgeen Walter Lerouge, direkteur van het kultuurcentrum, zich liet ontvallen: dat Nederland inzake de kennis van de Vlaamse kultuur nog «één Brakke Grond» is. Ik dacht dat de Brakke Grond juist werd opgericht om Nederland daarover beter te informeren. De opkomst van onze Noorderbroeders was echter bedroevend. Daar waren nochtans wel een Russische taalkundige en een neerlandica van de Karl Marx-universiteit in Leipzig, met wie ik een gesprek heb gehad en die beiden voortreffelijk Nederlands spraken.

     Voor het overige klopt er toch wel iets niet, wanneer er bussen uit Lier moeten komen om De Brakke Grond te vullen. Maar wat wil je, als Amsterdam en de rest van Nederland hun informatie uit bladen als «Het Parool» moeten halen! Wel is het zo, dat de K.R.O.-radio er een degelijke reportage kwam maken en dat ook de Vlaamse Televisie er was.

     Toch nog één bedenking. Eigenlijk wil de "rondreizende tentoonstelling" (tot 31 augustus nog in Amsterdam) propaganda maken voor de grotere tentoonstelling in het Lierse Timmermans-Opsomerhuis (tot einde september). Het beste werk is in Lier te zien, met het onvermijdelijke gevolg, dat de rondreizende tentoonstelling volg, hoewel interessant, toch van een minder gehalte is.

****

01-06-2013 om 00:00 geschreven door Mon

Breugel in Lier.

Door Frans Verstreken  -  1973

     In dit Bruegel-herdenkingsjaar werd de geniale Vlaamse meester hulde gebracht onder allerlei vormen : tentoonstellingen, voordrachten, speciale tijdschriftnummers, boeken, films, toneelvoorstellingen, populaire stoeten, volksfeesten, monumenten, wedstrijden en de uitgifte van postzegels. Gemeenten uit Limburg en Noord-Brabant betwisten elkaar de eer van zijn geboortegrond. Antwerpen en Brussel eisen de kunstenaar rechtmatig voor zich op, terwijl elke vierkante meter van het Pajottenland werd afgegraasd, op speurtocht naar reminiscenties met gebouwen en landschaptypes uit Bruegels werk.

     Heel Vlaanderen holt Bruegel achterna. Maakt de Netestad - die zich volgens Marnix Gijsen 'weinig minder' waant 'dan de navel der aarde' - nu ook aanspraak op Pieter Bruegel de Oude ? Kent de Lierse neiging tot adoptie dan geen grenzen ? Toch wens ik in deze bijdrage naar enkele raakpunten te zoeken met de geniale schilder.

     Dat de burgemeester van Lierke-Plezierke dr. Frans Bruegelmans heet, is een louter politiek toeval. In de wandeling wordt zijn familienaam al eens afgekort tot de naam van de 16de-eeuwse reus. In dit homoniem schuilt hoegenaamd niets onvriendelijks, want het klinkt mij (en hopelijk hem) in de oren als een vertrouwelijke... troetelnaam, uiting van volkshumor.

Het bezit van een café 'Breughel' deelt Lier met honderden Vlaamse gemeenten, die in hun herbergen Rubens met enkele lengten verslaan. Maar er is meer om deze regels te verantwoorden. Wat dacht u ?

                     

     De privé-kollektie van de Lierenaar Jos Verhoeven bevat een ongesigneerde pentekening met bisterkleurige inkt, voorstellende 'Pratende boeren op een landweg'. De verzamelaar kent dit onloochenbaar fraaie werkje op eigen gezag toe aan Pieter Bruegel de Oude.

Daarbij steunt hij op de papiersoort, de behandeling van de figuren, hun kledij en de vlotte Bruegeliaanse schriftuur van de schets. Deze blijkbaar onbekende en nergens geciteerde figuurstudie zou wel eens een krabbel 'nart het leùen' (naar het leven) kunnen zijn, waarbij kleurnotities ontbreken. Ik durf echter de autenticiteit van dit vermeende Bruegel-werkje niet te onderschrijven, vooraleer een kritische stijlvergelijking en een wetenschappelijke analyse door kunstexperts deze intuïtieve overtuiging bevestigen.

     Langer wou ik stilstaan bij Felix Timmermans, die zich van in zijn jeugd onweerstaanbaar aangetrokken voelde tot Bruegel. In 'Een Lepel Herinneringen' vertelde hij over de kennismaking met zijn schilderijen : 'Een vreemde aandoening greep mij aan. (...) Het kwam mij voor alsof ik daar al jaren naar gezocht had.' Hun gedachtenwereld had immers punten van overeenkomst : de wezenlijke verbondenheid met het Vlaamse volk, het peilen naar volkse wijsheid, humor en onmacht.

     Beiden observeerden de grootheid van de natuur, het doordeweekse boerenleven en de betrekkelijkheid van het menselijke streven. Hun hart schreit en lacht in één penseeltrek, in één zin. Verwantschap ligt zeker verborgen in de zintuiglijke verbeeldingskracht van hun narratieve kunst.

     'Maar de eenvoudigste lezer bevroedt dat niet Timmermans Bruegel, doch Bruegel Timmermans heeft gekozen. En dat zulks geschiedde met het oog op het schrijven van een boek. waarin de vreugde deze der scheppende schoonheidsbelevenis is, de humor voortdurend rondwaart in de buurt van de door pijn veroorzaakte grijnslach.'

Dit is het oordeel van Hubert Lampo over de vaak omstreden en in vele talen verspreide, geromanceerde biografie 'Pieter Bruegel, zoo heb ik u uit uwe werken geroken' (1928).

In de kolofon schreef de Lierse auteur: 'God zij dank, dat het af is geraakt ; k heb er lang aan gewerkt, maar er veel geluk aan gehad.'

Jaren voordien had hij reeds artikels en lezingen aan Bruegel gewijd.

     In 1924 sprak Felix Timmermans te Brussel een 'Feestgroet' uit. bij het vierde eeuwfeest van de geboorte van de schilder. Die toespraak verscheen toen in een bibliofielen-uitgave.

Bij wijze van voorwoord werd ze onlangs herdrukt in het monumentale boek 'Onze Bruegel' (1969) van Bob Claessens en Jeanne Rousseau en waar deze heilgroet ten onrechte als een uitzonderlijke primeur wordt voorgesteld. Na zijn roman zette Timmermans de studie voort en drong steeds dieper door in de doolhof van Bruegels raadselachtige geest. Een bezoek aan het Kunsthistorisch Museum te Wenen inspireerde hem tot de monografie 'Het Vlaamsche Volksleven volgens Pieter Brueghel' (1936). Voor 'Honderd groote Vlamingen' (1941) leverde hij de bijdrage over de geniale meester. In samenwerking met Karl Jacobs bewerkte hij zijn roman tot het toneelspel 'Pieter Brueghel' (1943). Terloops noem ik de grote pasteltekening 'Het Gevecht tussen de Vetten en de Mageren' (1944) van Fred Bogaerts en die kennelijk is geïnspireerd door het kapittel uit Timmermans' 'Bruegel', opgedragen aan deze Lierse artiest.

     Op 13 december 1924 stuurde de letterkundige, die toen tussen voordrachtreizen in zijn 'Schoon Lier' voltooide, een kaartje naar Marcel Cordemans, belast met de leiding van de reeks 'Eigen Schoon' : 'Ik heb een schoone ontdekking gedaan ! Peter Breughel heeft ons stadje Lier in inkt afgetekend. Dat is wel een groote eer voor de stad, en een geluk voor mijn werk over de schilder! Al bladerend in Friedlander vond ik op blz. 118, een zicht op een stad. Ik verschoot en ik zag het duidelijk het was Lier van aan het Spui-huizeken gezien ! Blij dat ik was ! Bruegel is te Lier geweest! gaan laten zien naar Jules Van In, die het bevestigt ! Zouden wij dat nu niet desnoods op couché papier in ",Schoon Lier" zetten ? Schrijf rap ! 'Maar de tijd drong en de drukker had zijn geduld opgebruikt. Cordemans vroeg echter een stukje over deze ontdekking voor 'De Standaard'.

     Timmermans bedoelde de pentekening 'Landstrasse bei einer Stadt' illustratie nr 64 in het boek van de Duitse kunsthistoricus. Lia Timmermans voegt er in 'Mijn Vader' aan toe : 'Daardoor kwam hij in contact met Friedlander' aan wien hij ook een hoofdstukje uit zijn boek opdroeg.' Over deze vondst publiceerde de Fé een juichend artikel in 'Ons Volk ontwaakt' van 8 februari 1925. Daarin beschreef hij o.m. het 16de-eeuwse profiel van het Netestadje, zoals Bruegel het vastlegde vanuit het noord-oosten, gezeten op de lichte verhevenheid tegen het Spui, het sluisgebouw uit 1508 dat tot de tweede omheining behoort.             In het rechtse gebouw herkent de auteur de Sint-Gummarustoren, oorspronkelijk met een naald, die pas in 1609 voor de eerste keer door de bliksem getroffen werd en afbrandde.

'Het torentje op de kerk is louter fantazie. De kerk had steeds haar luchtig, slank spits kruisbeuk-torentje ; maar daar men in Breughel's tijd nog al veel van de peervormige torentjes en kruisbeuken zag (zie de O.L.V.-kerk te Antwerpen) en het peervormige torentje echt een mode was, en men bij het afteekenen van een stad zoo heel nauw niet zag, zal Peter dit torentje t'huis als hij de teekening in inkt zette, uit louter esthetisch gevoel, anders zouden het allemaal spitse torentjes geweest zijn, of uit modegenegenheid dit torentje peervormig gemaakt hebben.'

     Verder verklaart hij boompartijen, huizengroepen en muur. 'De drie kerkjes daarachter, zijn het oude Gasthuis in de Berlarij, de pastorij van 't Gasthuis rechts, en het linksche kerkje de Kluis of het Sionsklooster.' Op de voorgrond herkent hij de vroegere beemd van de Oever met de Nete, kronkelend naast de dijk. Marnix Gijsen, die bij Timmermans op bezoek kwam, ontcijferde bovenaan de rand XLII, wat geïnterpreteerd werd als de datering 1542. Archivaris-bibliothekaris Van In staafde de hypothese van het Lierse stadsbeeld. En het stuk besluit: 'Maar ik weet wel, lezer, gij hebt gedacht dat ik bezonder blij was omdat ik nu ontdekte dat Breughel te Lier was geweest, en ik hem dus vrijelijk in mijn boek naar Lier een pint kon laten gaan drinken.

     Och neen, want hadde ik het plaatje nooit ontdekt, dan toch ware Peter Brueghel naar Lier gekomen, even stout en vrij als thans, nu het inderdaad waar is.' In een interview met G.H. Pannekoek jr. verschenen in 'Den Gulden Winckel' van 20 februari 1925, werd nog uitvoerig op deze tekening teruggekomen. De historische waarschijnlijkheid van Bruegels bezoek aan Timmermans' geboortestad groeide tot een zekerheid. Dat de Vlaamse reus zijn voetspoor op de Lierse bodem heeft afgedrukt, is een eer voor het kleine provinciestadje, waar Filips de Schone kwam trouwen en waar veel later Victor Hugo, Franz Liszt en G.K. Chesterton zijn afgestapt, zij het dan de laatste per vergissing. Lier is er niet minder trots om. Tot viermaal toe verschijnt Bruegel in 'Schoon Lier' (1925) dat hij 'zoo vroom was komen uitteekenen.'

Hij dronk er het onvolprezen kavès-bier. De stad met 'hare vriendelijke silhouet' laat 'haar borst opzwellen'. Aan het slot van zijn loflied op het Pallieterstadje brengt Timmermans een laatste groet aan het 'Lier van Bruegel'.

     Lier en de Nete komen in de Bruegel-roman slechts één keer voor, hoewel af en toe plaatselijke toponiemen en herbergnamen opduiken. De auteur lijkt zijn gepland Liers dekor toch enigszins te hebben ingekrompen. Bij Timmermans' inleiding tot 'Liersche Kunst-schilders uit vorige eeuwen' (1942) van Bernard Janssens wordt het panoramisch landschapje van Pieter Bruegel nogmaals afgedrukt, doch zonder verdere kommentaar.

*************

18-05-2013 om 00:00 geschreven door Mon

Een Kerstnachtgelijkenis.

Uit Ons Volk  -  1921  -  door Felix Timmermans.

     Den dag te voren bij avondval was er in de zijgende sneeuw een krakend foorwageske, door een oude man en een hond voortgetrokken, voorbij den steenweg gekomen, en achter het ruitje had men het bleek gelaat ontwaard van een smalle, jonge vrouw die zwanger was en groote, triestige oogen had. Ze waren voorbijgegaan en wie hen had gezien, dacht er niet meer over na...

     Den dag nadien was het kerstavond en stond de lucht puur en helder, dunblauw over de wereld dik in sneeuw. En de manke herder Suskewiet, de palingvisscher Pitjevogel met zijn kaalkop, en de bedelaar Schrobberbeeck die zwerende oogen had, gingen gedrieën de hoeven af, gekleed als de drie Koningen, voorzien van een houten ster die draaide aan een staak, een kous om er het geld in te bergen, en een bezaatse om er het eten in te steken. — Z' hadden hun frakken naar buiten omgetrokken, — de herder had een hoogen hoed op, Schrobberbeeck droeg een bloemekeskroon uit de processie en Pitjevogel, die de ster liet draaien had zijn gezicht met schoenblink ingesmeerd.

     't Was een goed jaar geweest met een dikken oogst, alle boeren hadden een verken in de pekel gelegd en zaten al pijpesmoorend vóór den heeten haard, onbekommerd naar den uitkoom te wachten. De herder Suskewiet kende schoone liekes, oud van dagen, Pitjevogel kon de ster zoo egalig doen draaien, en de bedelaar zoo'n echte bedelaarsoogen trekken, dat bij maanopkomst de voet der kous vol geld zat en de bezaatse ging spannen lijk een buik. Er stak daar brood in, hespenknoken, appelen, peren en worst. Ze waren in hun blij humeur, ze gaven duwen aan elkander, en ze vergenoegden er zich reeds in, daar dezen avond een een krachtige borrel « vitriool » op te drinken in « Het Zeemerminneken », en van het goed en lekker eten den buik rond te zetten, dat men er een vlooiken op kon kraken.

     En 't was maar eerst als de boeren de lamp uitdraaiden en slapen gingen, dat zij met het zingen uitscheidden en hun geld begosten te tellen in den kleeren manenschijn.

Jongens! Jongens! Genever voor een volle week en men zou er nog vleesch kunnen bijkoopen en toebak!

     Met de ster op den rug stapte het zwert Pitjevogel vooruit en de twee anderen volgden met het water in den mond. — Maar hun ruwe zielen overviel stilaan een vreemde bedeesdheid. — Ze zwegen. — Was het door al die witte sneeuw waarover de hooge maan scheen? om de grillige schaduwen der boomen? om hun eigen schaduwen? om die stilte, die stilte van sneeuw, waarin zelf geen uil geluid maakte, noch een hond van eind of veere baste?

     Nochtans waren zij als doolerds en dwepers der groote wegen, van waterkant en eenzame vlakten van geen klein gerucht vervaard. — Z' hadden veel wonderlijks in hun leven gezien, dwaallichten, spoken en zelfs Lange Wapper. — Maar nu was het iets anders, zooiets als de angst voor de komst van een groot geluk. Het kneedde hun hart ineen, en de bedelaar gewaagde te zeggen : « Ik ben niet bang!»  « Ik ook niet, » zeien de twee anderen tegelijk, hun keel beefde. « 't Is kerstnacht vandaag, » troostte Pietjevogel, « En dan wordt God optenieuw geboren, » voegde de herder er vroom bij. « Is het waar dat de schapen dan met hun kop naar 't oosten staan? » vroeg Schrobberbeeck. « Ja, en dan zingen en vliegen de bijen. » « En dan kunt ge dweers door het water zien, » bevestigde Pitjevogel.

     Er was weer de stilte, die iets anders was dan stilte, als de aanwezigheid van een voelbare ziel in ’t schijnen van de maan. « Gelooft ge dat God nu terug op de wereld komt? » vroeg angstig de bedelaar en hij dacht aan zijn zonden. « Ja, » zei de herder, « maar waar dat weet niemand... hij komt maar voor een nacht. » Hun schaduwen liepen vóór hen uit, en 't maakte hun nog bevreesder. Ineens merkten ze, dat ze op verkeerde wegen waren, ’t Was met al die sneeuw die de bevroren beken en wegen had toegedekt. Ze bleven staan en zagen rond; overal sneeuw en maneschijn en boomen hier en daar, maar geen hoeve nergens in den omtrek. Ze waren verdwaald, en bij het maanlicht zagen ze den schrik in elkanders oogen.

     « Laat ons bidden, » smeekte Suskewiet, de herder, « dan kan er ons niets kwaads overkomen. » Wees gegroeten prevelend, gingen ze aarzelend verder. Toen was het dat Pitjevogel het vredig avondlicht uit een vensterken stralen zag. Zonder iets te zeggen, maar blije zuchten latend gingen z' er op af. Ze zeien het niet, maar ze zagen en hoorden het alle drie : Ze hoorden bijen gonzen, en onder de sneeuw, daar waar er grachten waren, schemerde een klaarte, als brandden er lampen onder.

     En aan een root droomende knotwilgen stond een kreupel foorwagentje, waar het Pitjevogel ging het trappeken op en klopte op de deur. Een oude man met een stijven stoppelbaard kwam vertrouwelijk opendoen. Hij verwonderde zich niets over het zot costuum, de ster en het zwart gezicht. « We komen u den weg vragen, » stotterde Pitjevogel. « De weg is hier, » zei de man, « kom binnen. »

     Verwonderd over dit antwoord gehoorzaamden ze gedwee, en daar zagen ze in den hoek van den kouden, ledigen wagen een jonge vrouw zitten een meisje haast, in blauwen kapmantel, die aan een heel klein, pasgeboren kindeken, een bijna ledig borstje gaf.

Een groote gele hond zat daarnaast en had zijn goeden kop op hare magere knie gelegd.

Hare oogen droomden triestig maar als zij de mannen zag, kwam er vriendschap in en genegenheid. En zie ook het kindeken, nog met dons op het hoofd en zijn oogen als spleetjes, lachte hun toe en was bezonder met het zwerf-gezicht van Pitjevogel ingenomen.     Schrobberbeeck zag den herder knielen en zijn kroontje afnemen, hij knielde ook, had ineens groot berouw van zijn zonden, die veeltallig waren, en tranen  kwamen in zijn zwerende oogen, toen boog Pitjevogel ook zijn knie. Zoo zaten zij daar en zoete stemmen zwollen rond hun hoofd, en een zoete zaligheid, grooter dan alle plezieren, vervulde hen.

En niemand wist waarom.

     Ondertusschen probeerde de oude man in het ijzeren stoveken een vuurken aan te maken, Pitjevogel, die zag dat het niet ging, zei bereidwillig. « Wil ik u helpen? » « Het kort toch niets, het is nat hout, » antwoordde de man. « En hebt ge dan geen kolen? » « Wij hebben geen geld, » zei de oude mistroostig, « En wat eet ge dan? » vroeg de herder. « W' hebben geen eten. » De koningen zagen beteutert en ingenomen den ouden man en de jonge vrouw aan, het kind en den reepmagerere hond. Dan bezagen ze elkander alle drie. Hun gedachten waren eender, en zie de kous met geld wierd omgeschud in den schoot der vrouw, de bezaatse met al het goed eten wierd leeggehaald en op een scheef tafeltje neergelegd.

De oude beet gretig in het brood en hij gaf aan de jonge vrouw een blozenden appel, die zij, voor er in te bijten spelenderwijze voor haar kindeken zijn lachend oogskes hield.

« Wij danken u, » zei de oude man.

« God zal u beloonen! »... En weer gingen z' op weg, den weg dien zij kenden, instinctmatig in de richting van « Het Zeemerminneken », doch de kous stak opgerold in Suskewiet zijn zak, en de bezaatse was plat. Z' hadden geen cent, geen kruimel meer.

     « Weet ge nu waarom wij onze verdiensten aan die arme menschen hebben gegeven? » vroeg Pitjevogel. « Neen, zeiden de anderen. « lk ook niet, » besloot Pitjevogel. Wat later zei de herder « Ik geloof, dat ik het weet; zou dat kind soms God niet geweest zijn? » « Wat gij denkt! » lachte de palingvisscher, « God heeft een witte mantel aan met goud geborduurd, en heeft een kroon op lijk in de kerk. «Hij is vroeger met kerstmis wel in een stalleken geboren» beweerde de herder « Ja toen! » zei Pitjevogel, « maar dat is zoo lang geleden! »

« Maar waarom hebben wij dan alles weggegeven? » «Ik zit er ook mijnen kop op te breken,» zei de bedelaar die honger had. En zwijgend met gehemelten die snakten naar een flinken teug genever en dikbemosterd vleesch kwamen ze voorbij " Het Zeemerminneken " waar licht brandde en gezongen wierd, en gingen ze zonder iets te zeggen maar tevreden in hun hart van elkaar weg, ieder naar zijn bed. De herder bij zijn schapen, de bedelaar onder een hooimijt en Pitjevogel naar zijn zolder waar het doorheen sneeuwde.

******

17-05-2013 om 00:00 geschreven door Mon

Bomans in gesprek met Lia Timmermans.

Intervieuw in 1971.

     Het laatste boek van Godfried Bomans was "Een Hollander ontdekt Vlaanderen". Daaruit publiceerden we al enkele interviews en gaan we verder met de gesprekken die Bomans had met de weduwe Timmermans en haar dochter Lia.

Het belangrijkste onderwerp van gesprek zal duidelijk zijn : Felix Timmermans.

Bomans: Het schilderij dat u nu ziet is geschilderd door Felix Timmermans. De drie koningen heetten Balthasar. Kaspar en Melchior, maar in de Drie-Koningentriptiek, dat beroemd boekje van Timmermans, worden ze : Suskewiet, Pietjevogel en Schrobberbeek genoemd. Het schilderij hangt te Oostende in de huiskamer van Lia Timmermans, oudste dochter van Felix, nu mevrouw Aspeslagh. Lia, we kennen elkaar al zo lang, dat het onnatuurlijk zou zijn elkaar opeens voor de tv niet meer te tutoyeren. Hoe is je vader ertoe gekomen dat bekende verhaal te schrijven?

Lia Timmermans: In Lier spelen de kinderen altijd drie koningen en dat doen ze op een volkse eigenaardige manier. Ze verkleden zich met kartonnen kronen, met oude kleren en een ster en gaan dan rond in de straten en zingen van huis tot huis om een centje voor hun spaarpot rond te halen. In de tijd dat mijn vader kind was, speelde hij dat ook en toen kwam hij steeds twee rare bedelaars tegen, die met z'n tweeën drie koningen speelden; hij moest dikwijls voor ze gaan lopen, vertelde hij, wegens de concurrentie! De bedelaars wilden natuurlijk zoveel mogelijk geld ophalen om jenever te drinken. Vader heeft dat steeds goed onthouden en later heeft hij van die twee bedelaars er drie gemaakt: Pietjevogel, Schrobberbeek en Suskewiet.

Bomans: Je vader haalde eigenlijk veel inspiratie uit het stadje Lier en omgeving.

Lia Timmermans: Ja, en ook veel uit zijn kinderjaren en die van zijn vader. Ik geloof, dat je dat goed geschreven hebt, wij hebben er nog met moeder over gesproken, ze zei, ja die Godfried Bomans, die heeft dat toch goed gezien, dat ons pa werkelijk alles zette onder de glazen stolp van Lier. Dat heb je geschreven in "Denkend aan Vlaanderen".

Bomans: Ja, dat beeld heb ik gebruikt. Was je vader streng, Lia?

Lia Timmermans: Nee, wij hadden absoluut geen strenge vader, integendeel. Dat was hij uit principe niet. Hij zegde altijd : een kind moet verwend worden, want de kindertijd is de enige tijd dat men verwend kan worden, later wordt men dat niet meer. Hij vond ook dat als men een heerlijke jeugd heeft gehad, dit een sterkte betekent voor het latere leven.

Ik geloof dat hij daarin gelijk had.

Bomans: Is dat bij jou ook uitgekomen?

Lia Timmermans: Ik geloof het wel.

Bomans: Wie werd van jullie het meest verwend?

Lia Timmermans: Het meest? Wij alle vier, maar ieder op een andere manier. Gomaar werd natuurlijk heel erg verwend, omdat hij de jongste was. Er waren zoveel dingen waarmee vader ons verwende; bijvoorbeeld als het mooi weer was in de zomer, dan ging hij met ons de natuur in. Hij kon heel mooi vertellen over de bomen, de bloemen en de dieren. Wij gingen mee en we mochten dan picknicken; als het héél mooi weer was vond papa dat we niet naar school hoefden.

Bomans: Dan moest je toch een briefje hebben?

Lia Timmermans: Hij gaf dan altijd hetzelfde briefje mee : Mijn kinderen zijn gisteren niet naar school kunnen komen wegens onvoorziene doch ernstige familieomstandigheden.

Bomans: Een heerlijke vader was dat

Lia Timmermans: Natuurlijk had het nonnetje het dadelijk door, maar vader tekende er steeds een mooi tekeningetje bij en dan werd het door de vingers gekeken.

Bomans: Wat wou je broer worden in de tijd dat hij klein was?

Lia Timmermans: Mijn broer wou altijd matroos of kapitein worden. Vader heeft er ten andere nog een verhaaltje over geschreven. Gomaar wilde altijd op een boot varen, maar wij hadden geen boot. Vader liet een matrozenpakje voor hem maken en dan ging hij met de kleine naar Antwerpen. Hij vaarde met Gomaar op de Sint-Annekes-boot, de overzetboot van de rechter- naar de linkeroever van de Schelde. Op Sint-Anneke zegde hij dan : "Sé manneke, nu zijde gij kapitein van den boot; gij zijt den baas en als gij zegt : die boot moet terug naar Antwerpen, dan vaart hij terug". Natuurlijk vaarde de veerboot terug naar Antwerpen!

Bomans: Prachtig is dat! Was jouw vader vroom, Lia?

Lia Timmermans: Ja, dat is een van die dingen die op mij steeds een grote indruk hebben gemaakt; hij was zo diep godsdienstig. Hij ging iedere dag naar de mis en ging ook iedere dag te communie. Hij hield geen zedepreken, maar bad heel veel. Hij was diep gelovig met een zeer kinderlijk geloof en een grote nederigheid.

Bomans: Hoe laat ging hij naar de kerk?

Lia Timmermans: Hij ging altijd naar de mis van half acht.

Bomans: Dan moest hij vroeg op. Deed hij nog iets in het huishouden?

Lia Timmermans: Dat vond hij wel eens plezant Als wij niet graag naar school gingen, maakte hij zelf het ontbijt klaar: chocoladekoffie of hij bakte spek met eieren, en wanneer hij dan nog iets plezierigs verteld had, gingen wij weer goedgezind naar school.

Bomans: Hij hield dus heel veel van zijn kinderen. Jij was de eerste die trouwde en de enige van wie hij het huwelijk heeft meegemaakt. Had hij toen verdriet?

Lia Timmermans: Hij vond het wel spijtig. Ik weet nog, dat hij toen geweend heeft; ik stond er verstomd van en begreep het niet.

Bomans: Begreep je niet, dat het om jou was?

Lia Timmermans: Jawel, maar ik begreep niet dat een vader verdriet kon hebben wanneer zijn dochter trouwde.

Bomans: Ging je ver weg wonen?

Lia Timmermans: Wel nee, ik bleef te Lier wonen, tien minuutjes verder.

Bomans: Wanneer schreef jouw vader het meest?

Lia Timmermans: Hij schreef het meest 's morgens. Wanneer we naar school waren. Nadien maakte hij een wandelingetje, naar het begijnhof of tot de vesten en dan schreef hij nog een stukje. In de namiddag kwam er niets van terecht: dan schilderde of tekende hij vaak op zijn kamer, en zaten wij er allemaal bij, dat mocht.

Bomans: Mocht je er ook bij praten?

Lia Timmermans: We mochten praten, onze poppen aankleden, poppenlappen maken, schilderen en zijn eigen verf gebruiken.

Bomans: Je vader zal wel een goeie verteller geweest zijn.

Lia Timmermans: Ja. hij vertelde verhalen. Als we klein waren vertelde hij steeds van het konijntje; verder was er een figuur die halvelings verzonnen was en halvelings werkelijkheid; ik ben het eigenlijk nooit echt te weten gekomen; dat was Kaluike, een arme schoenmaker uit de tijd dat vader nog kind was. Die man was zo arm, vertelde hij, dat hij maar één broek had. Vader zegde : als die broek gewassen was en buiten aan de draad te drogen hing, dan zat Kaluike te werken met een rok van zijn vrouw aan. Deze Kaluike kon heel goed vertellen, zei vader. Hij vertelde, dat hij trommelaar was geweest bij de soldaten en hij kon zo goed trommelen dat de koning, toen nog Leopold II, hem bij zich liet roepen in het paleis te Brussel en dat hij voor de troon op een veloeren stoel moest gaan zitten en daar een trommelsolo spelen en dat de koning zodanig was aangedaan dat de tranen hem zo maar over zijn gezicht stroomden.

Bomans: Dat is prachtig. Las hij veel?

Lia Timmermans: Hij las veel en langzaam. Er waren verschillende boeken waarvan hij hield en die las hij dan telkens opnieuw.

Bomans: Geef eens een voorbeeld.

Lia Timmermans: De Ilias las hij altijd opnieuw. Er waren sommige dingen van Emerson en van Joris-Karl Huysmans die hij opnieuw las, vroeger ook van Maeterlinck, nadien heeft hij dat niet meer gedaan. Het laatste wat hij gelezen heeft was van Giono, dat was natuurlijk een beetje...

Bomans: Heeft hij ook wel eens een boek van mij aan jullie gegeven, toen je jong was?

Lia Timmermans: Maar wist ge dat niet? Zo hebben wij jou leren kennen. Vader was naar Nederland geweest, hij kwam terug en zei: "Sé mannekes nu heb ik iets goeds bij, iets plezant; das nu van 'n jongske en dat woont tussen de bloemen en de vlinders en de insekten en dat is plezant tegelijkertijd". Dat was toen Erik.

Bomans: Heb je dat als kind gelezen?

Lia Timmermans: Ik was toen al wat ouder, hoor.

Bomans: In 1946 kwam ik bij je vader. Toen hoorde ik Schubert-liederen zingen. Ik vond het zo prachtig klinken in dat oude huis, in het stille Lier en in de kamer ernaast klonken die Schubert-liederen maar door. Je vader zat in een pyjama en hij droeg een kruisje om zijn hals. Hij was jarig, maar dat wist ik niet. Hij werd omhelsd door de pastoor, dat viel me wel op, en hij kreeg een kus op beide wangen. Ik dacht : dat doen bij ons de pastoors niet.

Heb jij toen ook gezongen?

Lia Timmermans: Nee, helaas niet Ik heb niet zo een goede stem; het waren mijn zusters Clara en Tonet. Zij zongen en ik moest begeleiden.

Bomans: Jij speelde piano?

Lia Timmermans: Ik moest altijd piano spelen, ja,

Bomans: Speelde jouw vader ook een instrument?

Lia Timmermans: Alhoewel hij niet muzikaal onderlegd was, hield hij enorm veel van muziek en als hij iets moois gehoord had, speelde hij dat zelf thuis op de piano. Hij speelde dikwijls op een ocarina, dat is een porseleinen fluit Ik vond dat het een treurig geluid gaf; maar hij floot erop om ons op te vrolijken. Ik zie het nog, in de winter als het zondag was, en donker en grijs in het stille stadje Lier en ik vond het een beetje triestig, dan speelde pa op zijn ocarina, doch ik vond het zo treurig klinken, dat alles nog triester werd.

Bomans: Hij had daar zelf geen flauw vermoeden van?

Lia Timmermans: Nee.

Bomans: Onder de werken van Felix Timmermans, daar valt ook zijn dochter te rekenen, en dit niet het minste van zijn oeuvre.

Bomans: U bent de vrouw van Felix Timmermans, "Marieke" uit Pallieter. U hebt me als raadsel opgegeven hoe oud u bent, maar dat kan ik niet schatten. U moet het zelf maar zeggen.

Mevrouw Timmermans: Ik word in juli 79.

Bomans: Echt waar?

Mevrouw Timmermans: Echt waar.

Bomans: Timmermans woonde in Lier, woont u daar nog?

Mevrouw Timmermans: Ja, nog altijd.

Bomans: In hetzelfde straatje, in hetzelfde huis?

Mevrouw Timmermans: Ja  ja, in hetzelfde huis.

Bomans: Hoe heet die straat?

Mevrouw Timmermans: De Heyderstraat.

Bomans: Al uw kinderen zijn nu uit het nest gevlogen?

Mevrouw Timmermans: Allemaal weg.

Bomans: U bent alleen?

Mevrouw Timmermans: Ik ben alleen, ja.

Bomans: Valt u dat zwaar?

Mevrouw Timmermans: Ja, soms valt het heel zwaar.

Bomans: Stemt het u soms weemoedig om al die herinneringen aan Felix om u heen te zien?

Mevrouw Timmermans: Rust, waarachtig, ik zie dat graag, ik kijk ernaar, ’t is daarom dat ik zolang in dat huis gebleven ben, helemaal alleen.

Bomans: Als uw man met een boek bezig was, sprak hij dan wel eens met u daarover?

Mevrouw Timmermans: Ja, hij las het me voor.

Bomans: Hij las het voor?

Mevrouw Timmermans: Hij las het voor, telkens als hij wat geschreven had moest ik ernaar luisteren en hij vroeg zelfs, wat denkt ge ervan? Ik kan me herinneren, dat er iets was waarvan ik had gezegd : dat moogt ge niet schrijven, dat hoort zo niet en hij heeft naar mij geluisterd.

Bomans: Vond u dat uw man de kinderen te veel verwende?

Mevrouw Timmermans: Nee, niet te veel. Natuurlijk, als hij op reis was geweest, bracht hij van alles mee, dan waren de kinderen eropuit om hem te zien, hij verwende ze wel, maar toch niet overdreven.

Bomans: Ik ga er fier op de vrouw van Felix Timmermans ontmoet te hebben, u kunt ervan overtuigd zijn, mevrouw Timmermans, dat de werken van uw man in Nederland nog volop leven.

Mevrouw Timmermans: Dat ben ik ook; ik had overtijd een familie die bij mij gekomen was, zo maar onverwachts hé, uit Holland, en die vertelde me dat ze al de boeken van Felix nog hadden en er dikwijls enen namen om in te lezen.

Bomans: Daar hoor ik ook bij.

Mevrouw Timmermans: Dat vind ik heel vriendelijk. Ik lees ook uw boeken, hoor.

Bomans: "t Is niet waar?

Mevrouw Timmermans: Jawel!

Het boek "Een Hollander ontdekt Vlaanderen" van Godfried Bomans is verschenen bij Elsevier Brussel.

******

16-05-2013 om 00:00 geschreven door Mon

Een schrijvende Breughel...

Honderd jaar na dato : de wereld volgens Timmermans

Door Twan Mientjes  -  1986  -  Dagblad voor Noord Limburg.

     Trage bloemkoolwolken boven keersrechte kerktorens. Bussels licht over de dampende eerde. En bovenal koleuren - helle, wemelende koleuren : de wereld volgens Felix Timmermans.

"Kom, lot er os de sijs van aflakke", zeiden fotograaf Jacques Peeters en verslaggever Twan Mientjes. En beiden togen, Op Goed Geluk, naar het stadje waar de grote Vlaamse schrijver, vandaag op de kop af 100 jaar terug, het levenslicht zag.

Over Schoon Lier. Een paar ontmoetingen, en nog zo wat zaken.

     "Ge treft het". Gommaar Timmermans zal het op het eind van de dag tegen ons zeggen.

De zoon des schrijvers, thans 56 jaren oud, doelt daarmee op het weer.

Typisch Pallieter-weer.

     Lier schittert vandaag in de zon. De hitte spat uiteen op de kasseien. Jongelui, met walkmans over hun oren. Reizen op hun brommers voorbij de terrasjes. Trossen tienermeisjes, die vandaag hun laatste schooldag hebben, groepen bijeen op de bruggetjes over de Nethe. Ge treft het, zei Gommaar Timmermans, maar we vingen aan met pech.

     Bij aankomst is het Timmermans-museum gesloten. "Had ook uw komst tevoren aangemeld", zegt de juffrouw in het Bureau voor Toerisme licht verwijtend. Zij is in blijde verwachting, en wij ook, want haar Vlaamse vriendelijkheid en plichtsbesef doen haar toch even telefoneren naar Marcel Boschmans, de gepensioneerde stadsbibliothecaris. De goede man offert er zijn middag pauze aan op. Het hoeft maar heel kort, zeggen we, want allebei zijn we al eens eerder in het Timmermans-Opsomer-huis geweest. Halverwege de rondleiding echter is hij het die zegt dat we geen haast moeten hoeven hebben.

     Hij vraagt of we het er niet mee eens zijn dat de vele vitrines met boeken, boeken en nog eens boeken plaats hebben gemaakt voor "een thematische aanpak". Timmermans en zijn schilderwerk. Timmermans en zijn krachtig sobere illustraties. De devote Timmermans.

We geven de oud-stadsbibliothecaris gelijk. "Zelf heb ik een kleine pastel van hem", vertrouwt Boschmans ons toe. "Niet meer, want ze zijn zo vreselijk duur".

* * * * *

Wie was Felix Timmermans? Goeie vraag.

Wat zullen we zeggen om diepe indruk te maken?

     Dat "de Fé" in 27 talen is uitgeven en dat, pakweg, Harry Mulisch hem dat niet nazeggen kan? Zullen we herinneren aan zijn onsterfelijke Pallieter, "de held van een Vlaanderen dat alleen brassen, lampetten en slampampen kan", zoals een boze August Vermeylen ooit recenseerde – en daarmee blijk gaf van gênant onbegrip voor deze sprankelende ode aan het leven, op papier gezet nadat Timmermans een diepe crisis doorgemaakt had?

     Moeten we hier gaan citeren uit "De zeer schone uren van juffrouw Symforosa, begijntjen" – een der allerschoonste novellen die ooit aan die harkerige Nederlandse taal ontfutseld zijn? Of zulten we parallellen gaan trekken met Adriaan Brouwer en Pieter Brueghel, de twee schilders die Timmermans zelf zo graag had willen zijn, en aan wie hij dan maar twee volstrekt eigenzinnige biografieën wijdde?

     "Voorgangers noch navolgers", schreef Timmermans' eigen biograaf José de Ceulaer, en precies zo is het. En daarom zeggen wij slechts : léés Felix Timmermans om te ontdekken dat wij niet slechts te maken hebben met een veredelde Toon Kortooms. met enkel een soort van soevereine streekromantieker. Zelfs de mallotige Pallieter was nog een klein filosoof je.

"O Sinte Fransiscus, die scheel zaagt van den hoenger", riep Pallieter uit : Timmermans' barokke bourqondiërdom en ascetische mystiek in één zin samengebundeld.

     A propos : kortelings nog zagen wij "Ik zag Cecilia komen" verfilmd voor televisie.

Hoe kan men nu een schrijver, van wiens werk de lyriek afdrupt en die zijn zinnen woord voor woord als een boeket bloemen rangschikte, in celluloid trachten te vangen?

In de jammerlijk gekanaliseerde Nethe drijven plastic zakken en een dode vis. "Alle vissen zwemmen, behalve die gebakken zijn", zeggen we Pallieter na. En binnensmonds laten we een vloek als het middeleeuwse begijnhof vanuit het stadspark moeilijk te fotograferen valt zonder twee 20-eeuwse, wit-rode basketbalschotten van een naburig schoolpleintje mee te nemen.

     Onzin eigenlijk.

Natuurlijk kan de moderne tijd niet aan Lier voorbijschieten. In een etalage prijkt dan ook een mislukte houten Timmermans-buste temidden van de compact-discs.

Maar nog fraaie gebouwen, ornamenten en doorkijkjes zat. In het Begijnhof zelf bijvoorbeeld. Italiaans heet is het daar, en uitgestorven. Letterlijk, want "het laatste begijntje is vorig jaar naar familie vertrokken", vertelt ons haar oude buurvrouw. Behalve haar en haar eveneens zeer oude, gestokte buurman, treffen wij slechts , een paar dames, stovend in de zon op een bankje, respectievelijk koelte zoekend op tuinstoeltjes in hun voorportiekje. En een schilder die de laatste hand legt aan een fris groen boszicht.

     "Zeker heb ik Timmermans gekend", glimlacht de bewoonster van Margarethastraatje nummero één. "Een doodeenvoudig mens". Ik zag hem vaak langs slenteren, happend van een appeltje. Ge kon er vreselijk mee lachen. Eens bracht ik een Hollander op diens verzoek naar Timmermans' woning. "Bent u Felix Timmermans", vroeg dien Hollander. "Ja, dat ben ik", zei de schrijver, en deed de deur vervolgens weer toe.

Het besje schatert het x-jaar na dato nog eens een keer uit.

Wat haar favoriete Timmermans-boek is, vragen we.

     "Het kindeke Jezus in Vlaanderen", klinkt het devote antwoord. "En waar de ster bleef stille staan", zegt haar buurman. En vervolgens ratelt het vrouwtje door hoe jammer het eigenlijk toch is "dat de kinderen op zondagen niet meer zoals vroeger in een net kostuumpje lopen. Vroeger was het toch schoner hier".

     Zo vertelt buurman ons dat de huisjes hier aan het begijnhof van de kerk en de gemeente zijn, maar die van de gemeente een stuk goedkoper in huur. "Van buiten worden ze wel gerestaureerd, van binnen niet. Inderdaad, daar komen de toeristen toch niet". De melkboer arriveert, en binnen kookt de soep over, dus gaan wij een praatje maken met de schilder, die het laatste begijntje hier vereeuwigd heeft, en die "pas beroemd zal worden als ik al dood ben". We geven hem een goede kans, maar zijn vergeten naar zijn naam te vragen.

     Het blijft schitterend, dat Begijnhof. Een dorp in een dorp. Hoe zei Timmermans het ook weer? "En lijk appelenreuk in een kast waar appelen hebben in gelegen, zo leefde hier de vergane Kerstenheid".

En juffrouw Symforosa natuurlijk, die volgend jaar een standbeeldje krijgt.

★ ★ ★ ★ ★

Bofferds zijn we.

     De oud-stadsbibliothecaris had ons aan De Werf de witte winkelwoning gewezen van Timmermans' enige zoon Gommaar. Hij is nog thuis ook. "Ik stond op het punt van vertrek, maar kom binnen", zegt De Zoon, en hij gaat ons door zijn winkel in antiquiteiten voor naar een achterkamer. Hij heeft wel wat van zijn vader. Tenminste de buik, al komt Gommaar nog niet aan de 111 kilo van papa. "Door en door verwend wierd ik", beaamt De Zoon. die zestien was toen zijn vader stierf.

     "Een huiselijke man, waar een grote rust van uitging. Op vrije middagen en zondagsnamiddags nam hij ons, mijn drie zussen en ik, mee wandelen. Of ook wel als we geen vrij hadden. Als het dan heet was, schreef hij een briefje naar school dat het te mooi weer was om te leren". De Zoon verhaalt ons verder hoe vader zelf confiture maakte van eerdbeziën. hoe hij een liefhebber van dieren was met twee, drie, vier katten in huis, een pluk kippen — niet voor de eieren – en capucineduifjes.

     Vaders mooiste boeken? Adriaan Brouwer en Symforosa. Dat is een soort van evolutie voor Gommaar geweest. "Pallieter is natuurlijk mooi als juichkreet aan het leven. Hier en daar en wat overdreven, maar als geheel toch mooi. Maar Adriaan Brouwer, dat is toch meer bezadigd, rijper". Voor we gaan, vragen we Gommaar Timmermans nog hoe hij zich zijn vader het best herinnert. Hij prakkezeert even, en zegt dan : "Ik zie hem nog in zijne lange gele stofjas de plaats bezemen, met in elk van zijn zakken wat jonge katjes, bang dat ze anders platgetrapt wierden. Dat is zo een beeld dat mij voor ogen is gebleven.

     Gommaar Timmermans is al met al tevreden over de erkenning die zijn vader ten deel is gevallen, "al hebben sommige critici hem niet goed begrepen". Van Marcel Boschmans mochten we niet "in die pot gaan zitten roeren": Timmermans heeft de blunder begaan in oorlogstijd de Duitse Rembrandtprijs in ontvangst te nemen. Op zijn sterfbed (1947) werd hij gerehabiliteerd door een onderzoekscommissie, maar zelf heeft hij dat niet meer mogen vernemen.

Lees wat Louis Vercammen schreef over een inspecteur die Timmermans vlak na de oorlog kwam uithoren :

— "Waar woont die Membra, waarvan ge al dat geld gekregen hebt?"

— Timmermans : "U bedoelt Rembrandt?"

— "Ja natuurlijk. Waar woont die?"

— "Maar dat is een Hollandse schilder."

— "Een Hollander! Zeker een NSB'er. Goed dat hij hier niet woont, of hij zat al vast".

We hebben, als puntjesprecieze Nederlanders, de smet op Timmermans' blazoen voor het evenwicht toch éventjes nog in het spotlicht gezet, meneer Boschmans. Neemt u ons niet kwalijk.

★ ★ ★ ★ ★

     Langs het Zimmerplein, waar Lierke Plezierke zijn naam eer aan doet en de kranen met Caves-bier lustig laat stromen, rijden we richting kerkhof om de Fé een laatste groet te brengen. Op weg daarheen komen we langs een drie weken geleden onthuld Pallieterbeeld. Een stevige bronzen kolos, die eigenwijs zijn neus de wind in steekt. Pallieter blijft Timmermans achtervolgen.

     Het boek blijft hem bestempelen tot een weliswaar grandioze maar weinig diepzinnige woordengoochelaar. De wijsheid, die kwam, zoals bij zoveel grote kunstenaars, in zijn latere jaren. In boeken als Adriaan Brouwer en vooral de ontroerende Boerenpsalm. "Elke mensch heeft zijn vogel, en heeft een steen in zijn hart liggen. Naar die zotte vogel luistert men, en men doet van alles om het gewicht van dien steen niet te voelen".

Een sobere, kloeke witte steen staat er bovenop Timmermans' laatste rustplaats, onder drie reusachtige coniferen. Wij zijn op dit moment de enige bezoekers.

Uit Adagio:

"De kern van alle dingen

is stil en eindeloos.

Alleen de dingen zingen.

Ons lied is kort en broos.

En donker zingt mijn bloed

van heimwee zwaar doorwogen.

Ik zeil langs regenbogen

Gods stilte tegemoet".

******

11-05-2013 om 00:00 geschreven door Mon

Leven als GoT in Lier

Uit Zie-magazine van 1973.

     Genoeg katechismus. We treden binnen in het huis van GommaarTimmermans. Je kan toch niet eeuwig Got blijven zeggen. We worden weerhouden door een prekonciliaire schuchterheid. Trouwens Got ziet er niet erg goddelijk uit. Iedere gedachte aan God de Vader is ver als je hem ziet : enorme borstelsnor, twee luie bruine ogen die in vuur en vlam schieten als het hem begint te interesseren, een sympatieke, trage glimlach.

Bent u tevreden met uw naam ? Gommaar is op zijn minst gezegd een ongewone.

     Gommaar is een heel mooie naam. Ik ben er tevreden mee. Het is een plaatsgebonden naam en dat vind ik juist zo plezierig. Wie Gommaar zegt, zegt Lier. Och, nu geven ze zo'n namen niet meer, dat is nog iets van voor de oorlog.

Woont u graag in Lier ?

     Het is altijd plezierig om te wonen in de stad waar je geboren bent. Het is ook veel gemakkelijker, iedereen kent je. Wie zou hier trouwens niet willen wonen, het is niet lelijk hier.

Waarom is de Tweehoofdige Gevlekte Filodendron verdwenen ?Dat was een van onze favorieten.

     Ja, die Filodendron. Die vonden ze bij de kinderkrant Pats een beetje te moeilijk worden. Hoe begint een mens eraan, he ? Eerst had hij twee hoofden en zes poten, maar die poten zijn geleidelijk weggevallen en ik heb ook eens een hoofd vergeten. Niemand heeft het gezien. Nu is de Filodendron er niet meer, maar zijn vriendjes, je weet wel, Weber en Co, verschijnen nog in Knack-Magazine.

     Ik werk graag voor kinderen, echt, maar een verhaal is voor mij pas geslaagd als volwassenen het kunnen lezen. Dat zijn echte goede kinderboeken, dingen als Winnie The Pooh en Schatteneiland.

Stripverhalen?

     Het spijt me hoor, maar ik lees ze haast nooit. Er zit zoveel aktie in, zoveel tekst. Ik word er moe van. Trouwens, ik geloof niet in ingewikkelde tekenverhalen voor kinderen. Het moet simpel blijven. Nu is mijn Fideel ook soms erg moeilijk voor kinderen. Ik vergeet altijd dat ik voor een kinderkrant werk. Maar klachten heb ik nog niet gekregen. Jongens van zo'n twaalf of dertien jaar begrijpen het wel. Ik probeer veel aan de verbeelding over te laten en het ideale voor mij is het « getekend vertelsel ». Dat is iets anders dan een beeldverhaal of een strip. Bij een getekend vertelsel staat de tekst onderaan en zijn er geen praatballonnetjes.

     Ik heb zo een paar verhalen gemaakt voor een damesblad. Over een boer die met zijn kip naar Moskou trekt tijdens de veldtocht van Napoleon. Het is uitgegeven in boekvorm. We zijn nu aan het proberen een boek in elkaar te krijgen over Fideel. Ik kan er nog niet veel over vertellen want 't is allemaal nog in het beginstadium.

     Fideel de Fluwelen Ridder is begonnen als een verhaaltje over twee kasteelheren die het altijd met elkaar aan de stok hadden. Je had Heer Bombazijn en zijn tovenaar die van alles moest uitvinden om de vijand te verslaan. Fideel liep daar zo een beetje tussen.

Is hij het gezonde verstand ?

     Och nee, verstand zou ik het niet noemen. Hij kijkt naar de esbattementen van de anderen en hij verwondert zich konstant over de dwaasheden die er gebeuren. Ja, en dat boek... ik wil het niet als een album en ik wil er ook geen specifiek kinderboek van maken. Als het een image van kinderboek krijgt dan is het fout.

Hoe moet het dan wél worden ?

     Nu vraag je veel ! Iets met tekeningen en bladzijden tekst tussen... iets nieuws enfin.

Als het er tenminste van komt. We hebben goeie hoop en ik ben nog heel entoesiast.

Iets nieuws doen is altijd plezant.

Dat is als vakantie. Maar daarna moet het uitgewerkt worden, en dat is een ander probleem. Het echt tekenen is werken, het uitdenken van iets nieuws, het vinden van personages en situaties, is puur plezier.

     Je hebt van die mannen die een heel jaar aan een beeld werken ! Voor mij is zoiets ondenkbaar. Bij mij mag niets duren. Mijn werk moet groeien als... als paddestoelen !

Anders hangt het me de keel uit.

Voelt u zich een tekenaar ?

     Nu wel, omdat ik zie hoe mijn werk evolueert, maar als het altijd hetzelfde bleef zou ik er vlug gedaan mee maken. Ik ben er tot mijn grote verwondering in verzeild, zonder plan, zonder opzet. Ik heb een heel andere opleiding gehad ; ik volgde aan de Antwerpse akademie binnenhuisarchitektuur, publiciteitstekenen en ceramiek. En ik heb er nooit iets mee aangevangen. Ik werkte eerst bij Esso. Ik moest tekenen voor het personeelsblad en statistieken aanschouwelijk voorstellen. Ik ben er niet lang gebleven en toen ik wegging, was er toevallig een feestje voor iemand die er al veertig jaar werkte. Dat was meteen mijn afscheid. Ik vond dat wel lollig. Dan heb ik een tijdje boeken verkocht bij Desclée in Brugge en na drie jaar ben ik dan zelfstandig gaan werken. Ik was toen getrouwd en we woonden in Oostende, maar we verhuisden naar Lier om dat waagstuk aan te pakken.

Is alles gegaan zoals u het verwachtte ?

     Het gaat altijd anders dan je denkt. Ik vertrok met de idee beeldverhalen en cartoons te maken en nu ontdek ik dat ik « schilderijen » maak. De konstante verwondering dat je zoiets doet... Dat is eeuwig evolueren. Het is goed zo. Als je vertrekt met de bedoeling er iets korts van te maken, als je niets wil verlengen, dan sta je meer open. Dan kan je veel meer andere dingen doen. Zeventig jaar geleden maakten ze hun kunstwerken, hun gebouwen voor de eeuwigheid. Nu niet meer.

     Na Hiroshima zijn ze gaan inzien dat niets blijft duren. Dat is geen fatalisme. Ik geloof vast dat de mens genoeg veerkracht heeft om bijvoorbeeld tegen de milieuvervuiling op te kunnen. Ik heb eens gelezen dat de mens het beest is dat zich het best kan aanpassen. Je moet je voortdurend aanpassen. Zoals mijn tekenfiguurtje de Eendagsvlieg die steno moet kunnen om zijn curriculum vitae te schrijven. Als je daar eens dieper over nadenkt : één dag. Dat is formidabel, dat verandert heel ons tijdsbeeld.

Is geld belangrijk voor u ?

     Belangrijk in zover het een mens veilig stelt. Ik geloof dat in Denemarken de staat je in bescherming neemt als je in nood bent, iets wat je bij ons niet kan zeggen. Een mens moet leven. Daarvoor dient geld. Wat daarnaast komt zijn speledingen. Luxe.

U hebt een mooi huis. Prachtige antieke meubelen. Zou u het niet erg vinden ze te moeten missen ?

     Nee, alleen de veiligheid is belangrijk. Al wat niet noodzakelijk is voor het leven is plezierig maar een mens kan makkelijk zonder.

Ik geloof wel dat mijn vrouw en ik met een minimum aan geld kunnen leven als dat moet... Maar waarom moet je daarover piekeren ? Moeilijkheden komen misschien nooit, het heeft geen zin je op voorhand al zorgen te maken. Als het zover is. zien we wel verder.

Het zijn erg mooie meubelen. Heeft dat bureautje geheime vakjes ?

     Ik ben ook gek op geheime vakjes maar daarin zijn er geen, nee. Er moet in dit huis nog heel veel veranderen. Als het lente wordt, krijg ik altijd de kriebels en dan wil ik alles verhuizen. Maar dan is het zomer en dat is de tijd om te spelen. Mijn atelier is altijd rommelig, maar geen magnifieke rommel, geen artistieke wanorde, gewone, alledaagse rommel.

     Eenmaal per jaar krijgt het een grondige beurt, de voorbereidingen worden nu gemaakt, je hebt het gezien. (Wij zagen de vrouw des huizes met de poetsvrouw konkelfoezen. Het atelier was overigens, naar onze begrippen, niet wat je noemt « vuil ».Red.)

     Ik werk graag in een proper atelier. Je wordt dan niet afgeleid. Dit huis was vroeger een mouterij-brouwerij, samen met dat van de buren. Wist je dat er in Lier zestien brouwerijen waren ? Daarom zijn er zoveel schone huizen in de stad, met mooie namen als De Eenhoorn en De Ketel. De balken van hiernaast lopen bij mij binnen. Op de overloop zie je er zo een.

In de zijmuur hier is trouwens ook een «knik». Kijk maar en waar ze tegenwoordig zoiets zouden verdoezelen. Eens respekteerden de mensen dat en ze hebben de moulure van het plafond zelfs zo gelegd dat daar ook een knik in is.

U was de enige zoon van Felix Timmermans. U was zestien toen hij stierf. Hoe zijn uw herinneringen aan hem ?

     Het was een goeie vader. Iemand om bij te zijn. Een heel rustig man. De manier waarop hij ons verhalen vertelde...

Hield hij van kinderen ?

     Van mij toch in ieder geval. Hij ging veel met mij wandelen, niet dat hij dan zoveel praatte... Ik heb de beste herinnering aan hem.

Het was geen strenge vader. Alles kon. Behalve bepaalde dingen waarover hij zelf ongerust was. We moesten bijvoorbeeld altijd voor het donker thuis zijn, want hij maakte zich zorgen over wat ons overkomen kon. En hij leerde ons de natuur te respekteren. We moesten goed zijn voor de dieren en geen takken van de bomen trekken en zo. Daar kon hij heel kwaad om worden.

     Gek, maar ik heb altijd met de zee en met schepen in mijn hoofd gezeten en dat heb ik zeker niet van hem. We gingen ieder jaar naar de zee met de vakantie en ik heb een heel levendig beeld van mijn vader hoe hij op een hoge duintop ging zitten en met zijn rug naar de zee naar Brugge zat te staren ! Toen ik zo'n acht, negen jaar was droomde ik van de zee.

     Als we in Antwerpen waren qing ik tien keer achter elkaar met de veerboot over en weer naar Sint-Anneke. Die liefde voor de zee heb ik nog maar zuiver beschouwend, want ik doe er niets aan.

Wat zou u uw slechtste eigenschap kunnen noemen ?

     (Got moet hier lang over nadenken.)

Wel... ik ben kampioen in het uitstellen. Mijn vader was ook zo'n uitsteller en hij zei dat hij er altijd goed bij gevaren is.

U ook ?

     Daar kan ik nog geen bescheid over geven. Ik heb nog niet zoveel ondervinding !

Waar zoekt u uw inspiratie voor uw tekenverhalen ?

     Ik zit nogal veel thuis dus het komt alvast niet van buiten... Ik haal veel uit de aktualiteit, wat ik in kranten lees of op tv zie. Iets wat me bijvoorbeeld geweldig inspireert is het boteroverschot maar je kan er natuurlijk niet over blijven schrijven. Ik vind het geweldig plezant, die manier waarop ze met de boter van hier naar ginder sleuren. Ze vinden van alles uit waarom boter slecht voor de gezondheid zou zijn en er kan geen ziekte gevonden worden of de boter heeft het gedaan !

     Ik laat me wel meeslepen door zulke dingen, vrees ik. Als ik me ergens voor interesseer is het kort maar hevig en verschrikkelijk grondig. Zo ben ik weken lang in de weer geweest om alles over Japanse tuinen te weten te komen. Ik was erdoor gefascineerd en ik wilde over niets anders spreken. Ik zat in biblioteken naar boeken te snuffelen en ik zocht specialisten op die me meer konden vertellen. En dan is het onderwerp uitgeput en alles valt in duigen.

     Maar je hebt het gehad. Het gaat nooit meer verloren. Zo ben ik nu Jack Kerouac aan het lezen en ik wil absoluut naar de bergen. Ik ga helemaal op in zo'n onderwerp.

Met schepen is dat ook zo. En mijn vrouw doet dapper mee.

Hebt u alles van uw vader gelezen?

     Ja. En ik geloof dat de boeken van mijn vader terug erg in trek komen. We gaan terug naar de romantiek. Ik zie het als de bekende slinger van de klok. We komen van het harde cynisme en de seksliteratuur en we glijden weer naar de romantiek. Kijk maar naar Mulisch, die begint ook terug romantisch te doen.

Hebt u zelf niet geschreven ?

     Nee, en met opzet. Ik wilde niet « de zoon van mijn vader » zijn.

Maar nu zou ik het wel kunnen. Ik heb naam gemaakt op een heel ander vlak en als ik nu aan het schrijven ging, zou niemand kunnen zeggen dat ik op de naam van mijn vader teerde.

Hier hangen verscheidene schilderijen van uw vader. Schildert u ook ?

     Ja, maar mijn hoofdbezigheid is toch tekenen. Kijk, ik ben niet gewend in het groot te tekenen en daarom maak ik allemaal kleine plaatjes en ik kleef ze op een groot blad zodat ze een geheel vormen. Een soort surrealistische strips. Ik ben nu ook bezig aan een nieuwe figuur : een neushoorn die altijd in een tuintje met spinazie staat en niemand weet hoe hij daar komt.

     De mensen zoeken een naam voor hem, want iets wat een naam heeft, is altijd minder gevaarliik. Ik zie de neushoorn als « het gevaar » dat de mensen altijd bedreigt en waar ze eeuwig op wachten. In het verhaal komt ook een soort Olympische Spelen voor en een vrouwelijke atlete die alles wil winnen.

     Het kogelstoten doen ze daar niet met een gewone gladde bal maar met een dodekaëder, een bal met twaalf vlakken. Op twaalf vlakjes kan je immers meer reklame zetten dan op een rond vlak !

     En de man van het spinazietuintje ziet iedere dag de dodekaëder overvliegen en altijd op hetzelfde uur en na een paar dagen zegt hij :

« Daar is de dodekaëder van vier uur», want je went aan alles...

*******

10-05-2013 om 00:00 geschreven door Mon