Levenslied in schemering
van de dood.

Door Gaston Durnez uit De Standaard van 1965.

Pallieter, die gelukzalige zanger van het leven, die blozende genieter van al wat deugd doet en koleurig is, werd geboren op de vooravond van de eerste wereldoorlog. Op het ogenblik dat hij zijn triomftocht begon als zinnebeeld van levensvreugde, gingen in Europa de lichten uit. Voor Felix Timmermans was Pallieter de redding uit een geestelijke krisis, het einde van een ziekte die hij van zich af gooide toen hij ontdekte dat er in de schemering van de dood ook bloemen en bomen groeiden en dat het leven vruchtbaar kan zijn, met smaken van wilde aardbeien en lente. Amper was het boek klaar, of hij werd gekonfronteerd met de gruwelijkste aanval op dat leven die hij zich kon inbeelden. Terwijl duizenden dankbare lezers zich bij de lektuur beroesden en hun zwartgeblakerde tijd ontvluchtten naar het paradijs van de verbeelding, keek Timmermans ontzet naar de puinen van zijn luid en toch zo innig bezongen Pallieterland.
En het duurde maanden eer hij opnieuw zijn evenwicht vond in de klaarte van het Kindeke Jezus in Vlaanderen, die tijdeloze volksprent van vergulde devotie.

Hij was nog jong toen hij in 1911 aan zijn meesterwerk begon : amper vijfentwintig. In 1912 huwde hij het zes jaar jongere Marieke Janssens en terwijl zij met z'n beidjes, net als zijn vader, een kanthandel dreven en aldus een oude Lierse traditie volgden, zong hij het levenslied van zijn blije held. Toen hij het verhaal, opgedragen aan zijn jonge vrouw, liet lezen aan Hugo Verriest, was die vol geestdrift. En Willem Kloos, de Noordnederlandse dichter die hem zo diep ontzag inboezemde, publiceerde het werk onmiddellijk in afleveringen in zijn tijdschrift, naarmate het klaar kwam.

Mevrouw Timmermans vertelt
Het laatste fragment zou verschijnen in september 1914. Toen stonden de Duitsers al voor de fortenketting rond Antwerpen, waar Lier een schakel in was.

Een groot hart
«Het schone boek was niet af toen de oorlog begon», vertelt Marieke Janssens, nu 72, maar nog altijd met het zacht gelaat en de glimlach van haar trouwfoto. « Wij woonden toen op Kartuisersvest, in een volkse buurt, en wij waren er gelukkig met onze kant en zijn schrijfwerk ». Succes bij de Vlaamse en de Nederlandse dichter betekende niet noodzakelijk bijval bij de uitgevers! Timmermans legde het boek aan verscheidene firma's voor, naar niemand wilde het. Spraken sommigen niet van een heidense inslag, een onkristelijke levensverheerlijking? Later zette men de schrijver onder druk om de eerste editie te « zuiveren » en enkele passages weg te laten die de puriteinen ergerden! Wie die teksten nu leest, zonder de tijdsgeest van toen een beetje te kennen, begrijpt er niets van.

In « Het Rijke Roomse Leven » vormen zij een van de typische hoofdstukken... «Pallieter kwam ten slotte bij Van Kampen terecht vertelt mevrouw Timmermans. « Daar aarzelde men ook een beetje, tot de uitgeverszoon zijn vader kon overtuigen : Publiceer dat werk gerust, ge zult vlug zien welk succes het zal worden ! »

«Pas in 1916 verscheen het in boekvorm Het zou tot na de oorlog duren eer wij goed wisten welke bijval Pallieter in Nederland had genoten en hoe bekend de naam Timmermans er plotseling was geworden Nu ontvingen wij er maar nu en dan enig nieuws over en iemand bracht ons een eksemplaar van de eerste uitgave mee. Dat was voor Felix een goede reden om feest te vieren. Ook alle andere keren dat wij goed nieuws ontvingen, hield hij kermis.
Alle gelegenheden waren voor hem geschikt om familie en vrienden bijeen te roepen. Dan bakten wij pannekoeken van patattebloem of maakten iets klaar met maïs en andere oorlogskost. Felix hield er zo van, in familiekring te zijn. Hij was een goede man die de mensen gaarne zag. Dat heeft hij ook naar buiten zo vaak getoond, bijvoorbeeld toen hij mee ging helpen bij de soepbedeling en de voedselvoorziening voor arme mensen. Hij had een groot hart ».

Augustus 1914. Te Lier begon de eerste wereldoorlog alsof het een verhaal van Timmermans was: een dag te vroeg en met een koddige burgerwachtpaniek, een verstoorde gouden bruiloft en een onderbroken prijsuitdeling van het college.

Toen men hoorde over de moord in Serajewo en over « de internationale spanning » las in de kranten, kon niemand geloven dat het ernstig zou worden. Toch niet voor België, dat al zo lang neutraal was kunnen blijven. De herbergstrategen verwezen naar vroegere voorbeelden van grote conflicten waarbij «wij» ons hadden mogen beperken tot bewaking van de grenzen.
Na de eerste opschudding hernam het Kempense stadje — met nog geen 25.000 inwoners besloten levend tussen zijn oude groene vesten, in de atmosfeer van de negentiende eeuw of nog vroeger — zijn rustige gang. In de wijkkomitees herbegon men de voorbereiding van de grote Sint-Gummarusfeesten die om de 25 jaar moeten plaats hebben en die nu in 1915 zouden worden gevierd. Sint-Gummaras, de patroon van de stad, zou van zijn beschermelingen een kleurrijke stoetenkermis krijgen. Niet voor niets heetten zoveel Lierenaars Gommaar!

Maar de zomer vorderde, de spanning verminderde niet en de mobilisatie werd afgekondigd. Lier kende plotseling een luide drukte. Buiten de stadspoorten begon het paar forten van de grote Antwerpse gordel zijn magere kanonnen te poetsen en binnen de stad kwamen de opgeroepenen zich aanmelden in de opslagplaatsen. Nog kon men niet geloven dat het zover was. Men dacht aan vroegere oproepingen die ook op niets uitdraaiden.
Een veiligheidsmaatregel mensen, méér niet!

Maandag 3 augustus had in de feestzaal De Valk op de Grote Markt de plechtige prijsuitreiking plaats aan de leerlingen van het Sint-Gummaruskollege. Voor een stampvolle zaal, met vooraan « Monseigneur de Afgevaardigde van Zijne Eminentie de Kardinaal », de deken, de directeur, de burgemeester en de notabelen, voerden de jongste studentjes een soldatentoneeltje op. Daarna werd er gedeclameerd en begonnen de grotere jongens aan een bijbels toneelspel, « Gekruisigd ».
Om 11 u., op het ogenblik dat het Sanhedrin begon te twisten over het lot van « die volksopruier en -misleider », kwam een stadsbediende de zaal binnengelopen, recht naar de burgemeester. Hij fluisterde hem iets in het oor. De burgemeester zette zijn pence-nez recht verliet in zevenhaasten de voorstelling, weldra gevolgd door de priesters en de deftige heren van de eerste rij die de ontstellende boodschap hadden gehoord. Achter in de zaal vertelde de stadsbediende welk nieuws hij was komen brengen en daar stoof men ook al buiten. De spelers op het toneel gooiden hun bijbelse mantels af en sprongen naar beneden. Ergens begon iemand « De Lamp des Heiligdoms » en andere prijsboeken-goed-op-snee zonder verder omhaal uit te delen en in algemene verwarring snorde men naar huis.

De Stormklok
Op het stadhuis werd de burgemeester opgewacht door de militaire bevelhebber van de streek die 't gezag kwam overnemen. Hij toonde een telegram. De staat van beleg was afgekondigd. De vijand kon spoedig voor de vesting opdagen. Iedereen moest helpen om de forten in verdediging te brengen! Binnen weinig minuten stond heel Lier op stelten. Een stadsbode werd naar de Sint-Gummarustoren gezonden om de stormklok te luiden. Bij de ingang van de kerk botste hij op een stoet van witte maagdjes, lustig blazende muzikanten en rijtuigen vol mensen in zondagse zwarte pakken en met bloemen in de armen. Een gouden bruiloft die arriveerde voor de plechtige dankmis!
« Halt! riep de bode en sprong voor de feestelingen. Halt! Het vaderland is in gevaar! Iedereen naar huis om bijlen en rieken en gaffels. Ge moet gaan helpen in het fort! » Door de straten van de stad rende de belleman om het mansvolk bij mekaar te rinkelen. Men greep de gereedschappen die men vinden kon, ledigden ijzerwinkels en smidse. Tamboers roffelden en in groot ornaat, met blinkende zwarte hoeden en witte handschoenen, kwam de burgerwacht aangesneld. Het volk liep de huizen uit. Op de Markt werd appèl gehouden.

Toen bleek de vergissing. Het telegram was niet bestemd voor Lier maar voor Liers, aan de Duitse grens. De Garde Civique ging in de herbergen haar mondvoorraad opeten en haar emotie doorspoelen met een flinke pint, en de hulpverdedigers keerden terug met hun blinkend alaam. Men herademde en lachte. Daags nadien kwam er een nieuw alarm.
Een echt. (1).

(1) De geschiedenis van de prijsuitreiking wordt uitvoerig verhaald door Modest Geuens in het Jaarboek 1956 van het Lierse Sint-Gummarus-kollege. De anekdote van de gouden bruiloft wordt beschreven in « De eerste oorlogsjaren in het land van Sint-Gommarus » door Frans Verschoren.

******

10-10-2015 om 00:00 geschreven door Mon

Expositie in De Brakke Grond

Toespraak van de Heer Etienne De Ryck, Secretaris-generaal van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, ter gelegenheid van de officiële openstelling van de expositie over leven en werk van Felix Timmermans, in De Brakke Grond te Amsterdam, op 2 augustus 1986.

Zeer Geachte Genodigden,
"Uw werk is onsterfelijk, uw naam is vereeuwigd op deze aarde, uw roem blijft, zolang uw vaderland hier zal bestaan".
Met deze woorden nam kunstschilder Oscar Van Rompay afscheid aan het graf van zijn trouwe vriend Felix Timmermans.

Felix Timmermans werd inderdaad de meest succesrijke schrijver, die Vlaanderen ooit heeft voortgebracht. Zijn werken werden uitgegeven, heruitgegeven en andermaal uitgegeven, vertaald in zevenentwintig verschillende talen.

Gerard Walschap getuigt over hem : "Na Gezelle kan men in onze letteren wel niemand met grotere zekerheid een zuiver type van geboren schrijver noemen dan Felix Timmermans".

Hubert Lampo karakteriseerde hem als "de grootste Vlaamse schrijver dezer eeuw".

De Nederlandse auteur Maarten 't Hart citeert de aanhef van Boerenpsalm uit het hoofd.

En Lier, zijn geboortestad, zal zijn gouden kind, zijn onvergelijkbare ambassadeur, inderdaad blijven eren en gedenken in lengte van jaren.  Zijn indrukwekkende Pallieter staat nu, ten voeten uit, gebeiteld door de beeldhouwer Jan Keustermans, op het plein nabij het Timmermans-Opsomerhuis en het stadspark, voor eeuwig en altijd.
Waar de drie kronkelende Nethen een zilveren knoop leggen, waar plots het spekbuikige, overvloedhoornige Brabant zich scheidt van 't Mijmerland, mager Kempenland, daar is het.
Daar droppelt Lier met zijn rode daken en witte trap- en krolgevelen, met zijn torentjes, tuintjes, straten en bruggen uit het weerspiegelende, olijfgroene water op, eenvoudig, rustig, kleurig, zonnig en gelukkig als een droom van Vermeer Van Delft".

Zo schreef Timmermans in "Schoon Lier", Als met een penseel. Want als men Timmermans zegt, zegt men Lier, en heel Lier ademt Timmermans.
Lier, tevens geboortestad van Kanunnik Jan Baptist David, samen met Jan Frans Willems uit het nabij gelegen Boechout een van de meest belangrijke grondleggers van de Vlaamse kulturele heropleving na 1830.
Het initiatief om naar aanleiding van de honderdste verjaardag van Felix Timmermans een herdenking te organiseren werd genomen, in de loop van het jaar 1984, door de inmiddels overleden vroegere Lierse burgemeester en Minister van Staat Herman Vanderpoorten.
Er werd een herdenkingscomité opgericht dat van het jaar 1986 een waardig Felix Timmermansjaar heeft gemaakt.

Het feestprogramma en de diverse evocaties rond de gevierde auteur verlopen zeer succesvol en telkens onder grote belangstelling.  Eind juni bezochten reeds meer dan 10.000 bezoekers de tentoonstelling "Met pen en penseel" in het Timmermans-Opsomerhuis te Lier. Maar ook anderen namen lovenswaardige initiatieven.

De uitgeverij "Den Gulden Engel" komt in dit Timmermansjaar met een viertal boeken van en over Felix Timmermans :
- Van zijn oudste dochter Lia, is er "Mijn Vader" dat al in 1951 geschreven werd en nu heruitgegeven wordt.
- Van Felix Timmermans zelf verschijnt "Vertelsels" met illustraties van zijn andere dochter Tonet.
- Nog van Felix Timmermans, verscheen zijn dichtbundel "Adagio" met medidaties van Prof. Herman - Emiel Mertens.
- Van Dr. Ingrid Van de Wijer, verscheen een belangrijke studie over de dagboeken en het archief van Felix Timmermans, onder de titel "Al mijn dagen".

- De uitgeverij "Mark Grammens" publiceerde van de hand van Gaston Durnez "De Goede Fee".
- Bij het "Insel Verlag" te Frankfurt am Main. verscheen een "Jubiläumsausgabe in vier Bänden,- Zum hundersten Geburtstag Felix Timmermans"
- Het Felix Timmermans-Genootschap publiceerde enkele maanden geleden zijn dertiende jaarboek, onder de titel "Leven in zijnen asem".
- En de Vrienden van de Kappellekerk van Brussel organiseerden onder de auspiciën van Dr. Van Der Klauw, Nederlands Ambassadeur in Brussel, een bijzondere Timmermans-evocatie, ter herinnering aan de feestgroet die Felix Timmermans er uitsprak in 1924 aan het graf van Pieter Bruegel de oudere.

Met eerbied en trots wil ik hier de aanhef van deze merkwaardige feestgroet citeren :
"Peter Bruegel ! Het Vlaamsche volk heeft mij een klinkend geluk bezorgd. Het heeft mij hier naar uw graf gezonden om U zijn warmen groet te brengen, en zijn innigen dank; en ook om U te zeggen dat het nog altijd leeft, vischgezond, zowel van buiten als van binnen!  Gij zijt de geestelijke bewaarder van onze zeden, onzen aard en onze levensuiting. Wat hebt ge niet van ons gesehilderd, geteekend en in 't koper gegriffeld ? Alles !
Onze zeven hoofdzonden, onze zeven deugden, onze vreugde en ons verdriet, onze hoogten en onze laagten, onze mystiek, ons bijgeloof en onze zinnelijkheid.
O gij lacher, spotter, mystieke, triestige, tragische, satyrieke, wijze en triomphante mensch !  'n Mensch vóór alles. Een menschenhart boordevol.  Voller kan het niet !
En gij naamt het uit uw volk en gaaft het voor uw volk ! Omdat gij uw volk hebt kunnen beminnen en bewonderen door dik en dun.  Ons hart is gezwollen van fierheid omdat gij van ons zijt.  We danken U, en genieten van U; als een appelenreuk hangt gij gestadig en frisch in onze gedachten.  Gij zijt onzen spiegel; om te weten hoe we zijn, hebben we maar langs de kleurige dreef uwer werken te wandelen en we zien ons.  Gij zijt ons geweten; om te weten wat we zijn, hebben we maar in het boek uwer kunst te bladeren en we kennen ons.
Zoals gij ons gezien hebt, zoo zijn we nog.  En daarom groeten wij U zoo vertrouwelijk; en al onze levensuitingen, die U begeesterd hebben bestaan nog, en zijn hier met mij aan uw graf en groeten U".
(Einde citaat.)

Dames en Heren,
Ter gelegenheid van de officiële openstelling van de expositie over leven en werk van Felix Timmermans in de Brakke Grond te Amsterdam, breng ik hier vandaag in uw aller naam, dezelfde feestgroet, met zijn eigen woorden en kleuren, aan Leopold Maximiliaan Felix TIMMERMANS, Prins der Nederlandse Letteren.

********

06-10-2015 om 00:00 geschreven door Mon

Felix Timmermans bij de Hilversumsche Gymnasiastenbond.

Uit De Gooi en Eemlander – 24/11/1924.
"Moeten kunstwerken verklaard worden?" Met deze woorden leidt een bekend kunsthistoricus een interessant boekje over het verklaren van kunstwerken in. De auteur beantwoordt deze vraag bevestigend en verdedigt vervolgens zijn meening. Doch meer dan voor de kunsthistorie geldt deze vraag en bevestiging voor het geschreven woord. Van de waarheid hiervan heeft ook Felix Timmermans, gevolg gevend aan het sympathiek verzoek van den Hilversumschen Gymnasiastenbond om een lezing over zijn werk te houden, ons weer overtuigd.

Ofschoon het moeilijk is een letterkundige periode door jaartallen vast te leggen, kunnen we zeggen, dat van omstreeks 1890 de opbloei der Vlaamsche letterkunde dagteekent. Een opbloei, die zich merkwaardig snel ontwikkelde maar door den oorlog helaas een tijdlang wreedaardig werd onderbroken. Het is hier echter niet de plaats om een historische beschouwing over de Vlaamsche letterkunde te geven en wij willen dan ook volstaan met de namen van Guido Gezelle en Frank Lateur (beter bekend onder zijn pseudoniem Stijn Streuvels) in herinnering te brengen, daar zij het zijn geweest, die den krachtigen stoot in de goede richting gaven en die de jongere tijdgenooten zoo sterk beïnvloed hebben.

Tot de jongere prozaschrijvers behoort ook Felix Timmermans, die men ’t best naast Streuvels kan stellen. Beiden scheppen zich een eigen stijl, voor beiden is ’t dialect een vereischte om uitdrukking aan hun gevoelens te geven. Timmermans zoowel als Streuvels zijn de fijne waarnemers van de realiteit van hun omgeving. Zij verstaan de kunst om de lezers deze werkelijkheid door hun uitbeeldingsvermogen mede te doen doorleven. Beiden trachten het innerlijk zieleleven, de diepste psychologie van de hen omringende menschen te doorgronden, Timmermans wellicht nog meer dan Streuvels. Zaterdagavond heeft Timmermans ons hiervan overtuigd.

De bijeenkomst werd geopend door den heer P. Kapteijn, praeses van den H. G. B. die den heer Felix Timmermans hartelijk welkom heette. Vervolgens bedankte spreker in het bijzonder den burgemeester mr. P. Reijmer, de curatoren en dr. G. Blokhuis, rector van het gymnasium, die door hun tegenwoordigheid blijk van belangstelling gaven. Hierna gaf de heer Kapteijn het woord aan Felix Timmermans.

"Diepgeworteld in de menschen zit mijn werk", sprak Timmermans en hij maakte ons duidelijk, hoe hij eigenlijk alleen in Lier, zijn woonplaats, geïnspireerd door de huizen, de menschen, kortom door de heele hem zoo door en door bekende omgeving, zijn geestesproducten kon vormen. Hoe goed kunnen we zijn verontschuldiging begrijpen aangaande zijn werk "Anna Maria", dat de auteur in ons land voltooide. In zijn tijdelijke woonplaats Den Haag miste hij alles, wat zijn geliefd stadje Lier hem in zoo ruime mate bood.

In den Haag bleven de mijnheeren de mijnheeren, de mevrouwen de mevrouwen. Door de behandeling van de invloeden, waaronder zijn kunstgewrochten ontstonden, heeft de auteur bereikt, dat velen zijn werken nog meer zullen waardeeren en zich in de gegeven psychologische vraagstukken inwerken.
Wellicht bereikte de auteur Zaterdagavond zijn hoogtepunt, toen hij bij 't behandelen van het ontstaan van "Het Kindeke Jezus in Vlaanderen" over zjjn vader sprak, door wien hij bij dit werk het meest beïnvloed werd. Hoe wondermooi en vol soberheid schetste hij het huiselijk leven, de vreugde der kinderen, wanneer vader, die kantkoopman was, terugkeerde na een langen tocht en dan altijd van zijn reis iets bijzonders, al was het maar een doos meikevers, medebracht. Heel veel meer vertelde hij van zijn vader en wees er nog op, hoe de vertelsels van de drie Koningen en onze lieve Vrouwe, aan hem in zijn prille jeugd gedaan, 't begin vormden van het ontstaan van "Het Kindeke Jezus in Vlaanderen". Vóór de pauze besprak Timmermans "Schemering van den dood". Toen hij dit schreef, was hij in een mystieke stemming door toedoen van een vriend, die mysticus en spiritist was. Zijn pessimistische stemming werd hem zóó de baas, dat hij ziek werd, maar toen hij den dood nabij was, kreeg hij er plotseling genoeg van. Met zijn herstel ontwaakte in hem een blijde levenslust. In deze stemming ontstond "Pallieter".

Ofschoon spreker niet uitvoerig uitweidde over zijn groote werk, behandelde hij eenige episodes en figuren, die in het boek voorkomen. Hij had o.a. een reden voor een tweegevecht noodig en nu vertelde Timmermans hoe hij daaraan kwam. Een zijner vrienden liep op een landgoed, dat een graaf toebehoorde. Zijn vriend ontmoette daar den graaf, die hem aansprak en vroeg of hij niet wist, dat hij op verboden grond liep. De vriend vroeg daarop den graaf, waarom die grond hem toebehoorde, waarop de graaf antwoordde, dat zijn voorvaderen om dien grond gevochten hadden. De vriend stelde den graaf toen onmiddellijk voor
om dan samen ook maar eens om dien grond te vechten.

Talrijke humoristische gebeurtenissen uit zijn leven en zijn omgeving, welke hem stof voor zijn werken hadden gegeven, haalde Felix Timmermans aan. Pastoor Van Aken, uit wien voornamelijk de figuur van den pastoor in Pallieter ontstond, deed hij door zijn karakteristieke beschrijving voor ons leven. Immers hoe juist schetste hij dezen man, die oa. een gebed samenstelde voor het geval, dat men van een toren viel, die ook bij een bezoek aan den bisschop toen deze hem prees wegens zijn net voorkomen — netheid was gewoonlijk ver te zoeken bij pastoor Van Aken — zijn handschoenen uittrok waaronder een tweede paar te voorschijn kwam zoo vies en onoogelijk, dat de bisschop er geducht van schrok!

De pastoor trachtte daarop den bisschop gerust te stellen met de verzekering, dat 't met zijn voeten nog vrij wat erger gesteld was! Ziehier een paar van de 307 gevallen, die spreker volgens zijn zeggen van pastoor Van Aken zou kunnen vertellen.

Over 't ontstaan van "Anna-Marie" deelde de auteur mede, dat zijn eerste inspiratie een klagend lied was, door een man onder zijn raam gezongen. Hij vergat het, om 't zich later weer te herinneren, toen hij 't op nieuw hoorde. Nu begon hij te fantaseeren. De hoofdfiguur, een zondige vrouw, voor wie dit lied zou geklonken hebben, haalt hij uit Italië. Hij laat haar in Vlaanderen komen om een erfenis te halen, een zeer eenvoudige reden dus. Elke vrouw zou, daar gaarne een reis voor maken!

Bij "Het Kindeke Jezus in Vlaanderen" werd de schrijver in eerste instantie, zooals reeds gezegd is, beïnvloed door de vertelsels van zijn vader. Spreker wees erop welken indruk die fantastische verhalen maakten, hoe de vader den kleinen Felix geruststelde voor den Moorenkoning door te zeggen, dat hij de drie Koningen op zijn tochten ontmoet had. Ook 't huisje, waar onze lieve Vrouwe gewoond had, wist de vader nauwkeurig te beschrijven. Later, in tweede instantie, werd Timmermans vooral beïnvloed door een schilderij van Breughel.

Vol vuur beschreef spreker het mooie, vreugdevolle leven in Lier. Hieruit sprak vooral de groote liefde van Felix Timmermans voor 't land, waarin hij opgegroeid was. In felle kleuren schilderde hij de feestelijkheden in 't kleine plaatsje, welke ten slotte toch een vromen grondslag hadden. Na de pauze besloot Timmermans dezen kunstavond met een fragment uit een nog onuitgegeven werk "Pieter Breughel" voor te lezen.

Ook hier bewonderden we den woordkunstenaar en zijn buitengewoon uitbeeldingsvermogen. Dikwijls zijn echter auteurs niet de beste reciteerders van hun eigen werk. Ook bij Felix Timmermans meenden wij dit op te merken.

De heer P. Kapteijn bedankte aan 't slot van den avond den spreker en sprak den wensch uit, dat deze lezing ertoe mocht bijdragen den band tusschen Zuid- en Noord Nederland te versterken.
Op volgende avonden zal het bestuur van den H. G. B. goed doen de vertegenwoordigers der pers een betere plaats aan te wijzen, daar het volgen van de lezing hun thans noodeloos moeilijk werd gemaakt.

*********

04-10-2015 om 00:00 geschreven door Mon

Felix Timmermans
als schilder en tekenaar.

Door W.A.M. van Heugten.

Tentoonstelling in Noordbrabants Museum Den Bosch - 4/9/1973.

Buiten België had de schrijver Felix Timmermans biezonder veel trouwe lezers en vrienden in Noord-Brabant. Daar sprak hij ook herhaaldelijk en las hij tijdens voordrachtavonden van verenigingen en instellingen voor uit zijn werk.

Vooral in Waalwijk, bij Den Bosch, had hij goede vrienden; vond hij daar niet de inspiratie voor zijn roman De Familie Hernady? Te Breugel bij Eindhoven onthulde hij een gedenkteken voor Pieter Brueghel en hij verklaarde in dat Meierijse dorp aan de Dommel Pieter Brueghel «geroken» te hebben.

Toen Lia Timmermans later eens te Eindhoven voor een overvolle zaal over het leven en het werk van haar vader sprak kreeg zij een overweldigende ovatie. In de hoofdplaats nu van die uithoek van het oude hertogdom Brabant, te 's Hertogen-Bosch, is, nog tot 16 september, in het Noordbrabants Museum aan de Bethaniestraat een tentoonstelling te zien over Felix Timmermans als schilder en tekenaar.

Officieel heet deze tentoonstelling "Felix Timmermans, schrijver, schilder", maar feitelijk wijst ze toch vooral op de schilder en tekenaar. In totaal omvat ze 56 olieverfschilderijen, akwarellen, tekeningen en vignetten. Dat alles was eerder al te zien in het «Konvent» van het begijnhof te Lier. Het werd door de familie Timmermans in bruikleen afgestaan; de meeste stukken zijn afkomstig van mevrouw Timmermans - Jansen, de weduwe, die nog steeds in het oude huis van de schrijver te Lier woont. Bij de opening van deze tentoonstelling werden haar vóór het fraaie portret, dat baron Opsomer van Felix Timmermans schilderde, met een toepasselijk woord prachtige bloemen aangeboden.

SCHILDER EN SCHRIJVER.
Deze tentoonstelling werd, op de openingsavond en in de kataloog, ingeleid door Hubert Lampo. Bij de opening zei Lampo onder meer, het nog steeds jammer te vinden, dat hij Felix Timmermans nooit persoonlijk heeft ontmoet. Hij wees er op, dat Felix Timmermans zich in verscheidene romans met grote schilders bezighield: Pieter Brueghel, Adriaan Brouwer.

Ook Hubert Lampo noemde Pieter Brueghel een «streekgenoot» van de Noorbrabantse kunstvrienden, die de officiële opening bijwoonden: «Hij heeft deze streekgenoot uitstekend gepeild. Dit is het werk van een heel groot schrijver; met dit boek kunnen wij in heel de wereld terecht». Lampo kon overigens niet spreken van de schilder en tekenaar afzonderlijk : de schilder en de schrijver vormden samen de uitdrukking van één persoonlijkheid. Hij vond het werk van Felix Timmermans «dat van een zeer groot kunstenaar, een van de weinige genialen, die wij hebben gehad» en die, in een verkrampte tijd, niets kunstmatigs of modieus heeft. Bij Felix Timmermans, zei Lampo, heeft men nooit het gevoel, dat hij niet autentiek is. Hij schreef zoals hij was.

In het voorwoord van de kataloog gaat Hubert Lampo nader in op de vraag of Felix Timmermans inderdaad — zoals hij zelf beweerde — liever schilderde dan schreef. Dat dit zo was, kon hij gemakkelijk begrijpen : het schrijven van een roman is slavenarbeid.

Als romancier vindt Hubert Lampo daarbij het meest ontmoedigende de onoverzichtelijkheid. De romanschrijver of novellist dobbert als de drenkeling op een zee, waarvan de golven hem zelfs verhinderen de horizon te zien en kust of haven niet eens im Frage komt. De schilder, de tekenaar daarentegen, blijft het overzicht bewaren. Hij volgt met het oog wat hij doet.

En wat hij doet, ziet hij onafgebroken groeien. Ik geloof, dat daar Timmermans' geestdrift voor deze aktiviteit buiten de literatuur gezocht hoort te worden.

KRISTELIJK EN VOLKS
Evenals zijn geschriften laat deze tentoonstelling van schilderijen en tekeningen ons Felix Timmermans zien als een kunstenaar, die even volks was als kristelijk. Het ene was bij hem van nature geheel verbonden met het andere. Zijn kristelijke levenshouding — die duidelijk wars was van alle kil geteologieer — was, ook blijkens zijn schilderijen, tekeningen en vignetten, vervlochten met het alledaagse leven van het volk om hem heen. Hij voelde zich klaarblijkelijk verbonden met een volksheilige als Sint-Franciscus, met pastoren, paters en begijntjes, processies en misdienaars omdat hij daarin een kristelijke levensvreugde vervat wist.

Als schilder en tekenaar liet Felix Timmermans zich inspireren door de bijbelse geschiedenis en de levens van volksheiligen maar ook door het landschap en de mooie dingen om hem heen en door wat er om hem heen aan lief en leed gebeurde: als dichter zag en voelde hij het schone in de gewone dingen.

Hij schilderde de Driekoningen, niet zoals zij in werkelijkheid geweest zullen zijn, doch zoals de Vlaamse volksmensen ze zagen, de vlucht naar Egypte, zoals zij het volk aansprak, Jezus voor Pilatus, zoals hij ook in de passiepreek werd afgeschilderd, maar ook een landschap met een zaaiende boer, het Land van Belofte, stillevens met brood, haring en peperkoek, winterlandschappen met en zonder molen, een markt en een boerenkermis. En natuurlijk schilderde en tekende hij portretten van zijn kinderen, van Clara en Lia, Tonet en Gommaar.

Als schilder en tekenaar had Felix Timmermans duidelijk de trekken van een volkskunstenaar. Dat blijkt niet alleen uit zijn onderwerpen maar ook uit zijn werkwijze en zelfs uit de kleuren, die hij gebruikte. Maar het meest autentiek spreekt hij zich ongetwijfeld uit in het vignet. Op dat terrein was hij een meester. Daar, in het vignet, is de gevoelige tekenaar één met de gevoelige schrijver. Doorgaans in weinige trekken houdt hij de stemming van zijn verhaal vast. Hij vult niet alleen het blad met een volks tekeningetje maar laat in een krabbel, waarin de dingen tot het elementaire herleid zijn, het akkoord van zijn laatste alinea nog even naklinken. Geestig, zoals op oude gevelstenen en dikwijls op een humoristische wijze vat hij zijn mededeling aan de lezer in die speelse tekeningetjes samen, of geeft hij ze door, voor het volgende hoofdstuk, of sluit ze, aan het einde, af.

Wie zou die eigen illustraties en vignetten uit Felix Timmermans' boeken willen missen?

De tentoonstelling in het Noordbrabants Museum te Den Bosch werd aangevuld met een aantal boeken van Felix Timmermans, in het Vlaams en in een groot aantal talen, tot in het Esperanto en het Japans. Daar ligt een speciale druk van een van zijn verhalen voor zijn vrouw; een zeldzame huldeblijk! Deze aanvulling laat zien, dat het werk van deze schrijver, schilder en tekenaar, die zich waarschijnlijk niet of nauwelijks van zijn genie bewust was — «Eigendunk, zelfs zelfvertrouwen stemde niet overeen met het karakter van deze zachtmoedige poëet», schrijft Hubert Lampo in de kataloog — zijn weg vond over heel de wereld. Waardoor anders kon dat gebeuren dan door zijn hoge kwaliteit? Een tentoonstelling dus, die een geschikte gelegenheid biedt om Felix Timmermans volledig te leren kennen en het beeld van de schrijver aan te vullen met dat van de schilder en tekenaar.

*****

01-10-2015 om 00:00 geschreven door Mon