16-11-2012 om 10:30 geschreven door Mon

Een schrijver uit Lier.

Artikel uit Knack van 15/4/1986 door Piet De Moor / Paul Depondt.

Honderd jaar geleden werd Felix Timmermans geboren.

     Deze zomer, op 5 juli. zal het honderd jaar geleden zijn dat Felix Timmermans, in de volkse Lierse Karthuizersvest het levenslicht zag. Als burgemeester van Lier nam wijlen minister van Staat Herman Vanderpoorten (PVV) nog het initiatief om dat eeuwfeest op een passende wijze te vieren. Op 18 april gaat in het Timmermans-Opsomerhuis aan de Lierse Netelaan een retrospectieve tentoonstelling van het literair en het grafisch oeuvre van Felix Timmermans open en op 25 mei wordt er aan diezelfde Netelaan een Pallieterbeeld onthuld. En toch kwam alles traag op gang,vertelt de hoofdbibliotekaris van de Lierse biblioteek.

In extremis eigenlijk.

     Timmermans ligt in Lier op de tongen en er wordt goed en kwaad over hem verteld. In de open kasten van de biblioteek staat zijn werk in veelvoud en Timmermans wordt nog veel gelezen. Maar dat belet niet dat sommige Lierenaars eigenlijk niet zo gelukkig zijn met die viering. Timmermans heeft zich "verbrand", zegt men, en dat wordt hem nog altijd aangerekend.

     Ondanks dat knagende oorlogsverleden is men dan toch, zij het aarzelend, aan het werk gegaan. In de "voorlopige" biblioteek van Lier, waar in twee gesloten kasten alle vertalingen van Timmermans' werk worden bewaard, kasten die bijeen worden gehouden door een zwaar massief borstbeeld van de schrijver, wordt ons een breedvoerig programma voorgelegd, dat volgens de initiatiefnemers nog elke dag "aandikt". Er zijn tentoonstellingen, lezingen, koncerten, teateropvoeringen en voordrachtavonden. Ook de Lierse middenstand, in een stad waar "Pallieter" in de horeca zijn voortbestaan heeft gevonden, kan zo'n viering goed gebruiken. Behalve van toerisme heeft Lier niet zoveel om van te leven.

     "Wie Timmermans is weet heel Europa," schreef Gerard Walschap lang geleden in Hooger Leven, "maar wij, verwaande kribbebijters, alleen niet. Hij is de schrijver van een boek, enig in de literatuur van Europa, de schepper van een type even onvergankelijk als Don Quichotte en Sancho Panza, Reinaert, Figaro, Tartarin, Cyrano of de brave soldaat Schwejk."

Felix Timmermans, de schrijver van "Pallieter", en met Lodewijk "klokkemaker" Zimmer, de toeristische lokvogel voor dat godvergeten stadje Lier, is onze meest vertaalde Vlaamse schrijver. Zijn boeken werden in zo'n zevenentwintig talen vertaald. Met Stijn Streuvels was hij de enige Vlaming in "Die grossen Meister Europaïscher Erzahler des 20. Jahrhunderts" van Rolf Hochhuth, toch ook geen onbekende bloemlezer. En toch wordt er nog allijd met veel dédain over hem en over zijn Vlaams zogezegd "plattelands" oeuvre gesproken, ondanks die internationale faam, en men schuift hem nog altijd onwelriekende sympatieën in de schoenen.

Zoektochten

     Men kan zich Timmermans alleen in Lier voorstellen, de stad die hij in zoveel grafisch werk en in zijn literatuur heeft "gefotografeerd", zij het dan het Lier dat hij zich voorstelde toen hij twaalf jaar was. Hij is er geboren, op 5 juli 1886, in een volksbuurt, als dertiende kind. en toen hij twaalf werd, verhuisde de familie naar de Antwerpsestraat, alleen maar het hoekje om, maar een als veel deftiger beschouwde buurt. Nu zou men hem een "natuurtalent" noemen, want Felix Timmermans was geen beste schoolloper, en kreeg zijn "literaire" bagage door zijn vertellende vader ingelepeld. De manuskripten van Timmermans moesten fel gekorrigeerd worden, maar vertellen kon hij als geen ander.

     Nog geen twintig, en er verschenen van hem gedichten in "Lier Vooruit", die later door de uitgever van het blad in een geschenkboekje werden gebundeld. In die tijd maakte hij periodes van bevliegingen door, verloor zich in spiritisme of werd vegetariër, maar ontwikkelde zich terzelfder tijd als glasraamschilder, houtsnijder en schrijver. Het waren nog zoektochten. Bekend is het verhaal over zijn tragedie "Holdijn", geschreven toen hij eenentwintig was, een tragedie die in de elfde eeuw was gesitueerd. Hij stuurde het stuk in voor een literaire wedstrijd, maar kreeg de opmerking van een jurylid dat het kaartspel in de elfde eeuw nog niet bestond. Toch behield hij het kaartspel, maar schrapte de eeuw.

Hugo Verriest en August Vermeulen gingen er zich mee moeien, en ingekort verscheen het toneelstuk in "De Nieuwe Gids", maar het werd nooit opgevoerd.

     Al vroeg liet Felix Timmermans zich kennen als een flamingant, die zich afvroeg wie er nu op het idee was gekomen "Walen en Vlamingen bijeen te duwen", want — zoals ook Jules Destrée zei — " Belgen beslaan niet". Timmermans was een aktivist, en hield onder andere pleidooien voor een vrij en zelfstandig Koninkrijk Vlaanderen, vrij van Duitse, Hollandse of Franse bedilzucht, maar zo'n ideeën zouden hem na de Eerste Wereldoorlog niet door iedereen in dank worden afgenomen. Na de wapenstilstand ging hij "in vrijwillige ballingschap" naar Nederland, waar hij een gevierd spreker werd, want intussen was zijn "Pallieter" verschenen, een bestseller die hem van land naar land, van causerie naar causerie zou voeren.

     Pas begin maart 1920 keerde hij, na bemoeiingen van onder meer Isidoor Opsomer en Camille Huysmans, naar Lier terug. Het gerecht liet hem met rust, maar de ultrapatriottische kranten herinnerden regelmatig aan zijn oorlogsverleden. Ook in Lier, de stad die zich nu opmaakt om hem te vieren, werd hij door velen met een scheef oog bekeken. Hij werd er zelfs als lid van de raad van bestuur van de stadsbiblioteek geschorst, zaken die hem deden overwegen naar Antwerpen te verhuizen. Maar ook de Kerk sloeg duchtig op hem in, want zijn "Pallieter" werd een heidens boek van genotzucht genoemd, wat hem ertoe noopte er een "gekuiste" versie van te maken.

     Bijna veertig jaar na zijn dood op 24 januari 1947, nemen sommige van zijn stadsgenoten hem dat aktivisme nog altijd kwalijk, evenals het feit dat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog niet kordater "neen" heeft gezegd tegen de Duitse bezetter. Sommigen gaan zelfs zover zijn Duitse sukses in verband te brengen met vermeende nazistische sympatieën. Die had hij zeker niet, houdt Timmermanskenner, voorzitter van het Felix Timmermans-genootschap en schrijver van verschillende monografieën, José De Ceulaer vol, "integendeel".

     De Ceulaer herinnert zich hoe Timmermans tijdens de oorlog sprak over het schandaal van de jodenvervolgingen en in die tijd ook daadwerkelijk joden geholpen heeft. Hij stond als "Judenfreund" bij de Kommandantur bekend. In een interview daarover met Gaston Durnez herinnert De Ceulaer aan een toneelvoorstelling in bezettingstijd. Men ging ergens een stuk opvoeren dat Timmermans in samenwerking met Edward Veterman had geschreven. Nu was Veterman een jood en sommigen wilden zijn naam niet op de affiche. Timmermans verzette zich halsstarrig tegen de schrapping en kreeg gelijk. Om die kwaadsprekerij over Timmermans de kop in te drukken, heeft De Ceulaer ooit nog eens de populariteit van Timmermans aan de hand van oplagecijfers van Duitse vertalingen onderzocht. De oplage van "Pallieter" bedroeg in Duitsland vóór het nazibewind, in 1933, zo'n honderdduizend.

In 1942 waren er dat 172.000 en na het nazibewind, in I954 bijvoorbeeld, 262.000.

Kollaboratie

Toen de oorlog uitbrak, was hij met vele andere Vlaamse kunstenaars, in Amsterdam, op de opening van een tentoonstelling van Belgische kunst. Met zijn vriend, de schilder Isidoor Opsomer, geraakte hij nog in België, al werd het voertuig waarin ze zich verplaatsten, fel beschoten door Duitse vliegtuigen. Een tijdje vond hij onderkomen in Menen, maar eind mei 1940 arriveerde hij weer in Lier. Al hield hij zich tijdens de oorlog afzijdig van politieke aangelegenheden, toch werd hij voorzitter van de Vlaamsehe Kunstenaarsgilde in Lier en nam zelfs, in 1942. de Rembrandtprijs in ontvangst, die hem door de Hansa-stichting van de universiteit van Hamburg was toegekend. Er werd zelfs een monument bij de Begijnenvest in Lier onthuld, een gedenksteen die op 13 december 1942 spoorloos verdween.

     Niet iedereen in Lier apprecieerde die "kulturele kollaboratie" en na de kapitulatie wilden de leden van het verzet hem door de Lierse politie doen arresteren. Zijn goederen werden een tijdlang onder sekwester gesteld, maar door zijn verzwakkende gezondheid ontsnapte hij aan een onmiddellijke arrestatie. Vooral Ferdinand Toussaint van Boelare blonk uit als scherprechter en verweet Timmermans dat zijn populariteit eigenlijk alles te maken had met de nazistische propaganda. Elders in de wereld, waar de meningen vrij zijn, wordt het werk van Timmermans van nul en zonder waarde verklaard. Velen hebben het voor Timmermans opgenomen, waaronder Lode Baekelmans, Maurice Gilliams, Albert Westertinck, Albe en zelfs Godfried Bomans, die hem op zijn zestigste verjaardag, kort voor zijn dood, nog kwam opzoeken.

     Wat na de bevrijding is gebeurd, aldus De Ceulaer, was gewoon het gevolg van de Eerste Wereldoorlog, toen hij zich als aktivist manifesteerde. Hij heeft niets misdreven, integendeel. Ik weet hoe hij sommige werkweigcraars liet inschrijven in de "Vlaamse Kunstenaarsgilde" waarvan hij in Lier de voorzitter was, ten einde hen zo voor wegvoering naar Duitsland te helpen behoeden. Daarom ook is het begrijpelijk, dat in een verdeeld Lier waar sommigen nog aanstoot nemen aan Timmermans' verleden en waar iemand in zijn kelder diens gedenksteen nog bewaart, de viering een beetje aarzelend tot stand is gekomen.

     Toen wij er waren, stond alles nog in de stellages, ook het Timmermans-Opsomer huis, dat voor deze gelegenheid en voor de grote Timmermans-tentoonstelling geschilderd en opgekalefaterd wordt. Lier verwacht grote drukte.

Op verschillende plaatsen, zelfs in de Zimmertoren, dé trekpleister van Lier, hangt een foto waarop vier weelderige heren staan afgebeeld : Louis Zimmer, baron Isidoor Opsomer, de edelsmid Lodewijk van Boeckel, die de flessen wijn niet ontkurkte maar "opensloeg", en Timmermans. Met Renaat Veremans en Tony Bergmann vormt dat gezelschap de pijlers van de kunstenaarsstad Lier. Her en der staan gesmede kunstwerken en skulpturcn van Van Boeckel. Veremans geniet bekendheid als de schepper van "Klokke Roeland" en Bergmann is de schrijver van "Ernest Staas, advokaat". Niet ver van de Zimmertoren hebben ze allemaal in het Timmermans-Opsomerhuis een zaal, die hun werken herbergt. Maar dat is niet alles, Lier heeft ook een "Timmermanspad", en bijgaand kan men daar een boekje over kopen, waarin de plaatsen in verband worden gebracht met het werk van Timmermans.

     Met een grafhulde is op 18 januari op de stedelijke begraafplaats Kloosterheide het officiële herdenkingsprogramma van start gegaan. De hoofdbibliotekaris is fier op zijn programma. Er werd een kalender uitgegeven met twaalf pentekeningen van Timmermans, er is een brandglasraam te koop, er verschijnen herdrukken en "Schoon Lier", het boek dat Timmermans over zijn stad schreef, wordt door de standaarduitgeverij in een luxe-uitgave heruitgegeven, in een beperkte genummerde oplage.

     Er zijn balletopvoeringen, filmvoorstellingen, lezingen, er is teater, maar op 25 mei krijgt Lier zijn Pallieterbeeld, een grote skulptuur van Jan Keustermam. En precies dié Pallieter is onvergetelijk : met zijn handen in zijn zakken, turend naar de vertelselblauwe lucht, vangt hij de dagen, verre van alle grootsprakerige beslommeringen. Een schrijver kan zich geen beter monument dromen dan de vereeuwiging van één van zijn eigen uitgedachte personages.

***************

11-11-2012 om 00:00 geschreven door Mon

In de Kluis van de Fé.

Uit de Standaard door Gaston Durnez

     Vroeger, vertelt Ingrid van de Wijer, zag ik Timmermans veeleer als een "boerenschrijver", ekskuseer het woord, als een volkskunstenaar, een intuïtieve verteller.

Dat beeld is veranderd toen ik zijn dagboeken en zijn manuskripten las. Nooit had ik mij kunnen voorstellen dat hij zo intellektualistisch met zijn oeuvre bezig is geweest, als blijkt uit die papieren! Timmermans werkte zeer hard aan zijn verhalen, romans en artikels, hij informeerde zich over alles en nog wat, las voortdurend, kende de belangrijkste kunstwerken en boeken van zijn tijd. Ik heb zijn notities over zijn lektuur vergeleken met de lijsten van de toen gangbare boeken en ik zag welke brede belangstelling hij koesterde voor wat toen "in" was, maar ook voor de klassiekers. Bovendien ging hij veel naar tentoonstellingen en teater, ontmoette talrijke vrienden en bekenden uit de kulturele en wetenschappelijke wereld van binnen- en buitenland. Rond zijn naam cirkelden vele Groten.

     Ingrid van de Wijer is een 31-jarige doctor in de Germaanse filologie die ons in het Timmermans-Jaar het mooiste geschenk mag geven dat de vrienden van "de Goede Fee" zich kunnen voorstellen : een vrijkaart voor de Schatkamer waarin zijn nagelaten handschriften en vele andere literaire dokumenten worden bewaard, papieren waarvan zeer vele nooit buiten zijn huiskring zijn geweest De honderdste geboortedag van de kunstenaar wordt in het Nete-landschap (en elders) gevierd met diverse publikaties en talrijke manifestaties, in Schoon Lier loopt een grote tentoonstelling over zijn leven en werk, en morgen, zondag, wordt in het hart van zijn Vlaaikensstad zelfs een standbeeld voor zijn levenslustige zoon Pallieter onthuld. Maar het beste Monument voor de schilderende schrijver zal het dikke boek zijn, een kruising van een wetenschappelijke studie en een rijk geïllustreerd album, dat Ingrid van de Wijer half juni bij Den Gulden Engel in Wommelgem zal laten verschijnen.

AI mijn dagen heet dit boek (uiteraard naar een uitspraak van Timmermans zelf) en het brengt het verhaal van het ontstaan zijner teksten, hun overlevering, kompositorische en stilistische varianten uit handschriften en drukken, in een volledige inventaris van het archief, met een inleidende studie van die manuskripten. De editie van zijn dagboeken gaat er aan vooraf en kleurt, zoals de uitgeefster het zegt, "het beeld van de schrijver met onvermoede nuances in". Fotokopieën, vele prenten uit het familie-album en reprodukties van schilderijen illustreren het werk.

Benediktinessenwerk

     De naam van de jonge ontdekkingsreizigster in het Onbekende Rijk van Timmermans zal de oudere generatie vertrouwd in de oren klinken. Ingrid van de Wijer is inderdaad de kleindochter van de befaamde, bijna legendarische Leuvense professor en taalkundige, die ook de drijvende kracht was achter het tussenoorlogse weekblad Nieuw Vlaanderen.

Ijverend voor een toenadering tussen de Vlaamsgezinden ten bate van een nieuwe, federalistische staatsinrichting. "Mijn grootvader heb ik nog goed gekend", vertelt zij.

Hij is in 1968 gestorven, toen ik dertien was Het ontroert mij nu speciaal, dat hij bestuurder was van de Koninklijke Akademie voor Taal- en Letterkunde toen zijn kollega Felix Timmermans na de oorlog moeilijkheden kreeg. Regeringsinstanties wilden de Akademie onder druk zetten om zgn. "onwaardige Belgen" uit haar rangen weg te zuiveren maar mijn grootvader antwoordde waardig, dat de regering hier mee haar bevoegdheid te buiten ging. Dank zij hem is Felix Timmermans  niet buitengezet.

     Ingrid van de Wijer studeerde aan de KU Leuven en haalde in 1977 haar doctorstitel met een teksteditie van een Middelnederlands handschrift. Seghelijn, een oorspronkelijk Nederlands epos. Nadien is zij assistente geweest in de afdeling Nederlandse Literatuur, waarvan zij nu vrij medewerkster is. Zij doceert aan de Antwerpse en de Brusselse tolkenscholen, maar slaat weldra een nieuwe richting in : haar Timmermansstudie heeft haar in kontakt gebracht met de pas opgerichte uitgeverij Den Gulden Engel en het resultaat is, dat zij binnen enkele dagen de leiding krijgt van het "algemeen en literair fonds" van deze firma In dat fonds zullen zowel facsimile-edities van waardevolle kunstwerken als wetenschappelijke boeken voor een breed publiek èn literair proza verschijnen.

     Eer zij aan Seghelijn begon had Ingrid van de Wijer gedacht aan een editie van Pallieter, waarover zij had gelezen dat er verschillende versies van bestonden, die zij hoopte te kunnen vergelijken. Dat is toen niet doorgegaan, maar later zocht de familie Timmermans een deskundige voor de editie van het hele archief en herinnerde zich haar naam.

Van de Wijer kreeg toegang tot de bankkluizen waarin dit archief wordt bewaard en zij konstateerde tot haar blije verrassing, dat het ging om een verzameling van zowat 10.000 bladzijden tekst! Timmermans bewaarde alles wat hij schreef, invallen, beelden, historietjes, kladjes...

     Drie volle weken besteedde de jong geleerde eraan om alles zorgvuldig te fotokopiëren, waarna de originele dokumenten terug de kluis in gingen. De kopieën werden geordend, een werk waarvoor het o.m. nodig was heel het oeuvre van Timmermans te (her)lezen.

Volgens de regels van de kunst heeft zij daarna een inventaris opgesteld, de vele ter sprake komende persoonsnamen en zaken geïdentificeerd en de dagboeken gekonfronteerd met wat "de Fee" in en over die periode heeft geschreven, ook dus met literair uitgewerkte reisverhalen en "vakantiekrabbels" als Naar waar de appelsienen groeien en Minneke Poes. Een waar benediktinessenwerk! Later zullen de kopieën naar de afdeling Nederlandse Literatuur van de KU Leuven gaan, waar ze onder toezicht van Ingrid van de Wijer voor studiedoeleinden ter beschikking zullen zijn.

Hard Labeur

Is het de bedoeling alles uit te geven wat zich in dat rijke archief bevindt?

     "Nee. Ik denk wel dat er iets te doen is met het Jeugdwerk, dat bestaat uit tot nog toe onbekende gedichten en toneelstukken Vooral de romantische impressionistische gedichten trekken mij aan. Zij voegen wel niets toe aan de artistieke betekenis van Timmermans, maar zij hebben literair historisch belang Uit de latere periode zal weinig of niets nog gepubliceerd moeten worden Wat belang had, heeft hij zelf allemaal uitgegeven. Toen hij een bekende auteur was geworden, kon hij alles kwijt wat hij wilde. Wat hij in de lade liet, moest daar ook blijven. Ik droom er wel van, een facsimile-uitgave te brengen van een der handschriften van Boerenpsalm, zoals hij dat zelf heeft overgeschreven en klaar gemaakt. Een zeer mooi handschrift, door zowel de "lay-out" als de prentjes. Ik weet nog niet wanneer zulke publikatie mogelijk zal zijn.

Timmermans' werk schijnt los en spontaan uit de pen te zijn gevloeid, maar het is bekend dat hij hard op zijn geschriften kon zwoegen. Ik keek er van op dat hij er zo sterk mee bezig is geweest.

     Zelf bekende hij wel meer dan eens, dat schrijven hem moeite kostte, maar dat het zo ver ging nee, dat kon ik niet vermoeden! Sommige verhalen of bijdragen heeft hij tot zeven keer herschreven. Hij schrapte, voegde bij, herbegon, tot hij de tekst kreeg waar hij die hebben wilde. Hij kon ook selektief zijn. Van zijn laatste werk, de dichtbundel Adagio, vond ik een wemeling van werk-manuskripten, in vier schriften of op een groot aantal losse blaadjes van uiteenlopend formaat Daaruit heeft hij een strenge keuze laten maken voor de publikatie, die hij niet meer zelf mocht beleven. "

Blijkt uit zijn aantekeningen zijn voorkeur voor het teken- en schilderwerk?

     "Die voorkeur heeft hij meer dan eens in gepubliceerde teksten uitgesproken en dat doet hij ook in zijn nagelaten papieren. Hij zegt ergens dat hij veel last heeft met het schrijven en dat tekenen en schilderen hem beter af gaan. Wat niet belet, dat hij in een reeks krantebijdragen, Pallieter in Holland, een soort van dagboek uit zijn Nederlandse tijd na de Eerste Wereldoorlog, het schrijven, "de hemel van zijn leven" noemt."

Zitten er in de kluizen ook onbekende tekeningen en schilderijen?

     Nee, behalve hier en daar een krabbel op een manuskript. Zijn plastisch werk en niet het minst zijn tekeningen vind ik uniek. Zoals hij bv. zijn eigen boeken en soms die van vrienden illustreert, dat is volkomen origineel, dat ontmoet je nergens anders! Ik kan dus niet goed verdragen, dat andere tekenaars zijn werk verluchten. Zijn prenten zijn met zijn literair werk vergroeid. En ook over zijn plastisch en grafisch werk heeft hij zich goed bezonnen.

In 1930 noteert hij ergens hoe hij heeft gezocht en geprobeerd om zijn eigen stijl te vinden en hoe hij denkt hem eindelijk beet te hebben"

Er moet nog een heleboel plastisch werk bestaan dat nooit of zelden aan het publiek werd getoond. Verschilt het van het bekende Timmermans-imago?

     "Bij de familie is beeldend werk bewaard gebleven dat weinigen tot nogtoe hebben gezien. Dit werk laat mij toe te zeggen, dat er nog een andere Timmermans is geweest. Ik zeg niét dat het over het algemeen beter is dan wat wij al kennen. Er zijn mooie impressionistische schilderwerkjes, zeegezichten, landschappen, in een trant die we van hem niet gewend zijn. Het mooiste dat ik van hem heb gezien is een zeegezicht, een akwarel, dat hij schilderde toen hij na de Eerste Wereldoorlog in Scheveningen woonde. Hij maakte het op het strand en omdat hij het belachelijk vond, water mee te nemen naar zee, doopte hij zijn penseel gewoon in het zeewater... Zijn oudste dochter Lia kan bijna bij elk schilderij een verhaal vertellen. Want ieder werkje heeft zijn eigen geschiedenis. Het was nooit zomaar een schilderij, nooit zomaar een prent die hij maakte. Het groeide uit zijn levenskring, uit de atmosfeer waarin hij leefde."

Kultuurgeschiedenis

Timmermans heeft zich op bepaalde momenten sociaal en politiek geëngageerd. Zitten erin het door u onderzochte archief dokumenten die daar betrekking op hebben?

     "Nee, het archief is zuiver literair. Wel ontdek je bv. achter zijn dagboeknotities uit zijn Nederlandse tijd een stukje kultuurgeschiedenis van Vlaanderen. De halve Encyclopedie van de Vlaamse Beweging zat op dat ogenblik in het Noorden, gevlucht voor de repressie! Timmermans noteert wie hij daar ontmoet, soms met de bedenking dat het bij deze Vlamingen altijd bij "babbelen" blijft. Op zondag 6 juli 1919 noteert hij ; "Niet naar de vergadering geweest der Aktivisten. De tijd is daarvoor voorbij. Er moet in Vlaanderen aan het nieuwe gewerkt worden. Daarbij er wordt altijd ruzie gemaakt"...

Veel beschouwingen geeft hij overigens in zijn dagboeken niet. Men komt er niets in te weten over bv. zijn politieke opvattingen. Anderdeels blijkt welk sukses hij in een bepaalde periode geniet en hoe dit sukses hem opdrijft, van de ene voordracht naar de andere ontmoeting, zodat hij bijna geen tijd meer heeft om rustig te werken. Vaak leefde hij in een opgejaagd ritme."

Hoe beoordeelt u nu, na uw studie, de waarde van zijn literair werk?

     "Wat ik nu bij Felix Timmermans het beste vind, is de manier waarop hij de dingen kon verwoorden, de ongelooflijke beelden die hij vond, de associaities die hem werden ingegeven. Vooral dan in zijn proza. In zijn poëzie klinkt het voor mij allemaal meer gezocht. Daarom kan ik mij niet voorstellen dat men Timmermans korrekt kan vertalen.

Een groot aantal dingen uit zijn werk kunnen zelfs gewoon niet in een andere taal overgebracht worden. Ik weet het wel, er zijn talrijke vertalingen van hem verschenen. Niemand van onze auteurs is zoveel vertaald als hij. Ik ben een beetje bang om die anderstalige versies ter hand te nemen. Ik stel mij voor, dat hij soms radeloze vertalers moet gehad hebben!... Ondertussen blijf ik Timmermans een van onze Literaire Groten vinden. Niet altijd voor de inhoud van zijn verhalen dus, maar voor de manier waarop. En voor het goede dat er inzit, het hart dat erin klopt."

Welk boek van "de Fee" heeft u, vertegenwoordigster van een jonge en akademisch gevormde generatie, het meest getroffen ?

     "Boerenpsalm heb ik het liefste gelezen. Die roman is zo echt, zo ongekunsteld geschreven. Alsof Timmermans er niet moest bij nadenken. Alsof het boek recht uit de grond kwam. Pallieter is mij minder bevallen. Ik denk dat ik dat boek met te veel verwachtingen ben gaan lezen : zijn bejubelde meesterwerk, je weet wel... Het moést mij ontgoochelen.

Naar mijn smaak zitten er te veel beelden in. Pallieter brengt echt te veel van het goeie"

Te veel rijstpap, zei Westerlinck eens...

     "Ja. Het omgekeerde effekt heb ik ondervonden met Multatuli. Ik begon zijn Max Havelaar te lezen met de idee van alle studenten voor wie het verplichte lektuur is : "Nu maar eens ondergedoken in de Saaiheid zelve!

Maar ik beet door en hoe meer ik vorderde, des te beter vond ik dat boek..."

Welk beeld hebt u nu van de mens Timmermans?

     "Ik zie hem als iemand die zeer graag onder de mensen was, een man uit het volk, iemand die in 't leven stond, die aandacht had en belangstelling koesterde voor wat anderen deden. Zeer veel hield hij van zijn vrouw en zijn kinderen, hij had wel altijd bij hen willen blijven. Scheiding van de zijnen, voor zijn vele voordrachtreizen, deed hem echt pijn. Maar hij had een groot hart voor iedereen, kon niemand iets weigeren, maakte zich in zijn notities ook nooit eens echt kwaad. Hij was een ware mensenvriend.

Daarom moet hij onder en na de Tweede Wereldoorlog zo geleden hebben.

     In het archief zit een brief van Marieke, zijn vrouw. Op 22 april 1949 schrijft zij aan het eveneens beproefde echtpaar Ernest Claes : „Natuurlijk volgen wij (...) nauwgezet wat ze U hebben aangedaan en ik kan U verzekeren dat er niemand is, die uw toestand begrijpt als wij, omdat we in 't zelfde geval zijn geweest. Ongelukkiglijk verloor ik Felix erbij.

Hij heeft al die ellende niet kunnen dragen (...)."

************

10-11-2012 om 00:00 geschreven door Mon

Boek brengt onbekende facetten van Timmermans aan het licht.

Uit De Standaard van 7/7/1986 door Marcel Van Nieuwenborgh.

Felix Timmermans : méér dan een reputatie.

Uit de Standaard 1986  -  door Marcel Van Nieuwenborgh

     Van het feit dat Felix Timmermans véél meer was dan de pijprokende, beeldrijke auteur, daarvan hoeft niet iedereen meer overtuigd te worden. Zelden is echter, om dit te staven, zoveel materiaal op deskundige wijze samengebracht als in het monumentale boek dat dr. Ingrid van de Wijer onder de titel "Al Mijn Dagen" heeft gepubliceerd. Het helder en doordacht geschreven, schitterend verzorgd en biezonder gul door Den Gulden Engel uitgegeven werk, zag het licht op de vooravond van de honderdste verjaardag van de geboorte van Felix Timmermans. De voorstelling van "Al Mijn Dagen" gebeurde in de aanwezigheid van om. de graficus Anton Pieck die met de Fé, 67 jaar geleden reeds een aantal dagen heeft gesleten, de familie Timmermans en zeer vele vrienden.

Onder de sprekers: Anton van Wilderode, Marcel Janssens en Lia Timmermans.

***

     Ingrid van de Wijer citeert in haar voorwoord tot het boek een regel van Mallarmè "Au fond le monde est faut pour aboutir à un beau livre". De mooie wereld van Felix Timmermans is in Al Mijn Dagen dit mooie boek geworden. In december 1983 stelden de Erven Timmermans voor het eerst het werkkamer-archief van de auteur ter beschikking voor studie De germaniste dr Ingrid van de Wijer, verbonden aan de afdeling Nederlandse Literatuur van de KU Leuven nam deze taak op zich, aangemoedigd door het Onderzoeksfonds van de universiteit. Bewust archief bleek een schatkamer te zijn : duizenden vellen papier illustreren de genese van een groot stuk van het oeuvre van de auteur, terwijl een aantal dagboekbladzijden ongekende facetten van Timmermans' persoonlijkheid onthullen of alleszins wat hieromtrent was vermoed bevestigen.

     Het betreft heel wat onuitgegeven stukken die veelal uit de vroege jaren 1900 dateren, werk-manuskripten van ongeveer alle grote boeken, van snippers "invallen" tot de definitieve versie, verbeterde drukproeven en herschrijvingen die (in tegenstelling tot wat veelal wordt gedacht) illustreren hoe de auteur op zijn teksten zwoegde. Verspreide bijdragen enz...

Van het onuitgegeven werk trokken vooral de dagboeken de aandacht van de onderzoekster. In het archief bleken dagboekaantekeningen bewaard te zijn gebleven die twee betekenisvolle periodes uit het leven de auteur bestrijken. Ze staan opgetekend in een cahiertje. Het betreft notities uit 1919 en 1924-25, uit een Haagse en een Lierse periode. Ingrid van de Wijer bracht nu dit alles samen in een boek dat ze noemde Al Mijn Dagen naar de woorden van Timmermans zelf, die met betrekking tot wat hij aan aantekeningen had nagelaten schreef "Daar liggen al mijn dagen, al mijn zoete en droeve herinneringen, mijn verdriet en mijn geluk..."  Het boek is een archiefstudie geworden, met komplete inventaris van alle stukken, voorafgegaan door de wetenschappelijk geannoteerde editie van de dagboeken en dagboek-fragmenten van de auteur. Dit alles rijkelijk geïllustreerd door ongekende foto's uit de familie-album. De studie van het archief vormt het tweede luik van het boekwerk, waarbij de uitgever er niet heeft tegen opgezien om een uitgebreide reeks reprodukties af te drukken van de interessantste archivalia Zodat ook visueel het beeld wordt bewaard van een brok literatuurgeschiedenis die niet meer in originele vorm kan geraadpleegd worden.

Verrassend

     Anton van Wilderode zei dat de lektuur van het ("met poëtisch inzicht en wetenschappelijke akribie geschreven en met ambachtelijk meesterschap gedrukt en uitgegeven") boek en de terugblik op Timmermans bij hem alleszins tot een aantal verrassende vaststellingen heeft geleid. Timmermans was een groter schilder dan meestal wordt gedacht. "Wat bij Chagall en Klee onvoorwaardelijk grote kunst heet", zei Van Wilderode, wordt bij Felix Timmermans folkloristich geheten". Van Wilderode verwees o.m. naar een inderdaad verrukkelijke en vrij onbekend "zeezicht" van Timmermans (uit het bezit van de familie) dat door uitgever Smits van Den Gulden Engel, als aandenken aan de voorstelling van de monumentale Timmermansuitgave, op een prent werd gereproduceerd. (Ook in het boek staan een royaal aantal kleurenreprodukties van Timmermans' doeken).

     Een tweede vaststelling van de jongste jaren heeft betrekking op de lezers van het werk van Timmermans. Deze blijken de auteur niet alleen trouw te zijn gebleven (er zijn méér lezers trouw aan auteurs) maar hebben met zijn werk een persoonlijke, vriendschappelijke verhouding opgebouwd. "Hij is méér dan een reputatie".

Uit de lektuur van de dagboeken komen volgens Van Wilderode een aantal minder gekende facetten van de auteurs persoonlijkheid naar voor. Het beeld van de rustige, pijprokende Timmermans dient wel voor goed naar het rijk der legenden te worden gezonden. Hij was integendeel een uiterst werkzaam man en bij leven reeds een figuur met een Europese dimensie : Timmermans heeft voordrachten gehouden in 5 a 6 Europese landen en voerde een ongewoon drukke korrespondentie In Al Mijn Dagen opgenomen dagboeknotities leren ons wel een groot aantal brieven deze man heeft geschreven en met welk een nauwgezetheid hij zijn korrespondentie bleek te hebben afgehandeld Even verrassend is het daarbij te vernemen dat de auteur bij al dat bezigzijn zich nooit aan zijn familiale verplichten ontrok.

Van Wilderode zei ook bij de lektuur van het boek nogmaals de gelijkenis te hebben kunnen vaststellen tussen de schrijver en zijn personages en tenslotte onder de indruk gekomen te zijn van de manier waarop Timmermans op alles wat hij schreef zwoegde ("Het gaat altijd zo gemakkelijk niet als boterperen eten"), hoe hij tot op de laatste proef nog een en ander "hertoetste" "Ik schrijf per minuut", noteerde Timmermans ergens. "Ik kan gelukkig zijn als een spin".

     Prof Marcel Janssens behandelde in Antwerpen in zijn toespraak eveneens een weinig gekende laag van Timmermans persoonlijkheid, namelijk "de innerlijke Timmermans" op wie Albert Westerlinck vele jaren geleden reeds de aandacht heeft gevestigd.

Zeer welsprekend sprak Marcel Janssens over de betekenisvolle stilte in Timmermans' werken om er tenslotte op te wijzen dat men in de auteur op een verrassende manier een voorloper van het ecologische denken kan aantroffen. Vooral de dichtbundel Adagio bekroont de kracht van de stilte, verzen die volgens Marcel Janssens "zijn geschreven met een pen in stilte gedoopt". De bundel werd zopas heruitgegeven door Den Gulden Engel, met in de rand meditaties van de Leuvense teoloog Herman Mertens, terwijl dezelfde uitgever in dit Timmermansjaar een herdruk bezorgde van het, al een tijdje niet meer vindbare, mooie Mijn Vader van Lia Timmermans. Het ziet er naar uit dat, benevens de magistrale en tegelijk hoogst leesbare studie Al Mijn Dagen van dr van de Wijer waar niemand die Timmermans van naderbij wil kennen nog omheen kan, ook deze boeken gretige afnemers zullen vinden Zoals ook in amper anderhalve maand tijd, de zeer persoonlijke Timmermans-biografie De Goede Fè van Gaston Durnez (uitgeverij Grammens) kompleet is uitverkocht en reeds aan een herdruk toe is.

*********

09-11-2012 om 00:00 geschreven door Mon

Over het “Dubbeltalent” van Felix Timmermans.

Toespraak van Marcel Janssens

     Men zegt van de Vlamingen dat zij een volk van schilders zijn. Wij zijn inderdaad dankzij onze schilders - van de Vlaamse  primitieven tot de tijd van Rubens en Van Dijck - het meest in het buitenland bekend. In alle grote musea ter wereld kom je Vlaamse schilders uit die eeuwen tegen, en het valt op hoe het aantal doeken uit Vlaanderen slinkt naarmate we de hedendaagse tijd naderen. Ook in andere kunsttakken worden wij - vaak niet helemaal terecht en niet helemaal in ons voordeel - om onze schilderkunstige talenten geprezen. Vlaamse films, bij voorbeeld, krijgen vaker dan het onze regisseurs lief is, de dubieuze kwalificatie 'mooie prentjes' opgespeld. Denk maar aan de prachtig gefotografeerde film Monsieur Hawarden van Harry Kümel, aan de Pallieter-film van Roland Verhavert, of aan het schoolvoorbeeld van een Vlaamse prentjesfilm, de Vlaschaard-film die Jan Gruyaert voor een paar jaar maakte in de bonbonnièretinten van David Hamilton.

     Ook staan sommige van onze grootste schrijvers vooral als schilders-met-woorden bekend. Denk aan Stijn Streuvels, die door oppervlakkige of kwaadwillige lezers soms onder het etiket van zijn natuurbeschrijvingen en weerberichten wordt doodgedaan. Inderdaad, de omgang met schilders als Emile Claus en Valerius De Saedeleer heeft de picturale inslag van Streuvels' schrijversprogramma zeker geaccentueerd. Hij voelde dat zijn werk als schrijver met het schildersvak verwant was, en "een schilder en een schrijver dat hoort zowat samen als twee dingen die elkaar aanvullen", schreef hij. Dat dat "schilderen", of "zeggen met kleuren" bij Streuvels allesbehalve een fotografische reproduktie van de werkelijkheid heeft opgeleverd hoef ik hier niet te betogen. Hij schilderde het uitzicht der dingen, maar combineerde daarmee een dieppeilend inzicht in de mensen. In zijn bekend geworden rede bij de toekenning van een eredoctoraat aan de Leuvense Universiteit in 1937 ontwikkelde hij het beeld van de schilder-schrijver in zijn uitkijktoren : van op de tinne van de toren ziet de schrijver de mensen als nietige stippels in de wijdse natuur, halfweg de toren verschijnt de mens met zijn conflikten al meer op het voorplan, zoals dat bij voorbeeld gebeurt in De Vlaschaard, en voor de kijkvensters van het gelijkvloers spelen zich de taferelen af voor 'het fijne penseel'. Het lijkt wel een samenvatting van Streuvels' ontwikkeling als schrijver...

     En wat dan te zeggen van Felix Timmermans die meer dan welk ander Vlaams auteur het dubbeltalent van schrijver én schilder bezat? Met pen én penseel heeft hij grotendeels congruente artistieke werelden opgebouwd, zodat zijn geschilderd en getekend oeuvre zijn geschreven werk kan belichten en omgekeerd. In taal verwoorden en met penseel, stift of potlood verbeelden waren bij hem even natuurgetrouwe en bloedverwante uitdrukkingsmogelijkheden, wat betreft die organische eenheid tussen zijn grafisch/plastisch en literair werk, is Felix Timmermans in onze moderne literatuur het meest markante voorbeeld van 'Doppelbegabung' dat ik ken.

De tentoonstelling Pen en Penseel die te Lier op 18 april 1986 werd geopend ter gelegenheid van de honderdste geboortedag, heeft een veel groter schilder gereveleerd dan velen zich hadden kunnen voorstellen. Wij kenden Felix Timmermans vooral als illustrator van literaire teksten, de zijne en die van anderen, en wij dachten misschien dat hij op picturaal gebied niet méér gepresteerd heeft dan die leuke miniatuurtjes met zijn vaste, dikke pen, die wij ons herinneren uit De Witte van Ernest Claes of uit zijn eigen Pallieter. Maar u gaat ook in de tentoonstelling die hier straks geopend wordt, zien dat hij een even groot en even authentiek  en origineel kunstenaar is geweest in zijn schilderijen als in zijn literatuur.

     Uit studies van onder meer José De Ceulaer weten wij dat Timmermans ervan droomde schilder te worden. Lang vóór de schrijversroeping in hem tot ontbolstering kwam, had hij aan de Lierse tekenschool een opleiding genoten, waar hij o.m. glasramen had leren schilderen. Hij wou zijn talent voor teken- en schilderkunst verder scholen in de Academie te Antwerpen, maar zag tegen de inspanning van de verplaatsingen en van het schoolse onderricht op. Toen hij na de eerste wereldoorlog niet alleen tekende maar ook echt begon op doek te schilderen, was zijn natuurlijke aanleg academisch ongeschoold gebleven, of moeten we zeggen : gevrijwaard van academische voorschriften, conventies en imitaties?

In een dagboekaantekening van 21 juni 1919 schrijft Timmermans. Die gemakkelijkheid, die mij vroeger niet naar de academie heeft doen gaan, (...) heeft mij beroofd van tekenen en schilderen en algemene ontwikkeling, en mij in zekere zin ungebildet gelaten, maar heeft in mij een zuivere, onkritische aanvoeling gezet die frisheid en sappigheid aan mijn werk geeft. Wat was nu het beste geweest? Hij tekende en schilderde verder z'n hele leven 'als ontspanning', met de naïviteit van het onbelaste natuurtalent. En daarin ligt juist de oorspronkelijke charme van zijn grafisch en plastische werk, zoals Isidoor Opsomer zei :

'Het niet kunnen, zoals de anderen, tekenen en schilderen, is juist de waarde en de plezante eigenaardigheid zijner meesterlijke uitdrukking.' Zo schilderde hij bij voorbeeld "De drie Koningen op weg naar Bethlehem", zijn lievelingsschilderij, met een overdaad van Oriëntaalse klederdracht, maar ook op z'n Liers met kleuren als uit een kinderverfdoos : hel rood, blauw, geel, met roos en violet. Dat naïef-weg tegen elkaar laten botsen van hoofdkkleuren geeft aan zijn schilderijen een koddige kinderlijke aantrekkelijkheid.

Flor van Reeth, die Timmermans gekend heeft als geen ander en die het eerst over hem als tekenaar en schilder geschreven heeft, schreef destijds dat hij traditionele godsdienstige onderwerpen 'besausd en overgoten (heeft) met Brabantse vettigheid'. Daarin ligt de unieke tonaliteit van de schilder en tekenaar Timmermans die in de geschiedenis van de Europese plastiek één van de eerste, authentieke naïeve kunstenaars genoemd mag worden.

     Timmermans tekende en schilderde natuurlijk ook in een traditie, echter niet die van zijn modernistische tijdgenoten in de eerste decenniën van deze eeuw, maar die van Van Eyck, Breugel en Fra Angelico. Het is toch verwonderlijk dat Timmermans als plastisch kunstenaar in genen dele geraakt werd door de grote omwentelingen die zich in de Europese beeldende kunsten voordeden met het futurisme, cubisme, dadaïsme, surrealisme van Picasso, Braque, Matisse, de Chirico en zovele andere Europese grootmeesters, zoals ook zijn literair werk niet werd beïnvloed door de vele modernismen die ook bij ons met en sinds Paul van Ostaijen vanaf 1916 zijn binnengedrongen. Timmermans is in zijn oer-Vlaams, Liers milieu in het gezelschap van authentieke Vlaamse vrienden zijn eigen weg gegaan : die van zijn volksgebonden en volksgetrouwe naïeve kunst. Ik vraag me af wat voor internationale weerklank de werken van Timmermans gehad zouden hebben, indien hij eens geen Vlaming geweest was. Zoals Anton van Wilderode onlangs opmerkte, worden in de diepste volkstradities wortelende 'naïeve' schilderijen van een Chagallf een Klee of een Miro tot de grote kunst gerekend, terwijl Timmermans als oppervlakkig folklorist wordt afgedaan. Dat is dubbel onrechtvaardig : zowel tegenover de schilder als tegenover de literator.

     Timmermans' plastisch werk is een zeer persoonlijke variante van een dubbele traditie : zoals gezegd, die van onze 'gotieken' van Van Eyck tot Breugel, maar ook die van de niet-gesofistikeerde, elementair-eenvoudige volkskunst.

Hij hield veel van "prentjes, gebakvormen, oude uithangborden, houtsneden, glasramen, beschilderde schotels, bier- en melkkruiken, en tekeningen van kinderen beneden de tien jaar". Aldus zijn Timmermans' tekeningen en schilderijen zo herkenbaar Vlaams gebleven. Niet-Vlaamse onderwerpen transponeert hij naar bij ons, zoals onze oude meesters dat eeuwen geleden ook deden.

Pieter Breugel schildert zijn 'Val van Icarus' in een Brabants heuvellandschap, Timmermans laat zijn zo vaak afgebeelde 'Vruchtdragers uit het Beloofde Land', een gegeven uit het Boek Numeri in de Bijbel, opstappen in een Vlaams decor met op hun schouders geen dadels, vijgen of andere zuiderse vruchten, maar druiven, appelen, pruimen, pompoenen en meloenen, zo uit welige Brabantse boomgaarden geplukt en naar de natuur afgetekend.

(Zo ziet hij natuurlijk ook het Kindeken Jezus in Vlaanderen geboren worden en heten zijn Drie Koningen niet Gaspar, Balthasar en Melchior, maar Suskewiet, Pietjevogel en Schrobberbeek.) Hij schilderde niet voor estheten uit de artistieke grootstadswereld, maar maakte prentjes voor de volksmens.

De mannekensbladen, de volksalmanakken en de bedevaartvaantjes (zoals hij er zélf maakte) zijn voor zijn naïeve kunst belangrijker inspiratiebronnen geweest dan de klassieke modellen van de Academie. Hoe de naïeve tekening van het mannekensblad door een natuurtalent als Timmermans omgesmeed kan worden tot authentieke kunst, moge blijken uit een van de mooiste, in ieder geval meest karakteristieke doeken die hij maakte, met name Het huisje van verlangen, in 1934 geschilderd volgens de instructies van de vierjarige Gommaar.

De naïeve perspektief-illusie, de bladvulling en de opstelling van personen, dieren en voorwerpen doen aan Breugel denken, maar in dat doek is Timmermans tevens op z'n best als ' onze Vlaamse Chagall '.

     Elders, waar hij de vaste, dikke pen inruilt voor de fijne stift komen zijn tekeningen in de buurt van de duivels en hekserijen van Jeroen Bosch of doen zijn massataferelen denken aan James Ensor, die toch ook Christus z'n intrede liet doen in Brussel. Maar telkens treft ons de intieme verbondenheid met zijn Vlaamse wortels.

Overbekend zijn z'n guitige evocatieve illustraties van letterkundig werk, merkwaardig genoeg haast uitsluitend bij blijmoedige teksten, en niet bij voorbeeld bij tragische teksten van Ernest Claes, die hij weigerde te illustreren, en ook niet bij zijn eigen Boerenpsalm.

Zo heeft hij ook geen figuur of gezicht van Pallieter getekend, waarschijnlijk omdat hijzelf aanvoelde dat die man geen realistisch naar het leven getekende kopie van een of ander Liers flierefluiter is, maar een in de droom geprojecteerde adamische geluksvogel, die geen individueel gezicht kan hebben. Grappig zijn ook de varianten van de tekening waar Timmermans een boek mee afsluit. Hij beeldt nog een figuurtje, een huisje of een boom of zo iets af en daaronder spant hij een lint met als opschrfit : 't Is gedaan', 'Gedaan', 'Gedaan, dag'. Dat naïef adieu is een mooi voorbeeld van de vertrouwelijke vriendschapsrelatie die de schrijver Timmerman met zijn lezers wist te onderhouden. Is hij niet één van onze meest bewonderde maar ook in brede volkslagen beminde auteurs? Zijn grafisch werk legt eenzelfde band van kameraadschappelijke mededeelzaamheid met de kijker.

Een indicatie temeer van de levenswarme eenheid van inspiratie en toon tussen zijn grafisch en zijn literair werk.

     Bekijken we ten slotte nog even zijn literaire teksten als het werk van een geboren schilder. In het eerste hoofdstuk van Pallieter staat er al : « 't was om af te schilderen », en wanneer hij het huwelijksfeest van Pallieter en Marieke begint te beschrijven, zegt hij : 'dat was een feest voor een schilder'. Inderdaad, dat boek is 'een galerie van vrolijke taferelen', zoals Wies Moens zei, of een serie felgekleurde lichtbeelden rond een met dikke pen getypeerde centrale figuur. Ook andere boeken van Timmermans zijn 'prentsgewijs' opgebouwd als de vellen van mannekensbladen of van toverlantaarns waar kinderen zo verrukt kunnen zitten naar kijken. Zijn woordpalet vertoont dezelfde kinderlijke argeloosheid én kleurigheid als zijn schilderspalet. In beide expressiemedia vinden we een even verrukt en verwonderd schildersoog. Is Pieter Breugel een vertellend schilder bij uitstek, hoeveel te meer werkt Timmermans niet echt picturaal-anecdotisch, zowel in zijn teksten als op zijn doeken ? Hij heeft dan ook meer dan eens gezegd : 'Mijn schilderijen zijn vertelsels, mijn vertellingen schilderijen'.

     Verder is de schrijver even verzot op kleuren als de schilder. Aan Flor van Reeth schreef Timmermans : 'Ik kan over mijn eigen werk, terwijl ik schilder en bezig ben, geestdriftig zijn. Als ik de kleuren daar op lap, kleuren die men in 't algemeen bijna niet durft te zien, radijsroos nevens outremer blauw, vlammend rood nevens geel, purper gloeiend nevens veronèsegroen! Dan juich ik. Voor mij zijn kleuren geest, en 'k zou 't zo ver willen brengen dat ze niet meer getemperd worden door schaduw'. Wilde hij niet kerkraammaker worden, verleid als hij was door kleuren? En wat roept Pallieter extatisch uit? 'Koleuren, koleuren, is alles in alles'.

Zou het een toeval zijn dat er in Pallieter vijf keer een regenboog aan de hemel staat?

Keren wij nu nog eens naar het schrijversprogramma van Streuvels terug. Zoals Streuvels heeft Timmermans in grote sektoren van zijn oeuvre, die overigens de meest bekende zijn geworden en waarop hij nogal eens al te gemakkelijk wordt vastgepind, gewerkt met felle, sappige, ja soms vettige hoofdkleuren, vrijgevig uitgestreken met het schildersmes en met uitbundig plezier geproefd. Dat zijn de tekeningen die Timmermans maakte, zowel grafisch als literair, volgens de techniek van 'la ligne claire' die wij uit de stripwereld kennen, bij voorbeeld bij Hergé of bij Marc Sleen. Dat is de overbekende Timmermans van de cliché's, van de dooddoeners in verband met folkloristische spijsverteringsstelsels. Ik zal niet ontkennen dat Timmermans zo smakelijk over eten en drinken heeft geschreven dat je er als lezer ook dorst van krijgt.

     Maar een tentoonstelling als deze biedt ons de gelegenheid om ons Timmermansbeeld tweemaal te vervolledigen. Vooreerst toont zij ons de schilder die zo prachtig complementair is geweest ten opzichte van de schrijver, en ten tweede toont het grafische en picturale werk even duidelijk die andere Timmermans die wij zo onbedachtzaam over het hoofd zien als wij hem eenzijdig en oppervlakkig tegemoettreden. Kijk naar sommige aquarellen met landschappen, naar een paar marines in verrassende halve tinten en gedempte mengkleuren die niet schetteren als die botsende hoofdkleuren waar ik het over gehad heb. Kijk naar die verstilde en gestolde landschappen en personages die uitgepuurd en verinwendigd zijn in ruimtes van stilte. Dan is de dikke pen van 'la ligne claire' veraf. Daar wordt, zoals Streuvels zei, op het niveau van de symboolschepping naar binnen geschilderd met 'het fijne penseel'. Het is niet alleen een lust voor het oog, maar ook een verrijkende menselijke ervaring, die twee Timmermansen in deze tentoonstelling te mogen ontmoeten. Zowel de uitbundige met zijn stoeten en processies, met zijn krabbekokers en rijstpapeters als de stille Timmermans met de dieperliggende tonen van juffrouw Symforosa en haar Martinus, van Anna-Maria en haar meneer Pirroen, van Boer Wortel en zijn Fien en Frisine hangen hier aan de muur.

     Het doet me dan ook bijzonder veel genoegen dat deze Timmermanstentoonstelling in het herdenkingsjaar 1986 ook naar dit stukje Vlaamse Grond in Amsterdam mocht komen.

Wij kunnen hier iets tonen dat typisch van ons is en dat helaas in Nederland te weinig gekend is. Eind 1985 verscheen als Boekenbijlage van Vrij Nederland een speciale aflevering over Het dubbeltalent zoals wij het besproken hebben, met name dat van schrijver én schilder.

De samenstellers kennen vele namen van zulke auteurs die 'niet voor één gat te vangen' zijn. Ze citeren veel moderne Nederlandse schrijvers van Jacobus Van Looy tot Lucebert en belichten bovendien het dubbeltalent van buitenlandse letterkundigen als Goethe, William Blake, Strindberg, Victor Hugo, Lewis Carroll, William Thackeray, Günther Grass, Jean Cocteau en Roland Barthes. Als Vlaamse dubbeltalenten worden enkel Maurice Gilliams, Louis-Paul Boon en Hugo Claus vermeld. Zij vergeten dan nog Paul Snoek die o.m. zoals Cees Buddingh in Nederland 'Snoequariums' heeft gemaakt, dat wil zeggen glazen kastjes met surrealistische 'objecten' erin. Maar géén woord over Felix Timmermans!

Deze tentoonstelling moge ertoe bijdragen die 'ignorantia crassa' op te heffen.

Dames en heren, ik kan er hier en nu zelf geen afsluitend tekeningetje bij maken zoals Timmermans placht te doen op de laatste bladzijde waar hij die leuke banderollen tekende, maar ik wil toch op z'n Timmermans zeggen : 't Is gedaan, dag.

****************

08-11-2012 om 00:00 geschreven door Mon

De brief aan Flor Van Reeth,

waarin Felix Timmermans zijn visie over kleur en vorm schrijft

Lier, Donderdag 16juni 1921

Beste Flor,

Hartelijke, geweldige dank om de schone artikel die gij over mijn beeldend werk in "Ons Volk" hebt geschreven. Ge moet niet vragen hoe ik er echt blijde mee ben, dat door uw ijver en uw genegenheid voor mijn werk, mijn werk plots ineens door honderden is gekend.

Ik kan mij nu voorstellen dat op dit ogenblik over alle hoeken van Vlaanderen, en in vele plaatsen van Holland, er nu gelezen en gezien wordt, besproken, afgebroken, goedgekeurd, weggesmeten en recht gezet. Een hele berg van gevoelens en gedachten.

Ik heb het drie tot vier maal herleren. Doch ik kan zelf niet geloven dat mijn werk zo'n uitdrukking heeft, zoals gij het voorschrijft.

Ik wenste dat het waar was. Ik kan over mijn eigen werk terwijl ik schilder en bezig ben geestdriftig zijn. Als ik de kleuren daar op lap, kleuren die men in 't algemeen bijna niet durft zien, radijsroos nevens outre mer blauw, vlammend rood nevens geel, purper gloeiend nevens veronèsegroen. Dan juich ik, voor mij zijn kleuren geest, en 'k zou 't zo ver willen brengen dat ze niet meer getemperd worden door schaduw, maar daar nevens elkaar fonkelen en glanzen als edelgesteenten die de drie koningen of de koningin van Scheba of Salomon verloren zijn, en die te spelen liggen op een fond van zwart fluweel, hagel-blanke sneeuw, of glijdend goud. Maar ik durf nog niet genoeg, ik kan het nog niet genoeg. En ik ben geestdriftig terwijl ik schilder, maar als 't dan af is, dan heeft het nog niet genoeg de gloed van de processie-vizioenen die door mijn geest wandelen. En dan denk ik 't is niets, 't is mat en dof, en 'k vrees dat de andere mensen niet kunnen voelen wat ik ben gewaar geworden, wat ik zeggen wil.

De geest die het uitschalt, uitklaroent over de schoonheid van het leven en de schoonheid van het rijk van de geest.

Ge zult zeggen ge kunt dat ook met iriserende tinten, genuanceerde gammen. Zeker. Maar ik voel het door brandende kleuren, kerkramen. Heb ik vroeger niet voor kerkraammaker willen leren, verleid door de kleuren? Ach, Flor als ik aan de hemel denk, dan zie ik als een heelalsgrote kring, die van buiten doorcirkeld is van regenbogentinten maar die meer naar het buitenpunt draaiend heviger en geweldig van kleur en glans worden, niet zwaarder, maar dieper, meer vlam, fonkelend, sprankelend, stralend, en immer en immer opgloeien tot vuur, tot zonnen van kleur tot ze in 't midden zo hevig zijn zo losknallend aan licht en kleur dat wij de handen voor de ogen moeten slagen, omdat geen oog die macht verdragen kan en verpaft, ontzet door de rijkdom en de overweldigende zaligheid uitroepen "Alleluya, Alleluya".

En nu poog ik dit : om in vormen die wij zien en verbeelden daarin wat van die kleuren van de door mij voorgestelde hemel te leggen. Een klein prometheusken dat geen licht uit de hemel steelt, maar wat koleuren. En ik geluk er niet in. Maar ik hou niet op en zal voortwerken.

Ik word door kleur verteerd. En nu is 't mij het grote geluk, dat gij in uw jubelende studie, daar wat van mij hebt kunnen laten voelen aan de anderen, dat gij ze hebt ingewijd in mijn sfeer waarin ik gelukkig ben, en waar iedereen gelukkig in is als hij er maar zijn vinger insteekt.

Maar er komen soms wolken voor de hemel en dan maak ik "Er gebeurt iets" en dan ga ik in de kelders waar de goudpotten zijn, zoals ge zo fijn vertelt, of anders wandel ik in de Boomgaard des levens en maak Pallieter. Maar dan later hoop ik weer wat kleur te vangen en maak Ruysbroek en Franciscus. 't zij in woord of in beeld. Want ook Ruysbroek goot er in boekvorm. Ik zal u daarover vertellen. Ik dank U nog hartelijk met twee pollen, en 'k weet niet wat te doen voor u. Nogmaals dank, dat heeft mij deugd gedaan, en nu weer vooruit.

Ik zou u geren rap spreken. Ik ben begeesterd door allerlei dingen, door schilderen en schrijven. Van morgen was ik waarlijk geïnspireerd om iets over Ruysbroek te schrijven, die opeens ziet wat hij voelt. Al zijn gevoelens nemen een vorm aan, of beter zijn ziel wandelt als een rijkkleurige zeepbel op de glazen trappen, door de gulden, donkere portalen zijner werken, door de bossen, de lachende weiden, over de sneeuwspitsen der bronzen rotsen, de hemel in waar de fonteinen muziek maken. Al die beelden blijven op het vlies van die zeepbel hangen : hij daalt na de reis terug in Ruysbroek en dan schrijft hij zijn boeken, niet war hij gezien heeft, maar gevoeld.

Ik slechts schrijf zijn gevoelens in beelden om.

Ik ben enthousiast. Nogmaals dank.

Uw Felix Timmermans.

***************

07-11-2012 om 00:00 geschreven door Mon

Met  GoT  langs Fé’ s huisje van verlangen.

Door  Mat Kraewinkels uit de Gazet van Antwerpen  -  30/4/1986.

Met GoT over zijn schepper herinneringen opgehaald. GoT woont in het paradijsje, dat die schepper in 1925 tot «Schoon Lier» omtoverde. En ook daar vond GoT zijn vrouw.

GoT is de enige zoon (als kind wel vertroeteld door zijn drie oudere zusters) van Felix Timmermans. De Fé is de schrijver van genoemd boekje met autobiografische inslag waarin het stadje aan de Nete tot het gezellig oord («weidt mijne schapen») werd vereeuwigd waar alle Pallieters en Franciscussen zich moeten thuis voelen. Breugeldeeg gedesemd met wat mystiek, zoals Vlamingen kunnen zijn.

Wie nu GoT wil ontmoeten, zal hem ontdekken ongeveer in het middelpunt van de ronde Lierse vla gevormd door het stadhuis, de Sint-Gummaruskerk en het Begijnhof. Aan de Werf, tussen twee Netebruggen, boven een antiekwinkel «van mijn vrouw», lacht hij, leeft schrijver-tekenaar Gommaar Timmermans (die begon met GoT als pseudoniem). Gommaar woont ook nabij het museum (18^de eeuwse Hof van Geertruye) van Liers grootste kunstzonen, waarin zelfs de werkkamer, van Felix Timmermans werd gerekonstrueerd met op de ezel diens laatste onvoltooid schilderij.

De Fé kwam in Lier op de « Kant »... als dertiende kind van een vader die in kant handelde. En de Fé begon daarin later ook een winkel. Hij leerde niet al te best op school (behalve in godsdienst en turnen) en hield er op zijn vijftiende mee op, amper de lagere school af. Zelfs zijn opstellen kregen weinig punten. Maar dan trok de Fé naar de Lierse akademie en daar kaapte hij eerste prijzen weg. Vreemd, toch zou hij vooral als schrijver de wereld door bekend worden. Maar ook daarin bleef hij een sterk visueel type, zoals Gommaar, die 16 was toen zijn vader stierf, ons bevestigt. Later zou de Fé eens bekennen: « Tekenen is voor mij te kommunie gaan, schrijven te biechten gaan ». Gommaar en Fé' s dochter Clara, het te Lier wonend duo van het kunstzinnige Timmermans kwartet, bevestigen ons die uitspraak.

«Ons vader hoopte dat al zijn kinderen zouden schilderen,» beklemtoonde ons Clara.

Wat een wisselwerking!

En Fé 's artistieke wens werd toch wel goed vervuld? Zo kreeg Gommaar, na aan de Antwerpse akademie te hebben gestudeerd, naam als tekenaar en schrijver. Clara, die naar het conservatorium ging voor zang, maakt als jeugdschrijfster ook haikoes, die ze zelfs soms met een eterischverterende waterverftekening omkranst. In haar andere akwarellen streeft ze ook meestal pasteltinten na. Tonet, die in Ter Kameren vooral grafiek studeerde, schildert ook. Lia volgde haar vader als schrijfster. Maar dan is er nog die onderlinge wisselwerking! Zo putte Clara het boek «Als schilfers diamant» uit verhalen van Tonet, die zes jaar in Zuid-Afrika woonde. Gommaar en Tonet illustreerden verhalen van Clara. (Gommaar o.a. de bundel van Clara «Een Lierse vla van sprookjeskoek» uit 1977). Tonet versierde plastisch ook verhalen van Lia. Gommaar illustreert, net als zijn vader, eigen literair werk. Hij gaat nog verder in de zin dat hij voor bepaalde vertellingen prent en onderstaande tekst een eenheid laat vormen. Zong en zingt Clara (we mochten het horen), dan zong Tonet ook, zoals Clara ons later vertelde. En Lia begeleidde hen aan de piano. « Vader speelde wel wat piano... en ocarina », zegt Gommaar. En Clara zou er later bijvoegen: « Als vader ocarina speelde, was het vooral ’s avonds en meestal iets weemoedigs, zoals de Lorelei. Hij kon trouwens maar enkele liederen spelen. » De Fé hield veel van muziek, met Beethoven en Wagner aan de top. Later kwamen daar ook G. Mahler en B. Bartok bij. « Clara bracht Mozart in huis », zei Fé ooit. Want Clara zong het liefst liederen van de beroemde Salzburger.

Gommaar, die wekelijks de aktualiteit bondig « met beeld en woord » bespeelt in Knack (ook al in De Nieuwe deed hij het), begon eigenlijk in een kinderblad. « Fideel, de fluwelen ridder » werd geboren. Die rust nu. Dan kwamen kinderboeken, vaak « getekende vertelsels », zoals Gommaar zelf verduidelijkt, « gekleurde plaatjes met tekst onder » « De kip, de keizer en de tsaar » ontstond naar een door Felix verteld verhaal. « De stille ark » verscheen eerst in het Engels. Enkele grepen.

Gommaar is ergens de keerzijde van zijn vader. « Ik schrijf eigenlijk liever dan ik teken », zegt hij.

En schilderen doet hij niet. Hij vindt ook dat in zijn plastische uitdrukking weinig of niets van de geest en stijl van zijn vader leeft. « Zeker niet in mijn zogenoemde strips, misschien wel wat in mijn kinderverhalen »

Gommaar wil een humor van het plezierige in het leven, het onverwachte, het absurde. En die ontdekt hij ook wel soms bij zijn vader: « Vader toonde in zijn werk bijwijlen de kleine kanten van de zogenoemde groten in de stad. Hij liet gaarne het gewoon menselijke boven komen. »

« Ik wil verhalen schrijven zoals volwassenen die vroege vertelden aan de buitendeur, als of ze ze zelf hadden meegemaakt », glimlacht de donkerhange artiest met dikke snor en nu en dan bijna onverwacht iet weemoedigs in zijn blik.

« Hoe ouder ik word », peins Gommaar plots voor zich uit « hoe beter nog ik vaders boeken kan lezen ».

Hij vindt « Adriaan Brouwer »het mooiste boek van de Fé. « Het is het meest aangrijpend, met bijvoorbeeld een heel andere toon dan in zijn Breugel boek ».

Maar Gommaar blijft zijn vader het grootst vinden als tekenaar. Fé tekende zoals hij ademde. Het was zijn lust, zijn leven. Zelfs zijn handtekening was «een beeldeke». En zijn beeldende kunst (van pentekeningen tot lino's en etsen) wat doordrongen van het volkse, het natuurlijke eenvoudige. Zo was hij gek op optochten en folklore.

Als Gommaar ons uit zijn bezit enkele werken van zijn vader toont (zoals een in feite onvoltooide « Processie », die hij Felix' mooiste schilderij vindt; merkt hij op: «Vader probeerd ook steeds nieuwe werkwijzen »

Gommaar heeft ook de laatste tekening die Felix maakte. « Dat haantje schilderde vader in oostindische inkt door het raam vanuit zijn kamer twee dagen voor zijn dood. » Er is bijna iets uitgezuiverd oosters in.

Ten slotte met een speciale vreugde leidt Gommaar ons naar een klein schilderij: « Vader maakte het volgens mijn richtlijnen toen ik nog kind was. Moeder en ik zitten in de koets.

De hof wordt bewerkt door een nonkel.

De geit mocht maar met een strikje vast, opdat ze weg zou kunnen als ze wou. En ook de gemoedelijke pastoor van het Begijnhof moest erop. Boven het witte huisje met baksteenrode pannen brandt het schouwke.»

Het innemend zondags-naïeve schilderijtje heet « Huisje van verlangen » We voelen in Gommaars' blik hoe het een artistieke vader doet herleven die zijn kinderen zo gaarne blij maakte.

*********

Zo schreef Gommaar Timmermans voor ons een van zijn schoonste herinneringen aan zijn vader op... Gommaar die liever schrijft dan tekent, al werd hij ook als tekenaar zeer bekend.
               

06-11-2012 om 00:00 geschreven door Mon

De Fé in Kimono...

Krantenartikel van 1980 door Marcel Van Nieuwenborgh.

Japanse Maria Assumpta Mitsue Hisatsune
                                   publiceert vertaling van “Adagio”

LEUVEN - In het Brusselse EG-gebouw poogt kommissaris Haferkamp de Japanse vice-minister diets te maken dat het handelsverkeer niet langer meer eenzijdig kan verlopen.

Het wordt hoog tijd dat het land-van-de-rijzende-Yen ook eens interesse aan de dag gaat leggen voor wat wij te bieden hebben.

In het Leuvense Begijnhof zit tegenover ons mevrouw Maria Assumpta Mitsue Hisatsune en doet bitter over de louter ekonomische belangstelling van haar land en vooral van het Japanse gezantschap in Brussel «dat aan niets anders denkt dan aan verkopen».

«Een paar jaar geleden kwam de grote schrijver Endo in Leuven lezingen geven. De Japanse ambassade zag hem niet eens staan...»

De dichteres en filologe Mitsue Hisatsune heeft zopas de eerste integrale Japanse vertaling gepubliceerd van een Vlaams literair werk.

«Adagio», de enige dichtbundel van Felix Timmermans kwam, in het klassieke Japans gekalligrafeerd door de vertaalster, bij Lannoo van de pers in een uitgave die werd verzorgd met een bijna Oosters raffinement.

De «Fé in kimono» opent de rij van de Vlaamse dichters van wie de Japanse vertalingen in voorbereiding heeft. Over twee jaar hoopt Mitsue Hisatsune bij de bekende uitgever Shincho Sha in Tokio (uitgever ook van o.m. de bewuste Erido) een bloemlezing te laten verschijnen van Vlamingen, gaande van Hadewijch tot Christine D'Haen.

Direkteur Numata van deze uitgeverij, zelf doctor in de Germaanse filologie, aanvaardde op basis van wat Mitsue Hisatsune hem voorlegde, een tweedelige antologie uit te geven met dichtwerk uit de Nederlanden.

Is er dan enige belangstelling voor de Nederlandstalige literatuur in Japan?

«Niet speciaal voor de Nederlandse. De Japanners zijn eenvoudig dol op alle literatuur, ook vreemde. Opmerkelijk echter dat uit deze contreien sinds eeuwen teksten worden vertaald, gaande van Julius Caesars Gallische Oorlog tot, laat ons zeggen, Maeterlinck en Verhaeren; maar bij mijn weten zijn er tot hier toe slechts twee litetaire werken uit het Nederlands vertaald: Max Havelaar en Het Dagboek van Anne Frank.»

Maar waarom nu op de eerste plaats Felix Timmermans?

«Vooreerst heeft het toeval gespeeld. In 1971 kwam de Japanse keizer hier op bezoek en werd mij gevraagd als tolk te fungeren. Ik had Romaanse filologie gestudeerd aan de UCL en een tesis gemaakt over de symbolisten. Ik kende dus nauwelijks de Vlaamse gemeenschap in dit land. Maar het keizerlijk bezoek bracht mij in kontakt met onder meer een ambtenaar van Buitenlandse Zaken die mij een aantal Franse vertalingen bezorgde van Vlaams werk.

Daarin vond ik onder meer verzen uit «Adagio» vertaald door Maurice Carème. Ik vroeg het ministerie van Nederlandse Kultuur of zij mij niet een integrale Franse vertaling van dit werk konden bezorgen. Dit «Adagio» van Timmermans trok mij aan door de diepe religieuze bewogenheid die er uit sprak.

Ik ben bekeerlinge uit het boedhisme (gedoopt in Rome) en tot het katolicisme gekomen door de Franse literatuur. En voornamelijk door de studie van Pascal. Ik heb mijn bekering aangevoeld als een grote genade. Vandaar ook mijn naam Maria Assumpta. Bij Pascal heb ik niet alleen die religieuze bewogenheid gevonden maar ook de zin voor poëzie....»

Een voor ons westerlingen wat vreemde sprong van de jansenistische rigide Pascal naar de religieuze gevoeligheid van «Adagio».

«Weet U er zit in deze dichtbundel van Timmermans zeer veel van het Japanse levensgevoel. «De kern van alle dingen is stil en eindeloos», dat is je reinste Zen. Het vers over de heremijt is een Japans tema. Sint-Franciscus is een heilige die ons Japanners zeer sterk aanspreekt....»

Mitsue Hisatsune vertelt mij dat zij op deze vertaling een paar jaar heeft gezwoegd. Zij is de Leuvense hoogleraren en docenten van de Germaanse die haar hierbij hebben geholpen zeer dankbaar. «Met de Franse vertaling kon ik bij nader toezien niets aanvangen, want die wijkt meer af van het oorspronkelijke dan mijn vertaling in het klassieke Japans dat doet. Ik heb mijn Adagio wel tien keer herschreven.

De uiteindelijke versie heb ik dan pater Willem Grootaers laten lezen, en die maakte mij het mooiste kompliment dat ik kon verwachten. Hij zei: «Mevrouw dit is een kreatie. U bent een dichter».

Zoals alle Japanners is ook mevrouw Mitsue Hisatsune trots op de lof die de meesters in het vak haar hebben toegezwaaid. Ze toonde mij het stapeltje brieven vol loftuigingen die ze van Japanse professoren met betrekking tot haar vertaalwerk heeft ontvangen. Deze Japanse vrouw heeft zich op de Vlaamse literatuur gegooid met een toewijding die nuchtere filologen van bij ons een beetje verbaasd doet kijken.

«Ik leef en werk in het besef», zegt Mitsue Hisatsune, «dat over vijftig jaar, misschien over een eeuw, iemand uit mijn land in de antologie die ik nu wil samenstellen een wetenschappelijke bron zal aantreffen, waaruit hij voor verdere studie kan putten».

Over de hedendaagse experimentele Nederlandse Poëzie is deze Japanse dichteres niet te spreken. «Ik hou van Gilliams maar niet van Claus. Ik hou van Van de Woestijne, van Van Wilderode. van Van Herreweghen... Ik heb nu al zo ongeveer duizend Vlaamse gedichten gelezen, maar ik blijf vooral van Gezelle houden...» De kalligrafie waarin zij de hele «Adagio» eigenhandig schreef, leerde mevrouw Mitsue Hisatsune van haar grootvader.

«Hij deed mij alle grote Japanse en Chinese meesters kopiëren. Het is de enige manier om met het penseel te leren omgaan.»

De haikoes die in Vlaanderen worden vertaald of «gepleegd» ontlokken mevrouw Mitsue Hisatsune een veelzeggende glimlach.

«Ik vind het jammer.» zegt ze, dat men in Vlaanderen, als men het over de Japanse poëzie heeft, is blijven steken bij de haikoe Dat is zo ongeveer het zelfde als je het over de Nederlandse poëzie hebt en alleen maar opgeeft over Vondel !.»

Maar wat doe je nu met zo'n Felix Timmermans in kimono, wat doe je met een Japanse vertaling in Vlaanderen?

«De uitgever heeft een aantal Japanse bedrijven in Vlaanderen gevestigd, aangeschreven met de vraag of dit werk hun misschien kon interesseren als relatiegeschenk. Geen enkel bedrijf heeft hierop gereageerd.

Maar zo'n vertaling (trouwens bekostigd door het ministerie van Nederlandse Kultuur) kan een aanzet vormen om in Japan zelf — zoals ik van plan ben — nog meer Vlaams werk te bréngen.

                                                                                ********

FELIX TIMMERMANS EN HET ZENBOEDDHISME

Uit de Gazet van Antwerpen  -  1980 door Vera Looyens

ADAGIO, verzen van Felix Timmermans met hun vertaling in het Japans door A.M. Mitsue Hisatsune. In het Engels ingeleid door Bert Decorte. Lannoo, 1980. Tielt/ Amsterdam.

     Maria Assumpta Mitsue Hisatune studeerde Romaanse filologie aan de U.C.L en stak daar bitter weinig op van de Vlaamse kultuur en het Vlaamse volk. Door een samenloop van omstandigheden geraakte ze toch bekend met de Nederlandse letteren. Hoewel ze Guido Gezelle op de hoogste sport van de ladder der dichters plaatst werd ze toch sterk getroffen door het laatste werk van Felix Timmermans, zijn verzenbundel ADAGIO.

     Ze vindt daarin de geest van het Japanse volk terug, of beter van het Japanse religieus gevoel, zoals dat tot uiting komt in het Zenboeddhisme. Hoewel bekeerd tot het katholicisme is ze daarmee ten volle vertrouwd.

Van Timmermans is het diepe geloof algemeen bekend. Toch was ADAGIO voor de meesten een grote verrassing. Lia Timmermans heeft enkele jaren na het overlijden van haar vader de mystieke inslag van de verzenbundel aangetoond (zie 'Streven', mei 1953). Ze vergeleek de gedichten met de geschriften van onze allergrootste mysticus : Ruusbroec, en wees op treffende gelijkenissen.

     We leven in een totaal verzakelijkte samenleving en bij de Japanners is het gericht zijn op nut en opbrengst nog meer op de spits gedreven dan bij ons.

Toch bloeit de Zen-mystiek voort in de Japanse kloosters. In de reeds eeuwenoude geschiedenis van de mensheid zette het Westen de eerste stap naar geseculariseerde structuren en een gedesacraliseerde wereld waarin alleen de rede vergoddelijkt werd.

De vreugde om de zgn. bevrijding van het juk van godsdienst en Kerk was niet van heel lange duur. Velen hebben nood aan een houvast, aan een werkelijkheid die buiten het gebied van de wetenschap ligt, buiten het bereik van de zintuigelijke waarneming én van de meest verfijnde en ingewikkelde instrumenten die thans inlichtingen bezorgen over het onmetelijk heelal, zowel als over het eenvoudigste atoom dat wel een wereld op zichzelf lijkt.

     Naast de geloofsafval beleven we daardoor een verdieping van het geloof in vele basisgroepen, maar ook de belangstelling van ongelovigen voor allerlei meditatiepraktijken om zo rechtstreeks in voeling te treden met de andere Werkelijkheid die mens en wereld overstijgt. Vooral de meditatie zoals Zen ze kent is sterk in het Westen doorgedrongen en wordt door religieuze gemeenschappen en door ongelovigen beoefend.

     Voor ongelovigen wordt ze aanbevolen als geneesmiddel tegen stress : ze helpt het bewustzijn vrij te maken van alle mogelijke gedachten, gevoelens en uit- en inwendige prikkels om te komen tot een zalige leegte en rust.

Een psychische toestand die ook nagestreefd wordt bij het gebruiken van drugs, maar dan met schadelijke gevolgen, en die niet mag verward worden met de Godservaring van de gelovige mystici die hun leven wijden aan Zijn dienst.

     Mitsue Hisatsune heeft in ADAGIO niet alleen het Japanse levensgevoel gevonden maar ook verzen die door een Zenboeddhist zouden kunnen geschreven zijn. Als bekeerlinge werd ze aangegrepen door de diepe religieuze bewogenheid van de dichter Timmermans en door zijn Godservaring die zij doorheen de verzen vermoedde.

Haar vertaling heeft op zijn minst een tweevoudige betekenis : vooreerst vestigt ze de aandacht op de mysticus die Felix Timmermans op het einde van zijn leven geworden is en ze zet ons allen aan ADAGIO in die zin te lezen en te herlezen als het woord van een ziener. Vervolgens wekt ze, gediend door de uitgever, een versterkt gevoel van piëteit. In de unieke uitgave staat op de ene kant van de pagina de Nederlandse tekst, op de andere ernaast, de Japanse vertaling die een ware herschepping is volgens ingewijden. Dan is er ook nog een wellicht erg persoonlijk aspect. Alle mystici schrijven dat over de ware Godservaring niets kan gezegd worden. Niemand vindt gepaste woorden voor het verklanken van de goddelijke Aanwezigheid zelf. Wel kan men haar omschrijven in de zin van er omheen schrijven met woorden die bij machte zijn een vermoeden te wekken. Dit gebeurt door de tekst van Timmermans, welluidend en ontroerend. De klassieke, Japanse kalligrafie door Mitsue Hisatsune eigenhandig gepenseeld, blijft voor ons gesloten. Maar de geheimzinnige tekens overschrijden hun decoratieve schoonheid. Het lijkt of ze iets omsluiten van het Mysterie zelf.

********

06-11-2012 om 00:00 geschreven door Mon

“Schoon Lier” is schoon gebleven.

Uit de Gazet van Antwerpen  -  5/08/1975

Het is misschien de fout van die schoolreis geweest, zoveel jaren terug. Toen waren we immers in Lier geweest, de Zimmertoren natuurlijk met zijn geheimzinnig raderwerk, zijn wijzertjes en meters die in een raadselachtig verband staan met sterren en planeten, en het defilee van wondere figuren om twaalf uur. Ook even als een flits het Begijnhof langs.

Maar het ijsje was in die tijd veel belangrijker, het pintje met de jongetjes van toen die zich mannen voelden, en de verstolen sigaret.

Sindsdien kwamen we nooit meer echt op bezoek in de stad van Pallieter. Toen jaren later de journalistiek onze bestemming werd en we, twee maanden per jaar, voor de lezers van deze Vakantiebladzijde reportages schreven over soms de verste uithoeken van Vlaanderen om stukjes oorspronkelijke schoonheid te tonen die weinig mensen kennen - ook toen kwam Lier er niet meer aan te pas.

Wij kenden het immers. Trouwens wie kent Lier niet? De stad van de Fé - zo dachten we - was als een heel erg mooi boek waar je best niet te veel over praat omdat iedereen het gelezen heeft.

En nu, zo opeens, reden we er toch naar toe. Niet om met de wagen langs de Pallieterland-route te gaan rijden en daarover hier en daar wat te vertellen, maar om een stadswandeling in Lier te maken. Je weet immers nooit.

Wat wisten we weinig, en hoe hartveroverend werd deze wel zeer late ontdekking op een snikhete einde julidag. Met iets van schuldbesef schrijven we deze regels neer als een wat gegeneerd eerherstel aan wat beslist een van de allermooiste stadjes van Vlaanderen is.

Ongetwijfeld zijn er nog lezers die in ongeveer dezelfde situatie van onwetendheid verkeren als wij. Hen nemen we mee op een bewegwijzerde stadswandeling, het zogenoemde Felix Timmermanspad. Gewoon wat impressies en details. De meer omslachtige historische gegevens vinden de geïnteresseerden wel terug in het gevarieerde materiaal dat te verkrijgen is op het toeristisch bureau van het stadhuis.

Dat Felix Timmersmanspad begint eigenlijk aan de Zimmertoren, die jaarlijks duizenden bezoekers trekt, en het loopt langs het Zimmerplein naar de Begijnhofstraat met rechts een monumentale zwaarstenen « gevangenenpoort », een overblijfsel van de oude stadsversterkingen. Via de Begijnhofstraat kom je aan de indrukwekkende Renaissancepoort die toegang geeft tot het Begijnhof dat ontstond in de 13^de eeuw maar in zijn huidige vorm en bestrating grotendeels een 17^de eeuwse aangelegenheid is. Het vreemde van dit twee ha grote begijnhof is dat je om zo te zeggen in een op zichzelf levend middeleeuws stadje binnenkomt met bochtig-nauwe en opeens weer bredere straatjes. De zon trekt er scherpe lijnen van licht en schaduw over de daken, de hobbelige kasseistenen en de miniatuur-voortuintjes die vol geurige bloemen staan. Er zijn koerende duiven en oude mensen die in de lome hitte verpozen voor de ronde toegangspoortjes van de huizekens die eens door begijnen werden bewoond. Zij knikken vriendelijk als je voorbijkomt en hun burenbabbeltjes vormen het enige geluid in een honderden jaren oud dekor waarover nog steeds iets van ingetogenheid hangt en een als vanzelfsprekende vrede. Het timmermanpad voert langs de Margarttha-kerk en lang reeksen huisje met vrome en verrassende namen. De Vijf Wondekens, de Vlucht naar Egypte, de Gestolen Live Vrouw, De Wijngaerdt des Heeren, de Trouw van St-Joseph. Eindeloos vrome variaties en allemaal in oude spelling. Soms ook aan de grappige kant zoals het «Huis» nevens het Hemsmouke en dat «Hemsmouke» is een mmalle straat een beetje in de nauwe vorm van een hemdsmouw gebouwd. We waren net aan het laatste huis «Het lesten Avontmael» van de Grachtkant gekomen en aan het einde van het Begijnhof - toen in deze verlaten straat een ouderwetse maar erg kranige figuur op ons toestapte die met een duidelijk aksent van over de Moerdijk vroeg -of we er gingen over schrijven- (hij had natuurlijk dat notaboekje gezien)

«Ach, zei hij belangstellend, nou da’s mooi. Ik kom hier vaak. Ik ben wat je een echte Hollander noemt. Uit Dordrecht.

Maar ik woon in Engeland. En ik kan van Vlaanderen niet los».

Hij glimlachte zelf over die vreemde kombinatie.

«Vlaanderen is zo mooi en zo echt», zei hij. « Weet u, ik heb Ernest Claes goed gekend, en Timmermans ook maar iets minder van nabij dan Nest »

Hij pauzeerde even «Dit huis, nummer 4, het lesten Avontmael is mij het dierbaarst».

U weet het misschien niet, maar hier heeft Felix Timmermans, op de bovenverdieping, vaak gewerkt, daar heb ik hem ook ontmoet. Hier kwam hij tot rust maar hij is elders in de stad gaan sterven. Een groot man en een groot Vlaming».

Wij wandelden het kleine poortje van de Grachtkant uit. Hoe lang is u in de journalistiek?

«Zo, begin van de jaren zestig» hij lachte vriendelijk. «Toen waren mijn beste vrienden al dood. Sukses meneer». Even plotseling als hij gekomen was stapte die Groot-Nederlander door, ons een beetje bedremmeld achterlatend.

Pallieterland

En wij wandelden verder, denkend aan die zeer zalige uren van juffrouw Symforoza, begijntje, en aan het stof van de eeuwen dat hier nog niet weggeblazen was. Links de Kleine Nete, iets verder de Grote Nete, het Sas en de afleidingsvaart. Een schilder was gekoncentreerd bezig die mooie zomerdag in de tijd en in kleuren vast te leggen, er zongen krekels in de gelukkig niet gemaaide bermen en achter de Nete lag het uitbundige land van Pallieter.

We hebben de ganse wandeling gedaan en zelfs iets meer, ruim drie uur. Over de Begijnenvest, en zo verder langs de in totaal vier km lange ringvesten die een brede gordel van groen door Lier leggen. Er is onderweg een mooi oud sluisgebouw en je komt, als je de ringvesten verlaten hebt, o.m. in de Heyderstraat waar Felix Timmermans in het huis nummer 30 in 1947 overleed, nadat ook hij in de heksenjacht van de repressie onverdiende en harde klappen had gekregen. De VTB heeft aan dit huis een gedenkplaat en een bronzen beeltenis geplaatst maar enige opsmuk is wel gewenst, de zwarte verf bladdert lelijk af.

De wandeling eindigt aan het naast het vriendelijke stadsparkje gelegen Timmermans-Opsomerhuis, een museum waar ook drie andere grote Lierenaars aandacht krijgen : kunstsmid L. Van Boeckel, letterkundige Anton Bergmann en de in 1969 overleden komponist Renaat Veremans.

Al bij al is dat Felix Timmermanspad een stevige wandelbrok maar je kunt het erg in korten : langs het begijnhof, de Neteboorden en de afleidingsvaart, zo de Begijnenvest op -het eerste stuk van de ringvest - tot aan de drukke Mechelsestraat en niet verder.

Dan heb je de stad van vandaag gezien, en met het begijnhof ook die van de middeleeuwen. En daarna komt als sluitstuk een stukje boerenbuiten uitlopend in de koele schaduw van de hoge bomen op de ringvest, de groene stadswandeling van Lier.

Dan heb je iets van «Schoon Lier» gezien en kun je weer gaan houden van wat Godfried Bomans even voor zijn dood weemoedig noemde «dit zo verkalende Vlaanderen».

***********

05-11-2012 om 00:00 geschreven door Mon

Van twee illustrators en hun werk.

Uit : De vrouw en haar huis  -   door Jan Verheyen  (1938)

     Wanneer wij ergens in Museum, Bibliotheek of Kerkarchief een der oude Middeleeuwsche getijdenboeken te zien krijgen, kunnen wij pas beseffen wat er aan het hedendaagsche boek ontbreekt.

Niet alleen dat dit laatste een machinaal product is geworden en een exemplaar, dat met honderden tegelijk wordt gemaakt, een verruwd massawerk moet teekenen, maar wij missen allereerst de begeleidende kleuren, de zorgvolle teekening, het afwisselende lijnenspel, deze volkomen overgave, deze trouwe dienstschap voor het woord.

     Want in dièn zin beschouwde men de boekverluchting : een werk vol toewijding, dat zich geheel zou concentreeren om het woord en de zin van den tekst. Een werk, een kunst die zich heelemaal wilde geven, het beste wat het in zich droeg vol piëteit te schenken.

     Waarom anders bloemen en dieren rond Psalmen en gebeden? Landschappen gemaald in blauw en goud in initialen van bijbelfragmenten!

Het is gemakkelijk te verklaren: Omdat het een innerli|ke drang is bij den mensch, het schoonste wat wi| ons kunnen indenken te vereenigen met wat ons lief en dierbaar is En waarschijnlijk was deze drang bij den middeleeuwschen mensch nog sterker dan bij ons nuchtere kinderen van een twintigste eeuw, of hij openbaarde zich voller en heviger. Ja, die machinale geest, die toonlooze kleur van onze boeken! Onze boeken, die toch zoo’n groote plaats in ons huis innemen en die wij voor geen geld van de wereld zouden willen missen. Vooral de vrouw niet! Zij, die veel thuis is en haar dagwerk zóó weet te regelen, dat er toch zeker een uurtje voor het verfrisschen van den geest moet openblijven: Een uurtje voor een goed boek!

     Kijk, dat eerste euvel heeft men getracht te ondervangen door de zetmachine uit te schakelen en een mooie uitgave met de hand te zetten, slechts een bepaald aantal exemplaren te drukken, deze te nummeren en in sommige gevallen met de handteekening van den auteur te voorzien. Zelfs ging men er toe over om een klein boek van een Nederlandschen schrijver in facsimilédruk uit te geven, in handschriftdruk, waardoor wij eenigszins het oude idee van een met de hand geschreven boek kregen. Een experiment echter, dat geen navolging vindt. En het dorre, toonlooze van vele bedrukte bladen achtereen is gebroken geworden door de moderne boekillustratie, waaraan vooral in de laatste jaren veel aandacht is besteed. Een boek, waarin enkele bladzijlden zijn opengelaten voor een mooie bijpassende illustratie, of waar de tekst hier en daar verspringt om wat ruimte te laten voor een kleine zwarte typeerende penteekening. Waar de gedachten, zich eerst uitdrukkende in zwarte letrers, plotseling overgaan in hupsche lijnen, in mollige kleuren, een ineensmelting van het beleerende en het aanschouwelijke element !

 
  
     Niet dat literatuur absoluut om illustratie vraagt! Want de eigen individueele verbeelding blijft toch altijd sterker, moet sterker zijn en kan aan de fantasie geen afbreuk doen omdat ze er los van staat. (Niet alle verluchters hebben dit begrepen.) Maar het doet zoo goed aan, om naast onze eigen verbeelding nog de zachte bekoring van een tweede, een geheel andere fantasie te zien.

Dat de boekillustratie in den smaak valt van het literaire publiek, blijkt wel uit het feit, dat men steeds meer werken zoo gaat uitgeven.

     En nu wil ik u een woord zeggen over twee picturale kunstenaars, die uiterlijk in hun œuvre niets gemeen hebben, geheel verschillende richtingen kozen, maar in het innerlijke wezen een sterke verwantschap doen blijken: Felix Timmermans en Anton Pieck.

Pieck teekent alleen, de Fé schrijft en teekent, Pieck is kunstschilder, picturaal paedagoog, fijnzinnig zeer persoonlijk illustrator van een groot aantal boeken. Timmermans is kunstschilder, illustrator hoofdzakelijk van eigen werken met een zeer persoonlijke visie en een spontane expressie-drift die met gangbare meeningen en regelen den draak steekt.

Anton Pieck is een romantieker, die zich in dat lichte kleurige rijk laat binnenzuigen om het aesthetische element. Felix is ook romantisch, maar met dit verschil, dat hij de zoete romantiek meer ziet in de reëele dingen van het dagelijksche gebeuren.

     Het is nog niet zoo heel lang geleden, dat ik een bezoek bracht aan Felix Timmermans in het stedeke Lier, en nog geen week later in het stille Overveensche laantje bij meester Pieck aanbelde. Twee gesprekken over illustratieve kunst, twee impressies evenals de onderwerpen geheel verschillend van vorm maar van materie nagenoeg gelijk. Wanneer gij bij Timmermans komt, dan spreekt hij niet het eerste over literatuur, maar dan is het over schilderen. Dat komt natuurlijk omdat zijn hal vol hangt met doeken, allemaal hevige warme kleuren die uw oog onmiddellijk binden.

“Komt maar mee,boven brandt de stoof warm !” zei Felix. En daar op zijn groote werkkamer, waar het een artistieke wanorde is van boeken platen en teekeningen, daar stond een groote nieuwe aquarel op den ezeL “Een teekening voor mijnen zoon, voor Gomaruske! En hij heeft gezegd wat er moet komen op te staan!” lichtte Timmermans toe. “ Hij heeft gezegd: “ Papa, een boerenhuis buiten in het beemd met een hekke er voor, een zwerte kat voor de deur en een groote zwerte vogel op het dak, ook een geitje aan 'n zeeltje gebonden. En in de verte een pastoor die brevierend komt aangewandeld”.”

Een aquarel op bestelling dus! “ Hebt grj mijn nieuwe Drijkoningen al gezien manneke?” vroeg hij.

“Neen menheer Timmermans.” “Wacht 'ne keer!”Hij komt af met een groote map die veel geheimenissen bergt en trekt er een reproductie uit: “ Hier zie!” Aha, daar gaan de Driekoningen naar het verre stalleke van Bethlehem. In dien oudsten koning herken ik oogenblikkelijk den herder Suskewiet, Suskewiet met een Cardinaalshoed op. Of ik die nieuwe teekeningen al gezien heb voor een Vlaamsche uitgave van “Toen onze Lievevrouwke heuren beeweg deed” van Ernest Claes? Die komen weer uit een andere schuif te voorschijn, kleine penteekeningen in mollige afrondingen, open en kinderlijk.

En dan is hij meteen op zijn praatstoel over de illustratie.

“Och natuurlijk, ik maak ook wel veel teekeningen die zoo heelemaal niet fijn af zijn, ruwe krabbels, losse gedachten neergezet op papier, en dan heb ik dikwijls geen zin meer om ze fijn uit te werken, ge verstaat wel nietwaar? Maar ik teeken toch altijd!

Dat ziet ge nu aan die aquarel. 't Is niet van doen om de werkelijkheid daar neer te zetten, maar 't is om te verbeelden zooals een kind dat ziet, maar toch geheel u zelf blijven ziet ge! Ongekunsteld en spontaan, zonder uw eigen doening te vergeten!”

Ja, hij teekent altijd, en hij spreekt er ook veel over, hij is een vertellende teekenaar en een teekenende verteller, letterlijk en figuurlijk! Evenals zijn geestelijke voorvaderen, de oude Vlaamsche Middeleeuwsche verluchters, de kloosterschrijvers, die geduldig maanden achtereen, letter voor letter teekenden op het harde perkament en dan ter afwisseling eens aan een juweelig miniatuurtje begonnen, waarin zij hun ziel uitpenseelden.

     Vóór dat hij aan de literaire beschouwing komt gaat de picturale kwestie vooraf en leidt den roman in. Heeft hij niet gezegd in zijn "Rond het ontstaan van Pallieter"; “Ik moet dat eerst alles op mijn oog geschilderd zien vóór ik het kan gaan schrijven."

Bij wie is illustrator Timmermans ter schole geweest? Zeker, hij heeft geteekend op het Liersch akademieken en er menig prijsje weggehaald, maar schoolsch-heid kan niemand in zijn werk ontdekken. De drang tot uitbeelden is bij hem ingeboren, hij moest teekenen. Wie heeft hem geïnspireerd bij zijn uitbeelden? Wie zou het anders moeten zijn geweest dan Pieter Bruegel, de groote vader van Vlaanderen!

Natuurlijk kende hij ook de andere meesters, de primitieven en de renaissancisten, maar hij vond Bruegel het zuiverst Vlaamsch, terwijl de houtsneden uit de oude Gebedenboeken der laat gothieke meesters eveneens een sterken indruk op hem gemaakt moeten hebben. Ook deze kunstenaars konden zich de weelde permitteeren al teekenende te vertellen. Gij ziet de geboorte van Christus in de grot. Maria heeft het veel te kleine Christuskind in haar armen, maar op dezelfde voorstelling, iets verder weg en kleiner, ziet gij hoe Jozef het Kindeke in een badje wascht, terwijl daar boven, heel ver weg, de vlucht naar Egypte is afgebeeld.

     Wie Timmermans' illustraties beziet, moet soms ervaren dat hij niet sterk technisch onderlegd is, dat zijn personen iets onbeholpens hebben en de verhoudingen wel eens wat scheef zijn. Bij een ander zou dat stootend en hinderlijk zijn, bij Timmermans wordt het bijna een verdienste, toch zeker een grappige typeering!

Zeide Isidoor Opsomer niet: “Het niet kunnen teekenen en schilderen zooals de anderen, is Juist de waarde en de plezante eigenaardigheid zijner meesterlijke uitdrukking!”

     Onze Cornelis Veth sprak van een charme van zijn illustraties die was "dat spontane, dat bijna slordige, het elementaire vertellen dat te doen, waarbij het zoo heelemaal niet op de mooiheid aankomt".

“Waarvoor moet de illustratie zijn menheer?” “Een schoone verbeelding, het komt er niet op aan of gij dingen teekent die meetkundig juist zijn, maar de toon, de kleur, de lijnen ze moeten u het karakter van de menschen zeggen. Wanneer ik een dorp schilder dan moet het een dorp zijn, niet alleen een bloote samentroppeling van huizen, maar het moet den geest van het dorp ademen.”

     En zoo vertelt hij verder en het duurt nog lang vóór wij op het literaire chapitre belanden en dat hij mij gaat voorlezen uit een nieuw werk. En dan later als ik weer naar beneden ga dan moet ik eerst de teekeningen nog zien die op de trappen hangen, de origines van de vele bekende boekverluchtingen.

     Eenige dagen later in het deftige Hollandsche Overveensche laantje. Een kleine gezellige huiskamer, waarvan de wanden bedekt zijn met etsen, penteekeningen, litho's en houtsneden. Het witte lamp-licht valt op een groote waterverfteekening, een hooge luchtige Gothieke kerk, boven oude puntgevels uit: de Amsterdamsche Nieuwezijds-kapel. Daaraan zat Anton Pieck te werken toen ik binnenkwam. Maar dan zet hij de teekenplank ter zijde; we zullen eens gezellig over de kunst babbelen.

Antoon Pieck, die door een aantal Lyceum-loopende jongelui wordt gekend als de hooge correcte teekenleeraar, die er ook zoo tusschendoor eens wat gezellige kunstgeschiedenis geeft, hij is een romantieker in den vollen zin des woords.

Wie maar even een bilk op zijn werk slaat, proeft dat. Ik geloof dat hij wel het meest is bekend geworden door zijn serie torenteekeningen die in verschillende uitgaven een publicatie beleefden. Maar bovenal is Pieck een ziener van Vlaanderen. En hij ziet het grootsch en breed, visionnair. In tegenstelling met Timmermans is bij hem de teekening allereerst verantwoord tot in de uiterste consequenties. Hij laat mij de etspers zien en vertelt van de ets en de steendruktechniek. Maar ik wil Vlaanderen zien! Dan komen ze te voorschijn, de portefeuilles en de omslagen, zwaar en dik van de teekeningen. Ze zijn alle zuiver, fier en waarachtig. “ 'k Zal u eerst maar 't Begijnhof van Lier laten zien he?” Een prachtige uitgave op geschept oud-Hollandsch papier. Tien houtsneden die gij voor penteekeningen aanziet: Zóó ragfijn. Ze zijn begeleid door tien korte bijschriften van Timmermans' hand. Daar is "Het Piepenholleke", "De grachtkant", "De Begijnenvest", enz.

Tien houtsneden die een blanken droom navertellen.

     Zeker, ge kent de houtsneden van een Cantré, een Mees, een Eekman, een Dobbenburgh. Gij moet die bewonderen om hun groot opgezette contouren, hun meesterlijke lichtschakeeringen en bij enkelen de vindingrijkheid van het al te geforceerde ongekend en gewild moderne. Bij Anton Pieck vindt gij een "genuanceerde romantische realiteit". De drang naar romantiek doet hem werken in een bepaald genre, het zuivere kunstgevoel dwingt hem een even zuivere weergave der dingen te geven, dus ook het zoetelijk gekunstelde te verwerpen.

Dan zie ik Vlaanderen in al zijn volheid. Brugge, die gestorven Heilige; de gevelen weerspiegeld in het water, de hooge ronde bruggen, de gilden-huizen met goud gepaleerd. De slanke pinakelende torens... Dan de dorpen (de kleurteekeningen), daarachter de wazige verten met hun toren-profielen en hun molens, de menschen en de dieren. Het is Bruegel! Voor een kinderboek is daar het Luilekkerland.

Weer Pieter Bruegel zooals hij het zag met kinderlijk begeerige oogen. De opschrijving te Bethlehem : Maria en Jozef warmen zich bij een vuurke door norsche soldaten ontstoken. Het is een apotheose van Bruegel. Kleine gemoedelijke huizen, winkeltjes met vitrinen, waarachter kwaadsprekende menschen... St. Gomarus daarboven, dat is het goede Lier. En daar komen weer andere boeken en bundels, de groote Pallieter voorop!

“Welke taak acht u den illustrator van het moderne boek opgelegd”, vraag ik tusschen twee etsen door.

“Dat hij moet zorgen voor een schoone verbeelding!” zegt hij, “dat de illustratie niet moet concurreeren met het voorstellingsvermogen van den lezer! Daar heb je nu bijv. de beschrijving van een gezellig huiskamerinterieur, de sfeer van een huiselijke vertrouwdheid, dan acht ik het foutief om menschen rond de tafel te gaan teekenen.

Neen, liever een knapperend haardvuurtje, een vriendelijke schemerlamp; want deze voorstellingen kunnen iets van de sfeer, van het wezen van die gezelligheid en die innigheid weergeven.” Neem nu bijv. den grooten Pallieter. Waar vindt ge de geweldige boerenfiguur van Pallieter zelf? Waar de gemoedelijke vrouwspersoon, die Charlotte Bellekens moet zijn? Waar Marieke, waar Fransoo? En toch is dit kostelijke boek in een volkomen harmonie geïllustreerd.

     Ik moet nog ander werk zien, de penteekeningen, die u terug in de Middeleeuwen voeren. Het zijn trotsche kasteelen, hooge kathedralen, schemerige portalen van oude paleizen en ommuurde steden onder de sneeuw. Maar het blijft het blonde Vlaanderen. Dat is de liefde voor het groene land met zijn groote velden en oude steden, het land dat Pieter Bruegel zag, blauw en goud, toen hij trok naar het verre Italië om er een nieuwe kunst te gaan leeren die hem toch niet bevredigen kon !

En er komen nog meer... Nu zie ik het en begrijp het. Het is de kracht der verbeelding die deze twee illustrators de kunstvitaliteit geeft. De kracht der verbeelding die voor zich zelf een schoone illusie heeft gebouwd, den lezer schoonheid biedt, zonder nochtans in het rijk van zijn eigen voorstellingsvermogen binnen te treden.

     De zin der woorden om te zetten in lijnen en kleuren die onmiskenbaar de aandacht op zich moeten vestigen, zonder hinderlijk opdringerig te zijn, maar in het diepste wezen den kinderlijken mensch aantoonen, den primitieven mensch die wat hij te zeggen heeft in simpele lijnen op de rotsen krast, maar nu in zijn kunstontwikkeling geëvolueerd is.

Wat zal ik u nog zeggen van de intieme sfeer in de kunstenaarswoning? Van de wind, die joelend in den schoorsteen raasde? Van het vriendelijke mevrouwtje dat thee schonk? Feitelijk behoort deze entourage tot den interviewstijl voor '80, en ... de plaatsruimte nietwaar?

     Deze twee in het kort vertelde kunstgesprekken, dat eerste, zoo'n gemoedelijk praatje, een samenvoegsel van wat losse gedachten, en het tweede, de meer gestyleerde richtingaangevende visie, deze twee gesprekken, zij willen niet de pretentie dragen u onmiddellijk te leeren hoe de boekillustratie nu wel precies zijn moet.

Zij kunnen dat niet, eenvoudig omdat het niet te leeren is. Een mathematische thesis is logisch uiteen te zetten zonder dat men er iets tegen in kan brengen. Zij bestaat dóór de materie.

Maar de kunst gaat daar hoog bovenuit, omdat zij is : De vrije schepping voortgestuwd door het geestelijke inleven. Dat beteekent feitelijk hetzelfde wat Jan Poortenaar schreef in zijn “Boekverluchting” in Rondom het Boek 1935 : "Zij beeldt een nieuw beeld terwijl zij ontstaat."

En alleen deze beeldende illustratieve kunst mag zich op dit hooge voorrecht beroemen.

****************

04-11-2012 om 00:00 geschreven door Mon