De Pelgrim te Antwerpen.

 Uit De Tijd - 15/9/1927

Op Zaterdagnamiddag, 10 September, werd in de stedelijke Feestzaal te Antwerpen de tentoonstelling van plastische kunst geopend, ingericht door de katholieke kunstenaarsvereeniging "De Pelgrim".

                     

     De zeereerwaarde pater Emiel Valvekens, van de Abdij Averbode, hield een inleidende rede. waarin hij o.m. het ontstaan schetste van het Katholieke Kunstgenootschap, dat met deze tentoonstelling, voor de tweede maal in het openbaar optreedt. Ongeveer een jaar geleden organiseerden de Pelgrims te Averbode een huldebetooging aan Karel van den Oever. Die betooging was hun eerste stap naar buiten. De tweede stap — heel wat grooter en cordater dan de eerste! — is thans de Antwerpsche tentoonstelling, waarmee gepaard gaan : een Letterkunde-dag op 11 September, een Plastiekdag op 18 September, een Tooneeldag op 25 September en een Muziekdag op 2 October e.k.

     Onder de talrijke katholieke kunstenaars uit Noord- en Zuid-Nederland, die de opening van de Pelgrim-expositie hebben bijgewoond, noemen wij : de schilders Albert Servaes, Eugeen Yoors, Herman Deckers, Theo van Delft (Waalwijk), L en A. Aspersagh (Den Haag), Ninaber van Eyben (id.); de architecten: Van Moorsel en Koldewey (Den Haag) en Flor van Reeth; de letterkundigen: Antoonl van de Velde, Dirk van Suiz, Aug. van Cauwelaert, Ernest van der Hallen, G. Walschap, Fr. Delbeke. Op zeker oogenblik kwamen de inrichters tot de ontdekking, dat daar op zijn eentje aan 't rondkuieren was door de zalen van de tentoonstelling : de Deensche katholieke schrijver Johannes Joergensen!

     Op de Pelgrimtentoonstelling zijn, benevens schilderijen, teekeningen, bouwplannen en beeldhouwwerk van de leden van het inrichtend genootschap, een aantal werken te zien van katholieke artisten uit Vlaanderen, die niet tot het gild der Pelgrims behooren. Wat de Noord-Nederlandsche deelnemers betreft, waarvan de meesten deel uitmaken van den Haagschen Katholieken Kunstkring, — die beschikken over een paar eigen zalen en hebben aan hun optreden hier te Antwerpen een geheel zelfstandig karakter weten te verleenen.

     Hier en daar ziet men, in glazen kasten, de boeken geëxposeerd liggen, die de Vlaamsche letterkundigen, aangesloten bij het Pelgrims-gild, tot nogtoe hebben uitgegeven. Zoo is er een geheele kast met uitgaven van Felix Timmermans en een andere, die al de werken bevat van Karel van den Oever († 1926).
Het aantal schilderijen, teekeningen, enz... door de inrichters der Pelgrimtentoonstelling aan mekaar gesjouwd, is werkelijk verbazend. Toch zijn er maar zéér weinig werkers hier aanwezig, die ons vermogen te vervullen met een hevige en brandende bewondering.
De domineerende figuur onder de Vlamingen is stellig Albert Servaes. Hij stuurde een viertal staties in van zijn geschilderden Kruisweg, en stond ook een paar doeken af uit zijn laatsten tijd (een groote Piëta en een Ecce Homo), die een nieuw bewijs zijn van zijn groot schilderstalent en van zijn diepe menschelijkheid. Eugeen Yoors vulde een heele zaal met studies (in olieverf) voor glas-in-lood-ramen.

     Klaarheid van gedachten, strengheid van constructie en vurigheid van kleur vindt men vereenigd in de beste van die studies, die wijzen op een merkwaardige evolutie — naar de helderheid en den eenvoud van het goede moderne toe — in de kunst van dezen te Antwerpen gevestigden en in het Vlaamsche leven opgenomen wereldzwerver.

     Niet een heele zaal. maar dan toch een heele wand bleef voorbehouden voor Felix Timmermans. Wij kunnen den goeden Felix zeker niet het recht ontzeggen, zoo nu en dan de teekenstift en het penseel te hanteeren. De lollige penteekeningen, waarmee hij zijn boeken illustreert, hebben ons en anderen soms een hartelijk genoegen verschaft. De kwestie is, dat die dingetjes in de boeken van Timmermans op hun plaats staan, dat zij harmonieeren met den stijl en den geest van den populairen verteller. Zijn akwarellen en pastel-schetsen (sommige in een passe-partout van behangselpapier!), maken in deze Pelgrim-tentoonstelling, waar zij vlak in de buurt van het gloeiende, smartelijke werk van Servaes werden opgehangen, eerder een piteus figuur.
     Wij gelooven eerlijk, dat deze "schilderingskens" van Timmermans beter thuis, op zijn atelier of in de kinderkamer, waren gebleven. Wat de groote bekoorlijkheid van Timmermans schrijfwijze uitmaakt, de naïviteit en de volksche kleur doet in zijn zelfstandig schilderwerkte gekunsteld aan, lijkt al te gewild en gedwongen. Niet zoo heel lang geleden kondigde de Brusselsche "Standaard", waarin den laatsten tijd op ontstellende wijze de kunstkritiek met de reclame werd vermengd, een Kruisweg in kleurendruk aan van Felix Timmermans. Wij hebben één statie van dezen kruisweg (een val van Jezus onder het kruis) op de Pelgrim-tentoonstelling gezien, en het moet ons van het hart: door de verspreiding van dergelijke religieuze kunst wordt het geestelijk leven der gemeenschap eerder naar beneden gehaald dan opgevoerd.




     Van Flor van Reeth, den goeden vriend van Felix Timmermans hangen in de Antwerpsche Feestzaal de plannen voor een "Kerk der Opstanding", die, volgens de mannen van het vak, bijna evengoed een "Droomkerk" of een "Kerk in de wolken" zou mogen worden genoemd. Zware, overdadige symboliek is het hoofdkenmerk van Van Reeth's Verrijzeniskerk, waarvan — om slechts op een paar détails te wijzen — de hoofdingang is opgevat als een katafalk, terwijl om het kruis op den toren de beelden prijken van de bazuinende Engelen, uit de openbaring van Johannes! De goede, verlossende eenvoud vinden wij, enkele stappen verder, tot onze niet geringe vreugde, terug in een klein kerkje van bouwmeester J. Vièrin, dat een juweeltje is van zuivere verhoudingen, en in Huib Moste's kerk van Zonnebeke. 

      Op het gebied van de bouwkunst, en meer speciaal van de kerkelijke bouwkunst, spannen de Noord-Nederlandsche deelnemers aan de Pelgrimstentoonstelling stellig de kroon.
De voornaamste katholieke architecten uit het Noorden, met wier werk men op de Antwerpsche expositie kennis kan maken, heeten : Kropholler, Dom Bellot, Koldewey, Van Moorsel.

     In de Hollandsehe Afdeeling is verder : beeldhouwwerk van Biesiot en van de Winkel; schilder- en teekenwerk van Ninaber van Eyben, L. en A. Asperslagh, Thomas Groenendaal e. a. Te vergeefs hebben wij gezocht naar werk van Jan Toorop, Otto van Rees, Matthieu Wiegman, Henk Wiegersma, Joep Nicolas! Wat Thomas Groenendaal in zijn schilderijen (op triplex), voorstellend : Sint Franciscus in Extase en Sint Franciscus die de H. Wondermerken ontvangt, heeft weten te bereiken met allersoberste middelen, met een techniek, zoo zuiver en subtiel, als wij zelden mochten bewonderen, in een eerbied voor het materiaal, die duidt op een perfect werkmanschap, — grenst waarachtig aan het wonderbaarlijke. Wij aarzelen dan ook geen oogenblik hem de domineerende figuur te noemen, onder de Noord-Nederlandsche schilders, aanwezig op de Pelgrimstentoonstelllng, zooals wij Servaes de overheerschende figuur hebben genoemd onder de Vlamingen.

     Op de Letterkunde-dag van "De Pelgrim", die gisteren heeft plaats gehad in een der zalen van de Tentoonstelling, werd ’s morgens het woord gevoerd door den zeereerwaarde Pater dr. Reypens S.J., die handelde over de Pelgrimsziel. Heel het streven van den katholieken kunstenaar, aldus pater Reypens, is een hulde van het leven aan het Leven — aan God!
     's Namiddags hield de zeereerwaarde pater Hilarion, thans O.F.M., een lezing over Jacopone da Todi; André Desmedts een der jongste dichters uit Vlaanderen, sprak over het ideaal der katholieke jongeren, en de priester-dichter Jan Hammenecker, had als thema voor zijn rede gekozen, het Veni Creator. De vergaderingen werden gepresideerd door Gerard Walschap.

     Zondag a.s. houden de Pelgrims hun Plastiekdak. Dirk van Sina zal fungeeren als voorzitter. Op het programma staan : een voordracht van mej. V. Reyre, over L'Art religeux en France; een lezing van architect van Moorsel, over de hedendaagsche katholieke kerkbouwkunst in Nederland; een lezing van architect Koldewey, over Het Beeldhouwwerk en het schilderij in de hedendaagsche R. K. kerkbouw in Nederland, en voordrachten van Felix Timmermans en Ernest van der Hallen.

***********