PALLIETER

Uit Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad  van 26-10-1920

Het is met dat verbod van bet lezen van Pallieter wonderlijk gegaan. Eerst meldden de Roomsche bladen in een kort bericht, dat het lezen van Pallieter voortaan aan atholieken verboden was. Wij maakten daaruit op, dat het op den Index was geplaatst, en in de polemiek, die we in de eerste helft van Augustus niet Roomsche bladen over de zaak hadden, werd ons niet beduid, dat we ons vergisten en het boek niet op den Index van verboden boeken was gebracht. Wist men niet beter? Of vond men 't om de een of andere reden geraden het publiek in dwaling te laten? Algemeen was men in Roomsche kringen niet ingelicht, want de Gelderlander sprak eveneens van den Index, waarop Pallieter nu stond.
En zoo zullen er wel meer Roomsche bladen zijn geweest. Sinds dien is men waarschijnlijk in Roomsche kringen wel op de hoogte gebracht. Het leek toch al zonderling, dat in België het verbod niet werd afgekondigd. (En naar Timmermans in ons blad vertelt, hebben de bisschoppen het daar nog niet afgekondigd.)

Zou dat mogelijk zijn geweest, als het boek in optima forma op den Index was gebracht? Ook heeft men in het stukje van pater Molkenboer in de N. R. Ct. (overgenomen in ons Zondagochtendblad) gelezen, dat hij "nuttig en rechtvaardig" vond, "dat er dus een eind komt aan de voorstelling dat Pallieter op den Index staat." Ook rechtvaardig. Dat kan alleen zin hebben, als pater Molkenboer bedoelt: het is al lang bekend, het werd tijd dat het in de pers kwam en men het algemeen wete. Maar waarom heeft de Roomsche pers al dien tijd gezwegen ?
Op één punt zet pater Molkenboer Timmermans terecht. Pallieter is niet gebracht op een lijst van boeken, waarvan het geraadzaam is voor Katholieken ze niet te lezen tot ze verbeterd zijn, zooals Timmermans schreef. Alleen, zegt pater Molkenboer, heeft de Romeinsche kongregatie van 't H. Officie onder dagteekening van 20 Juli 1920 den Aartsbisschop van Utrecht aangeschreven, dat de bisschoppen van Holland en België de geloovigen moesten vermanen, het bedoelde boek om bepaalde,wel omschreven redenen niet te lezen. Als deze, mijn verklaring niet officieel mag heeten, dan durf ik toch verzekeren, dat een officieele verklaring niet anders zou luiden.

Dit is merkwaardig. Niet alleen is dus Pallieter niet op den Index gebracht, maar het lezen is in het geheel niet verboden. Al wat de Roomsche bladen dus in Augustus schreven van : Rome heeft gesproken en de zaak is dus beslist; aan elken katholiek is het verboden het boek te lezen, enz., was een vergissing. De geloovigen moesten alleen worden vermaand het niet te lezen. Overigens kan de terechtwijzing van pater Molkenboer natuurlijk in den gegeven vorm niet juist zijn. Zou de aartsbisschop van Utrecht er voor moeten zorgen, dat ook in België de bisschoppen de geloovigen zouden vermanen? Dat kan natuurlijk niet. Vermoedelijk heeft het H. Officie den aartsbisschop van Utrecht alleen meegedeeld, dat het ook de Belgische bisschoppen een dergelijke opdracht zou geven (waaraan deze dan, als Timmermans goed ingelicht is, nog altijd niet hebben voldaan). Tenzij men zou moeten aannemen, dat, gelijk Rome indertijd in den waan verkeerde, dat de Hollandsche Katholieken tot België behoorden, men aan het H. Officie nu in de meening is, dat België tot Holland behoort. Maar we houden 't voor 't naast, dat pater Molkenboer zich heeft vergist.

Met dat al is zijn voorstelling een zijdelingsche bevestiging van de onderstelling die wij indertijd hebben geuit, dat de actie tegen Pallieter van het Nederlandsche episcopaat is uitgegaan, en niet van het Belgische, gelijk een Belgisch Roomsch blad later heeft beweerd. Timmermans wist ons trouwens ook uit zijn goede bron te vertellen, dat de actie uit Holland afkomstig is.
Intusschenzal het Timmermans genoegen doen dat hij zich niet loffelijk heeft te onderwerpen, geen afstand hoeft te doen van het auteursrecht, enz. Voor velen van onze Katholieke landgenooten, die men bijna drie maanden onder den indruk heeft gelaten, dat het boek op den Index staat, zal het ook een opluchting zijn. "Onder zware zonden", schreef de Gelderlander, is 't dus thans per se verboden, dat boek te lezen, te koopen, onder zijn berusting te hebben, te verkoopen, te vertalen of aan anderen in bewaring te geven (tenzij deze tot de bevoorrechten behooren, die Index-boeken wel mogen lezen). Ook mocht men het niet herlezen. Men moest het vernietigen, enz... Zooals nu blijkt, is daar niets van aan.

******

PALLIETER.
Een aanval en een verdediging.

Uit Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad van 27-10-1920

De Tijd nam uit ons blad den kostelijken brief van Timmermans over het verbod of de vermaning in zake Pallieter over en haalde hem geducht over de kolen. Hij misleidde de lezers van liberale dagbladen, te wier gerieve hij schrijft; hij heeft een alles-behalve katholiek ego; zijn belijdenis van zijn goed katholicisme maakt niet den minsten indruk; zijn houding is anti-katholiek en onbetamelijk, — en zoo meer.

In den loop van haar betoog zegt de Tijd nog, dat de macht, die volgens Timmermans nooit zeggen zal: dat heb ik gedaan (nl. de actie tegen Pallieter bewerken), "zeer wel bekend" is. Waarom noemt de Tijd haar niet? Zooals we gisteren al schreven, bevestigt Timmermans van hooren zeggen de onderstelling, die we al dadelijk, op psychologische gronden, hebben geuit, te weten, dat de actie van Nederlandsche zijde is uitgegaan. Maar als die macht welbekend is, waarom komt de R.-K. pers er hier dan niet rond voor uit?

Maar dit ter loops. Wij maakten van den aanval van de Tijd nu gewag als inleiding tot de polemiek, die er op is gevolgd. "Een Katholiek Vlaming" schreef nl. aan de Tijd — en men zal zien, dat hij ook argumenten gebruikt, die wij indertijd hebben laten gelden, argumenten ontleend aan het verschil in levensbeschouwing van Noord- en Zuid- Nederlanders — als volgt; "Dat er onder die stijve Hollanders zoo'n Don Quichotten op het stuk van Katholicisme zijn..." , heeft Timmermans bij ’t overwegen van den uit Nederland tegen zijn Pallieter gerichten aanval wel niet gezegd of geschreven, maar dan toch gedacht! En zóó moeten in Vlaanderen, verwonderd, heel veel katholieken denken, die — zonder de minste bedoeling om er een loopje mee te nemen, — ook maar "probeeren" goede katholieken te zijn, maar dit zoo oprecht en eenvoudig-van-harte doen, dat een stijve Hollander dit niet kwaad kan opnemen, zonder door het gevaar te worden bedreigd, de christelijke fraterniteit in het gedrang te brengen.

Het is — wel te verstaan —; niet mijn bedoeling, Pallieter of Timmermans te verdedigen, enkel aan te toonen, dat zulks niet eens behoeft indien men zich maar even de moeite getroost elkaars psyche te begrijpen.

De Hollanders hebben maar eens te bedenken dat eenerzijds de vorm, waarin het kerkelijk verbod van Pallieter is ingekleed, er genoeg op wijst dat niet de schrijver Timmermans getroffen wordt, en al evenmin zijn Pallieter als compositie, doch alleen die accidenteele bestand, deelen ervan, welke door hun voor "stijve Hollanders" kwetsende platheid, in schijn een cachet van pervers materialisme op het boek hebben gedrukt; anderzijds, dat nergens in Vlaanderen zelf — het milieu waarin en waarvoor Pallieter is ontstaan — de "Don Quichot" apostrofen tegen dien vermeenden materialistischen geest zijn gehoord, en dat aldaar met eens een rechtstreeksch verbod van Timmermans' boek door de eigen kerkelijke overheid is afgekondigd. Heel het voor katholieken onbehagelijk verwijtengescherm, berust nl. eenvoudig op een wederzijdsch misverstand.

De ijvervolle Katholiek uit Nederland, die de hier en daar van moreel standpunt uit afkeurenswaardige bladzijden in Pallieter te Rome aan de kaak heeft gesteld, heeft blijkbaar vergeten, er rekening mee te houden, dat het boek van Timmermans grijpt is in een physisch ziekenlijken toestand, waarin het pijnlijk ontberen van alle aardsche welgedaanheid begrijpelijkerwijze excessen heeft doen fantaseeren, waarachter nochtans niet het zondig zinnelijk instinct mag worden gezocht, hetwelk wel bij een physisch in normale omstandigheden verkeerenden auteur zou mogen worden verondersteld.

Dat Timmermans dit later niet heeft ingezien, en daarop zijn boek niet naar den vorm gewijzigd? Daartegen kan worden ingebracht, dat het warme onthaal van Pallieter bij vele Katholieken, er genoegzaam op wijst, dat men over 't algemeen géén verkeerde bedoelingen of zelfs niet gevoelens bij den van aard eenvoudigen en geheel open schrijver heeft meenen te ontdekken. En in 't onderhavig geval, komt het haast alléén op een subjectief oordeel aan.

Dat Timmermans nu spottenderwijs uitvaart tegen zijn "Don Quichot" schijnende geloofsgenooten, kan gerust als een logisch, uit het voorgaande volgend, misverstand van zijnen kant worden aangezien. Waarom ook die onverwacht scherpe afstraffing, zonder voorafgaande verwittiging, wat hij toch van geloofsgenooten

had mogen verwachten, te meer, daar hij er vroeger reeds blijk van heeft gegeven, vatbaar te zijn voor op redelijke gronden berustende opmerkingen, en in dien zin dan ook reeds een verandering in zijn werk aanbracht ? Het is nu wel onverkwikkelijk voor ons, katholieken, dat Timmermans den bal heeft teruggekaatst, bij middel van een uitgesproken liberaal blad, Het Vaderland.

Maar laat ons daar geen verkeerde opvatitng over koesteren. Timmermans wist misschien niet eens, dat het Vaderland een liberaal orgaan is; werd daarbij niet een voor Timmermans misleidend voorbeeld gegeven, door een in Hollandsche Katholieke kringen gekenden katholieken "leider" uit Vlaanderen, die zelfs in de anti-katholieke Haagsche Post heeft geschreven, en daarvoor nooit van katholieke-Hollandsche zijde, publiek werd afgestraft ? Als heel zeker mag in elk geval worden aangenomen, dat Timmermans zijn — uitsluitend litteraire — bijdragen enkel naar het Vaderland opzendt, omdat dit blad warm voelt voor een Vlaamsch-Nationalen strijd, welke ook Timmermans zeer ter harte gaat, en waartegenover de financieel-grootscheepsche Katholieke bladen van Holland ongelukkig eerder onsympathiek staan.

Timmermans onderwerpt zich aan de Kerk, wat alle Katholieke Vlamingen van harte verheugd; en laten we verder zijn "voorwaardelijk" opvatten, zooals het is bedoeld : vooraleer een gebaar te maken, van voor een Kunstenaar zeer zware zelfverloochening, eerst vernemen, in hoeverre hij het boek als geheel moet verloochenen, of het ... veranderen ! Met nederige en volkomen onderwerping tegenover Rome bezield, — mogen we er toch den H. Stoel om danken, dat die laatste weg gehéél is opengelaten.

Laten wij, Katholieke geloofsgenooten van Timmermans, daarom niet bitter zijn in onze uitspraken, de les indachtig : "hij alleen, die geheel zuiver is, werpe den steen", en bedenken we, dat we geen personen te veroordeelen hebben, wanneer Rome dit niet heeft gedaan, vooral niet, wanneer de weg der volkomen verzoening tusschen Pallieter en de H. Congregatie nog niet door Timmermans is afgewezen.

Daarop antwoordt de Tijd :
De bedoelingen, waarmee de katholieke Vlaming hierboven het pleit voor zijn talentvollen landgenoot opneemt, verdienen allen lof en zijn grootmoedig gebaar zal ook in Holland gemakkelijk sympathieën winnen. Want gebeten is hier wel niemand op dien schrijver van Pallieter bij wien men ongetwijfeld een groote mate van goede trouw moet veronderstellen en die reeds een gecastigeerde uitgave van zijn boek ondernam. (Timmermans schrapte gelijk men weet, een uitdrukking. — Red. V.)

Maar de verdediger van den schrijver schijnt nog haast naïever dan deze zelf. Te veronderstellen, dat de heer Timmermans, die maanden in den Haag heeft gewoond en langen tijd Holland bereisde, niet eens weet, dat het Vaderland een liberaal blad zou zijn, is niet meer kinderlijk, maar kinderachtig. Ook de vergelijking met hetgeen zich een katholieken leider (v. Cauwelaert. — Red. V.) in een niet-katholiek weekblad veroorloofde, gaat niet op. Want deze schrijver heeft een of tweemaal geenszins in liberalen geest politieke meeningen in bedoeld periodiek uiteengezet, en toen daarover eenige opmerkingen waren gevallen ziet hij van deze medewerking af. De heer Timmermans daarentegen, herhaaldelijk gewezen op het liberale karakter van het orgaan, aan hetwelk hij zijn medewerking verleende, (Zoo, zoo! heeft men Timmermans al van het Vaderland weg willen hebben? — Red. V.) zet rustig zijn medewerking voort, met in katholieken maar in anti-katholieken geest, gelijk wij in ons artikel over zijn geschrijf hebben aangetoond.

"Timmermans onderwerpt zich aan de Kerk", schrijft de geachte inzender. Hij vergeet er bij te voegen, "voorwaardelijk", zoals Timmermans zelf verklaarde, en hoe weinig katholiek dit voorwaardelijk was, weten onze lezers. Had hij zich eenvoudig onderworpen en zijn werk herzien, zonder den bitteren uitval tegen de kerkelijke overheid in een liberaal blad, zijn geloofsgenooten, ook in Holland, zouden zich hebben verheugd over deze houding.

Nu maakt hij zelf het noodzakelijk, dat hem gewezen wordt op zekere practijken van het liberaal-Katholicisme, welke wij Goddank, boven den Moerdijk zijn ontgroeid, en die men ook in Vlaamsch België zoo spoedig mogelijk moge ontgroeien. Want die kanker zou nog erger invreten in het katholieke beschavingsleven daarginds, indien geregeld de methode van den verdediger des heeren Timmermans werd gevolgd, om alle fouten van een liberaal-katholieke mentaliteit te herleiden tot goede trouw. Ook als men de goede trouw aanneemt, blijft het in een openhaar geval als dit een plicht, die goed te verlichten.

Tot zoover de Tijd.

Die laatste tirade over het Katholicisme van de Vlamingen herinnert ons een artikel in een groot Katholiek blad — was het de Tijd of de Maasbode? — geschreven in 1914 of in 1915, in elk geval kort na de invasie van Belgen in ons land, In dat artikel werd aan de Belgen voorgehouden, dat hun Katholicisme maar slapjes was, heel wat anders dan het Katholicisme in Nederland. Hetzelfde hoort men in den laatsten tijd van Nederlandsch katholieke zijde dikwijls van het Oostenrijksche Katholicisme beweren. Misschien zou hier het oordeel over het Katholicisme in Italië en Spanje, als men daarmee nauwer in aanraking kwam, net zoo luiden. Zou het niet kunnen, dat er iets aan den maatstaf haperde?

*****