Oosters Geschenk van Clara Timmermans
Een papieren parasol

Door redactie Gazet van Antwerpen van 27/03/1982

Toen wij enkele jaren geleden een kursus Japans volgden, was een van onze grote problemen het vinden van boeken over Japanse literatuur. Een hele vriendenschaar zocht met ons mee, maar de oogst was ontmoedigend mager. Wij voelden ons dan ook eerder skeptisch gestemd toen iemand plots met «iets over een soort Japanse gedichtjes» kwam aandraven, fier als een gieter, maar zich verder niet bewust van de ware inhoud van het boek, laat staan van de onuitwisbare invloed die het op ons zou hebben. Het boek heette «Haiku – Een jonge maan».

Het openbaarde ons een wereld vol onvermoede schoonheid: haiku. Het werd ons brevier! In de «Woorden van dank» waarmee Clara Timmermans haar «Papieren Parasol» inleidt, beschrijft zij een vrijwel identieke ervaring met «Haiku - Een jonge maan». Ook Clara Timmermans kreeg het boek toevallig in handen en ook zij die toch wel met dichtkunst vertrouwd is - raakte niet meer uit de ban van de haiku – poëzie.
«Ik ging met het boek slapen, stond ermee op, nam het onder de arm mee op wandel. Ik las eruit voor aan iedereen die in mijn buurt kwam, gaf een haiku te horen als morgengroet, schonk haiku bij de koffie.
In één woord, ik was ervan bezeten»...

Wij lazen deze passage met verrassing en vreugde. Het was voor ons een onverwacht weerzien met een geliefde vriend. Dat iemand als Clara Timmermans na deze haiku - belevenis zelf haiku's ging schrijven, lijkt ons een eer, logisch gevolg; dat zij er juweeltjes van maakte, is al evenmin een verrassing.
Zij verzamelde haar 5 - 7 - 5 - versjes onder «Een Papieren Parasol», waaraan de Uitgeverij Orion - Colibrant heel Oosters een fel oranje kleur gaf.

5-7-5?

Wat betekent 5-7-5. en vooral, wat is haiku ?
Het is moeilijk een juiste definitie te geven van deze subtiele, door Zen geïnspireerde. Japanse natuurversjes.
«Haiku» wordt wel eens vertaald als «schertsend vers»:
     hai: scherts, grapje, geestigheid.
     ku; vers, zinsnede, lijn.
Veel verder komt men met deze vertaling niet; men kan er zich hoogstens mee behelpen. De haiku dichtkunst ontwikkelde zich vooral onder invloed van Bashoo (1644 - 1694). Haar onvolprezen meester.
De versjes bestaan uit slechts zeventien lettergrepen, op drie lijnen gerangschikt (5-7-5).Het is eigenlijk één enkele zin, een soort momentopname, waarin de sfeer een zeer belangrijke rol speelt.

Haiku is wars van alle sentimentele woorden of mooie adjektieven, alleen van belang is de betekenis, de geladenheid der woorden. De sobere, realistische pennetrekken zijn van een bedrieglijke eenvoud. Zij verbergen een gehele wereld van Oosterse religie en poëtische ervaring.
Haiku wordt wel eens vergeleken met de sublieme Chinese inktschilderingen: een paar essentiële penseeltrekken en voor de rest het blanco blad, de ruimte waarin de geest als het ware voort mijmert en voor zichzelf het ontbrekende invult.
Het grondbeginsel van de haiku - kunst is een diepe genegenheid tegenover de natuur en tegenover al wat leeft. De verzen worden gerangschikt naar de seizoenen en bevatten meestal een seizoenwoord of een aanduiding die onmiddellijk met een bepaald jaargetijde wordt geassocieerd.

Clara's haiku's
Al deze haiku – kenmerken vinden wij terug in de « Papieren Parasol ».
Uit de lente haiku's van Clara Timmermans kozen wij:
                De hyacint knop
                breekt de zware grond open
                en bloeit zonder trots.
Geen mooie of sentimentele woorden om het wonder van de hyacintknop, de voorbode van de lente en hier het seizoenwoord, op te luisteren. Elk jaar presteert de broze hyacint het, dwars door de zware en ijskoude grond heen te breken en toch bloeit de bloem, in al haar schoonheid, zonder enige trots. Geen schilder zou volgend zomertafereeltje kunnen weergeven:
                 Eenzaam in het duin.
                 Blij om konijnesporen
                 Ik ben niet alleen.
Een stille mijmering van iemand die de natuur lief heeft, met een duidelijke invloed van Bashoo. Slechts zeventien lettergrepen zijn nodig om de hele sfeer van een zomeravond en de bijna tastbare aanwezigheid van Clara's vader, Felix Timmermans, weer te geven:
                 Bij dit open raam
                 rookte vader zijn pijpje.
                 Insekten zoemen.
Bij de herfst past een zucht als deze, in één zin neergeschreven:
                 Van al mijn dromen
                 is alleen de rust van de
                 natuur gebleven.
En van «schertsend vers» gesproken:
                 Toch nog één vreugde.
                 Mijn savooien zijn mislukt
                 De koolwitjes niet.
En nogmaals Clara Timmermans' diepe genegenheid voor de natuur en voor al wat leeft, in dit prachtig versje, een Bashoo waardig:
                 In onze houtmijt
                 woont een winterkoninkje.
                 Hoe maak ik nu vuur?
Wij kunnen natuurlijk onmogelijk alle haiku’s uit "Een papieren parasol" citeren. Wij kozen degene waarin naar onze mening typische haiku - eigenschappen gemakkelijk waren te herkennen. Ook dachten wij dat zij een goed beeld gaven van Clara Timmermans' waardevolle bijdrage tot deze — in het Westen te weinig gekende — vorm van poëzie.

Een Papieren Parasol lijkt ons eens te meer een bewijs dat ook een westerling een haiku - mens kan zijn.
Er is inderdaad a1 heel wat geredetwist over de vraag of deze zo typisch Japanse dichtkunst wel door westerlingen kan worden beoefend. Maar voor ons staat het vast: in Vlaanderen kan het ook...
En wij weten dat wij in deze mening worden bijgetreden door mensen als Bart Mesotten, die zelf haiku's schreef («Dag, Haikoe» en «Dag, Pauwoog») en bovendien voorzitter is van een haiku-centrum in ons land.

«Een Papieren Parasol» werd ook vertaald in het Japans, door de Japanse dichteres Maria Assumpta Mitsue Hisatsune, die uit haar verre vaderland naar Vlaanderen kwam om er onze taal te leren.
Reeds eerder vertaalde zij Felix Timmermans’ «Adagio» -bundel en zij maakte van het boek — wij hadden de eer het te mogen recenseren — een biezonder stijlvolle uitgave, met de voorname soberheid van een ikebana - kunstwerk. De parasol was bij haar ongetwijfeld in goede handen.

*******