Op bezoek bij Tonet Timmermans

Een veelbelovende jonge kunstenares

Door Denijs Peeters – naar aanleiding van een tentoonstelling in Diest

Het was een mooie dag, de zon had zich bij de komst van de lente stralend over de aarde gezet toen ik belde aan het grote witte huis in de De Heyderstraat te Lier. Gommaar kwam opendoen. Hij wist waarvoor ik gekomen was en zei : « Tonet zal aanstonds komen. Wacht hier even », en hij liet mij een grote kamer binnen.
Tegen de muur van de schouw hing een groot portret van Felix Timmermans, geschilderd door Baron Isidoor Opsomer. Boven het handteken van de kunstenaar had het penseel geschreven : « Aan mijn goede vriend Felix Timmermans ».
Het is een Opsomer op zijn best. Talrijke schilderijen van Felix Timmermans hingen aan de muur. Schilderijen, die te weinig worden gewaardeerd en waarover wel eens uitvoerig mag geschreven worden.
Flor Van Reeth had gelijk toen hij in « Ons Volk Ontwaakt » van 16 Juni 1921 de aandacht vroeg voor het schilderwerk van Timmermans. Toen kwam Tonet binnen en samen gingen wij naar haar atelier. Wij spraken die eerste zonnige namiddag vóór het open raam, met vóór ons de prachtige St.-Gommarustoren, over de schilderkunst en over haar werk.
Want Tonet Timmermans schildert en wie haar werk heeft gezien moet eerlijk bekennen dat zij bij de beste jongeren van haar generatie mag gerekend worden. Zij is persoonlijk, zij is zichzelf.
Zij vertelde ons over haar jeugd, over haar leerjaren en over de schilders, die haar waardering meedroegen. Nadien liet zij haar werk zien, prachtige schilderijen en waterverftekeningen, alles om blijven voor te staan en om ervan te genieten. Toen ik tegen de avond haar atelier verliet en met blijdschap naar de stad terugkeerde heb ik steeds gedacht aan haar schilderijen. Eerst enkele weken later schreef ik mijn bevindingen erover neer.

Tonet Timmermans werd te Lier geboren de 26 Maart 1920 als derde dochter van Felix Timmermans. Van jongsaf is zij opgegroeid in de kunst, in het genieten van de schoonheid en in de schilderachtige atmosfeer van de huiskamer.
Want haar vader was schrijver en schilder en hoe dikwijls heeft hij niet geschreven met het hart van een schilder.
Denk aan « Pallieter », « Het Kindeke Jezus in Vlaanderen » « Pieter Brenghel », « Adriaan Brouwer » en andere grote werken die zo aantrekkelijk zijn om de woordelijke uitbeelding van de schilderachtige aspecten.

In haar vader had Tonet Timmermans een goede leermeester, die haar hart van jongsaf als een grote poort heeft opengezet om de schoonheid, die iedere dag meebrengt en verschillend is, te laten genieten. Hij leerde haar de geest van de Primitieven aanvoelen en liet haar gekleurde platen zien van de werken van deze grootmeesters. Zij hadden de binnen-pit van de schilderkunst en om de geest van hun werk volledig te verstaan, nam de vader zijn dochter mede naar de musea's en plaatste haar voor het echte werk van deze grote figuren.

De drang om te schilderen zat van jongsaf in het bloed van Tonet Timmermans. Zij werd leerlinge aan het Hoger Instituut voor Sierkunde te Ter Kameren bij Brussel en legde zich vooral toe op de grafiek. Een van haar bijzonderste leermeesters aldaar was Joris Minne. Maar tijdens de oorlog bracht de dagelijkse reis van Lier naar Brussel talrijke moeilijkheden mede en , door Felix Timmermans werd voorgenomen zijn dochter verder te laten studeren bij de Antwerpse schilder en grafieker Staf de Bruyne.
Buiten een bezoek aan het atelier van De Bruyne en een gemoedelijk namiddagpraatje over de schilderkunst is daar niet veel van gekomen want de reis naar Antwerpen bracht dezelfde moeilijkheden mede als haar dagelijkse tocht naar Brussel. Tonet Timmermans bleef thuis en wat haar overbleef was de zelfstudie van het werk der grootste schilders.

Maar intussen begon zij te tekenen.Zij illustreerde het luxueuse vertelselboek van Janneke en Mieke, « Een parelvisser bij Neptunus » van Albe, en « Felix Timmermans vertelt » van Felix Heidendal. Haar grootste grafisch werk is echter de uitbeelding in 412 platen van de legende van Genoveva van Brabant, waarin een grote inspiratie en een sterke technische vaardigheid samengaan. Tonet Timmermans voert ons terug naar de geest van de middeleeuwen, maar wij voelen ons ook in de geest van onze tijd. Zij hecht een groot belang aan het uittekenen van het detail waardoor deze tekeningen winnen aan spanning en stijl.

Zij draagt naast de primitieven een grote verering toe aan het werk van Pieter Breugel, El Greco, Manet, Van Gogh, Suzanne Valadon en bij de meer moderne schilders aan Bracque, De Vlaminck, Rousseau en aan de Vlamingen James Ensor en Baron Isidoor Opsomer. Haar bijzonderste voorkeur geniet echter de Fransman Raoul Dufy. Maar met geen dezer schilders draagt het werk van Tonet Timmermans verwantschap, geen één van hen heeft haar beïnvloed, maar langs allen heeft zij de weg gevonden naar haar eigen palet, haar eigen uitdrukking en haar eigen bezieling.
Het werk van Tonet Timmermans kan echter gesitueerd worden als zijnde gegroeid tussen de geest van haar vader en de stielkennis van Raoul Dufy. Nochtans zijn de kernen van het werk van beiden niet terug te vinden in haar werk, maar haar persoonlijkheid spruit voort uit deze samenvloeiing.
Wat tot de ontwikkeling van haar persoonlijkheid ongetwijfeld heeft bijgedragen zijn de vele reizen die Tonet Timmermans heeft gemaakt in het buitenland. Zij bezocht Holland, Duitsland en Zwitserland, maar het liefst verbleef zij in Italië en het zuiden van Frankrijk. Door te reizen heeft Tonet Timmermans haar werk verruimd en heeft zij een breder inzicht gekregen in haar werk. Haar techniek is hierdoor sterker geworden en haar durf groter, haar palet vaster en haar kleuren heviger. Want Tonet Timmermans houdt van de kleur, van de zuivere kleur zoals zij leeft in de natuur.
Kleuren leven en daarom geven zij het leven aan een schilderij.

Er zit zon in haar werk en het is alsof de zon de kleuren geeft aan de figuren die zij schildert. De frisheid der kleurengamma's geven de harmonie aan iedere schilderij of zij nu een stilleven schildert of een compositie. Zij ziet de kleuren zoals Van Gogh en Dufy, zij eerbiedigt de kleuren omdat in iedere kleur de helderheid leeft van de zon. Iedere schilderij is gezond, helder, fris en jong, alles is spontaan op het doek geborsteld en iedere schilderij heeft haar bekoorlijkheid en haar speciale uitdrukking.
Zowel in het jazzorkest als in de villa « La Palle » die zij in Stresa heeft geschilderd, evenals in « De clown en de fluitspeler ». Het zijn Vlaamse kleuren, waarin de weergave van de gezonde geest en opvatting van de kunstenares worden weergegeven. Hoe sterk afgetekend staat de clown in het wit met een groen sluier om de lenden, de linkerhand met een roze bloem omhoog in de lucht, terwijl de rechterhand een banjo vasthoudt, tegenover de fluitspeler met rode mantel, groene vest en geruite broek, die tegen zijn rug aanleunt.
Verschillende kleuren, die een hevige en opvallende uitdrukking geven, zijn de afwisseling van deze twee figuren, maar versmelten hen tot een groot harmonieus geheel. Prachtig.
Tonet Timmermans heeft een goede hand om te schilderen, het is duidelijk zichtbaar dat dit schilderij de uitwerking is van haar persoonlijke groei, gedacht en uitbeelding.
Gans anders van kleurenschakering is « De Foordanseres ». In een lang kleed van boven naar beneden afwisselend met rode en gele strepen wordt zij, met een blauwe bloem in haar hand, door de foorkramer op de voorgrond van het theater gebracht om aan de menigte voorgesteld te worden. De houding van de danseres is schuchter en terughoudend tegenover de vrije manier van handelen van de foorkramer.
Hij draagt een trui met groene en dunne blauwe strepen, een bruine sjaal die overeenstemt met zijn ros haar dat onder zijn muts uitsteekt.
De scherpe tegenstelling komt tot uiting in de kleuren waarin Tonet Timmermans beide figuranten aflijnt, evenals in de derde figuur op dit schilderij : de kassierster die in een gemakkelijke houding van achter de toog alles aanziet. Zou men deze schilderij gewaagd noemen ? Neen, zij spreekt alleen van een grote stielkennis en van de durf van de kunstenares om de tonaliteiten waarin de personen zijn uitgebeeld te laten harmoniëren.

In andere tonen maar met dezelfde vaardigheid en met de meeste durf die Tonet Timmermans ooit heeft aangewend geeft het schilderij « De Fruitschotel » het bewijs van haar persoonlijkheid.
De vruchten der aarde pronken in de majesteit der kleuren, zij wisselen zodanig af dat alle tonen onderling verschillend zijn. Het zijn de vruchten uit het land van belofte, geschilderd in de kleuren die zo sterk zijn als de stralen van de zon.
Dit ganse schilderij is gevuld met vruchtbaarheid, er zijn geen leemten in haar doek, zoals dit meestal voorkomt in de stillevens van andere schilders. Het is een parel waarin de abrikozen schitteren naast de appelen en de druiven, het is de oogst uit de wijngaard die op het schilderij overgaat in een glorie van onvergetelijke vreugde. Van dit schilderij kan iedereen snoepen als van de vruchten zelf ; men wil de vruchten van het schilderij nemen, maar zij zijn geschilderd en het is alleen de geest van de natuur, die door Tonet Timmermans zo prachtig is weergegeven, die spontaan en dringend de komst oproept van de zomer.
Daartegenover ademt « De Aanbidding van de Drie Koningen » een andere atmosfeer ; de geest van het Oosten. Vele Vlaamse schilders hebben dit onderwerp aangeroerd in hun werk en ook Tonet Timmermans heeft er zich door laten inspireren.

Zij laat, zoals het meestal in de Vlaamse schilderkunst de gewoonte is geworden, het bezoek van de drie koningen aan het goddelijk Kind niet afspelen in onze landelijke stemming, maar plaatst het motief terug in het Oosten. Drie zingende engelen in het blauw zingen boven de stal hun loflied aan God.
St. Jozef met zijn staf in de plooiing van zijn arm en een brandende kaars in een oude kandelaar in de hand, Maria, jong en vol van hemelse genade, draagt een blauw kleed, dat in kleur samengaat met haar mantel waarop haar lange haarlokken neerhangen. Een koning draagt een paternoster en een papegaai in zijn kooi, de andere een kofferke en tussen beiden zit de derde op zijn knieën voor het Kind, de handen samengevouwen en biddend.
Dit oude thema werd door Tonet Timmermans in een vernieuwende vorm uitgebeeld met de detailuitwerking van de oosterse aspecten.
Toch blijft dit schilderij Vlaams omdat de handeling van de personen en de geest van de kleur van onze bodem zijn. De groei van de schilderachtige kracht en van het volle gezonde leven, die straalt uit de schilderijen van Tonet Timmermans, gaat crescendo vooruit, steeds dieper nijpend naar de kern van het menselijk hart, naar de vreugde van de natuur en naar de verbondenheid met haar land.

Zonder twijfel zal met de jaren haar werk in de goede richting, die zij heeft aangewend, evolueren, want zoals in de natuur zal ook na de groei van het zaad de oogst van de vruchten komen. Moge deze schilderkundige oogst zeer groot zijn voor Tonet Timmermans en voor Vlaanderen, dan neemt zij als vrouw en kunstenares een vooraanstaande plaats in tussen de groten van ons volk. 

Ik wens het haar in alle oprechtheid, in alle eerlijkheid en in alle vertrouwen