Zondagavond zitten mama en ik op haar kamer knusjes hand in hand bij elkaar. Nog wat knuffelen net vóór het avondeten. Ik doe haar zoals steeds de groeten van Arsène. En zoals iedere keer weer reageert mama totaal niet. Ze zit gewoon, haar blik op oneindig, voor zich uit te staren. De naam van haar schoonzoon zegt haar dus helemaal niets meer.

En ondanks ik weet dat zij nog maar heel weinig begrijpt van wat ik zeg, vertel ik haar toch dat Arsène deze week naar de dokter moet. Ik spreek haar niet over de CT-scan en dat we daarna een afspraak hebben bij de oncoloog om de resultaten van de chemokuur te bespreken. Ik vertel haar ook niet dat we donderdagmiddag weten hoe het zit met de longtumor.

“Het eerst wat ik ga doen als ik terug onder de mensen mag komen, is naar ‘ons’ ma gaan,” zei Arsène onlangs. Het is bijna 6 maanden geleden dat hij mama nog eens zag en hij mist haar. Dus dat binnenkort Arsène bij haar op bezoek komt, vertel ik mama wel.

Ze kijkt me lachend aan, dan plots weer heel streng. “Neen, mijnheer!”  zegt ze wat verontwaardigd.

Na haar bad is mama vrijdagmorgen vrij slaperig. Ze ondergaat knikkebollend en wat scheef op de stoel hangend het ‘vrijdagmorgen ritueel’: haar haar in de krulspelden draaien, föhnen, de krulspelden uithalen en haar haar mooi opborstelen. Niet één keer kijkt ze op, ze zegt geen enkel woord. Als ik met haar klaar ben, zorgen twee verzorgenden dat mama weer in haar zetel zit.

Even vóór elf uur hebben het personeel alle nog mobiele bewoners van mama’s afdeling in de leefruimte verzameld. Mama en ik zijn er ook. Op deze nationale dag van rouw is hier iedereen samen uit respect voor alle slachtoffertjes van het vreselijk autobusongeluk. Om elf uur valt het leven voor 1 minuut stil. Zelfs de demente oudjes zitten er stilletjes bij. Voelen zij de bedrukte sfeer? Iedereen is aangedaan, iedereen voelt verdriet, iedereen leeft mee met alle ouders en hun familie.

De laatste dagen zijn de gedachten aan de verongelukte kinderen bij mij nooit weg geweest. De meeste kinderen die bij mij leren typen zijn net even oud als de slachtoffertjes. Uitgerekend deze week werd op één van de scholen, de dactyloles voor een weekje uitgesteld omdat de kinderen van het zesde leerjaar maandag op skiklassen vertrokken. Ik ben blij dat ik ze binnen een week terug zie.

In de omslag met de factuur voor de verblijfskosten voor de maand februari, zit deze keer ook een brief. Van zodra ik lees: ‘Betreft: Prijsverhoging dagprijs’ weet ik al hoe laat het is. De directie schrijft dat door de algemene prijsstijging de dagprijs met ingang van 1 april 2010 verhoogd wordt met 4,24 %. De prijsverhoging is goedgekeurd door de Federale Overheidsdienst Economie en brengt de dagprijs nu op 47,90 Euro.

Daarmee behoort het rusthuis waar mama verblijft, zeker nog niet tot de duurste, maar het wordt maandelijks nog meer bijleggen van mama's spaarcentjes. Hoe men ook van bovenhand preekt dat de zorg betaalbaar moet blijven, blijkbaar realiseren zich de mensen aan de top niet dat het verblijf in een rusthuis al lang voor de meeste mensen onbetaalbaar is geworden.

Een doordeweekse zondagnamiddag in maart, samengevat in een muzikaal filmpje van nog geen 2 minuten:

Om dit filmpje op volledig scherm af te spelen, klik op de laatste knop onderaan rechts.

Mama zit zaterdagnamiddag in de leefruimte samen met andere bewoners voor het grote televisiescherm. Vandaag kunnen ze de wielerwedstrijd Parijs - Nice ‘volgen’. Ondanks de lawaaierige commentaar van de reporter is mama, in tegenstelling tot vorige week, vandaag wel ingedommeld.

Als ik haar een zoen geef, wordt ze langzaam wakker. Ze kijkt me met kille ogen aan. Ze blijft me onbeweeglijk aanstaren en doet absoluut niet de minst moeite om mijn zoen te beantwoorden. Ze gunt me zelfs geen glimlach, ze staart me onbegrijpend aan.

Ik verhuis mama met haar zetel naar haar kamer. Zelfs nu we gezellig onder ons tweetjes zijn, blijft ze heel rustig. Op de vele knuffels die ik haar geef, krijg ik nauwelijks reactie. Ze lijkt zo moeilijk bereikbaar vandaag. Tot ze dan toch eindelijk me af en toe glimlachend aankijkt. Ze neemt mijn hand in de hare en ze lacht naar me. Nu kijkt ze me ineens heel lief aan. Ze streelt mijn hand. Daagt er iets bij mama? Ben ik toch nog bekend? Ik neem haar vast en knuffel haar weer. Ze slaat haar armen om mijn nek, zoent me en lacht dan heel uitbundig. We laten elkaar los en zitten weer stil naast elkaar. Tot mama plots met ruwe kracht intens over mijn arm en schouder ‘streelt’. Ze weet van geen ophouden en ik laat haar doen. “Voilà!”  zegt ze na een tijdje en ze houdt op met ‘strelen’. Ze legt haar handen op haar tafeltje, ze wordt heel stil. Haar ogen laten me los en dwalen de kamer rond, ze zakt weer weg in haar eigen Alzheimerwereldje.

Begin maart is er naar jaarlijkse gewoonte op mama’s afdeling de gemeenschappelijke ziekenzalving.

Woensdagnamiddag, rond de klok van twee uur zitten de bewoners en hun familie of vrienden, die aan de zalving deelnemen, al in een grote kring bij elkaar. Bij de oudjes die geen ‘eigen volk’ naast zich hebben, zit een personeelslid. De prachtige klassieke muziek, die op de achtergrond speelt, maakt de stemming nog ingetogener. De pastoor van ons dorp en de pastorale werkster van het rusthuis leiden de plechtigheid. Er wordt gebeden, dan volgt de handoplegging en de zalving.

Laat iedere bewoner gewillig de handoplegging ondergaan, ‘ons mama’ niet. Als de pastorale werkster zachtjes haar handen op mama’s hoofd legt, protesteert ze stilletjes, maar heel duidelijk: “Niet op mijn hoofd!”  Meteen doet de pastorale werkster met een knipoogje naar mij wat mama vraagt en ze houdt haar handen gewoon boven mama’s hoofd.

Als wat later tijdens de communie aan mama de hostie wordt voorgehouden, blijft ze onbeweeglijk zitten en houdt ze de lippen strak op elkaar. De pastorale werkster glimlacht alweer begrijpend in mijn richting en gaat zonder aandringen verder. Marcel daarentegen, die twee stoelen verder zit, hapt meteen toe bij het zien van de hostie. Karoline en ik, - we zitten naast elkaar -, werpen elkaar een blik van verstandhouding toe. “Marcel denkt aan eten!” fluistert ze me verdoken in het oor. Het klinkt misschien oneerbiedig, maar voor velen van deze dementerenden is de heilige hostie gewoon verworden tot een snoepje. Echt begrijpen doen ze deze ganse plechtigheid niet.

Na het slotgebed worden de bewoners en hun familie door de hoofdverpleegster uitgenodigd aan de koffietafel. Iedereen wordt verwend met koffie en cake.

In 2010 riep het magazine ‘CHANGE - THINK POSITIVE’ op zoek naar meer positiviteit in onze samenleving, de eerste complimentendag in België in het leven. Dat was op 21 mei. Vanaf 2011 besloot men om de Nationale Complimenten dag te laten samenvallen met die in Nederland. Zo werd dit jaar in ons land en bij onze noorderburen 1 maart uitgeroepen tot Nationale Complimenten dag.

In beide landen werd iedereen die dag aangespoord om welgemeende complimentjes te geven aan je partner, kinderen, collega’s, vrienden … kortom aan iedereen die er eentje verdient. En een complimentje krijgen is altijd leuk. Eens horen van een ander dat je het goed doet, gewoon weten dat je gewaardeerd wordt, kan je dag beter maken. Een complimentje krijgen, geeft energie en maakt blij.

En ik vind dat het niet bij die ene dag moet blijven. Dat vonden ze ook bij mama in het rusthuis. Ze maakten er deze week gewoon een ‘Complimentenweek’ van. Dus ik ben vandaag nog net op tijd om ook via mijn blog het ganse team dat op mama’s afdeling werkt te complimenteren met hun dagdagelijkse inzet: “Jullie doen het goed en dat meen ik!”

Zondagnamiddag zitten de meeste bewoners van mama’s afdeling in de leefruimte, twee rijen dik, voor de grote televisie. Velen zitten echt geboeid te kijken naar het rechtstreeks verslag van de wielerwedstrijd Kuurne - Brussel - Kuurne. Of ze het nog echt begrijpen wat er zich op het scherm afspeelt, is nog de vraag, maar iedereen lijkt dan toch te genieten. Zelfs mama, op de tweede rij, is niet ingedut en wordt allicht wakker gehouden door het enthousiasme van de commentator. Ze zit tevreden de boel af te kijken.

Als ik bij haar kom, kijkt ze me glimlachend aan. Op mijn “dag mama”  vergezeld van een hele dikke zoen, wordt haar glimlach nog breder en legt ze meteen haar armen rond mijn nek. Ze houdt haar hoofd eventjes tegen dat van mij. Knuffel, knuffel, heerlijk! En dan gezellig met ons tweetjes naar haar kamer, gewoon wat ‘kletsen’ met elkaar en boterhammen eten.

Mama had de laatste tijd vaak ’s nachts stoelgang. “Kan gebeuren en dat is helemaal niet erg. Maar bij je mama wordt het een vieze bedoening. Ze plukt ’s nachts die vuile pamper kapot met alle gevolgen van dien, “ vertelt onlangs een verzorgende mij. “Hoe we jouw ma en het bed soms ’s morgens aantreffen … Dat hoeven wij jou niet uit te leggen hé?” vraagt ze nog.

Dit kon niet langer blijven duren, dat begrijp ik ook. Dus nu slaapt mama in een ‘onrustlaken’. Het is een speciaal hoeslaken, waar aan de bovenkant een zak aan vastzit. De ‘zak’ wordt afgesloten met een rits. Haar hoofd en armen zijn vrij, haar lichaam zit netjes opgesloten in de zak. Mama heeft wel nog voldoende bewegingsvrijheid en toch voorkomt men dat ze haar vieze pamper ’s nachts open plukt.

Alzheimer bekeken door de roze bril van de Belgische tekenares en kun-stenares Cécile Bertrand (° 1953).

Deze cartoons komen uit de gratis brochure "Een andere kijk op dementie" uitgegeven door de Koning Boudewijnstichting.

Wie zei nu weer "Humor is tragiek op zijn kop gezet?"

De Koning Boudewijnstichting bracht in 2010 “Een andere kijk op dementie” uit, een brochure die ideeën over de ziekte van Alzheimer wil bijstellen en corrigeren.

“Mensen die niet goed weten wat voor ziekte dit is, hebben de neiging ons te mijden. Ze voelen zich bij ons niet op hun gemak.” Deze en gelijkaardige uitspraken van personen met dementie waren voor de Koning Boudewijnstichting de aanleiding om een brochure samen te stellen die iedereen wil helpen om beter vertrouwd te raken met dementie.

De brochure wil meer begrip creëren, want patiënten blijven in de eerste plaats volwaardige mensen: dat is het grote uitgangspunt. De brochure brengt nuances aan bij de negatieve beelden die wij van geheugenziektes hebben. Ze is luchtig opgevat en stelt foute opvattingen en misverstanden aan de orde. Ze vertrekt van clichés en vooroordelen, en werpt daar een ander licht op.
 
In de brochure wordt de meest recente medische en psychologische kennis voor een groot publiek vertaald. Een groep wetenschappers heeft zich over de inhoud gebogen. Een beter begrip van dementie zal ons helpen om mensen die met de ziekte te kampen hebben, met meer respect en een groter gevoel van solidariteit tegemoet te treden.

U kunt de brochure in pdf-formaat gratis downloaden op http://www.kbs-frb.be/uploadedFiles/KBS-FRB/05)_Pictures,_documents_and_external_sites/09)_Publications/-FRB-Alzheimer-NL.pdf

Als mama op haar verjaardagsfeestje met een goedkeurende blik te kennen geeft dat ze het glaasje cava best lekker vindt, is deze reactie dan puur toeval?

Als Denise haar tijdens het avondeten vraagt of ze nog wat koffie wil en mama antwoordt: “Graag!” , is dit dan puur toeval?

Als ik na het avondeten het schenkblad naar de leefruimte breng en een minuutje later weer haar kamer binnenkom, reageert mama prompt met: “Ben jij daar nu weer al?”  Is dit gewoon puur toeval?
 
Als mama bij het horen van één van haar Franse lievelingschansons, met haar vermanend vingertje in mijn richting, zegt: “Tu es petite …”, is dit dan puur toeval?

Of toch niet? Ik weet het echt niet meer!

Nelly, de moeder van Erwin Mortier, verblijft sinds vorig jaar op mama’s afdeling. Ze heeft Alzheimer. Haar zoon Erwin schreef een heel ontroerende roman over haar: ‘Gestameld liedboek’. Nelly ’s echtgenoot, die dagelijks bij zijn vrouw op bezoek komt, bezorgde mij een door zijn zoon gesigneerd exemplaar.

Erwin Mortier brengt een beklijvend verslag hoe zijn moeder volledig door de ziekte wordt overmand. Bij het lezen voel je de intense liefde voor zijn moeder, de verschrikkelijke pijn en het verdriet om wat er met haar gebeurt, de onmacht, zijn angst om ook door deze ziekte te worden getroffen.

Ik heb het boek in één adem uitgelezen. Van bij de eerste zin: ‘Mijn moeder heeft me vandaag een stofbeurt gegeven …’, wist ik dat zijn verhaal ook het mijne is. Maar ik krijg het niet zo knap literair neergepend!

Mama en Marcel zitten om 14u al klaar in de kleine leefruimte die we met toestemming van de hoofdverpleegster vandaag gratis mogen gebruiken. Onze twee lievelingen zijn op vraag van Karoline en mij na de middag door de verzorgenden netjes omgekleed in hun ‘zondagse kleren’. Mama en Marcel lijken, al zijn ze beiden nog wat slaperig, alvast klaar voor mama’s verjaardagsfeestje. Een verplegende wipt nog even binnen om te kijken of alles in orde is.
 
Ik ben zonet beneden in de keuken de rolkar gaan halen waarop alles wat ik nodig heb voor de koffietafel netjes en verzorgd op het afgesproken uur klaarstaat. Fantastisch! De taart blijft nog even in de koelkast staan. Terwijl mama en Marcel rustig bekomen van hun dutje, dek ik de tafel.

Ik ben net klaar als Karoline, Denise en wat later mijn vriendin Lydia, haar ma Yvonne en Greta (de vaste gasten van ieder jaar) toekomen. Mama wordt, zoals elk jaar, overladen met allerlei attenties. En al vindt ze blijkbaar al die aandacht wel leuk, toch kijkt ze met haar lege blik dwars door alle verjaardagskaarten heen. Zelfs aan de prachtige orchideeën die ze krijgt, schenkt ze geen aandacht. Het mooi ingepakte geschenkje blijft ongeopend vóór haar liggen, tot wij het voor haar openmaken. Het bloesje, in mama’s lievelingskleuren dan nog wel, zegt haar niets. Mama reageert niet. Gelukkig vindt niemand dat erg. Mama is nu eenmaal een ‘Alzheimerjarige’ en iedereen bedanken doe ik wel in haar plaats.

We drinken met zijn allen een glaasje cava, ook mama en Marcel, en dat vinden zij blijkbaar alle twee best lekker. Na het welkomstdrankje is het tijd voor koffie en gebak. Als ik de taart ga halen, ben ik heel aangenaam verrast. Het hoofd van de keuken toont me lachend de door haar bij de bakker bestelde taart. Ze heeft er aan gedacht om de bakker de opdracht te geven om in chocoladeletters ‘Proficiat Marcella’ op de taart te zetten. Dat vind ik heel attent. Terug boven wordt de taart bewonderd en ‘ma’ Yvonne snijdt ze aan. Koffie, thee en gebak en een leuke babbel. En het is echt mama’s feestje: ze wordt door iedereen verwend en geknuffeld. Af en toe lacht ze, af en toe sluit ze de ogen, soms lijkt ze er even echt bij te zijn, soms lijkt ze heel ver weg. Maar mama geniet, iedereen geniet.

Alleen jammer dat Arsène er nu niet bij kan zijn. In afwachting van de zesde en (voorlopig?) laatste chemokuur volgende week maandag, leeft hij nog steeds noodgedwongen in quarantaine. Ik weet dat hij verlangt om mama terug te zien. Misschien binnen enkele weken? Maar hij wordt vandaag hier door iedereen gemist, alleen door mama niet.

Het gaat de laatste tijd echt ‘goed’ met mama. Het is een plezier om bij haar op bezoek te gaan, ze is meestal goedgezind. Mama hunkert voortdurend naar ‘aandacht krijgen’. Als ik bij haar op bezoek ben 'entertainen' we elkaar vooral door het non-stop geknuffel en het vele gezoen. Mama brengt me, met de vele grimassen die ze met haar nog steeds heel expressieve gezichtje maakt, vaak aan het lachen. Haar soms wisselende gemoedstoestanden, het plotse overgaan van een lach in een traan, daar stoor ik mij niet meer zo erg aan. Dit hoort bij haar ziekte.

Mama’s niet te begrijpen taaltje, wordt nog heel zelden afgewisseld met een korte en duidelijke zin. Mijn gekke ant-woorden op mama’s gekke vragen, zorgen voor die absurde conversatie tussen ons. Maar mama vindt niks abnormaals aan ons ‘gesprek’ en ook mij deert die rare babbel niet. Het is ónze manier van communi-ceren met elkaar en dat hoort nu eenmaal bij de ziekte.
 
Als mama, nadat ze me overlaadt met tientallen koosnaampjes, mij ineens streng, en met een vermanende vinger in mijn richting, aanspreekt met: “Neen, mijnheer!”, dan reageer ik niet boos. Ik probeer, hoe pijnlijk het ook blijft, te aanvaarden dat ze mij niet meer kent. Ook dat hoort bij haar ziekte.

Mama is niets meer zonder de hulp van de verzorgenden, ze geven haar eten en drinken, ze wassen haar, ze kleden haar aan en uit, brengen haar naar het toilet en leggen haar in bed. Voor alles is ze afhankelijk van anderen. Mama heeft 24 op 24 uur verzorging nodig. Maar komt door haar ziekte, dat is Alzheimer!

Enkele dagen geleden sprak ik in het rusthuis met de verantwoordelijke van de keuken. Ik was langs geweest om de koffietafel te bespreken voor mama’s verjaardagsfeestje op zondag 19 februari en de ingevulde lijst met alle benodigdheden af te geven. Tot tweemaal toe heb ik duidelijk op de lijst vermeld: cafeïnevrije koffie! Het hoofd van de keuken verzekert mij dat ik op mijn twee oren mag slapen: de koffie zal cafeïnevrij zijn.

Tot nu toe krijgen de bewoners van het rusthuis bij het ontbijt, tijdens het vieruurtje en bij het avondeten enkel gewone koffie te drinken. Maar voor wie jarenlang de gewoonte had ‘déca’ te drinken, is ná opname in het rusthuis de plotse omschakeling vaak een probleem. Zenuwachtigheid, klamme handen, tot zelfs hartkloppingen toe. Het hoofd van de keuken vertelt mij: “We hebben de laatste tijd meer en meer vraag naar ‘déca’ van de bewoners zelf. Het staat op onze agenda om te bespreken.”

Mama is op 14 februari jarig. Ze wordt op Valentijnsdag 82 jaar. Hoewel mama niet beseft dat ze binnenkort weer een jaartje ouder wordt, willen wij dat naar vaste gewoonte vieren.

Na overleg met Arsène, die kan er jammer genoeg niet bij zijn door zijn noodgedwongen ‘quarantaine’, heb ik alvast op zondagnamiddag 19 februari een klein verjaardagsfeestje gepland. De ‘vaste’ gasten : Denise, Karoline en Marcel, Lydia en haar ma Yvonne en Greta zijn uitgenodigd op de koffie.

De hoofdverpleegster heeft net zoals vorig jaar haar toestemming gegeven om het gezellig samenzijn in alle privacy in de kleine gezellige leefruimte op mama’s afdeling te laten doorgaan. Ze begrijpt dat mama de drukte in de cafetaria niet meer aankan. Een door mij ingevulde lijst met benodigdheden zoals koffiekopjes, messen, vorken, lepeltjes… , incluis de verjaardagstaart, koffie en thee is afgegeven aan het hoofd van de keuken. Het keukenpersoneel zal op die zondag zorgen dat alles netjes klaar staat op een kar, die ik kan meerollen naar mama’s afdeling. Zelfs de taart zal aangesneden zijn. Ik hoef enkel nog boven in de leefruimte de tafel te dekken en de gasten te ontvangen. Wat een service, hé!

Donderdagavond krijgen we vanuit de materniteit een telefoontje van een heel gelukkige Karoline: ze is zonet voor het eerst oma geworden. Een kleindochter, Jade is haar naam. Karoline is onbeschrijflijk blij en vertelt uitbundig over de pasgeborene. Alles is opperbest verlopen, mama en dochter maken het goed. De nieuwbakken papa, Karoline ’s zoon, is zo fier als een gieter op zijn jonge spruit.

Zoals elke geboorte is dit niet alleen voor de jonge ouders, maar ook voor de grootouders een groot emotioneel gebeuren. Karoline is in de zevende hemel met de kleine Jade, maar dat Marcel met haar samen niet in de materniteit op kraambezoek kan komen, doet haar pijn: “Het snijdt door mijn hart dat Sofie’s mama en papa hier met hun tweetjes zijn en dat ik hier weer alleen sta … “  Ze mist op zulke belangrijke momenten wel heel erg haar man.

Ik zat al een hele tijd met het spookbeeld in mijn hoofd: wat als er op een goede dag iets verkeerd zou gaan met seniorennet? Zou het mogelijk zijn dat gans mijn dagboekblog ooit verloren ging? Ik mocht er niet aan denken dat al die souvenirs, goed of slecht, plezierig of intriest, plots zouden kunnen verdwenen zijn. Langzaam aan groeide het besef dat ik van al mijn schrijfsels iets tastbaar wou, ik wou het - lekker ouderwets - , op papier.

Zo besloot Arsène enkele tijd geleden om een boek te maken van mijn blog. Weken werk kostte het hem om de lay-out te maken: hij maakte een boek, met foto’s geïllustreerd, en een ander boek met enkel de teksten. Dan nog enkele dagen geduldig wachten tot de boeken ergens ver weg in de USA gedrukt waren en ons verzonden.
 
Tot uiteindelijk de postbode aan onze deur stond met een groot bruin pak. Eens uitgepakt, stond ik er wat sprakeloos bij: ik hield een fraai gedrukt boek in mijn handen! Dit was echt iets wat ik al altijd wou en dit boek met mama’s foto op de cover maakt me blij en zal ik voor eeuwig en altijd ‘koesteren’. Diezelfde namiddag kroop ik met het boek knus in de zetel (een boek leest voor mij zoveel aangenamer dan een tekst op een computerscherm).

Het boek vertelt mijn verhaal van mama’s leven sinds haar opname in het rusthuis op 2 november 2006, haar toenemende aftakeling door de ziekte van Alzheimer, hoe we samen verdriet hebben gehad om wat er gebeurde, maar ook hoe we samen nu nog flink kunnen lachen.
 
Toch maken de teksten en de foto’s in het boek heel wat emoties los. Het ene moment word ik er indroevig van en stromen de tranen over mijn wangen, het andere moment word ik er dan weer vrolijk van. Maar toen ik die eerste avond ook het boek meenam naar bed en tot half twee lag te lezen, werd daarna mijn nachtrust verstoord door de meest gekke en beklemmende nachtmerries over mama en haar monsterlijke ziekte. De volgende morgen besloot ik het toch wat rustiger aan te doen met het lezen van mijn dagboek.

De laatste tijd schrijf ik weinig berichtjes op mijn blog. Trouwe lezers vragen mij bezorgd of er iets scheelt, of er iets mis gaat?
 
Eigenlijk niet. Arsène verdraagt zonder morren de ongemakken van de vierde chemokuur, die gelukkig voor hem ietsje minder erg zijn dan de vorige keren. Als alles goed gaat, moet hij op 23 januari naar het ziekenhuis voor de volgende kuur. Mijn rugpijnen vallen ook mee de laatste tijd. Met de nodige pijnstillers kan ik de pijn min of meer in bedwang houden. En met ‘ons’ mama gaat het zeer ‘goed’ de laatste weken. Ze is meestal opgewekt als ik er ben en haar vrolijk lachend gezichtje maakt mezelf ook telkens weer blij.

Als ik van elk bezoekje een bericht plaatste, zou ik in herhaling vallen. In de late namiddag ga ik naar haar toe en zoeken we zoals altijd de intimiteit van haar kamer op. Mama neemt me vast, overlaadt me met lieve woordjes: “Kom hier, mijn zoeteke … Kom bij mij, oh gij, gij zijt mijn zoetebie …” Woorden en hele korte zinnen die ze nog niet vergeten is. Haar stem horen doet deugd. Daarbij knuffelt ze er op los, ze overlaadt mij met zoenen en ik haar. Ik help haar naar goede gewoonte met het avondeten. We genieten gewoon van elkaar.

Ook Denise deelt in dit alles mee. Gisteren zaten ze nadat mama klaar was met het avondeten, hand in hand. “Kom,” zei mama lachend tegen Denise, “kom, we zijn weg!” “Ja, Marcella we zijn weg,” antwoordde Denise. Mama in haar zetel veilig achter het tafeltje opgesloten, kan helemaal niet weg. Ze maakt zelfs geen aanstalten om op te staan. De twee blijven gewoon hand in hand zitten en kijken elkaar vertederd en glimlachend aan. Zoveel warmte en genegenheid is niet altijd te beschrijven.