Aangeleerde liefde

Zebravink valt op karikatuur van moeder

Zebravinkmannetjes willen het liefst een vrouw die hun moeder overtreft. Leidse biologen laten met een elegant experiment zien welk leerproces er achter die overdreven voorkeur steekt. Met die nagellakproef werpen ze nieuw licht op de vraag waarom mannetjes en vrouwtjes er vaak zo verschillend uitzien.

Het werd even lastig toen de goede nagellak plotseling niet meer in de winkel te krijgen was, vertelt Carel ten Cate, gedragsbioloog aan de Universiteit Leiden. “Gelukkig had de fabrikant nog wel een voorraadje dat we mochten hebben.” De nagellak – ‘snavellak’, zegt hij een keer per ongeluk – was nodig om de snavels van witte zebravinkjes in acht kleuren te verven: van flets oranje tot felrood. Waarom?

“Wij doen onderzoek naar de partnerkeuze van zebravinken”, antwoordt de bioloog. “De mannetjes baseren hun keuze vooral op uiterlijk. Als alle dieren wit zijn, zoals in ons experiment, hebben ze alleen de snavelkleur van de vrouwtjes om op af te gaan. En die kunnen we met nagellak eenvoudig veranderen.” Samen met zijn collega’s Machteld Verzijden en Eric Etman heeft hij een artikel geschreven dat deze week verscheen in vakblad Current Biology. Gelakte snaveltjes spelen er de hoofdrol in.

In eerder onderzoek was al bewezen dat zebravinkmannetjes die door witte ouders zijn opgevoed, vrouwtjes minder aantrekkelijk vinden als die dezelfde snavelkleur hebben als hun eigen vader. Dames met een snavel in de kleur van moeder vallen juist erg bij ze in de smaak. Van nature hebben vrouwtjes een oranje snavel en mannetjes een rode, en dus is oranje favoriet bij de mannen. Maar als de snavelkleuren met behulp van nagellak verwisseld werden, dan waren de voorkeuren van de mannetjes dat later ook. Ten Cate: “Die voorkeur ligt dus niet genetisch vast. Hij wordt ingeprent tijdens de jeugd van de vogels.”

Het nu gepubliceerde onderzoek lijkt op deze eerdere proef. Voor dit experiment werden broedende paartjes zebravinken in twee groepen verdeeld. Bij de ene groep werden de snavels gelakt in kleuren die dichtbij hun natuurlijke kleur lagen. Van de andere groep maakten de onderzoekers ook nu een soort travestieten: de mannetjes kregen oranje snavels, de vrouwtjes rode. Na het lakken bracht elk paartje hun jongen groot. Samen, want zo doen zebravinken dat. En ze lieten hun huwelijken niet verpesten door de veranderde snavelkleuren.

Waar vielen de zoons uit deze nesten op toen ze volwassen waren, was de onderzoeksvraag. Ze kregen de keuze uit acht vrouwtjes, vertelt Ten Cate, met snavels die in kleur varieerden van lichtoranje tot dieprood. “Om hun voorkeur te testen, zetten we ze in een soort arena, een grote kooi met acht kleinere eromheen. Het mannetje zat in het midden, de vrouwtjes eromheen. Voor elk mannetje, in totaal 35 stuks, werd twee keer 20 minuten lang genoteerd welke vrouwtjes hij toezong.”

Het resultaat was duidelijk: de heren voelden zich het meest aangetrokken tot dames met een snavel die nog ‘vrouwelijker’ van kleur was dan die van hun moeder. Voor de ene groep betekende dat extra licht oranje, voor de andere juist het felst mogelijke rood. Van alles wat bij vaders snavelkleur in de buurt kwam, moesten ze niets hebben, of dat nu rood of oranje was. Ze gingen dus af op het verschil in snavelkleur tussen hun beide ouders en gingen voor de zekerheid maar helemaal aan de kant van moeder zitten met hun voorkeur.

Het mechanisme hierachter heet ‘peak shift’, vertelt Ten Cate. “Je kunt het zien als een bijproduct van het eigenlijke leerproces, dat erop is gericht om mannetjes van vrouwtjes te kunnen onderscheiden. Het ligt voor de hand dat dit niet alleen bij de snavels van zebravinken een rol speelt, maar bij allerlei kenmerken van vogels en andere gewervelde dieren. Het lijkt misschien een detail, maar de evolutionaire consequenties daarvan kunnen groot zijn. Dit leermechanisme kan namelijk veroorzaken dat verschillen tussen de seksen in een soort steeds groter worden. Het zou ook een opstapje kunnen zijn voor de opsplitsing van een soort in twee nieuwe.”

Wat zegt dit nu over de voorkeuren van mensen? Hebben mensenvrouwen hun relatief grote borsten te danken aan peak shift? Ten Cate: “Dat is een denkstap die ik zelf niet zou durven maken. Maar ik ken wel een onderzoek dat aantoonde dat mensen partners kiezen die meer op hun ouders lijken dan door toeval kan worden verklaard. En ook een waaruit bleek dat karikaturen van bekende mensen veel gemakkelijker worden herkend dan foto’s van die mensen. Dat is ook een voorbeeld van peak shift.”

Elmar Veerman

(Noorderlicht Nieuws)