Dierenmummies

Dierenmummies zijn, zoals de naam al zegt, mummies van dieren. In het oude Egypte werden niet alleen mensen, maar ook dieren soms gemummificeerd. Er waren verschillende redenen om dieren te mummificeren: als voedsel voor de doden, als huisdier voor het hiernamaals, als offer aan de goden, of omdat het een heilig dier was.

Meer dan 50 dierenmummies zijn van 24 april 2008 tot en met 1 maart 2009 te zien in de tentoonstelling Dierenmummies in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Daarvoor zijn diverse mummies met een CT-scanner onderzocht.

Redenen om dieren te mummificeren

Dierenmummies werden, zoals gezegd, om andere redenen gemaakt dan menselijke mummies. Aan de buitenkant van een dierenmummie kan je meestal niet zien waarom het dier gemummificeerd is. De reden wordt pas duidelijk wanneer je ook de vindplaats kent of de mummie inwendig hebt onderzocht. In het oude Egypte had men vier verschillende redenen om een dier te mummificeren.

Mummie van een kat

Ten eerste werden dieren (of delen van een dier) gemummificeerd om als voedsel te dienen voor de overledene. De dierenmummie werd dan met ander voedsel en andere grafgiften in het graf gezet.
Soms werd er een mummie van een huisdier gemaakt, om het voor de eeuwigheid te bewaren. Dit is een tweede soort dierenmummie. De huisdieren werden niet gedood om met hun baasje begraven te worden. Zij werden gemummificeerd wanneer ze stierven, bewaard, en later bijgezet in het graf van hun eigenaar. Zo waren zij weer samen in het hiernamaals.
Een derde soort dierenmummie was die van de heilige dieren. Dit waren diersoorten die verbonden waren aan een bepaalde god of godin. Deze ziel van een god of godin kon bij een bezoek aan de mensenwereld plaats nemen in het lichaam van het dier. De heilige dieren werden bij een tempel verzorgd en dan na hun dood gemummificeerd en in speciale graven geplaatst. Per tempel was er maar een heilig dier.
De vierde soort mummies was die van de offergaven. Wanneer iemand een tempel bezocht, kon die persoon een dierenmummie kopen om te offeren aan de god van de tempel. De Egyptenaren hoopten zo dat hun gebeden verhoord zouden worden of wilden de goden bedanken voor iets dat zij hadden gedaan.

Manier van mummificeren

Waar de dieren gemummificeerd werden, is helaas niet bekend. Wellicht was dit net als bij menselijke mummies in een werkplaats of tent. Wel is bekend dat de manier waarop de dieren gemummificeerd werden per periode en per diersoort verschilden. Een groot dier is natuurlijk moeilijker te mummificeren dan een klein dier. Een Apis-stier, de heilige stier die vereerd werd in de stad Memphis,  kreeg bijvoorbeeld een uitgebreide mummificatie waarbij zijn inwendige organen apart werden gemummificeerd. Vogels werden eenvoudig ondergedompeld in pek of hars en daarna in linnen gewikkeld. Dieren als slangen en vissen werden misschien eerst gedroogd voordat zij in linnen werden gewikkeld.

Kom met hars. Hars diende om de mummies te balsemen. Vogels  werden eenvoudig in een vat met gesmolten hars of pek ondergedompeld.

Dierenmummies in het museum

De collectie Egyptische mummies van het Rijksmuseum van Oudheden is internationaal een van de belangrijkste verzamelingen op dit gebied. Naast 31 mensenmummies heeft het museum 73 dierenmummies. De mummies zijn ongeveer 2000 jaar oud. In de 18e en 19e eeuw werden mummies vaak kapot gesneden om de inhoud te bekijken. Het Rijksmuseum van Oudheden, dat sinds 1818 bestaat, heeft dat vrijwel nooit gedaan. De eerste directeur van het museum was hier namelijk al geen voorstander van. De collectie mummies van het museum is daarom heel groot.

Van de dierenmummies zijn in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam röntgenfotos gemaakt. Ook zijn enkele mummies onderzocht met een CT-scanner. Zo werd veel over de inhoud van de dierenmummies bekend zonder ze te hoeven beschadigen. Met de fotos en scans konden de diersoort, doodsoorzaak, leeftijd bij overlijden en toegepaste mummificatietechniek vastgesteld worden.   

Een aantal dierenmummies ligt tentoongesteld in speciale stofvrije vitrines in een ruimte waarin ook temperatuur, luchtvochtigheid en lichtsterkte ideaal zijn. Vandaar dat het op de afdeling Egyptenaren wat donkerder is dan in de rest van het museum.

Krokodillenmummies in de tentoonstelling 'Dierenmummies'

De mummies die niet in het museum zijn opgesteld, en al het andere organische materiaal uit de collectie, worden bewaard in een speciaal depot. In deze ruimte kunnen temperatuur en luchtvochtigheid worden geregeld.

Soms moeten kwetsbare mummies gerestaureerd worden. Losse windsels worden bijvoorbeeld vastgezet. Om verlies van fragmenten in de toekomst te voorkomen en de mummies verder te beschermen, hebben sommige een 'hoes' van zijdecrepeline gekregen. Zijdecrepeline is een dunne, doorzichtige stof die nauwelijks te zien is. Deze bescherming kan zo nodig eenvoudig weer worden verwijderd.

Meer weten?

Meer dan 50 dierenmummies zijn van 24 april 2008 tot en met 1 maart 2009 te zien in de tentoonstelling Dierenmummies in het Rijksmuseum van Oudheden.

Bij de tentoonstelling is een boekje verschenen:
Esther Holwerda, Dierenmummies, uitgave Rijksmuseum van Oudheden, Leiden 2008 -  ISBN 978-90-71201-18-9

Zie ook de website www.dierenmummies.nl

(Museumkennis Nederland)