Agressie van mannen tegen vrouwen is normaal bij chimpansees. De dames lijden daaronder, maar hebben blijkbaar weinig keus. Want ze hebben het vaakst seks met de mannen van wie ze de meeste klappen krijgen.

Eind vorig jaar kwamen ze al in het nieuws met de ontdekking dat chimpanseemannen oudere vrouwtjes aantrekkelijker vinden dan jonge. Nu publiceren Martin Muller en collega’s van twee Amerikaanse universiteiten weer een opzienbarende uitkomst van hun apenonderzoek. Vrouwenmishandeling gaat bij chimpansees hand in hand met seks. Geweld loont blijkbaar, stellen de antropologen in het vakblad Proceedings of the Royal Society B.

Het was geen gemakkelijk onderzoek, daar in het tropische bos. Ruziemakende chimpansees lokaliseren is nog niet eens zo heel moeilijk, want ze krijsen er luid bij en voeren vaak een hele show op met losgerukte takken en rechtopstaande haren. Maar als je dat systematisch in kaart wilt brengen, ben je wel even bezig. De onderzoekers gebruikten de gegevens van tien jaar gedragsobservaties onder de chimps in het Oegandese Kibale National Park.

Ze wilden weten of de agressie van mannetjes tegen vrouwtjes een vorm van seksuele dwang is. Als dat zo is, moet je dit aan drie dingen kunnen zien, schrijven ze. De vruchtbaarste vrouwen zullen het hevigst belaagd worden, de meest belaagde vrouwen zullen het vaakst paren en de mannetjes zullen vooral paren met de vrouwen die vaakst het slachtoffer zijn van hun agressie. Allemaal voorspellingen die goed te toetsen zijn.

En het klopt ook allemaal, stellen Muller en zijn medewerkers. Chimpanseedames die nog nooit moeder zijn geworden, zijn minder vruchtbaar. Ze worden gemiddeld pas na ruim duizend paringen zwanger, terwijl dat getal na het eerste kind onder de vijfhonderd ligt. Mannen doen het liever met zo’n ervaren vrouwtje. En die dames worden ook veel vaker het slachtoffer van geweld, zoals voorspeld.

De ervaren chimpanseevrouwen zijn het aantrekkelijkst voor de mannen als ze in hun vruchtbare periode zijn, wat goed te zien is aan hun gezwollen achterwerk. Dat is precies de periode waarin ze het meest worden geslagen en bedreigd, blijkt uit de observaties. Er was bovendien een duidelijk verband tussen agressie en paringen. Hoe meer er binnen een tweetal werd geslagen, hoe meer seks ze met elkaar hadden. De rang van het mannetje in de groep maakte daarbij niet uit, dus het was niet zo dat dominantie de achterliggende oorzaak van zowel slaag als seks was. 

Je zou kunnen denken dat de ruzies een bijproduct zijn van het feit dat mannen nu eenmaal vaker en langer rondhangen bij een vruchtbaar vrouwtje. Maar die vlieger gaat niet op, aldus de onderzoekers. Het verband tussen gewelddadigheden en paringen blijft namelijk ook in stand als de duur van het samenzijn erin wordt verrekend.

Is het nu zo dat de vrouwen zelf kiezen voor een agressieve sekspartner, of zijn ze echt het slachtoffer van seksueel geweld? Het laatste, menen de onderzoekers. Ze baseren zich daarbij op stresshormonen, te meten in de urine van de apen. Om dat te kunnen doen, hebben veldonderzoekers zeven jaar lang klaargestaan met een plastic zak aan een twee meter lange stok, om die in de stroom te houden wanneer een chimpanseedame vanaf een tak omlaag plaste. Waren ze te laat, dan konden ze nog wat vocht van het onderliggende bladerdek in een pipet opzuigen, hoewel dat natuurlijk minder trefzeker was.

Vrouwelijke chimpansees met kinderen hadden duidelijk meer stress in hun vruchtbare periode, wanneer ze veel geweld over zich heen kregen, dan daarbuiten. In de urine van kinderloze seksegenoten was zo’n piek niet te vinden. Keihard bewijs is het niet, maar het is wel een aanwijzing dat de dames zich niet voor hun lol laten molesteren.

Waarom gaan ze er dan niet met één mannetje vandoor tijdens hun vruchtbaarheidspiek? Die zou dan zonder geweld aan zijn trekken kunnen komen, en het vrouwtje heeft verder van niemand last. Het antwoord is al bekend uit eerdere onderzoeken. Chimpanseevrouwen kunnen het maar beter met veel mannen doen, omdat daardoor onduidelijk is wie de vader is van het kroost. Zo beschermen ze hun kind tegen geweld van diezelfde mannen, die niet graag hun eigen kind doodslaan. Desondanks blijft kindermoord een belangrijk risico in een chimpanseekolonie, schrijven de onderzoekers.

Al met al geeft dit onderzoek niet bepaald een romantisch beeld van het leven van de Oegandese chimps. Wat zegt dit nu over het liefdesleven der mensen? De onderzoekers laten zich daar niet over uit. Maar wie kent niet de uitdrukking ‘meisjes plagen is kusjes vragen’?

Elmar Veerman