2 Januari 1942
Hoe het nieuwjaarsfeest in de vroegere eeuwen werd gevierd.
Het nieuwjaarsfeest ,zoals onze grootouders dat kenden,was feitelijk een feest dat verschillende herdenkingen in zich verenigde,en in de eerste plaats het begin van een nieuw kalenderjaar in het Avondland.
Ons nieuwjaarsfeest staat in verband met de Romeinse kalender welke hier vele eeuwen terug door de priesters werd geregeld.In zekere zin was het een na-feest,waarop spelen,stoeten,maskaraden en zwelpartijen hoogtij vierden.
Toen reeds bestond het gebruik om elkaar met Nieuwjaar ,kleine geschenken te geven, terwijl de waarzeggers en toekomst voorspellers dien dag veel volk aantrok hadden
De Romeinse Nieuwjaars feesten droegen rchter de stempel van zinnelijke en onzedelijke uitspattingen,zodat de kerk ze verbood en op 1 Januari boedpredikanten van stad tot stad en van dorp tot doep trokken om de deelname aan zulke feesten te verbieden.
Het is tot op heden nog onbekend,wanneer de kerk feitelijk begonnen is met Nieuwjaarsdag te feesten, als het tijdstip van de besnijdenis en de naam geving van Jezus Christus
DeFransen vorsten boden echter lang tegenstand aan het kerkelijke verbod,,tot in 1199 een streng verbod door den bisschop van Parijs werd uitgevaardigd.Het duurde echter tot in de 15de eeuw,voor de Fransen er zich bij neerlegden
Het kerkelijk karakter van den Nieuwjaarsdag is echter bij het volk niet kunnen doordringen?Velen weten er zelfs niets vanaf!
Bij ons is de jaarwisseling vooral een overblijfsel uit de Germaanse joeltijd.
De gebruiken van die << Joelfeesten><leven bij ons nog voort in het lawaai maken,nieuwjaarsschietend en knallen van vuurwerk,warmee men toen de geesten poogde af te schrikken en nog weg te jagen.
Op Nieuwjaarsdag moet men zo leven,zoals men gans het jaar zou willen doorbrengen.Niet veel geld uitgeven,maar wel veel geld op zak dragen,en niet naar de dokter gaan;Dan blijft men gans het jaar gezond en kent men gans het jaar gezond en kent men geen armoede.
Het nieuwjaarsfeest der kinderen
Daags voor Nieuwjaar gingen de kinderen, van af s'morgens van deur tot deur,aleen of in groepen om >>Nieuwjaar >> te zingen,In de uitgestoken hand werd dan een koekje met of zonder duikere letters een speculoos of een stuk chocolade,ook een appelsien, of een lekkernij gelegd.De meeste gezongen liedjes zijn nog bewaard in de volksmond of werden opgetekend<< Oud jaar,nieuwe jaar>><<met deze Nieuwjaar sloeg de bakker zijn wijf>>>> Nieuwe jaarke zoet<< >>nieuwjaarke hottetot>>en vooral het fameuze <<Hoog huis,leeg huis,....>>
Aan het Nieuwjaars zingen namen niet alleen de kleinec broekventjes,maar ook de knuppels van enkele jaren oud en zelfs nog grote mensen deel, en er waren er veel die zwaar beladen thuis kwamen....
De blauw geneusde mannetjes kwamen ze dan, meteen <<Kabas><of een zakje op den rug,en een dikken snotneus op de lippen,wel gemoed naar thuis.
Enkele dagen voor Nieuwjaar schreven ze aan de peter en meter een schonen Nieuwjaars brief,en met Nieuwjaar ontvingen,ze ook van deze een schoon geschenk of een geldstuk,waarbij tevens den traditionele peperkoek niet ontbrak.Die peper of << ponte koeken><waren rijkelijk versierd en met suiker belegd,evenals met zilveren blaadjes,suikeren bonen, gekleurde suikeren beeldjes, enz...Voor een paar jaar vergenoegde men zich met gesmolten suiker er op gieten in den vorm van krullen en kronkelsSlechts uitzondering zag men nog een op de oude wijze versierden peperkoek.
Op nieuwjaars morgen gingen de kinderen echter eerst en vooral hun ouders gelukwensen,met een of ander toepasselijk versje dat reeds bestond of dat ze zelf in mekaar hadden gestoken.Heel vaak ook,werden deze gedichtjes op een prachtige wijze op een gekleurde plaat geschreven,en werden ze zo na lezing, aan de ouders aan geboden.
In sommige streken van het Vlaamse land gingen de kinderen dan met den <<rommelpot><uit een oude pot met wat water in,waarop als deksel een varkensblaas was gespannen waarin te midden ,een rieten stokje, instak,dat op en neer bewogen werd en een rommelend geluid teweeg bracht,waarop men met den beste wil echter geen muziekklanken kon ontdekken.
Het kan koud zijn met Nieuwjaar ,zo koud zelfs dat men er kan van omvallen,zoals het liedje zegt;
>> Van de kou kan ik niet fluiten,
Van den honger ben ik flauw,
wilt ge wat geven,geef dan gauw>>
Het kan ook gebeuren,dat de moedige kleine Nieuwjaars zangers niets kunnen los krijgen, en dan zingen ze maar vanijnig:
>> Hoog huis laag huis,
Hier zit een gierige pin in huis>>
Met velen is het echter soms nog wat los te krijgen,waar men het niet zouden verwachten,en als het toch gebeurt dat men niets krijgt dan zingen de leinen
<<honderd jaar na dezen dag,
Kap ze dan den kop maar af>>
En er als er toch gierigaards zijn die niets willen geven en hun hart koud en vast gesloten laten voor die kinderstemmen,dan klinkt het
schamper >>Nieuwjaarke hottetot,
Wilde niks geven,
Blijf in uw kot>>
En het liedje van den bakker,die ook eens niets wou geven,en toch geld had,om zich zat te drinken en zijn vrouw sloeg,is overal bekend
Onze mensen hebben ongetwijfeld in hun streek deze liedjes gehoord of in hun stad of dorp kan het verschillen van woorden.
Eigenaardige gebruiken in Vlaanderen.
In sommige streken waren het echter de grote mensen welke in die dagen hun << kuren> kregen, en dan was voor de kleuters niet aan te raden om in de weg te lopen .
Door de drie koningen werd er dan in het Brabantse met den ezel rond gegaan.De kop van den ezel was gevlochten,uit stro, en daar werd een bezemsteel in gestoken, waarop de << konigen zich schrijlings neerzetten en << reden<<
Onder een paarden deken werd dan een man geborgen welke overal bokkesprongn en balken moest uithalen,zodat de bengels den schrik om het hart sloeg als ze dat scharminkel aan het werk zagen.Een fooitje van de moeder gleed dan in de uitgestoken hand van een der mannen,en ze gingen verder, om weldra met een worst,boterhammen,pannenkoeken en wafels geladen te ziijn en zich in elken herberg gelaafd te hebben aan een bottel brandewijn.
En de hoepelpaarden welke vroeger gans het Vlaamse land door beroemd waren, leven nog steeds voort: in het geheugen der oude mensen.
Nieuwjaar in het volksgeloof,voorspellingen,en toekomst lezen met Nieuwjaar.
Het is een feit;dat de meeste kerkelijke feestdagen oorspronkelijk verbonden bleven met oeroude denkbeelden;heidense overleveringen en uitingen van van diepgeworteld bij geloof.
Zo is ook met Nieuwjaar,feitelijk moeten we bekennen,dat dit geen verwondering verwekt, vermits vroeger algemeen werd aangenomen dat rond Nieuwjaar men slechts de ogen had te opennen om in de toekomst te kunnen zien.
In sommige streken zou het voldoende zijn op Nieuwjaarsnacht naar buiten te gaan en een kring om zich heen te trekken,om te weten, wat er in de toekomst in de komende maanden,weken zou gebeuren.Stond ener een oorlog voor den deur, dab zou degenen,die zich binnen die kring be, kon het g getrappel van legerpaarden horen en den regelmatige cadans van de laarsen der aanrukkende legerscharen.Als er brand dreigde dan hhorde men reeds het knetteren der vlammen uoit de richting,terwijl zij wier dood aanstaande was, in droevig-troostelozen stoet zouden voorbij trekken.
Wilde men weten,hoe duur het graan zou kosten, dan moest men in Nieuwjaarsnacht gaan luisteren hoe dikwijls de haan zou kraaien.
De meest bekende voorspellingen staan echter in betrekking met de liefde en huwelijk.Met Oudenjaarsnacht bestaat de mogelijkheid dae den toekomstige echtgenoot te zien krijgen o.a. door in het water te turen van een bron of in de schouw te turen,soms ook door dromen op te wekken
Niet minder bekend zijn daarnaast ook de voorsellingen betreffende de dood.Zo was vroeger het geloof zeer verspreid als zou de schaduw van haar of van hem die sterven moest,geen hoofd hebben op oudejaars nacht.
Ook gaan de voorspellingen voor liefde en dood dikwijls samen,.In sommige streken ging op de Nieuwjaarsnacht een meisje in den boomgaard om te trachten een stok in een der bomen te gooien.Zoveel malen als de stok terugviel,zoveel jaren zou het huwelijksgeluk nog op zich laten wachten.
Bleef de stok echter reeds van de eerste maal tussen de takken liggen, dan was dat geen goed voorteken,want dan bestond de mogelijkheid dat de dood zelfs haar volgend jaar als geliefde zou komen halen.
Er zijn tientallen voorbeelden, van dusdanig bijgeloof aan te halen, waarvoor wij natuurlijk slechts de schouders ophalen,al hebben deze dwazen uitdingen van bijgeloof meermaals tragische gevolgen gehad.
Nieuwjaar en driekoningen in onze gewesten,volksgebruiken in Kempen en Hageland.
De dagen omstreeks Nieuwjaar en Drie koningen zijn blijde intreden, dikwijls waren het ontroerende dagen voor groo t en klein,maar voor de jeugd,vooral biedt de tijd van de winter zonnewende gelegenheid tot vermaak en buitenkansjes.
Op Sint Silvesterdag, den laatste dag van get jaar, gaan de schoolkinderen,met de toelating van de onderwijzers,de huizen van het dorp om koeken,noten, geld bijeen te verzamelen.De onderwijzers zelf verdelen de opbrengst onder de kinderen.Op andere plaatsen gebeurde dit op Allerkinderdag.
De feesten volgen groesdik op elkaar.Nieuwjaar is geboren,met zijn vreugde,zijn lachende begroetingen en heilwensen.zijn goedmenende beloftes,,zijn geschenken,zijn peperkoeken met suikeren letters en zijn speculazen venten,... van voor den oorlog
De bedeldeuntjes van de jeugd galmen opnieuw.In de Kempen en overal elders klinkt hey nu op vele plaatsen;
>> Nieuwejaarke zoete
ons verken heeft vier voet,
Vier voeten Ne rug
Ik ben een vlug.....>>
Geen ogenblik hagt de bel stil; want het regent nieuwjaarwensen van brieven besteller en schoonmaakster,van gasfitte, elektrieker,,tot het << gelukkige niewejaar van de mannen van de vuilkaar,....
En om de reeks te sluiten met de feestdagen komen de driekoningen met hun foud papieren kroon en hun blinkende ster, en trekken zingend door de straten van huis tot huis,op de reuk af van de ....vooroorlogse geurige wafels en de verse pannenkoeken.
>< Sterre,gij moet zo stille niet staan,
We moeten vannacht naar Bethelem gaan>>
En maandag na driekoningen of<< koppermaandag>< de verlofdag van de feestvierende ambachtslieden.
In het Antwerpse <<Verloren Maandag>< Worstenbrood en Appelbollen><
Enig in zijn soort.
A.R.
|
/foto's/01%20-%20bustocht%20bssl/slachthuizen%20kuregem.jpg)
