Angelina Jolie wil oorlogsverkrachters aanpakken

Ze vormen een eigenaardig, maar efficiënt koppel: filmster Angelina Jolie en de Britse minister van Buitenlandse Zaken William Hague. Samen proberen ze oorlogsverkrachters achter de tralies te krijgen. Vandaag starten ze in Londen hun 'sekstop' voor regeringen.

Angelina Jolie en William Hague hebben één ding gemeen: het doet hen pijn dat in oorlogen overal ter wereld vrouwen - en soms mannen - systematisch en beestachtig worden verkracht. Na een bezoek aan een vluchtelingenkamp in Oost-Congo, vorig jaar, vulden de minister en de Hollywoodheldin elkaars zinnen spontaan aan, zo eensgezind bleek het stel.

Hague zag in 2012 de film van Angelina Jolie over verkrachtingen tijdens de oorlog in Bosnië, 'Land of Blood and Honey'. Mede door de film besloot hij een campagne te starten om een eind te maken aan verkrachting in oorlogstijd. Angelina Jolie, speciaal gezant van de vluchtelingenorganisatie van de VN, deed maar al te graag mee.

Trainingsprogramma
Hun samenwerking heeft inmiddels een trainingsprogramma voor vredestroepen opgeleverd. Onder de neus van blauwhelmen gaat seksueel geweld namelijk vaak gewoon door, en worden samenlevingen nog verder ontwricht door soa's, schaamte en wraakgevoelens.

Maar het allerbelangrijkste, volgens Jolie, moet vanaf vandaag geregeld worden: een einde aan de straffeloosheid. Ze sprak erover toen ze in maart op bezoek ging bij vrouwen in Srebrenica. De dood van 8.000 moslimmannen die door Nederlandse militairen beschermd zouden worden overschaduwt dat in 1995 ook 20.000 Bosnische vrouwen zijn verkracht.

Wapen
Slechts 63 daders werden veroordeeld. "Lang is aangenomen dat verkrachten nu eenmaal gebeurt in een oorlog", zei Jolie in Bosnië. "Maar er is veel meer aan de hand. Het wordt gebruikt als wapen, omdat het zo vernietigend is en daders ermee wegkomen."

Tranen rolden over haar wangen toen de vrouwen van Srebrenica hun verhaal vertelden. Edina bijvoorbeeld: ze werd door Servische soldaten vastgehouden in een mijn, waar ze zich herhaaldelijk aan haar vergrepen.

"Toen het gebeurde, was het alsof ik niet in mijn eigen lichaam zat. Ik keek ernaar vanaf de buitenkant", vertelde ze de Britse krant The Guardian. Geen van haar verkrachters is gestraft, terwijl ze er minstens drie kan aanwijzen. Ze wonen in een stadje verderop.

Weinig bewijs
"Op de top moet een protocol voor onderzoek naar verkrachtingen worden vastgesteld", weet Alice Allan van hulporganisatie CARE. Zij adviseerde William Hague bij de voorbereiding op de conferentie.

"Nu houdt bewijs vaak geen stand voor de rechtbank en wordt het niet effectief verzameld. En als een slachtoffer niet weet waar ze moet zijn of geen medische hulp krijgt, krijg je dat bewijs ook niet."

Conferentie
Regeringsvertegenwoordigers uit bijna honderd landen zijn op de uitnodiging van Angelina Jolie ingegaan. Verschillende ministers, net als rechters, dokters en politiemensen zijn erbij. Daarmee is Jolie er met Hague in geslaagd de grootste conferentie over seksueel geweld ooit te beleggen.

Wereldwijd wordt volgens de Wereldgezondheidsorganisatie één op de drie vrouwen in haar leven verkracht, geslagen, gedwongen tot seks of op andere wijze misbruikt. "Er zijn verschillende vormen van misbruik. Intimidatie en aanranding vallen daar ook onder. De verkrachtingsaantallen zijn natuurlijk heel wat lager, maar ook verkrachting van mannen en vrouwen komt, met name in conflictgebieden, vaak voor", zegt Nikki de Zwaan, gender-expert bij hulporganisatie CARE.

Van verkrachting van mannen is minder geweten. "Er is meer aandacht voor vrouwen", aldus de Zwaan. Terecht ook, want die hebben veel vaker dan mannen te maken met ongelijkheid en zijn daarvoor sneller slachtoffer van seksueel geweld. Maar ook bij mannen komt seksueel geweld voor. Uit onderzoek is gebleken dat 30 procent van de mannelijke Congolese vluchtelingen in Oeganda slachtoffer is van seksueel geweld."

Hoe kan het dat juist in conflictgebieden seksueel geweld zo'n vlucht neemt? "Geweld tegen vrouwen in oorlogsgebieden moet niet los gezien worden van geweld tegen vrouwen in bredere zin", zegt de Zwaan. "In deze landen is de positie van de vrouw vaak minderwaardig. Ten tijde van conflicten vallen bepaalde structuren weg. De overheid en de politie functioneren minder goed en wetten worden niet nageleefd. Seksueel geweld is een middel om macht te tonen. De strijdende groepen willen laten zien dat ze aan de winnende hand zijn. Dat maken ze onder meer duidelijk met verkrachting. Vrouwen, kinderen, maar ook mannen worden daardoor geraakt. Een hele samenleving kan door seksueel geweld ontwricht worden."

"Het heeft weinig zin als ik vanuit CARE Nederland naar een conflictgebied afreis en mannen vertel wat ze allemaal anders moeten doen", zegt de Zwaan over de bestrijding van het probleem. "Het heeft wel zin als er vanuit de gemeenschappen zelf mensen opstaan tegen het probleem. In Burundi is bijvoorbeeld een groep mannen die heeft gezegd: het moet klaar zijn met de ongelijkheid tussen man en vrouw. Zo'n groep ondersteunen wij. In andere landen proberen we traditionele, religieuze leiders of de lokale autoriteiten te benaderen, in de hoop daarmee verandering te bewerkstelligen. Ook wetten en regels helpen, zelfs in conflictgebieden. Als duidelijk is dat seksueel geweld als een misdaad wordt beschouwd, dan zal dat zeker meespelen in de achterhoofden van de strijdende partijen."