Zondagnamiddag ga ik nog even naar mama. Maandagmorgen vertrekken we voor enkele dagen naar Zuid-Holland, even uitwaaien op Goeree Overflakkee.

Als ik op mama’s afdeling kom, word ik meteen aangesproken door een verplegende. Ze vertelt me dat ze zojuist met mama en Marcel door de gang is gaan wandelen. “Jouw ma zit nog maar net terug in haar stoel. Het zou kunnen dat ze wat moe is,” legt ze uit. “Ze heeft deze middag netjes op de wc geplast en gekakt. En deze namiddag heeft je ma met wat hulp van mijn collega een lekker stuk appelcake gegeten,” vertelt ze vrolijk enthousiast verder. Zij is één van de vele verzorgenden op mama’s afdeling die echt met hart en ziel haar job doet.
 
Het personeel werkt zich uit de naad, maar komt vaak handen te kort. Bij fouten, problemen of mistoestanden in de geboden hulp en dienstverlening, zijn zij het die als eersten de klachten en het ongenoegen van de familie van de oudjes moeten incasseren. Maar er is niet altijd meteen een ander aanspreekpunt. En dat is jammer!

Van de eerste mooie lentedagen profiteer ik om met mama naar buiten te gaan. Het valt me op dat het stappen voor haar steeds lastiger wordt. Na een korte wandeling in het park van het rusthuis, gaat mama volledig voorover lopen en ik heb best moeite om haar rechtop te houden. Ze heft haar voeten niet meer op, maar schuifelt over de grond. Elke kleine oneffenheid is voor haar een gevaar om te struikelen.

Donderdagnamiddag is Denise ook op bezoek bij mama. Met een steunende arm aan de linkerkant en eentje aan de rechterkant lukt het mama beter om te gaan. Maar toch merkt ook Denise de achteruitgang van mama op. “Jammer hé? En zeggen dat we vorig jaar nog zo gezellig met zijn drieën naar het Beukenpark gingen” zegt ze. Ja, dat klopt. Nu geraken we niet meer verder dan de tuin van het verzorgingstehuis. Bovendien moeten we voortdurend een rustpauze inlassen. We gaan dan maar lekker in het zonnetje op een bank zitten. En één ding is zeker: mama geniet toch van het buiten zijn. Als Denise en ik haar vragen of ze niet te moe is, antwoordt ze tevreden: “’t Is goed”.

Maar als we mama terug brengen naar haar afdeling, zien we dat ze wel behoorlijk moe is van zo een kleine inspanning. Mama is natuurlijk ook weeral een jaartje ouder, ze beweegt wellicht te weinig, zit ganse dagen gefixeerd in ‘de stoel’ en de ziekte zet zich steeds meer door.

Paaszondag. 15u25. Arsène en ik komen toe bij mama. Ik word begroet met: “Zoete”, naar Arsène steekt mama glimlachend haar armen uit. We halen haar meteen uit ‘de stoel’. We schrikken beiden hoe mama ’s kleren eruit zien. Lieve deugd, haar trui en broek zitten onder de vlekken. Mama is blijkbaar helemaal alleen en zonder hulp van een verzorgende, deze middag de strijd aangegaan met haar ‘Paastaartje’. Tandeloos en bovendien onhandig zoals ze is, heeft ze dit gevecht grandioos verloren. De trui kan nog door de beugel, maar haar broek! De taart is uitgesmeerd aan de voorkant en achterkant van de broek. Het is één en al viezigheid. En blijkbaar heeft niemand van het verplegend personeel iets opgemerkt. Té druk bezig met de patiënten die op hun kamers verblijven? Weekenddienst, dus weer onderbemand?

Ik bel meteen om hulp. Als een verzorgende eindelijk een handje komt toesteken om mama een verse broek aan te trekken, zeg ik dat mama deze middag voor het opeten van haar dessert geen hulp heeft gekregen. Nors antwoordt ze: “Ze wordt altijd geholpen!”  Ik hou haar mama’s bevuilde broek voor ogen. “En dit dan?”  vraag ik boos. De verplegende kijkt me nog norser aan en trekt haar schouders op. En al moet dit dan vandaag een ‘Vrolijke' Pasen zijn, ik word van zulke toestanden helemaal niet vrolijk.

Wat later verneem ik van dezelfde verzorgende dat ze op dit moment als énige op mama’s dienst moet instaan voor alle bewoners. Onvoorstelbaar! Er zou op zo’n moment eens iets ernstig moeten gebeuren! Daar staan wij dan weer: Arsène en ik, voor de zoveelste keer machteloos kwaad!

’s Avonds wordt er aan tafel door Karoline en ons hierover nog wat nagepraat. Marcel eet zijn avondeten met de hulp van Karoline en wij helpen mama. Probeer maar eens gekookte zalm, gerookte zalm, zalmmousse met twee sandwiches op te eten zonder tanden en met een mond die nog herstellende is van de ingreep! Ik snij en prak alles zo klein mogelijk.

Als Karoline met Marcel naar zijn kamer gaat, kijkt ze ongelukkig naar Marcels broek: “’t Is niet waar, hé”, zegt ze teleurgesteld, “Marcel zit wéér nat!”

Ja, Karoline, zondagsdienst hé?

Dinsdagmorgen, - flink uitgeslapen na de verdoving van gisteren en nu klaar wakker,- mama kan maar niet van de draadjes afblijven waarmee de wondjes in haar mond zijn toegenaaid. Voortdurend zit ze met haar vingers in haar mond aan de draden te pulken. Zeggen dat dit niet mag, heeft geen enkel zin. Ik haal haar vingers uit de mond, mama stopt ze er meteen weer in. Bang dat ze gaat bloeden, bel ik dinsdagavond vanuit het rusthuis naar mama’s tandarts. Ze beloofd om woensdagmiddag om 11u30 langs te komen. Ik hoop dat mama vlug slaapt en de draadjes vergeet.

Als de tandarts woensdag bij mama komt, is mama zeer gewillig om haar mond te openen. De tandarts is verwonderd dat de wonden zo snel genezen. En nu mama zo braafjes, stil met haar mond blijft open zitten, profiteert de tandarts om meteen alle draadjes te verwijderen. Zo is mama onverwachts verlost van die irriterende dingen. Probleem meteen opgelost! Er wordt een afspraak gemaakt om binnen 6 weken een afdruk te maken, zodat mama een nieuw ondergebit kan krijgen. Het bovengebit zal worden aangepast. De tandarts hoopt er op dat mama die dag net zo gewillig zal zijn als vandaag. “Als ze haar dagje niet heeft, bel dan maar af,” zegt ze lachend.

Op 23 maart is Marcel 65 jaar geworden. Karoline heeft op zondagnamiddag familie en vrienden uitgenodigd om dit te vieren. Het werd een heel gezellige namiddag! Bedankt, Karoline. Nogmaals proficiat aan de jarige.

Vooraleer ik vrijdagmiddag van het rusthuis naar huis vertrek, wordt er door mama en mij weer heel wat afgezoend. Ik ga ook even bij Marcel. Hij is een beetje familie geworden en ook hij krijgt een kus.

Vaak, als ik mijn wang aanbied, geeft hij een dikke smakkerd terug. Vandaag loopt het anders. Ik heb een T-shirt aan met driekwart mouw en een kleine halsuitsnijding. Als ik over hem heen buig om hem een zoen te geven, neemt hij vliegensvlug het T-shirt vast, trekt de halsopening een klein beetje naar beneden en kijkt ongegeneerd in mijn decolleté. Alles gaat zo snel. Marcel kijkt me meteen weer aan en begint te lachen. “Ondeugende Marcel” denk ik. Maar ik kan niet anders dan er ook eens flink om lachen.

Mama zit de laatste weken voortdurend ‘nat’. Ik vind het de zoveelste verschrikkelijke vernedering die ze moet ondergaan. Ik ben er kapot van. Het is zo onmenswaardig, maar Alzheimer kent geen mededogen. Zij heeft door haar ziekte alle controle verloren en kan zich niet meer beperken om haar behoefte te doen enkel en alleen tijdens de opgelegde toiletbezoeken.  ’s Morgens, ‘s middags na het eten en ’s avonds worden de oudjes op het toilet gezet. Maar mama, net zoals vele andere dementen, kan zich niet meer langer houden aan deze regelmaat. Ze zit dan ook heel vaak nat en soms zit ze zelfs uren in haar eigen stoelgang. Dat kan toch niet!

Ik schreef gisteren de volgende e-mail naar de hoofdverpleegster.

Op mama’s verjaardag was Robert, de vader van mijn vriendin Lydia, er niet bij. Hij voelde zich die dag niet al te goed. Vandaag is hij, ondanks zijn ziekte, toch samen met zijn vrouw Yvonne en Lydia op bezoek gekomen bij mama. Voor Yvonne, die dag en nacht voor haar man zorgt, is het enkele uurtjes ontspanning. Lydia offert haar vrije namiddag op om ze te brengen. Denise is ook gekomen en zo zitten we met zijn allen gezellig rond de tafel.

Zaterdagnamiddag zijn Denise, mama en ik gaan wandelen in het park van het rusthuis. Mama heeft na de wandeling een ‘besmeurde pamper’, waardoor we naar boven moeten. Terwijl ik mama vasthou, krijgt ze door een bejaardenhelpster een grondige intieme verzorging. Ik blijf het gênant vinden om mama zo te moeten zien. Zo hulpeloos, en vooral zo afhankelijk van anderen, van vreemden.

’s Nachts krijg ik een verschrikkelijke nare droom. Tijdens de wandeling in de tuin begint mama te krimpen. Ze blijft steeds maar kleiner worden, tot ze nog de grootte heeft van een kleuter. Denise en ik worden heel bezorgd, want het kleiner worden, stopt maar niet. Plots ben ik met mama alleen op haar kamer en leg haar in bed. Ik houd haar voortdurend in de gaten, maar ze wordt nog steeds kleiner en kleiner tot ze nog de grootte heeft van een baby. Razend word ik als reporters en fotografen met flitsende camera’s haar kamer binnenstormen om mama te zien. Ik roep en tier en stuur iedereen naar buiten. Ik wikkel de baby vlug in een handdoek en stop hem in mijn handtas. Voortdurend houd ik het kleine hoofdje in de gaten, er mag niets misgaan. Met kloppend hart omzeil ik de pers en smokkel de baby buiten. Het hoofdje komt uit mijn handtas piepen. Ik kijk de baby aan: het is mama. Ik ben gewoon blij dat ze zo klein is. Nu kan ik tenminste zelf voor haar zorgen. Overtuigd dat ze nu veilig bij mij kan blijven, schiet ik wakker.

De droom is bedrog, alleen de hartkloppingen zijn echt!

Enkele weken geleden kreeg mama een nieuwe buurvrouw, dement, zoals iedereen die hier terecht komt. Het dametje is vaak verdrietig en zoekt bij iedereen gezelschap. Eenzaam zoals ze zich voelt, durft ze ‘s avonds wel eens bij een ander in bed te kruipen. Overdag klampt ze iedereen aan die haar enige aandacht geeft.

Terwijl ik woensdagnamiddag de bloemen op mama’s kamer verzorg, is mama in het deurgat gaan staan. Een makkelijke prooi voor het buurvrouwtje! Ze heeft mama al vlug bij de hand genomen en stapt met haar weg. “Neen, niet weglopen met mama”, zeg ik, “ze blijft bij mij.”  Ik word met een kwade blik aangekeken. “Ze is mijn moeder!”  benadrukt ze en ze omklemt mama’s arm nog vaster. Terwijl ik mama probeer los te krijgen, herhaal ik: “Toe, laat mama los. Ze moet hier bij mij blijven.”  Het vrouwtje geeft niet op. Mama laat haar maar begaan. “Maar zij is mijn moeder!”  herhaalt ze boos en ze wil mama maar niet loslaten. Het lukt me eindelijk mama uit haar greep te bevrijden. Ik ga met mama de kamer binnen en doe de deur dicht.

Maar meteen zie ik het kopje van de dame alweer tussen de deur verschijnen. “Mijn moeder, want ik moet …” zegt ze nu ineens verdrietig. “Ok, ga eens bij de verpleegster daar”, troost ik haar en duw haar zachtjes buiten. Ik sluit weer de deur, maar hoor ook meteen een verzorgende flink mopperen. “Je moet naar het toilet gaan en toch hier niet staan plassen!”  Ik open mama’s kamerdeur op een kiertje en kijk stiekem de gang op. Het arme vrouwtje heeft de broek afgestoken en staat rechtover mama’s kamer in de gang te plassen. “ Oh jee,” denk ik “had ze haar moeder nodig om naar het toilet te gaan?”

De tandarts komt op het afgesproken uur mama’s kamer binnen, een grote doorzichtige plastic doos onder de arm. In de doos liggen allerlei tangen en nog ander, - voor mij griezelig uitziend -, materiaal. Ik word er niet echt vrolijker van.

Mama strompelt aan de arm van een stagiaire ‘verzorging’ de badkamer uit. Ik denk dat het voor de eerste keer is dat mama vandaag uit ‘de stoel’ is gehaald. Ze is heel slecht te been. Terug gaan neerzitten, is ook weer een hele klus voor mama. Dan gaat de stagiaire weg en een verzorgende die mama heel goed kent, komt ‘assisteren’.

De tandarts is inderdaad, zoals verwacht, een heel lieve dame. “Oh, ze ziet er nog goed uit hé?” zegt ze bemoedigend. Ze gaat heel zachtjes met mama om. Het lukt haar om tot twee keer toe kort in mama’s mond te kijken, maar dan is het voor mama genoeg geweest. Ze begrijpt niets van het hele gedoe en begint te wenen. De tandarts heeft genoeg gezien. De afgebroken tand moet er sowieso uit. Maar er blijkt ook nog een tand te staan met ‘een groot gat’. Op de vraag of mama’s tanden nog goed gepoetst worden, moet de verzorgende negatief antwoorden. “De andere 6 tanden zullen ook aangetast geraken,” legt de tandarts uit, “want de mondhygiëne is onvoldoende. Dus om jouw moeder lijden te besparen, stel ik voor om onder volledige narcose alle tanden ineens te trekken.” Dat is toch flink schrikken voor mij. “We kunnen echt geen risico nemen om hier ter plaatse een tand te trekken. De kans is groot dat ik niet verder kom dan een spuitje geven. Daarmee is ze toch ook niet geholpen?”  tracht de tandarts mij te overtuigen.

Ik had nog zo gehoopt mama een volledige verdoving te kunnen besparen. Maar de tandarts heeft nog argumenten genoeg om mij te laten inzien dat het echt niet anders kan. Ik moet dan maar noodgedwongen haar deskundig advies opvolgen. We bespreken hoe alles nu verder moet. Even later is door de tandarts de afspraak met de stomatoloog al gemaakt: op 29 maart moet mama om 8 uur ’s morgens in het ziekenhuis zijn. De verzorgende noteert alles en gaat meteen bellen voor ziekenvervoer. Alles is geregeld. Mama is ondertussen rustig in slaap gevallen en ik ga naar huis.

Arsène wacht ongeduldig op nieuws van mama. Als ik hem alles vertel, wordt hij er even moedeloos van als ik. Hij stelt voor om onze plannen om in de paasvakantie een weekje weg te gaan maar op te bergen. “Toch maar afwachten hoe het met ma gaat …” zegt hij bezorgd.

Deze morgen maak ik een afspraak met de tandarts: morgenmiddag om 12u30 komt zij naar het rusthuis. Ik leg haar uit wat er aan de hand is met de tand en vertel dat mama de ziekte van Alzheimer heeft. Het schrikt haar niet af. Zij klinkt heel vriendelijk aan de telefoon en het lijkt me een lieve dame te zijn. Maar wat belangrijk voor me is, is dat ze vooral bereid is om mama te helpen: “We zullen het eens rustig bekijken, zien hoe we het kunnen oplossen. Ik breng in ieder geval alles mee om een tand te trekken.”  Hoewel ik blij ben dat mama zal verlost worden van haar tandpijn, krijg ik al de kriebels. “Arme mama,” denk ik bij mezelf. Ik zeg de tandarts nog dat ik er niet zeker van ben of mama gewillig zal meewerken. “Oh,” antwoordt zij mij geruststellend, “zelfs demente mensen werken vaak gewillig mee.”  Ik heb mijn twijfels. Ik ken ‘ons mama’, die vaak al moppert dat haar haar kammen pijn doet! “Zorg ervoor dat jouw moeder op haar kamer is en dat er iemand van het verplegend personeel aanwezig is. Ik zal wel assistentie kunnen gebruiken”, zegt ze enthousiast. Ik spreek met haar af dat ik er ook zal zijn, zo ben ik meteen op de hoogte van wat er staat te gebeuren. 

Ik ga naar het rusthuis en vertel aan een verplegende dat morgen de tandarts komt. Als ze hoort dat er materiaal wordt meegebracht om de tand te trekken, reageert ze niet bijster positief. Zij deelt blijkbaar het enthousiasme van de tandarts niet, maar zij kent natuurlijk ook ‘ons mama’

Bij het eten van een bolletje ijscrème in de cafetaria van het rusthuis gaat het mis. Mama legt haar hand op haar kaak en trekt hierbij pijnlijke grimassen.
 
Terug op de kamer wil ik kijken wat er aan de hand is. Na veel aandringen opent mama eindelijk haar mond en dan zie ik het. Net dié tand waaraan met een haakje haar onderste vals gebit is vastgemaakt, is voor de helft afgebroken! Natuurlijk heeft ze pijn.

Maar hoe kan ik met mama nog naar de tandarts? Ik roep er een verzorgende bij. “Wij laten de tandarts komen. Wie is jullie vaste tandarts?” vraagt ze. Maar onze tandarts is door ziekte al maanden niet meer aan het werk. “Wij bellen wel zijn vervanger” stelt de verzorgende voor. Ik vraag om mij te verwittigen van zodra ze een afspraak heeft vastgelegd, want ik wil er bij zijn. Dat is blijkbaar misgelopen. Maandagavond krijg ik telefoon vanuit het rusthuis. De verzorgende vertelt mij dat de tandarts al is geweest. Hij stelt voor om mama naar het ziekenhuis te brengen en onder volledige verdoving de tand te laten behandelen of er meteen uit te trekken. Ik schrik enorm. Een volledige verdoving in mama’s toestand? “Praat er eens over met de hoofdverpleegster,” zegt de verzorgende die ik aan de telefoon heb. 

Dus dinsdagmiddag ga ik naar de hoofdverpleegster. Ik begrijp uit haar woorden dat ze een volledige verdoving ook wel een heel drastische maatregel vindt. Maar ze onderkent het probleem om een dementerende door een tandarts te laten behandelen: “Ze begrijpen niet meer wat er met hen gebeurt en het hun uitleggen, heeft ook al geen enkele zin. Deze mensen zitten niet meer stil, ze willen de mond niet openen. Je wilt echt niet zien, hoe er hier soms een tand wordt getrokken. We moeten ze vasthouden, iets over de ogen leggen, dat ze niets meer kunnen zien! ...”  Ik word er steeds maar ongeruster in en dat ziet de hoofdverpleegster ook. “Praat eerst eens met de huisarts,” raadt zij mij op haar beurt aan.

Meteen diezelfde avond de huisarts gebeld. “Misschien met de ambulance naar de tandarts? Of toch maar meteen naar het ziekenhuis?” Of vraag eens raad aan tandarts X, een zeer bekwaam …” helpt ze mij. Oké, ik heb het al door! Een simpel iets als een tand herstellen of trekken wordt voor mama een hele bedoening.

Na het gesprek met de huisarts bel ik naar de door haar voorgestelde tandarts. Ik krijg het antwoordapparaat: “De praktijk is gesloten tot 15 maart. Ik ben met verlof. Voor dringende gevallen kunt u zich wenden in het UZ te Gent ...”  Hopelijk houdt mama het nog een beetje vol. Maandagmorgen bel ik meteen voor een afspraak.

Zaterdagavond staan een dame, die bij haar demente moeder op bezoek komt, Arsène, mama en ik in de lift. Arsène en mama staan arm in arm voor de grote spiegel, die in de lift hangt. Plagerig zegt hij, wijzend op hun spiegelbeelden: “Kijk eens mams, wat een lelijkaards!”  Mama kijkt in de spiegel en Arsène herhaalt lacherig: “Het zijn toch lelijkaards, hé?”  Aan mama’s gelaatsuitdrukking zie ik meteen dat ze begrijpt wat hij zegt. Maar het plagerige ziet ze er totaal niet van in. En een beetje gekrenkt als ze is, - mama is toch nog altijd graag mooi,-  antwoordt ze heel ernstig: “Ze zijn niet lelijk!”  Wij moeten er om lachen, ook de dame. Maar mama blijft doodserieus en benadrukt nog een keer dat ze het er helemaal niet mee eens is. “Potverdomme!” protesteert ze nog eens.

Het kwam deze week in het nieuws: rusthuizen kampen constant met een personeelstekort. Bekijk maar eens dit fragment uit het VTM-nieuws van vrijdagmiddag 5 maart onlangs.

Het is in het rusthuis bij mama niet anders. Maar deze week is er op mama’s afdeling een nieuwe kracht gestart. Het personeel had handen tekort en gelukkig kregen ze er een collega bij. Het is een zwarte man. Het is hier bij ons echt ‘de buiten’ en hij is de eerste kleurling die in het rusthuis werkt.
 
Donderdagnamiddag, tijdens de ziekenzalving zag ik hem voor het eerst. Een beetje verlegen, vriendelijke ogen, een brede glimlach. Toen iedereen aan tafel ging om van de aangeboden koffie en cake te genieten, hield hij zich wat afzijdig. Wacht hij af hoe hij door de bewoners en hun familieleden zal ontvangen worden?

Ik geef toe dat het ook voor mij even schrikken was. Ik had een zwarte man als verzorgende nog niet zo vlug hier bij ons in het rusthuis verwacht. Maar ik verwelkom hem hartelijk. Iemand die de moeilijke en lastige taak op zich wil nemen om voor dementerenden te zorgen, heeft het hart op de juiste plaats en is een goed mens. Huidskleur mag geen rol spelen.

Ik hoop alleen maar dat mama mijn mening deelt. Zij is van een geheel ander generatie. Terwijl wij al spraken van ‘een zwarte’, sprak zij nog van ‘een neger’. “Ze zijn zó zwart“  kon ze vroeger vies-misprijzend zeggen. Volgens haar deugden ze nergens voor. Mama was ervan overtuigd dat ze lui waren, niet wilden werken, en had niets liever dan dat deze mensen in hun eigen land bleven wonen. “Diegene die naar België komen, is enkel om op ons kosten te leven!”  was ze overtuigd. Zij had daarin soms wel gelijk en ik kon haar dat niet kwalijk nemen.

Maar "'t kan verkeren"  (= het kan veranderen), zei G. A. Bredero (volksdichter 1585 - 1615), wiens devies was: "Al siet men de lui, men kent se niet".  

De ziekenzalving gebeurt steeds in een ingetogen sfeer. De bewoners van mama ‘s afdeling zitten in een kring, naast hen een familielid of iemand van het personeel. Klassieke muziek speelt zacht op de achtergrond. Ik zit donderdagnamiddag naast mama. Ze kijkt de aalmoezenier lachend aan als hij haar gedag komt zeggen. Als hij wat verder van ons afstaat, zegt ze knikkend in zijn richting: “Die daar in ’t wit…”

Mama ondergaat, zoals de meeste bewoners, de handoplegging en de zalving zonder dat ze goed beseft waarover het gaat. Toch ben ik ontroerd. Als de pastorale werkster mama de Heilige Hostie aanbiedt, houdt mama de lippen stijf op elkaar. “Is helemaal niet erg, Marcella. Als je niet wilt, dan moet het niet!” zegt ze stilletjes tegen mama. Maar het is helemaal geen kwestie van ‘niet willen’, mama begrijpt er niets van.

Na het hele gebeuren krijgt elke patiënt een prentkaart waarop een paaslelie is afgebeeld. Het is een aandenken aan de ziekenzalving. Als ik even het kaartje uit mama’s handen neem, snauwt ze luidop: “En ge gaat dat niet op de grond smijten, hé. Ik doe je dood en laat je lopen hoor!” 

Weg is de ingetogen sfeer.

Zaterdagnamiddag. Ook al schijnt de zon niet, het voelt buiten echt niet koud aan. Dus, even met mama een frisse neus halen.

Deze namiddag is het droog buiten en het is helemaal niet koud. Dus daar gaan Denise en ik van profiteren om met mama te gaan wandelen in het park van het rusthuis. We lopen, op weg naar het zonnige deel van de tuin, eventjes in de schaduw. “’t Is koud,” moppert mama. Ze heeft een warme jas aan en een grote sjaal om, dus ik reageer niet meteen. Van zodra we in de zon lopen, voelen wij de warmte. En mama ook. “Oh, het wordt warm…” zegt mama heel opmerkzaam. Denise en ik zijn een beetje verwonderd dat mama toch deze gewaarwording van warmte ervaart. We leggen meteen uit dat het warmer wordt door de zonnestralen die op ons schijnen. Mama knikt overtuigd van ja. En ze geniet zichtbaar. Ze blijft stilstaan, haar gezicht naar de zon gericht en, - alsof ze het allemaal wel weer goed begrijpt,- tot tweemaal toe herhaalt ze: “Oh … dat zonneke doet deugd!”