Vlaamse schrijver, dichter en schilder * 1886 - 1947 *
15-03-2015
In het Land van Pallieter - Eduard Veterman
In 't Land van Pallieter
bij Felix Timmermans
Door Eduard Veterman.
Uit Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad van 8/7/1922
Na een lange wandeling zijn we terecht gekomen in 't stille Begijnhof, waar Symforosa en de Sproken geboren werden. Felix is vrienden in de omstreken gaan bezoeken — en om te bezinken van al het wondere dat wij ervoeren, stond hij ons zijn kamer af in 't Begijnhof, zijn heiligdom, waar hij werken kan in dezelfde mystieke rust als een Ruusbroeck of een van Kempen — en 't is me nog een raadsel hoe in een millieu van zo 'n devote ingetogenheid het bruisende leven van Pallieter bloeien kan. Eigenlijk ook weer niet; de oplossing zit in Timmermans zelf : het is ontroerend te zien hoe oprecht, hoe vroom hij de dingen aanvoelt. Hier is geen spoor van schoonheidsleer, geen spoor van school.... hier is een hart.
Felix Timmermans maakte ons, zooals we hem hier zagen in zijn eigen element, duidelijk, wat een gróót kunstenaar is. Dat begon al, toen Van Ees en ik op z'n stoep stonden, en z'n rond lachend gezicht in de deur zagen. Daar was ook maar niets van de statigheid, die onze eigen grooten kenmerkt, als we hen in hun woning opzoeken. En 't werd één gloed — één leven, toen we over z'n werk begonnen, over Pallieter. Over Anne Marie — en over zoveel anders.
Pallieter is in de elfde druk — in zeven jaar tijds.
En Anne Marie is in de derde, binnen één enkel jaar.
Als dat een Hollands auteur gebeurde, zou hij splijten van hoogmoed. Maar Timmermans lachte even, vergenoegd — en nam ons mee.... Lier is een stil stadje. Hele straten lagen als uitgestorven. Hier en daar schoof een vrouwtje voorbij of een pastoor.... en verder waren er alleen de tjilpende mussen. Maar o, zo vriendelijk die huizen, bijna allen wit gepleisterd, met rode daken ! En geen kleine huizen — neen.... Op de markt zagen we een geweldig bouwsel, met hand-gesmeedde deuren, waar bij ons de een of andere rijke bankier met plezier in zou willen wonen. Daar zijn hier veel huizen, met zo'n voornamen aanblik — maar 't blijft alles vriendelijk en oprecht.
Lier heeft veel van de oorlog geleden; hele blokken zijn ingestort; hier en daar zagen we nog een trieste ruïne. Maar veel is herbouwd, en meestal in 't vorig karakter. Vlaamse renaissance, met 'n verre naklank van gothiek. Over 'n paar jaar, als het materiaal z'n nieuwe glans verloren heeft, zal er hier weinig verranderd blijken.
"Alleen de mensen", zei Felix. "De mensen zijn in den oorlog geweest, hebben veel gezien maar weten nog niets. Toch menen ze een massa te weten, en dat maakt het onaangenaam."
Maar als we de kantwerksters vriendelijk en ijverig bezig zagen, en 'n oude schoenmaker en zo verder, dan was 't toch een voldoening één plekje op de wereld te weten, waar de mensen nog liefde hebben voor de arbeid.
Bij een van die kantwerksters hebben we nog een praatje gemaakt. Ze had Timmermans als kind gekend. — "Felix" noemde ze hem; trouwens alle vrouwtjes uit het Begijnhof noemen hem Felix.
— "Moak es 'n bollenken veur de menierkens," zei Tïmmermans.
— " 'n Bolleken goat nie. Dan mo'k de oogkens tellen. 'k Zei 'n streepken moaken."
En bliksem-vlug werkte ze in de fijne tulle een lange, witte lijn....
Felix liet ons een klein kamertje binnen. 't Was hoogstens twee meter in 't vierkant. "Hier studeert 'n vrind van me, voor priester. Hier zitten we soms met z'n vieren of vijven pijpen te smoren, dat ge niets meer ziet."
Van Ees keek me aan. We konden bijna niets zeggen van ontroering. Wat 'n nobele, serene rust er in dat kleine kamertje hing, is niet te vertellen. Ik voelde rillingen over me komen, toen ik dacht aan den Haag op Woensdagmiddag, in Spuistraat of Veenestraat. En toch was er niets bizonders in 't hokje. Een tafel met Brabants kleed, vier stoelen, een olielamp, een boekenkast en een kleine kachel. In de vensterbank lag een schedel, en in 't rond stonden religieuse voorwerpen. Maar er was zoo'n immense rust, als we slechts legendaries kennen uit de hermitages der middeleeuwse kluizenaars, een immense rust en een immense liefde.
Toen gingen we verder. Door een poortje keken we in een lange hof-steeg. Er stond in de hele straat een klein, bruin hondje Onze voetstappen kletsten op de hobbel-keien, en af en toe kwam er 'n gezicht van achter de geraniums te voorschijn...
We gingen de kamer binnen, die Timmermans daar gehuurd heeft, en waar hij alles maakt.
Z'n boeken, z'n etsen, z'n schilderijen... en tegenwoordig ook z'n houtsneden. Er is hier dezelfde rust als in die kleine, vrome hermitage... maar om de devotie hangt een geur van levensblijheid, van genot, die het hart popelen doet.
En Felix zat te vertellen hoe hij hier kon werken, en dan alles daarbuiten vergat — hoe hij ook kon zitten dromen, uren lang, luisteren naar de regen die neersuiselt uit een zilveren lucht, of naar de tjilpende mussen. En hoe groot z'n vreugde dan kon zijn om al dat wondere. — En ik dacht zo bij mezelf: hoevelen in de wereld heeft hij van uit deze stille kamer, niet meegedeeld van die vreugde?
Ten slotte heeft hij ons het Begijnenkerkje laten zien. Een kerkje, dat niets had van de pronkende overdaad, die de meeste Katholieke kerken ontsiert. Een kerkje, dat onder zijn gewelven de primitieve eenvoud en oprechtheid der vroegste Kristenheid heeft bewaard, 't Was er héél rustig. Een acht, negen begijnen, in witte kerk-mantels en drie of vier andere menschen. Toen het orgel begon te spelen, een eenvoudige, maar nobele, roerende melodie, toen zongen er van het doksaal twee stemmen: een lichte fijne sopraan en een donkere, dreunende alt, die galmde langs de gewelven.
Ik kneep mijn ogen toe, en zag in gedachte twee zingende engelen zoals de primitieven er zo vaak hebben gegeven.., 't Was het schone slot op een schone dag.
En nu, terwijl de zon door de antieke vensters, binnengondelt, zitten Jan van Ees en ik hier samen in het Begijnhof, in Felix' heiligdom. We weten dat het eigenlijk vergeefs pogen is, te vertellen hoe schoon de Nethe door de beemden kronkelt, hoe feestelijk de landen hier gekleurd zijn, hoe wonder-vervuld de lucht hier is. We zitten allebei te schrijven... licht is mijn pen dezelfde waar Pallieter mee werdt geschreven en Symforosa en Anne-Marie en de Sproken der Begijnen?
Door Tony Van Tichelen uit het K.A.J. Maandblad van 3/3/1935
Het mooie stadje Lier is in zijne onmiddellijke omgeving bekend om zijne vlaaikes, verder in den lande om zijn Zimmertoren en zijn begijnhof en tot heel ver in het buitenland om zijn Felix Timmermans. Want onder alle huidige schrijvers van Vlaanderen en Nederland is zeker Timmermans de meest beroemde en ook de meest vertaalde. Maar gelukkiglijk die wereld-faam heeftt "den Fee", zooals zijn vrienden hem graag noemen, onaangetast gelaten in zijn eigen innerlijk sympathiek wezen. Hij bleef steeds dezelfde eenvoudige, gemoedelijke mensch, zooals in den tijd toen hij in de kanten deed en een bollenwinkel openhield en met een steekkarretje zijn waren bij zijn kalanten aan huis bracht; een geloovig en vroom man, gelukkige vader van een bloeiend en talrijk huisgezin.
Timmermans dankt zijn faam aan zijn persoonlijke, op gansch eigen terrein bewegende verhaalkunst. Hij is op en top een verteller : ook in zijn tooneelstukken is hij dat, ook in zijn biografieën, die van Breughel en van Sint Franciscus. Die vertelkunst is bij Timmermans geen aangeleerde wetenschap, ze zit hem in 't bloed, ze groeit en ze bloeit open in zijn innigste persoonlijkheid. Felix Timmermans zelf in zijn schattig boekje " Uit mijn Rommelkas " spreekt met een ontroerende waardeering over dien wonderlijken verteller die zijn Vader was : « Mijn vader, de goede, steeds opgeruimde man. De vader van 14 kinderen, waarvan ik de dertiende. Groot en sterk als een beer was hij, maar zacht en welwillend van gemoed... O zijn vertellingen! Marsepein had er niets aan!
't Waren de gewone keldergat-vertellingen van Duimeken, mijn zoon, Duizend en een Nacht, Genoveva, de Vier Heemskinderen, enz., maar aangedikt door spontane fantasie. Genot van te kunnen vertellen, en er op uit zijn om zijn kinderen te doen verwonderen... » En zooals Vader Timmermans voor zijn 14 kinderen, zoo vertelt zijn zoon Felix voor heel het Vlaamsche volk. Maar bij dezen laatste is de fantasie-rijke spontaniteit van den volksmensch verbonden, met al de fijnzinnigheid van een zich zelf bewuste kunst.
Onder al onze Vlaamsche schrijvers is Timmermans zeker de oorspronkelijkste, die op iedere bladzijde, haast op iederen zin van zijn werk de printe slaat van zijn eigenaardige persoonlijkheid. Zijn letterkundige productie wordt verschillend beoordeeld, ze is ook ongelijk in waarde en stijgt en daalt langs alle waardetrappen, van 't subtiele naar 't alledaagsche. Maar onloochenbaar, en ook door niemand ontkend, is er steeds aanwezig, dat wonderlijk eigenaardige, dat pittoreske, dat kleurige, dat zonderlinge zelfs, waardoor al wat in de verhalen van Timmermans wordt uitgebeeld: de menschen, de natuur, de gebeurtenissen en de omgeving waarin ze zich afspelen, wordt tot een wonderbare en mysterieuse wereld, die onze verbeelding ongemeen sterk boeit en aantrekt.
De personages die in die verhalen leven, komen we niet tegen op straat, zien we niet in onze omgeving, we zullen ze ook wel nooit ontmoeten, omdat ze niet naar 't werkelijk leven zijn uitgebeeld of nageschilderd. Pallieter b. v. bestaat niet, kan niet bestaan, is allerminst Timmermans zelf, zooals eertijds wel door sommige naïeve Hollanders gedacht werd.
Dit berucht personnage is een schepping van de verbeelding Wie zou probeeren metterdaad te « Pallieteren » zou algauw ervaren dat het werkelijk leven hiervan heel verschillend is en heel andere eischen stelt. En zoo is 't met tal van andere personages van Timmermans: Meneer Pirroen, Suske Wiet en zijn medekornuiten, de Pastoor uit « den Bloeienden Wijngaard », de Krabbekoker, en zooveel andere drollige of tragische, ontroerende of lachverwekkende typen die zijn boeken bevolken Maar aan die onwerkelijke schepselen der fantasie werd door den kunstenaar die hun 't aanschijn gaf zoo'n macht van leven ingeblazen, dat ze ook uit onze verbeelding niet meer verdwijnen zullen en dat ze ons in hun uiterlijke doening en in hun innerlijk leven meer vertrouwd en meer bekend blijven dan werkelijke, levende menschen die met ons dagelijks aan tafel zitten of naast ons in 't atelier staan. Slechts weinig schrijvers hebben in zoo' n uitzonderlijke mate als Timmermans die, voor vertellers door niets te vervangen gave, meegekregen van leven-scheppen en leven-uitbeelden.
Felix Timmermans is ook een zeer oorspronkelijk schilder en teekenaar en, wat in litteratuur zeker een zeldzaamheid is, hij illustreert zelf zijn boeken met typische penteekeningen Wie een Romebedevaart heeft meegemaakt, bekijke eens aandachtig de schetsen van Timmermans in zijn relaas van zijn Italië-reis « Naar waar de appelsienen groeien », en hij zal verrast zijn door de treffende juistheid waarmee die schrijver-schilder het karakteristieke uitzicht uitbeeldt van het Italiaansche landschap, van kerken en kloosterkes. Ook zijn stijl heeft ditzelfde plastisch vermogen. Hij zegt het zelf : « Alles wat ik schrijf, de minste kleur, elk gebaar van mensen en dier, 't bewegen van boom en wolken, een rimpel op de Nethe, ik moet het eerst kristalhelder in mijn verbeelding zien » En even kristalhelder en even frisch- en felgekleurd zal in zijn woord staan uitgebeeld wat hij in zijn verbeelding zag. Wel is zijn prachtige stijl niet altijd zuiver Nederlandsch en vittende critici beweren soms dat hij zijn taalfouten koestert als een klein deeltje van zijn oorspronkelijkheid. Maar de echte gave, geniale oorspronkelijkheid van een groot kunstenaar als hij kan dien uitwas wel missen.
We zeiden vroeger dat het werk van Timmermans wel ongelijk is in waarde, en alles is niet in gelijke mate aan te bevelen Maar onze jongere en onze oudere arbeiders moeten toch kennis maken met het beste van hem die zeker een onzer grootste Vlaamsche kunstenaars is en blijven zal, bij voorbeeld met : « Drie-koningentryptiek ». «De pastoor uit den bloeienden wijngaard», « De zeer schoone uren van Juffrouw Symforosa, begijntje »
En ook met zijn « Harp van Sint Franciscus », die de persoonlijkheid van St Franciskus van Assisi uitbeeldt met een juistheid van begrijpen en aanvoelen zooals het tot hiertoe wel zelden door een schrijver gedaan werd, en waarin een schat van dokumentatie en studie verwerkt werd zooals zeker niet vermoed werd door afbrekende critici die schermen met titels van geleerde werken die zij zelf hoogstwaarschijnlijk niet gelezen hebben.
Uit Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad van 9/9/1920
Het Katholieke weekblad "Het Vlaamse Land" heeft gemeld dat Pallieter in België ook verboden is. Het schrijft : " De opgegevene redenen zijn : het boek prikkelt de zinnelijkheid, het doet afbreuk aan zekere waarheden des geloofs en spreekt op oneerbiedige wijze van zekere godsdienstzaken. Deze terechtwijzing kan wel van nutte zijn voor onze opvoeders en ouders".
Het Handesblad van Antwerpen neemt het berichtje over en voegt er aan toe dat het initiatief tot het verkrijgen van een verbod voor Holland en Vlaanderen uitgaat van kardinaal Mercier. Opmerkelijk blijft het, dat veel vaags en onzekers het verbod nog steeds omgeeft. Hier weet men er van, daar weet men er niet van.
Ik heb gisterenmiddag den stok ter hand genomen en ben naar het mooie Lier gewandeld, waar Timmermans sedert Kerstmis van het vorig jaar opnieuw gevestigd is. Hij ontving me met de sprankelende hartelijkheid, die hem alleen eigen is en die ook zijn kunst kenmerkt. Zoo maar terloops spraken we over het geval met den Index. Timmermans wist er niets van en kent ook niets van de beteekenis of de draagkracht van den maatregel, waartoe een verontruste kerkelijke overheid zou overgegaan zijn. Of reeds praktische gevolgen te bespeuren waren van het verbod, kon bij me niet zeggen; te lier kon hij daar weinig van bemerken, omdat literatuur of boeken in dat kleine stadje niet in aanmerking komen en zijn uitgever had hem nog niets geschreven; daarbij was hij het heele geval wat vergeten door de geboorte, vóór een paar weken, van zijn dochtertje Cecilia, waardoor het huis in rep en roer was geraakt; moeder en kind waren welvarend.
Toch zat hij even te zinnen over het geval. Wat of de bedoeling was? Ging het tegen den heelen geest van het boek of werden enkel sommige aanstoot gevende woorden of volzinnen bekeurd? In hoeverre was zijn eigen persoonlijkheid er bij betrokken? Voor een geloovig Rooms-Katholiek als Timmermans, die daarom nog geen pilaarbijter hoeft te zijn, hadden zulke overwegingen zeker hun belang. Ik meende niet verder te moeten aandringen en liever, evenals de schrijver zelf, het verdere verloop van de zaak te moeten afwachten.
Een voor de hand liggende vraag was, om over wat anders te praten: hoe maakt ge 't te Lier? Zijt ge tevreden, uw oude omgeving terug te hebben gevonden? Tot mijn verrassing was hij het niet. Hij kon sedert zijn verblijf in Holland het kleine-stadsleven niet meer gewoon worden, vooral nu sedert den tragischen oorlog zooveel banden zijn uiteengerukt en nieuwe maar moeilijk ontstaan. Hij zoekt naar een huis te Antwerpen, zou absoluut naar de grootere stad willen om dichter bij het geestelijke en artistieke leven te staan, en bij het leven in het algemeen van onzen tijd, die een halve eeuw vóór is op het bestaan van een gemeente als Lier.
Zoo kwamen we vanzelf te spreken over den inhoud van de moderne literatuur. Bepaaldelijk in onze Vlaamsche letteren, zeide hij, — en we waren het hier roerend eens — moest er meer geestelijke inslag komen. Voor mij zelf wordt Pallieter gedragen door een gedachte: tegenover het bitterste menschelijk leed, waar ïk zelf toenmaals in overstelpende mate mijn deel van had, heb ik de troostende schoonheid en weelde van het leven willen stellen, maar ik heb dat niet uitdrukkelijk genoeg durven uitspreken; ik had het boek willen noemen " Pallieter of de geneugten van het leven," maar ook dat heb ik zelfs niet gedurfd.
Ik werk nu sedert lang aan Anne-Marie, waarmee ik op een sprong of val sta; daardoor vordert het werk zoo traag; ik ben eenigszins aarzelig en schuw. Ik beeld er een sterken wil in uit (de notaris), en een zwakken wil (de aldoor falende vrouw), maar ik laat ze nog niet tegen elkaar inwerken, geef ze nog naast elkander. Dat houdt me nu bezig; ik zou reeds meer willen doen. Na Anne-Marie zal ik aanpakken: Wamba, op zoek naar de quinlessens van het leven.
Is het niet typisch en bevreemdend. Zei hij nog, dat de Vlaamsche letterkundigen vóór den oorlog niet dierven over Vlaamsche beweging schrijven? Alleen in verzen zongen Van de Woestijne zoo iets als "Vlaanderen waar we zijn als genooden aan rijke tafelen", maar het flamingantisme, dat een kwestie van leven of dood is ook voor onze letterkunde zelf, hielden we buiten de sfeer van onze kunst.
Ik voel een groot stuk van me getrokken worden naar de overleveringen van ons volk. We hebben zelfs onder vrienden iets als een vereeniging gesticht (een van de leden, de jonge componist Renaat Veremans, zat aan tafel bij, zoodal we gedrieën waren om te praten), iets als een vereeniging die we Brabant heeten en die tracht de oude gewoonten van de streek, de processies, de wipschietingen, de bedevaarten en smulpartijen te redden voor den tand des tijds...
Natuurlijk doen we er niet veel aan. 't Bestaat vooral in onze verbeelding. Maar ik zou toch ook eens een boek over onzen tijd willen schrijven,.. Boven de schouw hing een schilderij, de drie koningen voorstellend op weg naar het Christuskindje. Op weg naar een feest, zei Timmermans, daarom heb ik hun kleeren in zulke blijde kleuren geschilderd. Geen academisch schilderwerk, veeleer iets wat denken laat aan populaire kunst, aan de Bauernmalerei, waar in de laatste jaren in Duitschland zooveel om geschreven en gewreven is.
In de altijd eenvoudig blijvende techniek van Timmermans is vooruitgang te bespeuren. De processie, waar hij nog aan werkt, biedt plezierige dingen aan. Ik zou die vlaggen als diamanten willen laten glanzen, zegt hij. De teekeningen, etsjes en schilderijtjes, die hij in het begin maakte, konden me weinig bekoren; zij leken niet meer te zijn dan sommaire kopijtjes van oude prenten of schilderijen (Breughel); maar de kleur van Pallieter zal hem redden. En hij spreekt ons van droomschilderijen, die hij maakte, maar die hij ongelukkig niet kan laten zien, en die den naam van Chagall hij ons opriepen. Zal het schilder- en teekenwerk van Felix Timmermans meer worden dan een binnenkamersche liefhebberij? De wondere kerel heeft zeker meer dan een mogenlijkheid in zich, maar voorloopig zullen we toch voorzichtig doen niet te profeteeren.
Ongaarne verliet ik de gastvrije kamer, waar in een intiem hoekje, dat met een mooie bruinen boerensjaal behangen is, de kleine schrijftafel staat. Lier was in de doorgebroken zon even kleurig en innig als altijd. Het vernielde wordt flink bijgebouwd, helaas zonder rekening te houden met gezonde begrippen van stads- en woningbouw.
De laatste mijmering over Lier vóór ik weer in het drukker gewoel van mijn stad opging, was: wat Timmermans vertelde over den Lierschen boekhandel. Er had eens een brave man boeken gekocht en achter zijn winkelraam gelegd. Maar toen had hij er een inktpot over omgeworpen. Zoo stierf de Liersche boekhandel.
Een vraaggesprek met den Vlaamschen schrijver, daags voor zijn verjaardag.
Daags vóór zijn verjaardag — hij wordt morgen één en vijftig — zit ie hier, op het terras van "Bosch en Ven", genot te zuigen uit z’n pijp. Als éénen zwarten bonk rust. Onder zijnen wilden krullekop schuifelen zijn oogen langs het water van den vijver met het bootje mee, dat erop wegdrijft naar achter het nieuwe eiland, ginds in het midden. En met zachte stem — te zacht eigenlijk voor zoo'nen forschen mensch — vertelt Felix Timmermans.....
— Met de gezondheid hebt U nogal te doen gehad, mijnheer Timmermans
— Ja, maar dat is God lof voorbij. Ik moet alleen nog erg oppassen voor emoties, voor de koleir en zoo. Ik mag mij niet boos maken. Mijn bloed mag niet te gauw gaan, zegt d'n doktoor. Nou maak ik m'n eigen niet gauw boos — en daar zal ik 't maar op houwen.
— Bent u ondanks dat toch opgeschoten met Uw plannen?
— Met één stellig — met m'n kindervertellingen. Maar daar was ook haast bij. Niet vanwege d'n uitgever, maar vanwege mijzelf.
Kijk, daar zijn allemaal verhalen, die ik mijn kinderen vertelde, zoo terwijl ze op vader's knie zaten. Ik kon ze niet blijven bezig houden met Sneeuwwitje en Roodkapje. Ze vroegen nieuwe — en dan maakte ik ze maar. Als dan d'n eersten van m'n kinderen groot werd kon ik ze weer eens aan d'n tweede vertellen; dan verzon ik er weer wat bij en zoo werden ze al maar langer. Voor 'n kind kunt ge niet lang genoeg vertellen, als d'r maar spanning in blijft. — Zóó bleven al die verhalen in m'n memorie. Maar nou is m'n jongste zes geworden en begint óók al meer naar d'n voetbal te vragen. En als ik nou niet gauw ben, vergeet ik m'n vertelsels.
Twintig heb ik er klaar. Ik weet niet of ze vóór d'n Kerstmis nog uit kunnen komen. Maar van nog 'nen heeleboel andere heb ik d'n korten inhoud opgeschreven om die naderhand nog eens uit te werken.
— En Uw familie-kroniek?
— Die is wel wat achterop geraakt met m'n ziekte en m'n drukte, maar die gaat toch óók komen.
— U reist nog veel, mijnheer Timmermans?
— Inderdaad; vooral in Duitschland.
— In het katholieke deel?
— Merkwaardigerwijs; Neen. In het Rijnland zien ze me nog wel eens. Maar in Beieren bijvoorbeeld kom ik bekanst nooit. De Beieren zijn wel een volk met humor, maar met 'n andere soort humor dan de mijne. Ze schijnen mij het liefste te hooren en te lezen in Midden-Duitschland en in Oost-Pruisen, in het protestantsche milieu. Voor "De Pastoor uit den bloeienden wijngaard" hebben de protestanten zelfs een bijzondere voorkeur. Ik kom tot heelemaal in den Oosthoek van Pruisen. Tot in Memel heb ik gesproken. In Kattowicz, in Polen zelfs.
— En met de politiek hebt U geen last?
— Daarover praat ik nooit. Dat laat ik aan de politiekers over. De menschen vragen d'r mij ook niet naar. Ik weet alléén, dat ze véél belang stellen in de literatuur.
— Werden al Uw boeken in Duitschland vertaald?
— Een paar niet. De "Schemeringen van den dood" onder andere. De uitgever dacht het beter dien kant van mijn karakter en mijn werk maar niet te laten zien. Niet omdat hem die niet aanstond, maar om een soort Einheitlichkeit te krijgen in den aard van mijn oeuvre.
— En in de andere talen?
— In het Fransch werden tot nu toe maar een paar boeken vertaald. Links en rechts verscheen er een.
Maar nu pas heeft Grasset d'n heelen boek overgenomen. Hij gaat alles uitgeven. Alleen is het moeilijk vertalen. Het Fransch heeft van die onveranderlijke stereotiepe uitdrukkingen, waar geenen mensch iets aan afdoet. Het is altijd : "le soleil se couche". Dan kunt ge al schrijven : "de zon duikelde onder" — het wordt tóch weer : "le soleil se couche".
In het Engelsch verschijnen enkele vertalingen in Amerika. In Engeland zelf niet. Eigenaardig ja — ik begrijp ook niet waar dat precies in zit. Maar in Tsjecho-Slowakije en Yougo-Slavië is alles vertaald. Of ze 't goed hebben gedaan weet ik niet. Dat abracadabra versta ik niet, maar het komt mij voor, dat ze hier en daar wel wat hebben ingekort.
De "Harp van Sint Franciscus" bijvoorbeeld ziet er heel wat minder welgedaan uit.
En zoo praten we nog wat door. Maar niet lang meer.
Felix Timmermans moet naar Lier terug — morgen z'n verjaardag vieren.
De Netestad dommelt nog rustig op het ritme van een vredige winterslaap. Die laatste februaridag jaagt een nijdige wind - bar en boos - de inwoners uit de stille straten. En toch wagen we het langs huizen en pleinen en langs de dichtgevroren Nete te dwalen Niet om Zimmers befaamd astronomisch uurwerk te bewonderen in zijn stoere toren, noch om Gummarus - de Lierse «huisheilige» - te dienen in zijn prachtige kerk waar de Brabantse hoog-gotiek triomfeert, maar om Felix Timmermans te herdenken. Honderd jaar geleden werd immers deze onvergetelijke verteller geboren die zo kleurrijk zijn «Schoon Lier» wijde bekendheid schonk.
DROOMSTAD
Lier ligt juist op die plek waar de drie Nethen hun loop tot een zilveren strik tesamen binden, op de scheiding van Brabant - het spekbuikige, overvloedhoornige Brabant - en het Kempenland - 't mijmerend, magere Kempenland - fris en kleurig in de zon als een mandeken met schoon Brabants fruit waarvan de kerk de meloen is. "Eenvoudig, rustig, kleurig en gelukkig als een droom van Vermeer uit Delft", zo typeerde Timmermans de droomstad uit zijn jeugdjaren, waar de mensen God loven «met een stuk spek in de mond». Op de Grote Markt pronkt het stadhuis nog steeds met een gotisch torentje, maar verder heeft het niets arrogants in zijn notarisdeftig, sober en smaakvol Louis XV-kleed. De dunne, lenige gotieke belforttoren steekt als de silhouet van een uitgesneden lans in de lucht.
Enkele decoratieve oude gildehuizen sieren de ruime marktplaats zoals het gratievolle Vleeshuis, de barokke d' Eycken Boom en 't Schaakberd, de 17de-eeuwse gemeentelijke brouwerij. In de schaduw van stadhuis en belfort droomt de Spaanse Sint-Jacobskapel, die er in 1383 werd neergezet. Over de Netebrug gaat het verder naar de Sint-Gummaruskerk met zijn peperbustoren in leverworstkoleur, waar in een zilveren reliekschrijn de beenderen en de gordelriem van de stichter van de stad rusten. De «kast» weegt wel 800 kg. Rijzige pijlers schragen de hoge gewelven. Het kantwerk in witte zandsteen van het monumentale doksaal maakt ons bewonderend stil. Het werd gekapt door de Mechelaars Jan Wishaegen en Franciscus Mijnsheeren.
Vanuit zijn schrijfkamer zag de Fee "het edel schip van de kerk als een ivoren galjoen boven de golven der rode daken drijven." De nabijgelegen laatromaanse Sint-Pieterskapel is «het ei waar Lier werd uitgebroed».
We wandelen langs de Zimmertoren - goed voor duizenden klokkenkijkers per jaar - naar het Begijnhof waar Tony Bergmann «Ernest met Bertha liet vrijen». Het dagtekent uit de 13de eeuw en beslaat 2 ha, met stemmige straatjes en intieme hoekjes en vroom, op ieder hoek een statie van de kruisweg. Het begijnhof, "waar de stilte naar zichzelf luistert", "d'amandelboon van Lier" was de geliefkoosde pleisterplaats van de Fee, die er een atelier had.
SCHRIJVEN IS TE BIECHTEN GAAN
We luisteren even naar het levensverhaal van de schrijver. «Als ik in dit stadje op de wereld geblazen werd, bij 't nachtlicht van den vijfden July 1886, was ik het dertiende kind van veertien. Ik was een overschotje... Mijn vader was de zoon van een kanthandelaar, mijn moeder de dochter van een zachten smid, die uit de Kempen kwam. Hun trapgevelhuizen stonden tegenover elkander... Mijn vader verkocht kantenmutsen en ging daarmee te voet den buiten op, de binnenwegen van de Kempen in, en trok van hoeve tot hoeve, van dorp tot dorp, altijd gekleed als een boer... Vader leerde ons oude volksliederen en speelde 's zondags voor ons met een klein poppentheater, met houten poppekens van één cent. Van jongs af dacht ik er aan een kunstschilder te worden. Geen papier of lege plek of er stonds seffens een manneken op, een molen of een bloem, een vogel of een hond ...»
Timmermans ging maar tot zijn vijftiende naar school. Hij hielp vader in de kanthandel met het tekenen van patronen. Op zijn 17de schreef hij gedichten. In 1910 verscheen zijn sombere verhalenbundel «Schemeringen van de dood» en in 1911 «Begijnhofsproken». Een ziekte brengt de Fee aan de hand van de dood; hij leeft vol angst. Doch hij komt deze periode te boven. Het schrijven van «Pallieter» (1916) - een lofzang op het leven - is voor hem als een bevrijding. «De kreet van een verloste ziel», schrijft stadsgenoot Frans Verstreken. Zijn vruchtbare literaire periode sluit af met een ander meesterwerk «Boerenpsalm» in 1935.
De Fee schrijft over de dagelijkse voorvallen van simpele lieden in een proza tintelend van humor en in een sappige met dialect doorspekte taal. Op ontroerende wijze vertelt hij over zijn stad : «Is het hier vroeger het Aardsch Paradijs niet geweest ?» Schrijven was zijn beroep, schilderen zijn hobby. «Tekenen en schilderen, ik ben er door bezeten. Ik versta nog altijd niet hoe ik geen schilder geworden ben in plaats van schrijver.» «Tekenen was voor de Fee een vertelsel», getuigt Renaat Veremans.
Zelfs zei hij eens : «Schrijven is voor mij te biechten gaan, tekenen te kommunie gaan». De Fee verliet voor eeuwig zijn geliefde Lier op 24 januari 1947. Dit jaar zal hij er evenwel weer tot leven gebracht worden in tal van vieringen waarvoor het Timmermanscomité borg staat. We nemen afscheid van Lier waar mystiek en zinnelijkheid zich bijeen mengen, en men meer dan ergens het verdeelde hart vindt : de herberg naast de kerk, met een verwarmende pint Caves, een bierke van Kirië–Eleison, zoals de levenslustige Fee het typeerde.
ADAGIO
Een van de laatste gedichten uit «Adagio», de bundel die postuum verscheen, bevat als het ware het testament van FelixTimmermans.
De kern van alle dingen is stil en eindeloos. Alleen de dingen zingen Ons lied is kort en broos.
En donker zingt mijn bloed, van heimwee zwaar doorwogen. Ik zeil langs regenbogen Gods stilte tegemoet
Uit De Nieuwe Gids, januari 1929 - Door Frans Erens.
De beschrijving van Lier door Felix Timmermans is een opvolging van tafereelen, waarbij iedere bizondenheid iets toevoegt aan de schilderachtige voorstelling. Dit woord schilderachtig is hier zoo maar niet neergezet volgens de conventioneele beteekenis, want Timmermans' beschrijvingen zijn werkelijk schilderijen. Maar al rust de fond op een element van schilderkunst, er is toch leven en beweging hier te vinden.
Dit boek is een meesterstuk van litteraire stadsopbouw. De geheele stad Lier leeft hier met intensiteit en kleurenrijkdom. De geluiden klinken. Hier schreeuwt het leven het uit. Hier zingt en jubelt het, zucht en treurt het. Hier hamert het menschenleven als op koperen platen. Hier trommelt het en de optocht der goede burgers van Lier is somtijds als een carnavals-cavalcade.
Ook weet de schrijver den toon van den ernst aan te slaan. Dan zet hij zijn volzinnen met statigen gang, zoo dat zij stappen als patriciërs uit den ouden tijd, breedgeschouderd, de lange baarden hun hangend over de borst in eerbiedwaardige deftigheid.
Dit is nog eens een beschrijving van een stad met haar heden en verleden, beschrijving vol knokige degelijkheid. Hier niets wazigs, maar stevig gesneden realiteit. Hier geen opdreunen van elders gehoorde dingen, maar alles is zelf gezien en meegemaakt, meegeleefd. Overal die kleine en groote geluiden van een echt Vlaamsche stad, die Timmermans weet te grijpen en vast te leggen. Hij is een mijn van onuitputtelijken rijkdom. Al die bizonderheden, waar uit hij het beeld van Lier opbouwt, komen aanvloeien met groote spontaneïteit. De schrijver wordt gegrepen door de menschen en dingen, die hem van alle kanten beet pakken en hij geeft ze weer terug, stoot ze uit. Hij dringt ze naar voren en blijft zelf op den achtergrond, zoo dat het niet Timmermans is, die vertelt en spreekt, maar de realiteit zelf, die zich kond doet.
Men moet de hoofdstukken van dit boek doorproeven in iedere uiting. Zoo wanneer hij van de pompen spreekt:"De pompen zingen hun waterliedekens een emmervolte lang... De pompen staan daar als monumenten, standbeelden aan niemand gewijd, als of er toen nog geen groote mannen waren." Hier zit een grond van humor in.
Hij gaat verder: "De zijarmkens van de Nethe dooraderen de stad, maar op een bedeesde wijze. Ze verstoppen zich, ze loopen achter de huizen, kronkelen, ritselen, wispelturig lijk een meisken van 16 jaar.... Langs achter zijn de huizen intiemer dan langs voor. Langs voor verzorgen ze zich, opzichtig voor elkander, en steken zich alle jaren in 't nieuw. Maar langs achter ziet men niet nauw, daar zijn ze als in hun keuken, zonder bedoeling, in négligé. Ze zijn er gemoedelijk, slordig en vrijer. Ze verven zich niet meer, en de verf van vroeger zit vol bersten en afgepelde plekken van de allerhande weeren.
Er is meer toon en tint. Druivelaars kruipen tegen de geveltjes, rond de watertonnen en de deuren, glycine gordijnt over een muurken, er groeit klimop en donderblad op de pannen der keukens en der achterhuizekens.... Waar de huizen met hun voeten in 't water staan, daar zuigen en smekken de vlietjes aan de muren; ze verrotten en vermergelen de steen, doorzuipen en hollen hem uit, mos groeit in kladden en franjes op de steen, en kruiden in de reten; en onverwachte kleuraandoeningen, warm en vol spel, zwellen omhoog."
Let hier op bedeesde, wanneer hij van de Nethe spreekt. Daar door leeft die Nethe. Het wordt hier geen droog neerzetten van een stadsbeschrijving. Dit zou men in Baedeker niet vinden. Op deze manier karakteriseert de schrijver het geheele stadje, dat door zijn pen een levend wezen wordt, een menschelijke creatie, die zich beweegt, blinkt, zwelt en zich lachend uitstrekt naar alle kanten. Ik zou hier op allerlei details kunnen wijzen, ik zou ze den lezer kunnen aantoonen op iedere bladzijde. Het lijkt alles zoo eenvoudig, gewoon, maar.... doe het hem eens na. Hier geen katalogiseeren, maar Lier leeft in zijn binnenste in volte en kracht. Door dat dit stadje bij hem is geworden iets levends, iets dat trilt, heeft hij maar op te schrijven. Hij behoeft maar zijn blikken te laten gaan in alle hoeken over de gevels en in de straten op het plaveisel en de pakkende, de juiste woorden en gezegden komen van zelf bij hem naar boven.
En dan de menschen in die straten! Gij ziet ze loopen, schommelen heen en weer, springen en dansen. Gij hoort ze zingen en lawaaien, gij hoort ze bulderen van het lachen. Hier zijn nog die dikke oude Vlamingen, hier bewegen zich nog nu en dan die vette patapoeven, zooals in den ouden tijd.
Er zijn in België nog van die typen, overgebleven uit descendencen van drie, vier eeuwen terug. Zoo werd mij eens in Gent in de donkerte van een vroegen wintermorgen, den weg naar het station gewezen door een politieagent, dien ik had aangesproken. Een korte, dikke, vierkant-breede man, vlug raffelend Vlaamsche klanken, die ik moeite had te begrijpen.
In dien nacht meende ik den werkelijken middeleeuwer te hebben ontdekt in dien man, en zijn figuur is mij bijgebleven nu, dertig jaren na dien tijd. Zulke individuen schijnen ook nog in Lier heen en weer te loopen op den huidigen dag, al missen zij misschien den stoeren ernst van dien babbelenden politieagent.
Felix Timmermans heeft met dit boekje een monument van twintigste-eeuwsche cultuur gesticht, dat in lengte van tijden het Belgische stadje op de grens van het Kempenland zal doen leven, waar naar de historicus later zal kunnen grijpen om een beeld te geven van het doen en laten, van het lachen en weenen van menschen in dit oude stadje, waar van zeker weinige bestaansperioden zoo zielvol zullen zijn afgebeeld in den loop der tijden.
Indien iemand wil weten wat een sappige schrijfwijze is, dan heeft hij dit boekje maar op te slaan, onverschillig bij welke bladzijde. De humor van Timmermans is nooit hatelijk; hij wil alleen doen lachen. Nooit is hij scherp of hanteert hij den geesel der satyre. Slechts nu en dan spitst hij een fijne ironie toe, maar onmiddellijk daarna hoort gij hem weer lachen om zijn eigen grappen, geen nuttelooze grappen, maar die het beeld van die Liersche burgers scherper en breeder uit den grond doen naar boven komen.
Wat iedereen bij de lezing voelt, dat is de liefde, die deze auteur heeft voor de dingen om zich heen. Stadsbeschrijvingen van de naturalisten, zoo als die van Zola, zijn nooit liefdevol; maar bij Timmermans voelt ieder, dat hij van Lier houdt, dat hij niet noodig heeft het beeld van die stad vóór zich uit te projecteeren, dat hij er kan inblijven, zich er in onderdompelen en toch zijn opmerkingsgave geen oogenblïk verliezen.
En daarom is dit boek een sympathiek boek, een boek, dat uw kwade luimen verdrijft, waar in gij slechts een blik behoeft te slaan om het goede humeur bij u terug te roepen, even als op een schilderij van zijn grooten voorganger Breughel.
Hoor hoe hij vertelt van de feesten van Lier :
"Zoo komen we in de helft van 't jaar, maar ondertusschen zijn er ook heel wat straatfeesten voorgevallen. Er is iemand, of twee namelijk, vijftig jaar getrouwd, en in die straat worden denneboomkens geplant, en wit en rood laken van boom tot boom gehangen. Van 's morgens in de vroegte komen alle vrouwen, rijk en arm, met witte voorschoten aan en met versierde bezems (er is daar voor een prijskamp om ter schoonsten bezem) de straat keeren. Ze gaan mee naar de kerk in de stoet, met het verrimpeld paar en de lange familie daar van, vergezeld van een harmonie, van witte maagdekens, en andere maagdekens te voet en te paard, die tafereelen uit het leven van het huwelijkspaar verbeelden, de schoone tafereelen natuurlijk. 's Avonds verlichting in de straat en bal; 's anderen daags koffie voor de vrouwen en souper voor de mannen.
Er is een de eerste van teekenen in een klas van de Academie van Antwerpen; de jongen wordt van de statie gehaald met al de maatschappijen en harmonies, en ze rijden er mee rond de stad en dan naar 't stadhuis, en 's avonds is 't verlichting en bal. Men waardeert de kunst en ook de duivenmelkers. Een heeft er de eerste duif thuis op een nationalen prijskamp, b.v. van af Bordeaux. Gevlag, hooge hoed, serenaden, verlichting en bal. De klokluier is 50 jaar klokluier: stoet, keersters, bal. Rijmdichten boven de deuren, enz. enz. De vlaggen zijn haast niet van den gevel en de hooge hoed niet van den kop; de rijmelaars — er zijn er goede — moeten dikwijls nieuwe pennekens koopen."
In deze beschrijving is geen satyre, maar een breed en liefderijk begrijpen als van een vader, die zijn kind over den vloer ziet rollen. In zijn lach is geen haat en geen hoogmoed. Men .bespeurt den fijnen zin voor het komische, die stijgt tot superioriteit. Maar daar van is hij zich zelf niet bewust, want hij beschouwt zich niet als staande boven zijn goede medemenschen. Dat is juist de ware superioriteit.
Door Felix Timmermans. In den geur van siroop, koffie, kruidnoot, blauwsel, spek en andere kruidenierswaren, was den baas uit "De Roode Kat", de Jonge Wwe Leonie Verechelen stillekes aan gaan geerne zien, en met haar aan 't minnen gegaan. 't Was rapper gekomen dan hij verwacht had. 't Gaf hem een stoot omhoog in zijn waardigheid en in zijn geluk. Hij voelde zich niet meer de vernederde, die door zij deftig-doende, zorgzame, vermanende vrouw altijd "Stafke" wierd genoemd, altijd van haar bevelen moest krijgen als een knecht, en 's avonds tot haar verzet met haar met de kaarten moest spelen. Want vroeger onderging hij dag in, dag uit de vernedering, zijn minderheid, was er weemoedig van geworden, maar hij zei niets, hij zuchtte slechts. Hij had het leven en zijn vrouw al die jaren maar laten begaan, gedwee van nature als hij was, en gaarne in vrede levend. "Ach waarom op uw poot gaan spelen" dacht hij zich zijn lafheid verontschuldigend "en 't huis in rep en roer zetten voor een woord. Ik zie iets wit en zij ziet het zwart, waarom zou ik dan ook niet zeggen; ja het ziet zwart. Waarom voor dat woordeke de schouw laten smoren? Van mijn gedachten blijven ze toch af." En hij zuchtte en smoorde zijn pijp.
Hij stond achter zijnen toog met zijn blauw schort over zijn dik buikske, zijn natte oogen lachten lui en deemoedig achter zijn bril, een harde snor hing vochtig over zijn roode lippen, waartusschen de eeuwige houten pijp smoorde en hij zei mee "ja" en neen" met zijn vrouw Bertha, die groot en bedrijvig, en bevelend van "Stafke dit" en "Stafke dat" nevens hem oprees, met blinkend gezicht en fijne pinnekesneus, en het zwarte haar effen en glad, lijk metaal, naar achter gekamd.
't Was een gedurig gebel aan de voordeur, gegrief in den properen winkel en geklap met de menschen. Gustaf kende zijn werk. Hij maalde de koffie, sneed het spek, woog de siroop, gaf de zeep, tapte de petrol. Rekenen kon hij niet rap. Daarom deed zij het, zij hield dan ook de beurs. Zij griefde den rijst, de chocolat, de kruidnoot, en alles waar ze zich niet kon aan vuil maken. Dat wierd slechts aan Gustaf toegelaten, als ze te eten zaten, of als zij naar de vespers was. Anders bleef hij stipt van die dingen af. Hij kwam heel zelden buiten. "Er is nieuws genoeg in den winkel" zei Bertha. Zelfs den barbier Nikkels, die nog met de twee vingeren inzeepte kwam hem twee keeren per week scheren. Alleen 's Zondags, na de noen, ging hij in gezelschap van drie oude vrienden naar de oude afspanning "Sinte Gommer" buiten de Leuvensche Poort, met de pijltje gooien naar den doel.
En toch was hij half gelukkig. Hij was gerust van geest, had een goede maag en goeden vaak, leefde van zijn vet, en ging fier over zijn kinderen. Zijnen zoon Louis schreef op het bureel van Weldadigheid, en zijn twee dochters leerden voor onderwijzeres in een kostschool tegen Leuven. Hij wist dat zijn leven zoo zou eindigen. Soms kwam hij wel eens van binnen in opstand, en kreeg hij goesting om het boeltje kort en klein te slagen en er van onder te trekken naar.... ja hij zou wel ieverans uitkomen; en hij zag zich al zitten op een snel schip over de bewegende, groene zee; en in de verte ontdekte hij bergen en palmen, zooals ze geschilderd stonden op het uithangbord van den Toebakswinkel "De Moriaen" vlak over zijn huis. Hij sprong zingend aan land, en danste met moorinnen in den ronde, al zingend : "Vie van de liberteit!"
Maar Bertha zei: "Stafke sta daar zoo niet te droomen, en haal die zak met bloem uit het magazijn". En den opstand vermorzelde, hij zuchtte, stopte een nieuwe pijp, deed eenige smakelijke trekken, en aanvaardde weer in deemoed de zwaarte van zijn leven en van zijn vrouw.
Maar nu met die liefde, nu zijn hart wierd doorspoeld van ongekende vreugden, nu hij zot wierd gaarne gezien door de schoone Leonie, kon het hem niet meer schelen wat zij zei, hij liet haar zeggen, volgde haar in, speelde met de kaarten, doch het gevoelen van knecht was weg. Hij lachte inwendig dat hij haar zoo frisch kon bedriegen, en zijn zuchten waren veranderd in een zacht, kort gehommel. Maar verders was er geen verandering aan hem te bespeuren.
Onverwachts kwam de verschijning van Leonie hem een nieuw leven brengen, van binnen. Leonie was een jonge weduwe, die schuins over "de Roode Kat" een linnengoedwinkeltje begon, en van den eersten dag hadden s' heur kalandizie. Tijdens de verhuis, toen ze haar meubeltjes en kleeren bracht, had hij haar opgemerkt. Bertha zei tot een kalante: " 't is zonde van zoo jong weduwe te zijn, zie toch eens wat een schoone vrouw zij is". "Ja z' is schoon" zei Gustaf mee. Maar was nu ook van haar gedacht, en hij loerde van achter de bokalen en de suikerbrooden naar haar gaan en komen. "Dat is ander verf dan mijn profetenbees" zei hij tot zich-zelf.
Ze kwam den eersten keer in den winkel toen z' aan 't eten waren. Natuurlijk moest Stafken voorgaan, 't Was vreemd, maar toen hij haar daar zag staan met een beschilderd kommeken in haar witte handen, kreeg hij 'ne neep aan zijn hart. Hij kon moeilijk "Dag madam" zeggen; en hij zag ineens hare bevalligheid : donker weelderig haar, lange zwarte wenkbrauwen en een bleek ernstig gezicht, dat medelijden vroeg, lijk bij alle jonge weduwen. "Zult ge mij eens voor vier centen siroop geven, mijnheer" en ze lei vier centen op den toog.
Hij zei niets, maar bezag haar bewonderend. Hij zette haar kommeken in de weegschaal, woog het eerst af, en liet dan van uit den groenen stoop den zwarten stroop in het kommeken loopen. Zij zei niets, hij wist niet wat zeggen. Het was stil, de siroop liep, maar hij zag eens op naar haar, bleef haar wat te lang bezien, en kletst hij goot over, de siroop liep over de kom in de koperen weegschaal. Hij lachte groen, kwam seffens vol schrik voor zijn vrouw, want als die daar op uit kwam zoudt ge wat hooren van : Stafken hoe kunt ge nu zoo lomp zijn! Moet ge daar al twintig jaar siroop voor schinken! " en veel andere dingen nog, om in den grond te zinken van schaamte. Bijzonder mocht hij nu niet beleedigd en vernederd worden, in 't bijzijn van die schoone, jonge weduwe. " 't Zal rap gedaan zijn" zei hij rood, en hij begost met zijn schort het kommeken rondom af te kuischen.
"G' hebt te veel ingeschonken" zei ze.
"Ja, met naar u te zien".
Toen wierd hij nog rooder en begon te zweeten, want dat had hij niet willen zeggen, dat woord was uit zijn mond gevallen. Hij dierf haar niet meer bezien, en gaf haar voorzichtig de boordevolle kom.
"Moet ik nu niet bijbetalen ?" vroeg ze.
"Niks, niks... dat is voor mijn stommiteit... houd het maar goed vast, want het plakt nog".
"Hier is de siroop goedkoop!" lachte ze.
Och, hoe kittelde het op zijn tong om te zeggen: "alleen voor u" maar dat dierf hij niet.
Hij zag ze weggaan, de noenstille straat oversteken, voorzichtig het kommeken vasthoudend. "Aimay wat is ze schoon", lispelde hij.
Voor ze binnenging, zag ze nog eens om naar De Rode Kat en lachte en dat deed hem rillen van geluk. Ineens dacht hij aan zijn vrouw, veegde rap en goed de geklaste siroop uit de schaal en ging terug aan tafel.
-Wie was 't? vroeg Bertha.
-De weduwe van hierover om siroop voor botermelk. En vrezend dat ze zou vragen waarom dit zolang geduurd had, zei hij erbij : - 't Mens kan heuren man niet vergeten. Och, als ge haar daar moest horen over vertellen. Wat heeft die veel afgezien, van de suikerziekte gestorven...
Van toen af begon het geluk, het volle geluk hem onder te gieten. Hij zag Leonie altijd voor zijn ogen, zij verbleef in al zijn gedachten, zijn leven was door hare aanwezigheid gevuld en hij verkreeg het hart, de lust, den overmoed van enen van twintig jaar, zijn leven wierd licht en open, en of de vermaningen en bevelen van zijn vrouw nu veel of weinig waren, 't kon hem genen gram zout meer schelen, hij deed onderdanig wat zij zei.
Hij zwom en duikelde, plonsde en plaste in de melk van het liefdegeluk. Zou Leonie terugkomen? En ze kwam terug. Maar als hij haar met zijn vrouw over heuren man zaliger hoorde vertellen, zo treurig, zo innig, dan zonk zijn moed in zijn schoenen. Neen, met zo'n verdriet zal ze mij nooit gaarne zien, dacht hij. Doch de hoop herleefde, daar zij van het overgelopen kommeke niet sprak. Er is dus verstandhouding tussen ons, dacht hij, krachtig aan zijn pijp zuigend. Hoe blij was hij nu groen zeep voor haar te mogen gerieven, en terwijl hij haar het pak aangaf was hij zo stout van in haar hand te nijpen. Hij neep in haar hand, zijn gevreesde vrouw stond erbij. Dat had ik nooit van mijn eigen gedacht, zei hij trots tot zichzelf. Maar Leonie gebaarde van niets, bleef kalm als een kerk en bezag hem onverschillig, terwijl zij voortvertelde over haar man. Nu zou ze wegblijven, nu hij in haar hand genepen had zou ze wegblijven... als ze zich beledigd voelde, maar anders... zou ze terugkomen!
Hij loerde in hoop en vrees touterend, tussen de bokalen en de suikerbroden, en ja, denzelfden dag was ze daar weer, maar nu om suiker, iets dat zijn vrouw geriefde. Ze was teruggekomen - en wat wil dat niet zeggen als men in haar hand genepen heeft. Toen hij dien namiddag in 't magazijn azijn op flessen trok, zong hij : 'Wat zijt ge schoon in blanke balgewade...' En ze kwam nog veel, zonder dat hij de gelegenheid had haar te mogen gerieven. Doch hij was blij, reed lijk uitgelaten op wilde paarden naar andere toekomsten. Ze komt om in haar hand te laten nijpen, dacht hij. Enkele dagen nadien, toen z' aan 't eten waren, ging de bel, hij ging voor, 't was Leonie. 't Verlamde hem in zijn benen, 't was te hevig ineens, zijn hart ging aan 't klepelen, 't zweet brak hem uit en geen woord kwam over zijn mond.
-Een half pond spek, mijnheer!
Hij sneed het spek. Zijn asem ging snel en hevig. Weer wierd er geen woord gewisseld. Hij woog en 't woog veel te zwaar. - Och kom, zei hij haperend, 't is de moeite niet, ge krijgt het erbij. Hij zag haar bevreesd, lachend aan en hield haar hand vast. Ze bleef hem kalm bezien, trok haar hand langzaam weg en zei eenvoudig als een inlichting :
-Mijnheer, ge vergeet dat ge getrouwd zijt.
-Ikke?.... stamelde hij. - Ikke?... maar hij moest en wou zich redden, en met een stoutheid die hem zelf verbaasde, fluisterde hij haar toe :
-Ik vergeet het niet, maar weet ge wat voor nen snoek mijn vrouw is... en de liefde, madam... Neem het niet kwalijk, maar ik kan u niet meer uit mijn gedacht zetten.
-Houd mij er dan maar in, mijnheer, maar uw nepen erbij
Was dat nu spotten of de uitlokking van een snedig antwoord? Hij wist het niet, bleef haar vragend, smekend, bewonderend en ontgoocheld bezien.
-Uw vrouw komt, zei Leonie, voorzichtig en verwittigend. En roef, hij schoof het geld de schuif in, en om zijn alteratie te verbergen duikelde hij met zijn bovenlijf in den bak rijst.
-Slecht weer, hé madame Leonie, zei Bertha met de handen op haren buik, ge ziet er zo bleek uit?
-Och ja, zo altijd alleen, altijd.Toen mijn man nog leefde...
-Wel, ge moet u wat verzetten! Waarom komt ge 's avonds al eens niet mee met de kaarten spelen. We missen juist een vierde man om te wiezen. Leonie meende te zeggen dat ze niet met de kaarten kon spelen, maar juist rees Gustaf terug op uit den rijst.
-En dan heeft mijn vrouw ook wat verzet zei hij vriendelijk, zich gered voelend.
-Stafke, zwijg toch jongen, als de mensen spreken, zei Bertha wrevelig, en wat hangt ge daar in den rijstbak?
-Ik geloof dat ik er een half solleken heb laten in vallen.
-Ik kan niet met de kaarten spelen, glimlachte Leonie, anders gaarne.
-Wij zullen het u leren, zei Gustaf, ik en mijn vader.
-Als ge dezen avond nievers moet zijn, kom dan maar, raadde Bertha aan, om acht uren sluiten we den winkel. We kunnen tot tien uren kaarten.
-Wij houden ons gereed! riep Gustaf, jongensachtig blij om 't gevaar dat voorbij was en nog blijer omdat Leonie toestemde.
-Stafke ga gij nu maar eten en zift dan direct dien halven zak zemelen, zei Bertha, en ze wees met heuren duim naar de keuken. Gustaf ging naar de keuken, terwijl Bertha met Leonie over verdrietige dingen bleef klappen. 't Schaap is in huis, 't schaap is in huis! juichte hij inwendig. Hij had willen glazen kapotslagen en al de kaderkens van de muur kletsen van blijdschap. Maar hij hield zich stil met d'hand op zijn hart, voorzichtig,voorzichtig om zich niet te verraden. En hij zifte de zemelen, vol kinderlijke verwachting naar den avond en de volgende avonden.
's Avonds kwam Leonie met de kaarten spelen. Corneel, de grootvader, die ook in De Rode Kat woonde, Gustaf en zijn vrouw, alle drie maakten het haar wijs hoe zij spelen moest. Leonie was goed van aannemen, en den vierden dag speelde ze al miserie. Gustaf neep in haar hand, zocht met zijn voet onder tafel heuren voet, ze trok hem niet terug. En met Driekoningen, als Bertha naar 't lof was, de grootvader boven zijn noendutje deed, liet Gustaf aan Leonie, die in den winkel om macaroni kwam, in de keuken het nieuwste portret zien van zijn twee dochters. Bij het zien naar die twee magere juffrouwkes, die op hun moeder geleken, neigden hun hoofden tegeneen, heur haar kriebelde op zijn rood gezicht, en ineens gaf hij een kus. Zij begon te wenen en bezag hem glimlachend droef. Zij pakte zijn ruwe, harige handen hard vast.
-Gustaf, zei ze, och Gustaf, en ze weende.
Van toen af moest Gustaf zijn mond en zijn hart tegenhouden, om het niet uit te jubelen uit het dakvenster, aan zijn vrouw aan Jan en alleman. Maar hij liet niets blijken dat maar één veronderstelling zou doen groeien. Hij bleef de nederige, de gehoorzame en zei ja en neen, zoveel het Bertha maar beliefde. Leonie werd de goede vriendin van mevrouw. Ze vertelde altijd van haren doden man en behield dat innemende verdriet dat medelijden bij anderen teweegbrengt. Ondertussen groeide hun liefde. Wat vriendschap, neen meer niet. 't Was geen liefde die beestigheden deed begaan, als b.v. er met haar vanonder trekken of er zijn zaken, centen en huishouden voor verwaarlozen, 't Was een liefde waar er aan geen toekomst wierd gedacht, als bijvoorbeeld dat Bertha eens kon sterven en Leonie zijn vrouw zou worden. Hij wist genoeg dat zijn vrouw niet sterven zou voor hem. Daar is ze veel te hebzuchtig voor, dacht hij.
En daarbij, ’t is niet nodig, en met een zekeren schrik gooide hij die gedachten van zich af. Die liefde, of beter die vriendschap duurde nu zo al over 't jaar, zonder zorg, zonder kwaad en van geen mens vermoed. Maar Gustaf had op een zondag, toen hij weerkwam van met de pijltjes te schieten, een kou gepakt met door den ijzigen regen te lopen, 't Sloeg hem op de nieren en drie dagen nadien lag hij te bed, heet lijk een oven en krollend van de pijn. 't Ging seffens van huis tot huis :
-Ze zijn in den hemel Stafke uit De Rode Kat zijn rijstpap met bruinen suiker aan 't gereedmaken. Hij wierd berecht, de kinderen wierden uit de kostschool geroepen, den broer van Gustaf, die suikerbakker was in Antwerpen, moest ook al komen. Alle uren kon hij den dood in trappen. Maar alhoewel de pijnen op gruwelijke wijze verergerden, de dood kwam niet. Gustaf lag daar soms met zijn handen smekend naar den pleisteren kruislievenheer : 'Haal mij... haal mij... dood mij... Lievenheerken, trek mij uit die hel, laat mij sterven, alstublieft, een blik van uw oog en ik ben uit de miserie uit.' Hij vroeg niet om te genezen, zeker als hij was dat dit niet kon. De dood bleef in de gordijnen hangen en de pijnen brandden en bliksemden in Gustaf zijn ingewanden. Hij vermagerde zienderogen en was te slap om zelf zijnen lepel vast te houden als hij eten moest.
De kinderen waren na drie dagen naar de kostschool teruggegaan en den broer terug bij zijn kokende suikers te Antwerpen. Maar Bertha zat altijd aan zijn bed en diende hem goed, als er geen kalanten kwamen, doch aanhoudend moest zij op en af de trappen lopen. Zij ook vermagerde en zou van haar graat gevallen zijn, als Leonie haar niet had geholpen met Gustaf op te passen. Leonie nam soms zijn magere hand en kuste ze, maar hij trok ze gauw terug.
-Nu niet, hijgde hij, zolang ik ziek ben niet, als ik genezen ben... maar hij wist goed dat hij niet genezen zou. Want in hem was nu gewetenswroeging opengeknald. Hij voelde zijn ziekte als een straf. Hij aanvaardde dankbaar de hulp, die Leonie hem gaf, maar hij wou geen enkel teken van liefde aannemen. Hij zou sterven en wou kinderlijk rein uit dit huis weggedragen worden. Hij had zijn kwaad gebiecht, 't was lang vergeven, ja. Maar toch ging de wroeging niet weg, de radeloze spijt, de zwaarte der schuld. Dat kan de paus nog niet vergeven, dacht hij. De bedreiging der straf gaapte lijk een diepen put voor hem, die hij ontwijken wou, maar langs den anderen kant betrommelden en hakten de pijnen zo deerlijk, dat hij nog liever de straf verkoos, de geheimzinnige straf, die achter de dood hem wachtte.
De dood kwam niet en de pijnen rukten en scheurden als zijn lijf uiteen. Hij tierde, huilde, bad en weende. 't Duurde al twee weken. En de laatste twee dagen was 't zo hevig, dat de geburen daarnevens 's nachts geen oog hadden kunnen toedoen. Dr. Boeckx, een gemoedelijke dikke man, meende lijk hij nogal had gemeend, dat Gustaf nu zijn keerseken zou uitgeblazen worden. Weer wierden de kinderen en den broeder geroepen, 't Was een zondag, iedereen in de straat zei : - Vandaag is 't ermee gedaan. Allen waren in de kamer en ze weenden stil in hunnen zakdoek. Nu en dan snuffelde iemand het nat uit zijnen neus omhoog. De grootvader, Bertha, de zoon, de twee meisjes en Leonie. Door hun tranen zagen ze bezorgd, hopeloos en medelijdend naar Gustaf, die pompmoe, zonder krachten lag te hijgen en te kreunen en steeds amé, amé en duizend keren amé zei. Van tijd tot tijd opende hij zijn ingezonken ogen, bezag zijn dun geworden, blauwe handen en den trouwring, die veel te groot geworden was. Hij keerde soms zijn ingevallen gezicht opzij en als hij hen daar zag in geween, schudde hij stil zijn hoofd en stamelde dof :
-Ween niet omdat ik sterf... ik ben blij... dat 'k zal sterven... maar ik kan niet...amé, amé en terug begon het gekreun met de eeuwigdurigen amé. 'tWas tegen den schemer. Buiten op straat speelden kinderen met veel lawaai, d'orgel van d'herberg wat verder tjingelde en tjangelde met korte rappe flesklanken. Dr. Boeckx zag eens op zijn horlogie, zuchtte en wou daarmee beduiden dat hij wegging.
-Ik zal straks nog eens terugkomen, zei hij tegen Bertha. 'k Versta het zelf niet, hij is van ijzer. Een ander ware er al tien keren van dood geweest, van zo'n ontsteking. Daarom maar geen hoop verliezen. Hij meende zijnen hoed te nemen, maar vanuit het bed klonk het smekend als hulpgeroep:
-Menheer, menheer doktoor, wacht nog wat... 't is misschien niet nodig dat ge weerkomt, als ik maar eens... alstublieft Lievenheerken, toen zag hij naar het kruis, geef mij den moed... menheer doktoor, wacht nog wat, gaat allemaal naar beneden. Bertha moet bij mij blijven... 'k moet nog iets zeggen... 'k moet nog iets zeggen... ja, ja... ga weg, ga weg...
-Kom, zei Dr. Boeckx, hen beleefd vermanend om van de kamer weg te gaan. Dat is 't einde, fluisterde hij Bertha in heur oor. Ik blijf beneden mee wachten. Terwijl zij wenend weggingen, gevolgd van den dokter, begon Gustaf te wenen lijk een kind dat een straf moet ondergaan.
-Kom, zwijg Stafke, jongen, zei Bertha moederlijk en verdrietig.
-Kom ween zo niet... kom, en ze nam zijn klam hoofd in heur arm. Hij weende voort terwijl zij zijn hand streelde.
-Och, ik durf het niet... zeggen... en 'k moet het zeggen. En hij wreef met zijn ogen tegen heur mouw, als wou hij zich verbergen, vernietigen om dit ogenblik te ontvluchten.
-Zeg het maar, ge moogt gerust alles zeggen, zei ze liefdevol met opgekropte keel. Zij wist dat het iets van niemandal zou zijn. Hij weende voort.
-Hebt ge een testament? kwam ze hem helpend tegemoet. Hij schudde neen.
-Moet ge soms aan iemand iets geven dat ge beloofd heb?... of hebt ge van iemand geld geleend? Ze was er zeker van dat hij zoiets allemaal niet zou gedurfd hebben, doch ze vroeg het maar om hem te helpen, lijk de schoolmeester het kind helpt om het moeilijke antwoorden te laten vinden. Gustaf schudde neen en weende.
-Wat is ’t dan Stafke?
-Zult ge het mij vergeven, Bertha?
-Ge weet dat op voorhand u alle kwaad vergeven is. Ge weet dat ik altijd van u gehouden heb en dat ik mijn plichten van vrouw en moeder altijd kristelijk heb vervuld. Waarom zou ik het dan nu niet zijn? Bij zulke hoge woorden begon Gustaf eerst fijn te wenen en te snikken : -'k Heb kwaad gedaan en 'k moet het zeggen anders kan ik niet sterven. Hij pakte heur ronde handen hopeloos vast.
-In mijn ziekte heb ik een stem in mijn hart gehoord dat ik niet eerder sterven kan of ik moet het zeggen... en als ik het niet zeg en ik sterf toch, dan kan de ijzerste kist mij nog geen rust geven... Och Bertha, och Bertha.
Bertha begon scherp te luisteren, bevreesd. Zou hij dan? ja wat? Neen, hij was tot geen kwaad in staat, dacht ze. 't Is de schrik voor de dood, die de kleinste ongehoorzaamheid in zijn verbeelding groot maakt. En weer stelde ze hem gerust.
-Och Stafke, door de biecht is u immers vergiffenis gegeven.
-Dat weet ik, dat weet ik. Maar ook van u moet ik die hebben, anders rust ik niet, en hoe kunt ge me die geven als ge niet weet wat het is.
-Kom, zeg het dan, maande ze hem goedig,
-'k Durf niet.
-Hebt ge een huis in brand gestoken?
-Als het dat maar was...
-Hebt ge iemand vermoord?
-Als het dat maar was...
-Hebt ge gestolen? Een kind geroofd? Een priester...
-Erger, erger... weerde Gustaf.
Hij ijlt, dacht ze en ze klopte hem in zijn hand.
-Stafken, rust nu wat. Zeg het straks. Ge maakt u te moe. Rust stillekens.
Ineens wierd Gustaf kwaad en riep wanhopend : - Ik rust niet! Ik kan niet rusten! Hoe kan ik rusten als ik het grootste kwaad gedaan heb. 'k Zeg het, al sloegt ge me dood! Och Bertha, Bertha! En terwijl hij aan haar handen trok, borrelde en spoot zijn geheim eruit.
-'k Heb u bedrogen, Bertha, u bedrogen... ja, ja... met Leonie... u meer dan een jaar, dag in, dag uit. W' hebben elkander geerne gezien... nu weet g'het, nu kan ik sterven... nu kunt ge mij vergiffenis geven... 't pak is van mijn hart... maar ik kan ze niet meer zien, die Leonie... mijn hart ligt uiteen van spijt... Bertha, vergiffenis, vergiffenis, alstublieft!
Zij verroerde niet, zij bezag hem star, verbaasd, ontgoocheld, woedend. Hij deed zijn ogen open, en toen hij dien blik zag, deed hij ze rap weer toe, bang en hulpeloos, en ging voort met smeken om vergiffenis. Méér kwam er bij haar niet uit dan :
-Gustaf. 't Was den eerste keer sedert ze getrouwd waren, dat ze Gustaf zei. Ze was als een speler, die plots schaakmat wordt gezet.
-Gustaf, zei ze en ze zei het nog een keer of drie, verdrietig, woedend, vernederd.
Nu begon hij te flemen en met zoete klottekens te gooien en de daad in heur ogen te verkleinen en ze redelijk te maken.
-Berthaken, ik kon er niet aan doen... 't kwam zonder dat ik het wist... kost ge eens voelen wat een spijt ik erover heb... mijn leven was ook zo eentonig... Ik pakte eens haar hand... en zij weerde niet tegen... en zo is dat gekomen... waarom heeft ze zich niet tegengeweerd... Berthaken... Er was een krop in haar keel.
-Gustaf... dat had ik nooit van u gepeinsd, en ze weende dikke tranen.
-Ik ook niet, Berthaken.
-Mij zo bedriegen, ik die dacht... dat gij...
-Maar nu vergiffenis, Berthaken,... er komen verse pijnen op, amé... nu kan ik sterven, nu zal ik sterven. Ze deed de natte ogen eens toe, huiverde, zuchtte en stond recht en zei toen plechtig, hooghartig, tegen haren wil, maar zich buigend voor het enorme van den nakenden dood :
-Onze Lieve Heer zegt dat wij alles moeten vergeven. Ik doe het ook. 't Is nu vergeven, Gustaf, ik zal altijd voor u bidden... gij zijt zwak geweest. En ze vond zichzelf schoon en heerlijk van ziel en van karakter. Hij kuste haar handen.
-Merci, Berthaken... merci... roep nu de kinderen maar, nu ga ik naar O. L. Heer...
-Ik zal ze roepen, Gustaf, zei ze koud als een knecht die iets bevolen wordt.
Ze ging naar beneden. Gustaf maakte een kruiske, deed met een glimlach van tevredenheid zijn ogen toe en wachtte naar den dood. Toen Bertha beneden kwam stond iedereen op.
-Vader roept u, hij gaat naar O. L. Heer. Kom, kwam het koud uit haar mond. De kinderen en den broeder meenden al naar boven te gaan en ook Leonie. Maar Bertha siste tot haar :
-Gij niet... gij niet naar boven! Gij buiten... slang!... buiten!
Och waren de kinderen daar nu niet, hoe zou z'het hebben uitgeschreeuwd en uitgegalmd. Maar nu behield ze, spijts al haar woede, haar burgerlijke deftigheid.
-Waarom? vroeg Leonie, bleek en ontdaan. Zij raadde ineens alles.
-Daarom! Weg! En nooit een voet meer binnen! Slang! Haar vinger wees de deur en heur hand rilde op het naaimachien. Leonie kon niets zeggen, voelde dat afstrijden of de reden vragen van die woede, haar belachelijk maken zou en, om zich te redden, glimlachte ze spottend. Maar dat was ook de bekentenis. Dat was te veel voor Bertha, de woede kookte over, zij vergat hare deftigheid en in een ruk trok zij het met bobijnen gevulde schuifke uit het machien en sloeg het op Leonie heur gezicht.
De bobijnen vlogen in 't rond, een ervan ketste op een bokaal, waaronder een schouwhorlogie tikte, en barstte met een muziekklank vaneen Leonie liep toen in één asem buiten, met heur broderieën voorschootje voor 't gezicht. Bleek als een doek zei Bertha :
-Kom naar vader, en om alle achterdocht en vermoedens op het kwaad van Gustaf weg te nemen, deelde ze vlug mee :
-Die slang heeft geld van vader willen lenen. Stil kwamen ze boven en schaarden zich rond het sterfbed. Aanstonds nam Dr. Boeckx Gustaf zijn hand. Hij knikte. - De rust die het einde voorafgaat, fezelde hij tot Bertha. Gustaf lag stil met de ogen gesloten. Hij voelde ze rond hem staan, biddend, wachtend, als hij, naar den dood. Een half uur verliep, 't Was vreemd Waar bleven de pijnen? En hij voelde zich helderder worden. Hij loerde half door zijn ogen, zij zaten te bidden. Hij zag duidelijk dat Leonie er niet meer bij was. Hij had het lawaai beneden gehoord. Maar waar bleef nu de dood?
Hij moest nu toch sterven, nu hij de bekentenis had gedaan. Hij wachtte... Ineens botste hij vol schrik. God! God! veronderstel dat hij nu niet sterven zal! Neen, neen de dood alstublieft! Veronderstel dat hij ging genezen! Neen! Neen! En inwendig begon hij te bidden om dood te gaan, rats dood, dood lijk nen pier. De schrik deed zijn hart hevig kloppen. Genezen, wat zou zijn leven dan een hel worden! Als hij stierf zou de dood zijn misdaad vergeven en hij zou in ere blijven. Hij wou sterven, hij moest sterven! En hij neep de ogen toe, rok zijn benen, hield zijn asem in en nam helemaal de houding van een dode aan, als om de dood zijn taak te vergemakkelijken. Maar de dood kwam niet. Een uur ging om. Dr. Boeckx trok zijn schouders op, kon er niet meer aan uit. Hij voelde nog eens de pols van Gustaf.
-Goed, zei hij. Mijnheer, voelt ge u niet beter? vroeg hij aan den zieke. Gustaf antwoordde niet en deed of hij dood was.
-Hij slaapt, zei de dokter zuchtend. De ziekte is gekeerd. Dat is zo met die ziektens. Iedereen zag de tranen uit Gustaf zijn ogen lopen.
-Dat is zijn droom, zei Dr. Boeckx. Ik kom morgen nog eens terug. Bertha zag star voor zich, zonder blijdschap.
-De dood vergeeft alles, lispelde ze, maar het leven niet.
En als hij blijft leven dan... Ze wist niet wat, maar ze voelde al spijt van haar vergiffenis en verzon hoe zij het hem zou doen bekoopen.
--------
En hij genas, beschaamd en tegen goesting, en kwam het leven terug in als in een gevang. Nooit heeft Bertha er hem een woord over gezegd, maar hij ook dierf er nooit een letter over titsen, en dierf haar niet meer benaderen. Zij was koel en kil tegenover hem. De geburen die er achter stolesteerden hoe het kwam dat Leonie bij hen wegbleef, kregen voor antwoord van Bertha: "Zij speelde altijd valsch met de kaarten en valsch in 't spel is valsch in alles."
Gustaf zei er niets op en griefde. De geburen die bij Leonie stolesteerden, en dat van die kaarten vertelden, kregen te hooren, dat die uit "De Roode Leeuw" dit maar dachten, omdat zij niet goed kon spelen. Zoo wisten de geburen nooit iets van de zaak, en hadden ook geen vermoeden, wat Bertha zeer gelukkig maakte.
Gustaf was terug de knecht, de nederige, die het leven droeg lijk een zware zak, met een hart vol heimwee, en een paar gouden schilfers herinneringen van liefde. Zijn eenigen troost was zijn pijp en 's Zondagsch de pijltjes. "Wat heeft ne mensch al anders in zijn leven" zuchtte hij.
Als antwoord op de vraag hoe hij er toe gekomen was zijn heerlijk boek « Anna-Marie » te schrijven, verhaalde Timmermans als volgt in een eigenhandig schrijven aan een onzer medewerkers, hoe deze roman in zijn geest ontstond en hoe de figuren van Anna-Marie en mijnheer Pirroen gestalte en leven kregen: Hoe die «Anna-Marie» ontstaan is?
't Huis in mijn rommelkas ligt er nog een oud portret uit den krinolinnentijd, waarop een zeer lieve, jonge vrouw u weemoedig, goedig en vriendelijk tegenlacht. Naar de mode van dien tijd draagt zij het haar in drie verdiepen, en een lange stoppentrekkerskrul valt over haar rechter schouder. Ik wist niet wie en wat die vrouw was, maar toch kon ik soms dat portret heel lang bezien, en dacht : over deze vrouw is misschien een schoon vertelsel te vertellen. Op een zekere keer zei mijn moeder, toen dit portret eens in haar handen kwam: « Dat is nog familie van ons » maar zij wist niet langs welken kant. Later ben ik getrouwd, nam heel de rommelkas mee, en mijn schoonmoeder zag ook eens dit portret, en zei : « Kijk, dat is nog familie van ons...» maar ze wist ook niet langs welken kant.
In elk geval dus een familieportret. Ik vergat dit portret. En een paar jaar nadien hoorde ik 's nachts tusschen twee en drie uur in onze stille straat een man zeer gevoelvol een weemoedig lied zingen, dat mij aan Rusland, aan iets Russisch deed denken. Ik kon mij niet indenken wie die zanger kon zijn. Ik heb het ook nooit geweten.Maar dat lied maakte op mij een diepen indruk. En ineens dacht ik aan dit portret, en stelde mij voor dat die vrouw dit lied zou gehoord hebben, en hoe zij den anderen nacht weer verlangend naar die stem zou luisteren. Zoo drie nachten achter elkaar. En dit lied had in haar de liefde voor dezen onbekenden man doen opbloeien. Eenige dagen nadien zou zij hem bij de eene of andere gelegenheid ontmoeten. Het kwam zoo ver dat zij op elkander verliefd werden. Maar daar ontdekte zij dat hij getrouwd was en in haar ontstond een strijd tusschen haar liefde en haar geweten. Aan dezen strijd zou zij ten ondergaan.
Daar had ik dus een verhaal, gegroeid uit dit lied en uit dit portret. 's Anderendaags begon ik te schrijven. Het verhaal zou plaats vinden in onze kleine stad aan de Nethe. Maar op de tiende bladzijde zat ik al op een wier. Zoo iets was in ons stadje niet mogelijk. De eene mensch kent den andere, en men weet, alvorens men zich verlieft wie er getrouwd is en niet getrouwd. Daarom liet ik de vrouw, die ik Anna-Marie heette, uit een ander land komen, uit Italië. Doch onderwegen bleef ik steken. Het is mogelijk dat men van Lier naar Italië gaat, maar geen mensch komt uit Italië naar Lier. Naar Lier komt men maar per abuis. Daarom vlocht ik eene erfenis in het verhaal. Voor een erfenis komt men van uit Italië wel naar Lier. En nu kwam zij. Nu had ik weer een notaris noodig om die erfenis uiteen te doen. Ik kende iemand, een eigenaardig man, die ik in de gestalte van den heer Pirroen stak. Die kreeg nu ook weer zijn liefdes-geschiedenis. Zoo kwam het eene bij het andere. En ten slotte kon ik mij niet tegen houden, van er de «Dolfijnen», de maatschappij van onzen Nonkel Rik, waarover ik zooveel had hooren vertellen, te laten in optreden.
Zoo is dan dit boek « Anna-Marie » ontstaan, uit een portret en een lied. De schrijver weet en kent op voorhand het lot van elk zijner personages — maar de wegen die er naar toe leiden veranderen gemakkelijk onder de pen, en hangen af van zon en regen. 't Is te zeggen van wat er door het hart van den dichter komt en gaat.
Hij was te Lier op 5 Juli 1866, als dertiende van veertien kinderen geboren. Op menigen voordracht, in Vlaanderen en in het buitenland gehouden, heeft hij verklapt dat zijn vader een handelaar in kanten was die voor zijn negotie met een hondenkar de Kempen afreed. Hij was een opgewekt man, die hield van een grap en een feest, een sappig verteller van sprookjes en legenden, volksverhalen en evangelieparabelen. Zijn moeder was de dochter van een smid, een goede en zachte vrouw, wier leven een voortdurend zelfvergeten is geweest. Van den eerste had hij waarschijnlijk den hartstochtelijken levenshonger en het oog voor het schilderachtige van zijn streek en zijn volk; van de tweede zijn drang naar inkeer en godsdienstige verdieping, ook zijn overgevoelige teederheid geërfd. Als student heeft Timmermans niet veel roem geoogst; hij kwam dikwijls heelemaal achteraan in zijn klas en was nauwelijks op de middelbare school begonnen, toen hij de studie opgaf en teekenaar wilde worden. Die liefde voor lijn en kleur is hem heel zijn leven bijgebleven, zoodat hij eens verklaren kon, dat hij niet wist waaraan hij de meeste vreugde beleefde, aan de boeken die hij schreef, of aan de verluchting die hij ervoor bezorgde.
In 1907 verscheen zijn eerste werk. een verzenbundel natuurlijk, getiteld «Door de Dagen», dien hij met een schuilnaam onderteekende. Drie jaar later gaf hij in de Duimpjesreeks bij V. Delille te Maldegem, zijn « Schemeringen van de Dood » uit, een verzameling van sombere novellen, geschreven onder invloed van Maeterlinck en van de theosophie, wier vaag ysticisme hem in dien tijd gevangen hield. Zijn volgende boek, in samenwerking met Anton Thiry ontstaan, was « Begijnhofsproken » dat gezonder van Inhoud is en als een eerste ontdekking van zijn eigen persoonlijkheid mag worden beschouwd..
Dan kwam, na een ziekte die hem dicht bij den dood had gebracht, het befaamde en beruchte « Pallieter » (1916), een brooddronken hymne aan de levenszatheid, even door een christelijk getinte godsdienstigheid doortrilt, die zijn naam ver buiten onze grenzen bekend maakte ; gevolgd door « Het Kindeke Jezus in Vlaanderen » (1917) en «De zeer schoone Uren van Juffrouw Symforosa. Begijntje» (1918), schijnbaar argelooze uitbeeldingen van de volksche vroomheid en geslepenheid, waarin vooral Timmermans' drang naar verinnerlijking naar boven kwam.
Beide uitzichten van zijn persoonlijkheid, nog niet tot een synthetische eenheid versmolten, wisselen met elkander af in de talrijke verhalen, tooneelstukken en belijdenissen uit de eerstkomende tien jaar, tot hij in 1932, met « De Harp van Sint Franciscus » een nieuwe hoogtepunt bereikte en de bijna tegenstrijdige strekking in zijn levensaanvoelen kon verzoenen. Tot dan toe was hij de verheerlijker van zinnelijke geneugten, van kermissen en drinkgelagen : de schilder van het schoone Lier en de plezierige bedevaarten ; de genieter van het leven ; ofwel de uitbeelder van zoete bijna onwerkelijke menschen met vage mystieke neigingen ; de beschrijver van een zonnige, natuurlijke godsdienstigheid en de gevangene van zijn eigen bijval geweest : nu rukt hij zich van dat beminnelijk dilettantisme los en dieper doordringend tot zijn wezensgrond, streeft hij naar een uiting van zijn volledig menschelijkheid en een gelijktijdige weerkaatsing van alle waarden, die in het brandglas van zijn ziel werden opgevangen. De lang verhoopte en moeilijk verworven eenheid werd in «Boerenpsalm» (1935) verwezenlijkt. In dat boek had de schrijver afstand gedaan van zijn geliefkoosde uitbeelding van een slampampend kermis-Vlaanderen, om al zijn aandacht op de psychologie van zijn hoofdpersoon en de verhaalde gebeurtenissen toe te spitsen.
Timmermans' Boer Wortel heeft bijna een symbolische beteekenis ; hij is de verheerlijkte landsman, in wien de trouw aan den grond, de liefde voor de natuur en het leven, de noeste vlijt en de gezonde werkelijkheidszin belichaamd zijn. Niemand zal zijn gebreken en ondeugden willen verdoezelen : hij is geen heilige, maar een mensch die moet kampen tegen vijandige machten, zoowel binnen als buiten hem, een man die struikelt en valt, maar telkens weer opstaat en geen oogenblik zijn verbond met de aarde of zijn verband met den Schepper verbreekt.
Na dat mooie boek ̶ toch geen roman voor onvolwassen lezers ̶ keerde Timmermans zich opnieuw naar de teedere stemmingskunst, in «Ik zag Cecilia komen» (1933), 'n lieve idylle eindigend als een tragedie, die een wonder van fijne aanvoeling en weemoedige schoonheid is. Later verschenen nog « De Familie Hernat » (1941) en «Minneke Poes» (1943) die veel minder waarde hebben. In de laatste maanden had Timmermans een nieuwen roman geschreven die over het leven van den schilder Brouwer handelt ; hij was ook wederom aan het dichten gegaan en had door de verdieping, die uit die verzen sprak, de hoop gewekt, dat zijn beste tijd als schrijver nog komen zou. Nu is alles ineens gedaan. Wij mogen er niet toe overgaan een totaal beeld van zijn kunstenaarschap te schetsen, zonder te vermelden dat hij ondertusschen ook talrijke verhalen voor de jeugd, dikwijls door hemzelf verlucht, had uitgegeven ; dat zijn tooneelwerk en inzonderheid « En waar de Ster bleef stille staan » honderden keeren met grooten bijval werd opgevoerd en dat hij met tal van onderscheidingen en prijzen was bekroond geworden.
Overzettingen van zijn romans verschenen in niet minder dan zestien talen. Timmermans, de meest gelezen Vlaamsche schrijver, was een echt en een belangrijk kunstenaar. Nochtans zijn we niet blind voor zijn fouten ; hij lag dikwijls met de spraakkunst en het taaleigen overhoop ; hij was wel, eens gemaakt in zijn stijl en gaf ondoordacht aan een zekere goedmoedige behaagzucht toe ; soms werkte hij naar den smaak van zijn lezers en minder onder den aandrang van zijn bezieling en scheen hij het eigenaardige hooger dan het wezenlijke te stellen. Op grond van zijn zwakste werken geoordeeld, zou hij niet boven onze middelmatige schrijvers staan. Maar als men naar zijn schoonste scheppingen verwijst ons inziens naar « Boerenpsalm », « Ik zag Cecilia komen », « Pallieter », « Juffrouw Symforosa. Begijntje » en « De Harp van Sint Franciscus », staat het onomstootbaar vast, dat hij met Conscience, Buysse, Streuvels, Vermeylen en Teirlinck, tot onze beste prozaïsten behoort. Hij bezat een eigene en onvervangbare persoonlijkheid, waarin enkele trekken van onze volksziel, anders dan bij alle anderen weerspiegeld waren.
Gezien in het geheel van de wereldletterkunde was hij een kind van zijn tijd; een naturalist die zich van het pessimisme had bevrijd ; een vitalistisch verheerlijker van het schaduwlooze leven en een impressionnist met mystische bevliegingen. Zijn afwijking van den algemeen Europeeschen geest, dankte hij aan zijn Vlaamschen aard : aan zijn geloof en zijn pratte zinnelijkheid, aan die mengeling van eenigszins rauwen realiteitszin, van jool en baldadigheid met een sluwe menschenkennis, oprechte bewondering voor het natuurlijke leven en kinderlijk teedere godsdienstigheid. Daardoor verdiende hij zijn schoonsten titel : de meester van de atmosfeer. Een deel van zijn werk zal slechts een kunsthistorische waarde behouden, maar zijn sterkste verhalen zullen wij met trots en liefde bewaren, omdat zij tot den erfschat van ons volk behoren.
Het zou, mijns dunkens, onrechtvaardig zijn, naar aanleiding van het overlijden van Felix Timmermans, (die door den levensdilettant Fernand Toussaint van Boelare voor “pro-nazi” werd uitgescholden) wijdde men aan zijn markante persoonlijkheid geen in memoriam buiten en boven alle politiek.
Vooreerst zijn wij onbevoegd een oordeel te vellen over een zaak, die louter het gerecht aangaat, en vervolgens hebben wij wat meer te doen dan gal uit te spuwen op bepaalde personen, die, lang vóór de Duitsche heirkrachten een tweede maal ons land bezetten, een populariteit in het buitenland genoten, die moreel en kultureel heilzaam is geweest voor onze beste schrijvers in het bijzonder en voor onze Vlaamsche woordkunst in het algemeen.
Welke ook de houding van Felix Timmermans tijdens den oorlog is geweest, de christelijke caritate maant ons in elk geval tot voorzichtigheid aan, en het nabije verleden met de daaruit voortspruitende en nog heerschende malaise in de republiek der letteren leert ons, niet bij de pakken te blijven zitten, edoch de gemeenschappelijke belangen te behartigen en te bevorderen.
In een vorige bijdrage heb ik met klem betuigd — en zal het blijven betuigen! — dat de kunstenaar geen andere roeping heeft in het leven dan schoonheid dienen en scheppen in volle overgave van zijn diepste wezen, met den ernst en den stijgenden ontwikkelingsgang van zijn vakmanschap en de onbaatzuchtigheid van zijn genie. De kunstenaar is een mensch onder de menschen, met goede en kwade kanten, maar fijner bewerktuigd naar geest en gemoed en daardoor ontvankelijker voor schoonheid. De sociale structuur van het leven verplicht hem soms werk te verrichten dat buiten zijn gevoelsfeer valt en dan nog ontbloeit zijn kruisoffer tot kruiszege, want in de gewetensvolle taakvervulling wordt hem aanhoudend de gelegenheid geboden in de pixis van zijn hart de hostie van het schoone heen te dragen naar de hongerende menschheid.
Met die gedachten bezield en uitsluitend staande op het standpunt van het artistiek begrijpen, mogen wij dit «in memoriam» doorgeuren met den wierook van onze liefde en bewondering voor het rijp en rijkgeschakeerd kunstenaarschap van Felix Timmermans. Na de pessimistische buien in de Schemeringen van den Dood (1910) werd hij in den eersten wereldoorlog — o contradictio ! — de levensblije Fee, alias Pallieter, die het Liersche landschap en bij uitbreiding, ons Vlaanderen tot een aardsch paradijs heeft omtooverd.
Op 5 Juli 1886 onder den peperbustoren van St. Gommarus geboren, als dertiende en voorlaatste telg uit een eenvoudig gezin — zijn vader was koopman in kant — kwam hij spoedig in aanraking met de lokaal «beroemde» schrijvers en schilders. Hij zou slechts school loopen tot zijn veertiende jaar en later eenigen tijd de lessen volgen aan de Academie van zijn vaderstad. Het vertellen echter zat hem in het bloed en na, aanvankelijk, een paar letterkundige mislukkingen en een matig succes van Begijnhofsproken (1912) geschreven in samenwerking met den oubolligen Antoon Thiry, ontpopte hij zich met Pallieter (1916) tot een rasschrijver die een representatieve rol zou spelen over de grenzen. Sinds werd het boek van overdadigen levenslust op sensueelen inslag vertaald in het Engelsch, Fransch, Duitsch, Italiaansch, Zweedsch, Hongaarsch, Tsjechisch, Japanneesch, enz.
Evenals Babbitt van Sinclair Lewis, het type en de verpersoonlijking werd van den Amerikaanschen zakenman, schiep hij in Pallieter den «dagenmelker» — epicurist en het symbool van den Vlaamschen feestvierder, die godsdienstig zonder diepgang en ironisch zonder één tikje sarcasme het leven langs den zonnekant bekijkt, onwetend van het louterend vuur van 't lijden, van den prikkel der verstandelijke vermogens, van de duizelende diepten der ziel. Hij kent den last en de vertwijfeling niet van den arbeid, noch de ongunstige reactie op zijn gemoed bij de wending der jaargetijden. Zijn heimwee naar de verten blijft gericht naar het horizontale van een in geluk zwellende zomerweelde en nooit naar de verticale lijn van transcendentale zekerheid. Wel is hij het Evengelische woord indachtig : « Heer, het is ons goed, hier te zijn ; zoo Gij wilt, zal ik hier drie tenten opslaan » (Mat. XVII 1-9), maar hij legt het emphatisch accent op HIER, de aardsche werkelijkheid. Vandaar een eenzijdigheid die, alle kritikrassers ten spijt, weldadig aandoet door gezonde zinnelijkheid en gulle gemoedsinnigheid.
Van dit oogenblik af had Felix Timmermans zijn eigen weg gevonden, zoo natuurlijk als oorspronkelijk, zoo volksch als hartelijk, zoo ongedwongen-blij als folklorisch-verscheiden. Een echt kunstenaarstemperament dat door zijn optimistische levensvisie grooten invloed heeft uitgeoefend op de Vlaamsche bevolking. Achtereenvolgens verschenen in dezelfde atmosfeer en met nooit falende plastiek :
Het Kindeken Jezus in Vlaanderen (1918), De zeer schoone uren van Juffrouw. Symphorosa, Begijntje (1918), Anne-Marie (1922) een mislukte roman, De Pastoor uit den Bloeyenden Wyngaerdt (1924), Pieter Breughel (1928) en De Harp van St. Franciskus (1932) en tusschen door enkele novellenbundels.
Eerst in 1935 komt de kentering in zijn kunst.
Het kleurige en fleurige van zijn idyllische prestaties, waardoor hij een eenige plaats heeft veroverd in de Nederlandsche letterkunde, verdwijnen ; ernst en verdieping komen in de plaats. Timmermans begint meer belang te stellen in het dramatische element van het leven en toont tevens aan dat hij tegenover de problematiek niet onverschillig staat. En met de vernieuwing van zijn kunst en met de innerlijke kentering van zijn veelzijdig wezen, schenkt hij ons in Boerenpsalm, het epos van den landbouwer dien hij psychologisch uitbeeldde.
Dit boek wordt vrij algemeen als zijn meesterwerk beschouwd, en niet ten onrechte, omdat Wortel, de held van den roman, uitgegroeid is tot den mensch van vleesch en bloed, geslingerd tusschen wel en wee van de natuur en zijn omgeving, maar vasthoudend in pezige vastberadenheid aan de eeuwige krachten van het dagelijksche leven, de groei en den bloei zijner vruchten, maar vooral aan den kosmischen loop der dingen en hoofdzakelijk aan de geheime vezels van een primair, maar diep-geworteld geloof in den Allerhoogste : « O Mijn God, en ik zeg U dank voor dit open veld, waar Gij onzichtbaar overheen staat tot in het hoogste der luchten. Ik zeg U dank 's nachts als ik U tusschen de sterren hoor ruischen... Dank om de vallende blaren, ze zijn mest, dank om het gras dat melk wordt! Dank om de wolken, om de beek, om de knotwilgen, en om al de gewassen, zoowel om den beet als om de radeskens ; onder Uwen asem bekomen zij den wil om te leven, hunnen noodigen smaak, kleur en grootte. Dank om Uwe bezigheid dag en nacht. Gij Zijt onze hulp, Uwe heerschappij wroet als een knecht. Ik dank U Heer, in den Hemel, op de aarde en op alle plaatsen. Dank tot U in het Heilig Sacrament, wiens hostie broederlijk van hetzelfde koren komt waar wij onzen boterham van eten, en die wij aanbiddend in de processie door de velden met keerslicht en wierook omringen. Dank zelfs tot den Jezus dien ik uit hout gesneden heb en de groote donkerte en 't weinig licht van mijn hart heeft nagegaan. »
Benevens bewerkingen voor tooneel, wier tafereelen als middeleeuwsche prentjes zijn vol kleur, anecdotisch leven, volkswijsheid en vroomheid, schreef hij verder De Familie Hernat, fragmentarisch goed, maar te los van bouw en Ik zag Cecilia komen, een parel van gevoel en zegging. Als algemeene karakteristiek voor al zijn werken, gelden de gave oorspronkelijk in beeldspraak en de ongemeen — boeiende verteltrant. Sla om het even welk boek open op het even welke bladzijde en U zijt getroffen door de verrassende natuurlijkheid van zijn bloed-warme taal. Van breed uitgewerkte en ingewikkelde zinnen geen sprake ; ze staan er broederlijk naast elkaar en aan elk hunner moet de Fee geestelijke vreugde genoten hebben.
Men heeft hem wel eens een soort manierisme verweten. Het kan zijn dat die indruk opdoemt op een gewonen werkdag, maar Timmermans schreef voornamelijk voor al de feesten van het jaar — en daar zijn er vele! — alsmede voor de afgestelde heilige dagen.
Ik wil zeggen : gij moet zijn proza ETEN gelijk een roomtaart, — met kleine beetjes. Echte beeldspraak ontstaat altijd spontaan ; op dit gebied is hij een weergalooze meester. Luister ; « De Pad kreeg een klets op zijn purper gezicht, dat zijn spleetoogen er eens van open gaapten lijk VERSLETEN knopsgaten. — Zijn hart ging open LIJK EEN VENSTER. — Het sneeuwde nog altijd dun en fijn, ALSOF DE GRIJZE HEMEL WIERD AFGEVIJLD. — De lucht is NAT ZILVER ALS DE RUG VAN VISCH. — Ze (de straten) zijn belegd met gelige, bleeke, bruinige, bollige kasseities, waar soms op malsche wijze gras tusschen groeit, lijk het HAAR ROND EEN MENSCHELIJKEN KLETSKOP. Ze liggen er profijtelijk als EIEREN. — 't Deed Franciskus deugd aan zijn ZWERENDE ziel; die avond en die woorden.» —
Deze willekeurige greep uit een viertal zijner boeken is een afdoende bewijs dat zijn taal smaakt als koekebrood, om een Pallieteriaansche uitdrukking te gebruiken. Willem Kloos heeft het trouwens voorspeld : « dat Timmermans' kunst door alle latere geslachten zal genoten blijven worden ». Deze profetie gaat nu, bij den dood van Felix Timmermans, in vervulling. Door zijn werken blijft hij leven, zoo lang het sappig Vlaamsch gesproken wordt van de boorden der paradijzige Nethe tot den stoeren Maasstroom en, langs dezen kant, over de koninklijke Schelde, langs de Leie en den IJzer tot de grootsche zee.
Sedert jaren wisten wij hem lijdend aan een hartkwaal, die hem, pas 61 jaar oud, ten grave heeft gesleept. Momenteel is de zon van zijn lach ondergedoken achter de wolken van onbegrip en smaad. Maar triomfantelijker dan ooit breekt zij schier of morgen door, om nooit meer onder te gaan. Timmermans' kunst kan niet sterven, omdat zij gevoed werd aan de borsten van Vlaanderen zelf ; omdat zij uiting is van rijkborrelend leven in blijvende vernieuwing. Ontroerd hebben wij den « dagenmelker » in verbeelding voor het laatst de hand gedrukt en een simpel maar gemeend kruis geteekend op zijn ivoren voorhoofd. In Paradisun deducant te Angeli, zingen wij met trillende stem de Moederkerk na. Eenvoudig zooals hij heeft geleefd, is hij in allen eenvoud — volgens een verklaring van priester-kritikus Joris Eeckhout : het schoonste sieraad van zijn leven — naar de laatste rustplaats geleid tot de eeuwige opstanding. Met de woorden, die hij den stervenden Franciskus in den mond lei, is zijn zielewensch aanhoord :
« Hoor naar mijne zuchten want diep ben ik vernederd. Bevrijd mij van hen die mij achtervolgen, want zij zijn sterker dan ik. Verlos mijne ziel uit hare gevangenis, opdat zij Uwen naam love! Mij verwachten de rechtvaardigen, tot Gij mij het eeuwige loon zult geven!... »
Inleiding op de plechtige toekenning van het ereburgerschap door de stad Lier, 14 november 2014
Onlangs kwam ik, in de vreemde wereld buiten Lier, mensen tegen die mij verwonderd vroegen :” Wat hoor ik, wordt Felix Timmermans ereburger van Lier ?
Dat is hij toch al lang ?” Mijn antwoord was: Ja en Nee ! Ja, Felix Timmermans was al lang virtuele ereburger.
Toen ik zelf nog een jonge tiener was (een tijdje geleden) en in het Vlaamse binnenland kennis maakte met zijn werk, was Felix zelfs de Ongekroonde Koning van heel de Vlaamse literatuur en zijn troon stond in Lier, een stad waarvan ik dacht dat zij eigenlijk Schoon Lier heette en door Timmermans zelf was ontworpen Van uit die gezegende plek, in de zilveren knoop gestrikt door een Grote en een Kleine Nete, regeerde hij, als de Goede Fé, niet alleen over de Nederlanden maar ook over verre buitenlanden. Het was de tijd waarin men met zijn boeken heel het voetbalveld van de Lierse vol kon bouwen. Om zijn werk Europa rond te voeren, had men duizend autobussen nodig.
Nu nog, zo’n driekwart eeuw later, blijven wij de stempel zien die door deze royale kunstenaar op stad en land werd geprent.
Er zijn in Vlaanderen enkele schrijvers geweest die hun streek zo levendig hebben uitgebeeld en haar taal zo sterk hebben gebruikt, dat hun naam er voor altijd mee verbonden blijft. Maar het sterkste voorbeeld is wel de Goede Fé, wiens werk op zulke feestelijke, kleurrijke en tegelijk innige wijze geankerd is in het volksleven en in onze geschiedenis. De Ster die hij naar Betlehem droeg, is voor altijd blijven stille staan boven de Kempen. Als het Kerstfeest nog altijd kleur heeft in Vlaanderen, komt dat omdat hij het heeft geschilderd met pen en penseel. Zijn Juffrouw Symforosa blijft leven in het mystieke Begijnhof, zoals hij dat met zijn ronde pen heeft getekend. Pallieter is spreekwoordelijk doorgedrongen tot de woordenboeken en heeft zijn naam geleend aan alle bewoners van de Netestad. Kortom, de artistieke scheppingen van Timmermans zijn al lang een deel van ons culturele erfgoed. De Fé zelf werd een begrip. Zoveel betekende hij voor de faam van zijn stad in de wereld, dat ik ooit heb voorgesteld, de toenmalige Vereniging voor Vreemdelingenverkeer gewoon de Fee Fee Fee te noemen. Daar is men toen niet op ingegaan, maar alles blijft mogelijk in het verkeer.
Een en ander wil zeggen, dat het volk Felix Timmermans vanzelf als ereburger heeft aangenomen, bijna zo een beetje als lang geleden de gelovigen zelf hun heiligen verklaarden. Hij werd al vroeg een Sant in eigen land. En al gingen er ooit wel eens kaarsjes uit die voor hem plachten te branden, het warme zonnelicht is nooit gedoofd.
Wandel door Lier en je komt de Fé tegen. Plaatsnamen en beelden getuigen voor hem. Een museum bewaart en toont herinneringen aan hem en aan de schilder voor wie hij de mooie adellijke leuze bedacht :” Maar zomeren zal het !” Moge het voor dat museum nog heel lang zomeren, in groeiend wetenschappelijk en toeristisch comfort !
Ja, Felix Timmermans geniet al lang verschillende vormen van ereburgerschap. Maar nee, een officiële ereburger was hij niet. Dat wordt hij dus nu. En wij, Timmermansianen, die de interesse en de studie voor zijn werk willen bevorderen in een genootschap of in een vriendenkring, wij zien dat niet als een eerherstel. Felix heeft zijn eer nooit verloren.
De officiële titel komt wel een beetje laat, da’s waar. Tegelijk komt hij ook mooi op tijd, om een historische verjaardag te vieren. Weldra is het honderd jaar geleden dat Pallieter werd geboren. Inderdaad, in 1916 verscheen het Meesterwerk dat net voor de Grote Oorlog was voltooid. Pallieter werd gepubliceerd in het neutrale Nederland en de eerste bespreking verscheen niet dààr, en niet in ons bezette land, maar in Engeland, in The Times Literary Supplement. En het was een historische, toonaangevende bespreking. Het grote, nog altijd bestaande literaire weekblad zou later ook Het Kindeke Jezus in Vlaanderen bewieroken. Als belangrijkste kenmerk van Timmermans’ werk noemde het blad de mengeling van Uilenspiegelachtige geest en de kleur en de mystiek van de oude Vlaamse schilders. Daarmee was inderdaad de toon gezet voor de internationale weerklank.
In die dramatische donkere jaren, in en na de Grote Oorlog, werd de roman in Europa ontvangen als de droom van een paradijselijk bestaan, als een verlangen naar het feestelijke Leven, als een lofzang op de zuivere echtheid van de natuur. Dat is dan ook de allereerste reden van zijn succes geweest. Pallieter was het boek van kermis en bewondering. Maar zijn uitbundigheid in taal en beeld ging gepaard met grote innigheid, met gevoel voor het geheim van de natuur, ja, met een religieus aanvoelen van ons bestaan. Pallieter draagt een blijdschap uit, die dieper gaat. Als de ontroering om het wondere leven hem te machtig wordt, citeert hij Gezelle’s gedicht over de grote blije dag, en bidt hij, zoals de dichter, tot “de Zon van alle klaarheid”.
Vrienden, laten wij straks, te midden van de herdenking van de onvoorstelbare Europese burgeroorlog, onder de indruk van wat men “het grote sterven” heeft genoemd, ook de levensdroom van Timmermans oproepen. Laten wij de geboorte van Pallieter vieren als een lofzang op het Leven en als een hulde aan zijn geestelijke vader, aan de Ereburger die, op het einde van alweer een andere oorlog, deze woorden schreef:
“Er is maar één doel in het leven, dat is goed zijn.”
Uit de Middelburgsche courant van 12/04/1919 Uitgenoodigd door het bestuur der openbare leeszaal en bibliotheek hield Felix Timmermans donderdagavond in het gebouw der Vrijzinnig Hervormden een lezing over zijn boek "Pallieter". Spreker begon met te zeggen, dat hij over Pallieter zelf, niet kan, zal en mag spreken. Wel daarentegen over het ontstaan van dit werk, dat de vrucht is van een verkeerd geleefd leven. Wat men allerminst van dit boek zou verwachten: aan Pallieter kleven tranen. Het is geboren uit groote smart en het zieleproces waaruit het ontstaan is zal spreker nu nader ontwikkelen.
Het is niet zooals velen denken, geschreven tijdens den oorlog, want het laatste deel verscheen in een tijdschrift in den zomer van 1914. De voorgeschiedenis van Pallieter moet gezocht worden in de vele studies die door den schrijver gemaakt zijn op het gebied van occultisme, kabalisme, spiritisme, theosophie etc. Al deze onderzoekingen hebben zijn geest verward, maakten hem zwaarmoedig en verstoorden zijn evenwicht.
Hij werd door zijn moeder gewaarschuwd, doch ging voort het occultisme te bestudeeren, totdat hij zag dat hij geen houvast meer aan het leven had. Evenwel kon hij toen niet meer terug, hoewel hij alles beproefde om weer te keeren tot de innerlijke rust en vrede van vroeger. Eerst zonderde hij zich af in de bosschen, doch zonder resultaat. Na drie maanden alleen te hebben doorgebracht met zijn gedachten, keerde hij vermagerd huiswaarts.
Vervolgens trachtte hij genezing te zoeken in het Trappisten-klooster bij Mechelen, doch ook hier vond hij geen herstel voor zijn gestoorden geestestoestand. Daarna begaf hij zich naar een Begijnenhof, waar hem door den pastoor een kamer gewezen werd, doch daar zijn vrienden hem kwamen opzoeken en de spiritistische séances wederom voortgezet werden, moest hij ook hier vertrekken zonder de rust gevonden te hebben die hij zocht. In zulk een stemming nu van angst en dood en nostalgie schreef Timmermans "de Schemeringen van den Dood".
Toen kwam er, wat spreker noemt, gelukkig een ongeluk.
Hij moest geopereerd worden en daar zijn toestand hoogst ernstig was lag hij eigenljjk te wachten op den dood, waarnaar hij vroeger dikwijls als een verlosser had uitgezien. Maar thans wenschte hij plotseling te leven met alle kracht die in hem was en juist deze ommekeer bracht genezing voor zjjn verwarden geest. Ook lichamelijk werd hij gelukkig gezond, zoodat hij volgens zijn moeder tweemaal genezen was, van binnen en van buiten.
Zijn herstel had plaats in het voorjaar, als de natuur ontwaakt en de drang naar nieuw leven heel de wereld vervult. Toen ging hjj de velden in waar hij de lente genoot en waar de zekerheid in hem groeide een boek te zullen schrijven en wel een lofzang op de ontluikende aarde. Maar hoewel de inspiratie noodig is voor een kunstenaar, moet er toch hard gewerkt worden en zoo heeft Timmermans dan ook vier jaar noodig gehad voor hij zijn Pallieter voltooid had. Vooral de bijfiguren hebben hem dikwijls last bezorgd met name de weerbarstige Charlot, de schilder, de pastoor en ook Marieke.
Spreker verhaalde vervolgens hoe heel Pallieter een verbeelding is zoowel wat personen aangaat als wat het landschap betreft. Wel zijn er dikwijls aanleidingen geweest die tot het ontstaan van een of andere figuur hebben geleid, doch steeds heeft 's schrijvers fantasie een groote rol gespeeld. Ook de naam van het boek zelf is op eigenaardige wijze ontstaan. Toen hij met een zijner vrienden over zijn werk sprak en deze hem vroeg hoe het nu eigenlijk heette, wist hij dit zelf nog niet, maar daar er natuurlijk een antwoord verwacht werd, noemde hij den eersten naam die hem inviel, Pallieter. Sommige gedeelten zijn door Timmermans met veel moeite geschreven, zoo b.v. de beschrijving der kermis, terwijl daarentegen "de Hoorn des Overvloeds" ontstond terwjjl er vijf kinderen rond hem heen sprongen.
Ten slotte deelde spreker nog mede dat vele menschen meer achter Pallieter willen zoeken dan ermee bedoeld is. Pallieter is uitsluitend een uiting van levensblijheid en als zoodanig moet het boek dus worden opgevat. Na de pauze werd door Timmermans nog iets voorgelezen uit andere werken, waarna de talrijke aanwezigen door langdurig applaus hun ingenomenheid te kennen gaven voor het wie schoone, hun dezen avond gebracht.
Anton Pieck, dank zij Felix Timmermans, goede vriend van het Vlaamse land.
Uit de Leeuwaarder Courant – 30/7/1955.
Anton Pieck, graficus en illustrator van wereldvermaardheid, heeft zich voor een belangrijk deel van zijn werk laten inspireren door het kleurrijke Vlaamse land en volk.
Zijn belangstelling voor Vlaanderen die later uitgroeide tot een hartstochtelijk beleden liefde, dateert reeds van 1918, toen hij "Pallieter" van Felix Timmermans las. Het boek trof hem zo zeer, dat hij besloot het te illustreren. Zijn bescheidenheid weerhield hem er echter van, contact te zoeken met de schrijver. Tegelijkertijd liep Felix Timmermans rond met drie etsplaatjes, die hij graag aan een goede pers wilde toevertrouwen. Vrienden verwezen hem daartoe naar Anton Pieck, de jonge graficus, die de plaatjes graag voor hem zou afdrukken.
De bescheidenheid van Timmermans was kleiner dan die van Pieck. En zo kwam het contact tot stand tussen de beide kunstenaars. Het contact, dat later zou uitgroeien tot een warme vriendschap en dat van onschatbare betekenis zou worden zowel voor de ontwikkeling van de kunst van Anton Pieck als voor het gehele Noord- en Zuid-Nederlandse kunstleven De belangstelling van Anton Pieck voor Vlaanderen is een deel van zijn wezen geworden. Zijn kunst is doordrenkt van de Vlaamse geest. De Vlaamse letterkunde en Anton Pieck zijn bijna onafscheidelijk aan elkaar verbonden.
Een oprechte hulde als blijk van genegenheid voor het verdienstelijke werk dat hij sinds 1918 aan Vlaanderen heeft bewezen, zal Anton Pieck thans ten deel vallen Zaterdag a.s. zal de graficus in Antwerpen de Rockox-onderscheiding ontvangen. Een onderdeel van deze huldiging is het verschijnen van een kunstmonografie van de bekende kunstcriticus Denijs Peeters over "Anton Pieck en Vlaanderen." Dit prachtig uitgevoerde boekje, waarin een groot aantal illustraties en schilderijen van Pieck is gereproduceerd, is verschenen bij de uitgeverijen Grafiek — Kolvo (Gent) en Ad. M. C. Stok (Den Haag). Het zal niet alleen "beneden de Moerdijk" met open armen worden ontvangen.
In 1920 dan verscheen een luxe uitgave van "Pallieter" met tekeningen van Anton Pieck. Het was het eerste boek, dat deze illustreerde. Pieck kende Vlaanderen nog niet en Felix Timmermans heeft hem daarom bijgestaan bij het maken van de tekeningen. Pieck gaf daar echter een eigen, persoonlijke vorm aan, zodat zich al vroeg de later zovelen zo vertrouwde Anton Pieck-stijl ontstond.
Het contact met Timmermans deed Pieck evenwel al spoedig naar Vlaanderen trekken, waar hij zich niet alleen uitleefde in het portretteren van de vele prachtige plekjes, waaraan de oude Vlaamse stadjes zo rijk zijn, maar waar hij vooral zijn levensblik verruimde. Hij maakte kennis met de Vlaamse levensblijheid met haar veelal weemoedige bespiegelende achtergrond. Uit ervaring weten wij, dat niemand die — ook nu nog — met het Vlaamse gemeenschapsleven kennismaakt, ontkomt aan de invloed daarvan. Zo ook Anton Pieck niet. De vriendschap met de imponerende persoonlijkheid van Felix Timmermans en ook van de bouwmeester-schilder Flor van Reeth, lieten niet na hun stempel te drukken op Anton Pieck.
Vooral de invloed van Timmermans is onmiskenbaar op het werk van Pieck, zonder dat deze nochtans zijn persoonlijke techniek daardoor liet veranderen. Wel werd hij minder naturalistisch zou men kunnen zeggen : zijn kijk op de werkelijkheid werd ruimer, zijn tekeningen wonnen aan kracht, doordat ze meer strakheid kregen, directer werden. Anton Pieck ging het wezen van de dingen beter onderkennen, de vorm waarin iets bestaat en leeft, ontdaan van overdreven securigheidjes. Het was de geest van Felix Timmermans die doorwerkte in de techniek van Anton Pieck. De geest, die een waarachtige liefde ademt voor al wat leeft, die de humor kent van de stille lach, de weemoed van de verdrongen traan. Niet alleen in zijn etsen en houtsneden toont Anton Pieck zich een vriend van het Vlaamse land. Ook in zijn schilderijen. Felix Timmermans was trouwens ook degene, die hem de waarde van de kleur bijbracht. Een eigenlijke schilder is Pieck echter nooit geworden;zijn schilderijen bleven meer gekleurde tekeningen dan dat het schilderijen werden. Hun eigen stijl is evenwel ook hier die van strakheid, die onmiddellijk aanspreekt, doordat de kunstenaar in enkele beelden 'n sfeer volmaakt kan treffen en een heel verhaal kan samenbollen. "Iedere illustratie is afzonderlijk een volledig verhaal van de eenvoudigheid van het Vlaamse landschap en van de diepe geest van het Vlaamse volk", zo schrijft Denijs Peeters, die in zijn monografie uitvoerig ingaat op de techniek van Anton Pieck : "De techniek is hier de verwezenlijking van twee motieven, waarnaar Pieck heeft gestreefd om deze in zijn werk te bereiken : ziel en leven. Dit is voor iedere kunstenaar de grootste eis die hij aan zichzelf stelt, maar hoe weinig kunstenaars hebben het in hun werk gekund, de ziel en het leven in eenzelfde uitbeeldingsvorm te verwezenlijken". "Ieder beeld over Vlaanderen dat hij geeft is volledig, ieder onderwerp is met een warme belangstelling beleefd". Het is het beste compliment, dat een Vlaming over Anton Pieck en Vlaanderen kan geven. Een compliment, dat op 30 Juli nog wel uitvoerig zal worden herhaald. En terecht, want Anton Pieck verdient de volle aandacht, al ware het alleen al om het contact, dat hij heeft gelegd tussen het Noorden en het Zuiden.
Een contact, dat vooral op cultureel gebied zeker nog voor uitbouw vatbaar is.
Uit Tijdingen van 9 maart 1994 - door Erik Dams. Dode schrijvers leven voort. In hun werk en in hun romanfiguren. Soms ook in hun eigen museum. Tijdingen doet in een reeks artikelen een aantal schrijversmusea aan. En onderzoekt tegelijkertijd of zo'n museum een impact heeft op de lokale boekenverkoop. We beginnen bij Timmermans. Niet zonder reden, want ooit was Timmermans heel groot in Vlaanderen.
"Wie is de populairste auteur van Vlaanderen?" In 1938 stelde de VBVB die vraag aan de lezers van Het Boek in Vlaanderen. Zij mochten de tien Vlaamse auteurs opsommen die hun voorkeur hadden. De VBVB ontving liefst 20.000 antwoordformulieren. Felix Timmermans kwam als 'winnaar' uit de bus met 15.564 vermeldingen. Daarmee ging hij Ernest Claes (14.529), Hendrik Conscience (12.685). Stijn Streuvels (10.712) en Gerard Walschap (6.720) vooraf. Roem en glorie zijn echter vergankelijk. Wie van de vermelde 'groten' staat in 1994 nog met stip in de top tien? In Lier prijkt Felix Timmermans nog bovenaan. Want Lier is onlosmakelijk verbonden met Felix Timmermans. Hij werd er geboren in 1886 en stierf er in 1947. Timmermans is bij het grote publiek vooral bekend met zijn werken Pallieter en Boerenpsalm.
Ook Driekoningentriptiek (in toneelversie En waar de ster bleef stille staan...). Schoon Lier en De zeer schone uren van Juffrouw Symforosa, begijntje, doen nog een belletje rinkelen. Timmermans leeft voort in het Timmermans-Opsomerhuis. Het Felix Timmermans Genootschap en de Felix Timmermans Kring. En vooral in de naam Pallieter. Want waar je in Lier gaat of staat, overal kom je hem tegen : herberg 'Pallieter', reisbureau 'Pallieter', fotografiekring 'Pallieter'... In Lier is middenstander Pallieter de winnaar. 'De naam Pallieter is nu inderdaad meer bekend dan de naam Timmermans.' zegt Job Deckers van de Felix Timmermans Kring en zaakvoerder van het antiquariaat 'Schoon Lier'. Vaak lopen hier mensen langs die mij een boek van "Pallieter" vragen, waarmee ze Felix Timmermans bedoelen. De romanfiguur overleeft zijn schepper.'
Tijdens zijn leven gaf men aan Timmermans al de naam 'Pallieter'. Dat bevestigt Frans Verstreken, secretaris van het Felix Timmermans Genootschap: 'Ik heb Timmermans nog gekend. Af en toe kwam hij bij mijn vader op bezoek. Mijn vader had een kledingzaak en voor de erg imposante Timmermans moest telkens een aangepast maatpak gemaakt worden. Iedereen keek toen op naar die stille, rustige man, soms Pallieter genoemd. Ga je tegenwoordig een café binnen en vraag je waar de naam Pallieter vandaan komt, dan krijg je als antwoord dat hij symbool staat voor de vrolijke Lierenaar. Een verwijziging naar Timmermans wordt zeldzaam. Timmermans had voor zijn romanfiguur trouwens verschillende namen verzonnen en uiteindelijk is het Pallieter geworden. Het woord 'Pallieter' staat in Van Dale. Pas in recentere uitgaven hebben ze de naam correct met dubbele l gespeld!'
Eén schrijver, twee verenigingen Het Felix Timmermans Genootschap werd in 1972 opgericht, 25 jaar na het overlijden van Timmermans. Met als doel "Timmermans' nagedachtenis levend te houden en de kennis van zijn literair en plastisch werk te bevorderen". Dat komt vooral tot uiting in de waardevolle reeks jaarboeken die sindsdien werden uitgegeven. Ze bevatten studies over het werk van Timmermans vanuit zeer diverse invalshoeken (van Timmermans en het activisme tot Timmermans in Scandinavië) en af en toe zeldzame of niet eerder gepubliceerde teksten van de schrijver. Bij de oprichters vinden we bekende namen, onder meer Bertus Aafjes, Gaston Durnez, Hubert Lampo, Walter Opsomer (zoon van schilder Opsomer), Ludo Simons, Lia Timmermans, Louis Vercammen en Albert Westerlinck. Timmermans-biograaf José De Ceulaer was voorzitter, hij werd later opgevolgd door Marc Somers. Waarom werd er pas in 1972, en niet vroeger, een Felix Timmermans Genootschap opgericht? Frans Verstreken wijst erop dat het Timmermans-Opsomerhuis in 1968 geopend werd : 'De oprichting van het Felix Timmermans Genootschap, enkele jaren later, was daar een onrechtstreeks gevolg van. Sindsdien hebben we er dan ook echt werk van gemaakt.
De jaarboeken spreken voor zich.' Voor de verspreiding van zijn jaarboeken heeft het Felix Timmermans Genootschap een bijzonder systeem uitgedokterd. Frans Verstreken licht toe : 'Wij laten de boeken drukken bij Sanderus in Oudenaarde. Die boeken gaan dan naar Uitgeverij J. Van In, die als Liers bedrijf een gebaar wil stellen. Heel de oplage wordt er opgeslagen. Iedereen die lid is, krijgt automatisch een jaarboek toegestuurd. J. Van In neemt dus de praktische kant voor zijn rekening, wat ons een hoop beslommeringen bespaart. Uitgeverij J. Van In verzorgt ook de distributie van het jaarboek naar de boekhandel toe. Dat gebeurt echter niet zoveel, want het lidgeld bedraagt slechts 500 frank. Het aantal leden schommelt per jaar. afhankelijk van de in het jaarboek behandelde onderwerpen. De laatste jaren ligt het aantal altijd tussen 600 en 650.'
Natuurlijk draagt de inhoud van de jaarboeken bij tot het succes ervan. Frans Verstreken vreest niet dat de onderwerpen uitgeput raken : 'Wij staan er zelf van versteld waar we het blijven halen. Er was bijvoorbeeld een jaarnummer over de poëzie van Timmermans. Daarna kregen we automatisch nieuwe stof van lezers die geïnspireerd waren door de verschenen artikelen. Via de universiteiten krijgen we ook materiaal van studenten die hun eindverhandeling maken over Timmermans, hoewel dat niet frequent meer gebeurt." Het Felix Timmermans Genootschap organiseert bijna jaarlijks een ledendag rond een specifiek thema dat vaak in verband staat met de jaarboeken. 'Meer activiteitgerichte organisaties zijn in handen van onze Felix Timmermans Kring.' zegt Job Deckers. 'Wij zijn in 1990 gestart en willen de sporen van Timmermans nagaan. Ook willen wij de jongere generatie vertrouwd maken met de warme wereld van Timmermans, met voordrachten en wandelingen, of zelfs met een reis naar Italië, 'Naar waar de appelsienen groeien'. Ten slotte streven wij ernaar zeldzame werken op te sporen en eventueel uit te geven. Wij berichten daarover in ons tijdschrift 'Zilveren Verpozingen', dat tweemaal per jaar uitkomt. Wij stellen vast dat het publiek voor Timmermans vanaf de veertigers begint. Meestal zijn het mensen met heimwee naar hun jeugd, het 'rijke Roomse leven en de ongerepte natuur. Die elementen vind je natuurlijk ten overvloede in het werk van Timmermans.'
Timmermans' woordenboek Felix Timmermans hanteerde een taal die bol stond van dialectwoorden, neologismen en archaïsche termen. Het Felix Timmermans Genootschap heeft lange tijd een woordenlijst aangelegd met termen die specifiek in het werk van Timmermans voorkomen. Dat woordgebruik blijkt trouwens de struikelsteen te zijn voor het gebruik van zijn teksten in het onderwijs. Frans Verstreken : "Bij de dichtbundel Adagio stak Albert Westerlinck een handje toe om Timmermans' taal zo zuiver mogelijk te houden. Voor zijn romans echter moet je een zekere kennis van de dialecten uit de Kempen bezitten om alles te kunnen begrijpen. Voor Lierenaars is die taal nog zeer toegankelijk. Maar uit de soms zeer eigenaardige vertalingen van Timmermans' werk blijkt duidelijk dat aan sommige woorden door niet-ingewijden totaal verkeerde betekenissen gegeven zijn.' Op het einde van de eerste wereldoorlog vertrok Felix Timmermans voor twee jaar naar Nederland. Voor het dagblad Het Vaderland schreef hij stukjes onder de titel 'Pallieter in Holland', een verslag van zijn Nederlands verblijf. In Nederland en Duitsland bleek Pallieter meteen aan te slaan. Ook nu nog bestaat er vanuit Nederland interesse voor het werk van Timmermans. Zo ontvangt het Timmermans-Opsomerhuis jaarlijks een behoorlijk percentage Nederlandse bezoekers en ook boekhandel J. Van In krijgt regelmatig Nederlandse toeristen over de vloer, op zoek naar een boek van Timmermans. Ook in Duitsland kennen de vertalingen van Timmermans nog succes. Timmermans-kenner Ignaas Dom woont trouwens in Duitsland en heeft er ook een Duitse Timmermansvereniging gesticht.
Timmermans-Opsomerhuis Het achttiende-eeuwse Hof Van Geertruyen. ook wel de Groote Hofstadt genoemd, werd in 1968 omgedoopt tot het Timmermans-Opsomerhuis. 'Om publicitaire redenen' sprak men niet over een museum. Oorspronkelijk gaf het huis een overzicht van het oeuvre van Felix Timmermans en kunstschilder baron Isidoor Opsomer. In de loop der jaren bouwde men het Timmermans-Opsomerhuis uit tot een plaats waar ook andere Lierse kunstenaars uit het verleden aan bod komen, bijvoorbeeld kunstsmid Lodewijk Van Boeckel, componist Renaat Veremans en Jan Baptist David, naar wie het Davidsfonds genoemd werd. Naar aanleiding van de honderdste geboortedag van Felix Timmermans organiseerde de stad Lier in 1986 de tentoonstelling 'Met pen en penseel'. Toen bezochten meer dan 31.000 mensen het Timmermans-Opsomerhuis. In een 'gewoon' jaar schommelt het aantal bezoekers rond 6.000. De grootste toeristische trekpleister in Lier blijft de Zimmertoren. In het Timmermans-Opsomerhuis vindt de bezoeker een chronologisch overzicht van leven en werken van Timmermans. Het geheel is duidelijk en gemakkelijk leesbaar voorgesteld. Ook een aantal wetenswaardigheden ontbreken niet. Zo kan de bezoeker zien dat in de eerste druk van Pallieter bladzijde 48 ontbrak. Later werd die bladzijde als '48*' verspreid. Spijtig genoeg blijken de schilderijen aan de wanden meestal reprodukties. 'Het is heel moeilijk om nog aan origineel literair en vooral grafisch werk van Timmermans te komen.' zegt Luc Coenen van de stedelijke dienst voor archieven en musea. 'In de stadsbibliotheek hebben we wel een Timmermansarchief, maar dat is verre van volledig.'
Een vaste waarde Dan maar naar de boekhandel getogen, waar Timmermans, en vooral Lier prominent aanwezig is. 'Boekjes met daarin Lierse humor vormen een jaarlijks weerkerend kassucces', zegt men bij J Van In. Timmermans blijft natuurlijk een vaste waarde, maar spreekt toch voornamelijk een ouder publiek aan. De jaarboeken van het Felix Timmermans Genootschap en de door het Davidsfonds uitstekend verzorgde nieuwe uitgave van zijn werken dragen natuurlijk bij tot een regelmatige verkoop. En dat kan men bij het Davidsfonds inderdaad bevestigen. Veerle van den Bosch, redacteur literatuur van Davidsfonds Uitgeverij, meldt dat al bijna 85.000 exemplaren van de heruitgegeven boeken van Timmermans de deur uit zijn. Een opmerkelijk cijfer.
Een Timmermansjaar in 1997 - Timmermans overleed in 1947 zou de interesse in Timmermans nog kunnen versterken, maar niemand heeft al zo ver vooruit gedacht. 'Eerst de gemeenteraadsverkiezingen afwachten.' zegt elke wijze Lierenaar.
Eeuwfeest Tony Bergmann, schrijver van Ernest Staas herdacht.
Een baanbrekend Lierenaar.
Het Nieuws van de Dag voor Nederlands-Indië - 9/8/1935.
Felix Timmermans huldigt zijn voorlooper De Bruselsche correspondent van het Amsterdamsch "Hbld." schrijft aan zijn blad: Honderd jaar geleden, in Juni 1835, werd te Lier Tony Bergmann geboren, de vermaarde auteur van "Ernest Staas". Hij was de kleinzoon van een Duitscher die, na geruimen tijd in het Hollandsche leger te hebben gediend, zich in de Nethestad was komen vestigen en er kort daarop met een meisje van de streek in het huwelijk was getreden. Orangist in hart en nieren week hij, na de gebeurtenissen van 1830, naar Holland uit met zijn gansche gezin, behalve een zoon, George, die te Lier achterbleef en er het beroep van advocaat uitoefende. Zeer geziene persoonlijkheid, bekleedde George Bergmann zelfs jarenlang het Burgemeestersambt zijner geboortestad. Hij liet gedenkschriften na — en o.m. een zoon, die dan Anton (Tony) was.
Te Lier, hoe de zaken ook draaien en keeren, valt alles prachtig uit. De geboortedag van Tony Bergmann valt onder de locale kermisdagen. Maar niet vooral daarom heeft men er van Liersche zijde aan gedacht, den auteur van Ernest Staas nu hij honderd jaar te voren was geboren, te vieren. Populair zijn de beelden en schetsen van Tony, voor het eerst in 1873 verschenen, immers gebleven; elke Vlaamsche jongeman, elk jong meisje, nog op de schoolbanken, heeft Ernest Staas gelezen. Noch vóór zij De Witte en Pallieter onder de oogen kregen. Verder was Tony, na zijn vader George, te Lier de leider geweest van de liberale partij, die destijds vrij actief optrad. En in de provincie vereert men, tot in lengte van dagen, hen die eens het sieraad van de partij zijn geweest. Zoodat, ondanks den wensch van Tony's weduwe, zelf bijna een honderdjarige, die de herdenking van haar echtgenoot het liefst in alle stilte had zien gebeuren, gedurende een week elken dag vóór het monument van den schrijver op de lommerrijke veste der Nethestad, betoogingen plaats hadden vanwege de verschillende stedelijke korpsen en vereenigingen, met zang en klank, cantates en redevoeringen.
Deze halve-weekfeesten, in de rijkelijk bevlagde stad, werden besloten met een Academische zitting, op verzoek van het Huldigings-comité, speciaal door de Koninklijke Vlaamsche Academie te Lier belegd. Op het Stationsplein werden de leden der Academie, die vrij talrijk waren opgekomen, — Lier trekt de harten aan, — vanwege de stads-regeering afgehaald, naar het oude mooie stadhuis stoetsgewijze geleid, waar te hunner eere een receptie plaats had. Naast den Burgemeester, de wethouders, de raadsleden der stad en vele notabelen, was op deze plechtigheid de familie van Tony Bergmann, — zijn dochter en zijn kleinkinderen, — aanwezig. De eerewijn werd geschonken.
En in de zaal "Vredeburg", een vanouds bekend lokaal waar ook Tony Bergmann vaak naar concerten is komen luisteren, vaak vergaderingen heeft bijgewoond, was de feestzitting. Zij werd voorafgegaan door een symphonisch concert door de orkestklas der stedelijke muziek-academie gegeven onder de leiding van haar bestuurder, den heer Frans Boogaerts: Grieg, Brahms, Jan Blockx, Brabançonne, Vlaamsche Leeuw. Waarna Mej. Blanca Gijselen, op waarlijk voortrefelijke wijze, enkele bladzijden uit Ernest Staas voordroeg. Zelden heb ik op zulke eenvoudige, maar diep-gevoelde, aangrijpende wijze proza hooren voordragen. En daarna kwamen de heeren van de Koninklijke Vlaamsche Academie aan de beurt, in wier naam zouden spreken F. V. Toussaint van Boelaere, bestuurder der Academie, en Felix Timmermans : een Lierenaar over een Lierenaar. Zij spraken op het podium, omringd van hun medeleden.
De heer F. V. Toussaint van Boelaere stelde Tony Bergmann's beteekenis in het licht : met een ietwat ouderwetsch maar sprekend beeld was Bergmann de schoonste parel aan de kroon van Lier. En geen schooner geschenk heeft Lier aan het Vlaamsche volk geschonken: Lier het heerlijke stadje met zijn eigen gezond leven, zijn eigenaardige gebruiken, zijn eigen kleur en geur, waarvan de gansche wereld, dank zij, Timmermans, alles afweet, zoodat het buitenland is gaan denken dat gansch Vlaanderen er uitziet als " Lierke Plezierke! " Van die stad is Bergmann een zoon, omdat hij uit het specifiek Liersche milieu is opgegroeid. Op Bergmann's literair werk is Lier's atmosfeer van overwegenden invloed geweest. Van zijn eerste novellen af, die Dr. Van Vloten destijds hoog roemde, en die kunnen gelden als het eerste Vlaamsche prozawerk, dat het intimisme in de Vlaamsche literatuur invoerde, — kunst die later Sabbe en Timmermans oefenen.
Een baanbreker was Tony dus; ook met zijn "Geschiedenis der stad Lier" was hij baanbrekend. Die monografie is inderdaad een model van plaatselijke geschiedschrijfkunde. Doch in "Ernest Staas" heeft hij zich het zuiverst en het schoonst uitgesproken. Geen sterke constructie, geen zuivere taal. Stukken en brokken en een taal vol gallicismen en zonder plasticiteit. Maar het werk heeft andere qualiteiten die er duurzame beteekenis aan verzekeren: overal immers in het verhaal hoort men de schoone stem van het gemoed; rake opmerkingen volgen elkaar op; de humor is er bij voortduring fijn en subtiel; sommige typen zijn daarbij uitgebeeld met een scherpte, die telkens weer verrast en verrukt. Het is een avontuur, dat elk beleeft dat Tony ons verhaalt, het eeuwige avontuur van elken jongen man. Daarom blijft het frisch en jong, — Tony droeg in zich een wereld, gekleurd door de atmosfeer van Lier, — in zijn werk bloeit Lier's schoonheid voor altjjd.
Daarna kwam Felix Timmermans aan het woord. De historie van Ernest Staas heeft hij, toen hij nog een klein manneke was, van zijn vader vernomen. Fel was hij onder den indruk en gaarne had hij zelf zoo’n vrijage als tusschen Ernest en Bertha willen beleven. Hij hoorde van zijn vader dat Tony zoo'n fijne meheer was, dien iedereen, zelfs zijn politieke tegenstanders, gaarne groette, met wien een elk een praatje op de straat trachtte te houden, die rijk was, voor de arme menschen in de bres sprong, een groot kunstenaar was. Die op zijn buitengoed groote voorname heeren ontving. Timmermans vertelt verder van het Pannenhuis, van het geboortehuis van Tony op de markt, van dien ouden tijd, die oude herbergen, de diligentie, kortom van het oude Lier, een halve eeuw geleden. Timmermans meent ook dat Bergmann met Gezelle en Conscience een klaverdrieblad vormt; dat Bergmann in de literatuur den schilder De Braeckeleer evenaart. En in zijn sappig Liersch Vlaamsch vertelt hij verder van die goede oude mevrouw Bergmann, die den winkel van zijn ouders bezocht, van zijn eigen vreugde toen hij heel wat later zelf Ernest Staas las en den held van het verhaal, tot de vrijage toe wilde navolgen; hoe Bergmann, vader en zoon, twee advocaten, elkaar goed verstonden en begrepen; hoe Lier in Ernest Staas leeft. Hoe dat boek is ontstaan in een tijd van "papieren letterkunde", in een tijd van gefronste wenkbrauwen, — en hoe hij zelf zijn eerste werk in het licht van "Ernest Staas" heeft geschreven. En gansch het Vlaamsche volk vereert Tony Bergmann.
Na een dankwoord van F. V. Toussaint van Boelaere begaf de Koninklijke Vlaamsche Academie zich met de plaatselijke autoriteiten naar het monument op de Veste, ter eere van Bergmann opgericht. Aan den voet van het gedenkteeken lagen talrijke kransen en bloemstukken met linten van alle kleuren, Belgische, Vlaamsche, Hollandsche. In den avond werd het beeld verlicht.
Het staat op een open plek tusschen hooge populieren. Een breede gracht daarnaast. Talrijke wandelaars, onder wie Ernest en Bertha, want die zijn eeuwige figuren.
Ter intentie van alle Vlaamse profs die menen de wetenschap te moeten dienen door in Nederland en in onze Akademie te gaan vertellen dat Zuid-Vlaanderen dood is. Qui potest capere, capiat.
Bij de tiende vertoning van "En waar de Sterre bleef stille staan ", in Frans Vlaanderen, door "De Verbroedering " uit Westouter. Nummer tien is achter de rug, het kan wellicht interessant zijn 's terug te kijken naar wat voorbij is. Zo verliep het : Reeds vóór de oorlog - in 1936 - toen "De Sterre" van Felix Timmermans opgevoerd werd te Westouter, droomde men ervan dit spel te spelen over de grens. Doch het bleef bij plannen. Tot pater Joris de Clercq, bij sommigen beter gekend als Djoös Utendoale, zich aan het werk zette en een meesterlijke omzetting leverde van "de Sterre". Het werk werd niet alleen letterlijk omgezet, maar ook aangepast aan de eigen geest van Zuid-Vlaanderen. Alles wat enigszins vreemd aandeed voor onze Zuid-vlaamse mensen werd geschrapt. De tipisch Brabants klinkende naam "Schrobberbeek" werd vervangen door het meer eigene "Djoös". De palingvisser van de Nete werd een pensejager uit het Bolland. Zelfs de figuur van het omendom gekende "Pater Smetje" werd er opgeroepen.
Op Kerstmis en Tweede Kerstdag 1954 werd het stuk eerst en vooral opgevoerd te Westouter zelf, waar het een overweldigend sukses kende – het grootste in de geschiedenis van de toneelkring. Twee avonden na elkaar een bomvolle zaal. Ook over de grens moest het slagen. Eerst en vooral kwamen de officiële regelingen. Bezoek bij de doeane, bij de heer ontvanger, bij de heer brigadier; alles kwam in orde, mits het opmaken van een uitgebreide inventaris van wat over de grens moest... van een "échte achtergemakte sterre" tot een kartonnen duivel. Op zondag, 16 januari 1955, kwam de eerste opvoering in Zuid-Vlaanderen, te Sint-Janskapel. Het werd een zware dag. Reeds een paar uur vóór de vertoning goot het water. En toch was er volk in het parochiezaaltje. Z.E.H. pastoor had trouwens goed propaganda gemaakt... geen affiches... maar een hartelijk woordje van op de kansel.
Nu, het was ook voor een "goed werk" ; de opbrengst was bestemd voor een nieuw Mariabeeld achter aan de kerk. Het volk leefde mee, zelfs toen er door het onweder geen elektriciteit meer was en er moest gespeeld met de hulp van kaarsen en zaklampen. Volgende zondag, weer te Sint-Janskapel, was het zaaltje bomvol. Wie er de eerste dag geweest was had het verteld en het sukses was verzekerd. Zondag, 30 januari, kwam Boeschepe aan de beurt. Reeds vooraf waren alle kaarten uitverkocht en nog vóór de deur gesloten werd moesten kaarten voor staanplaatsen geweigerd worden. Daar zorgden de pompiers voor. Bemoedigend was het in de zaal veel vooraanstaande geestelijken te vinden, die daardoor blijk gaven van interesse voor het werk. Van de burgemeester van Boeschepe, de heer Decanter, werd gezegd dat hij voor de eerste maal een toneelvertoning tot het einde toe bijwoonde.
Verder kwamen de opvoeringen te Abele, op 27 februari, en te Steenvoorde, op 13 maart. Uit verschillende richtingen kregen we aanmoedigingen, zelfs mochten we na de opvoering te Boeschepe een lovend artikeltje vinden in "La Voix du Nord", waaruit we het volgende citeren : "Nous ne sommes pas dans les secrets des dieux, mais nous croyons pouvoir affirmer que cette représentation ne sera pas la dernière donnée dans la région des Flandres. - Tantmieux".
Ook "La Croix du Nord" liet zich niet onbetuigd en na de vertoning te Steenvoorde verscheen onder de titel "On s'en souviendra" een artikeltje, dat begint met het treffende "il y avait foule dans la salle de fête..." Nu, wat ons "La Voix" wenste, bleef niet uit. Reeds in de zomer 1955 startte een nieuwe toernee. Ter gelegenheid van Westouter-kermis werd door de toneelvereniging een opvoering gegeven van "Leentje uit het Hemelrijk", het frisse spel van Gaston Martens. Onmiddellijk werd het omgezet in het dialekt. De nodige regelingen werden getroffen en op maandag, 27 juni, kende het zijn Fransvlaamse première te Godewaarsvelde, nadat eerst de Westouterse fanfare op de kiosk gespeeld had. De speaker te Godewaarsvelde kondigde parmantig aan "Et maintenant, la troupe théâtrale de Westouter jouera une brillante comédie, notamment "Hélène au Paradis". Na Godewaarsvelde kwam Boeschepe op kermis-maandag, 4 juli, en op zondag, 21 augustus, kwam een opvoering te Sint-Janskapel, eveneens ter gelegenheid van de kermis.
Met het nieuwe speelseizoen '55 - '56 kwam weer "De Sterre", en dit op algemene aanvraag, want met "De Sterre" hebben we het hart getroffen van onze Zuid-Vlamingen. Meneer pastoor van Sint-Janskapel zei het zo goed "De Sterre, mo dat is koekebroöd voe nuze menschen..."
Te Steenvoorde werden we zeer hartelijk door de deken ontvangen. Hoe zei hij het ook weer, toen hij van op het podium zijn parochianen toesprak ? "Dien Timmermans, dat is eën van de nuze. Zúkke mann lik Pietje Veugel of Suskewiet, je viengt dat ier overol en dat "Kowverkot" kuste oezewâl 't Boerenhol êwist ên, en dien Schoere Djoös ê Schooier van 't Ryveld". Ook te Ekelsbeke en te Eringem kende de "Sterre" hetzelfde sukses en hoorden we steeds "toet ter joarent". Beter dan welke aktie ook heeft deze toneeltoernee iets losgemaakt in de harten van onze Zuidvlaamse mensen : de liefde voor hun moedertaal, "nuus Vlêmsche", dat overal verstoken wordt. Ook op onze tiende vertoning in Frans-Vlaanderen, in de parochiezaal te Meteren, konden we dat zo goed aanvoelen: bij het binnenkomen van de zaal spraken de mensen meestal Frans en bij het buitengaan hoorde men alleen Vlêmsche. Meneer kapelaan van Meteren was een en al entoeziasme bij deze Vlaamse avond. Tussen de verschillende taferelen sprak hij de Meternaars toe in het Vlêmsche, en wat hij zei was ook niet zonder betekenis : "Menschen, ol 't Frânsche roent nuus en is mo vernisch, mo dit Vlêmsche goa na 't herte. Diengen die êzeid zyn in 't Vlêmsche goa' zo vele dieper. O 'k zoun oek zo geern otmets êtwot kunn zeggen up 'n preekstoel in 't Vlêmsche, je verstoat dat toen ol zo vele beter... 't Vlêmsche, dat is de toale van nuze vorouders, van nuus gelove, dat is nuze toale.
Met deze tien opvoeringen van "En waar de Sterre bleef stille staan" heeft "De Verbroedering" duidelijk bewezen dat Zuid-Vlaanderen nog niet dood is. Verre van daar. De 2.600 toegangskaarten, de tien avonden, de vele brieven, de groep Zuidvlamingen die vóór enkele weken de grens over kwam om nu eens toneel te "zien", de ontvangsten van onze groep, de persreakties zijn tegen wie ook een bewijs dat er iets te doen is in Zuid-Vlaanderen. Mocht Westouter spoedig navolgers krijgen en mochten ook andere Westvlaamse toneelgroepen uit onze bloeiende grensdorpen de stap naar het Zuiden wagen.
Op 17 januari van dit jaar ging de groep naar Ieper met een laatst opvoering van "De Sterre", een "jubel"-opvoering, want ons "waagstuk" is gelukt... Dit is geen einde, maar het begin van een nieuwe inzet...
Felix Timmermans over zijn werk en de Vlaamschen humor
Felix Timmermans over zijn werk en over den Vlaamschen humor.
Uit Leeuwarder Nieuwsblad (NL) - 30/10/1930. — Breed geschouderd, 'n vriendelijke, forsche kop niet 'n groote, zwarte krullebos en 'n paar heldere, telkens van uitdrukking wisselende bruine oogen, dat is Felix Timmermans de groote Vlaamschrijver. En hij vertelde gemoedelijk, zooals hij dat in zijn boeken doet, maar zonder dat zoete, zachtvloeiende van taal, dat zijn geschriften kenmerkt en dat eens een bekend criticus aanleiding gaf hem een woord-virtuoos te noemen. Zoo eenvoudig verhaalde hij van de boeken die hij "gemaakt" had (wij spreken altijd heel eerbiedig van scheppen) en hoe ze in zijn brein waren ontstaan. Hij vertelde van zijn vader, de kantenkoopman, van zijn zestien broers en zusters en van het eenvoudige, blijmoedige Vlaamsche land, zoodat de avond omvloog.
Nog al lang bleef de schrijver stil staan bij "De schemeringen van den dood". Dat boek, zei Felix Timmermans dat maakte ik door al dat gepraat van mijn vriend over occultisme, spiritisme en nog een heele massa "ismes" meer. Wat voelde ik me trotsch, ingewijd te worden in de geheimenissen van al die wetenschappen. Ik zag er de oplossing in van allerlei levensvragen, ik voelde me superieur, ver verheven boven al m'n stadgenooten, die van al die mysterieuse dingen niets wisten. Ik ging naar het Trapistenklooster met een heel boekje vol "ismes" in mijn zak en in het Bagijnenhof, waar ik woonde, keek ik er veel in. Mijn vrienden kwamen, deden de tafel dansen en, de stoelen janken! Toen werd ik ziek, moest geopereerd worden en in mij kwam 'n groote angst voor den dood.
— In die dagen was het, dat ik dat boek schreef. — Naast de vrees voor den dood kwam echter de vurige wensch om te mogen blijven leven in mij op en in dezen gemoedstoestand vielen alle "ismes" van mij af! — O, toen ik toen weer beter was, wat een vreugde over het leven steeg er in mij, wat was ik dankbaar en blij!
En in die stemming schreef ik Pallieter. Ik heb er lang werk over gehad. Het boek dat gij kent, is n.l. niet de eenige Pallieter. Bij mij thuis, boven op den zolder, liggen nog een heele boel andere Pallieters, maar dit leek mij tenslotte de beste. Na Pallieter schreef ik "Het kindeke Jezus in Vlaanderen". Dat kwam door mijn vader. Vader was kantenkoopman en als hij terug kwam van zijn reizen, vertelde hij ons vele, mooie verhalen. De meeste menschen beginnen altijd met "Er was eens", maar mijn vader niet, die zei altijd: Ik was eens. Hij was de man die roodkapje redde en hij was de man, die de drie Koningen ontmoette in Vlaanderen. Later vertelde mijn leeraar mij, dat het in Palestina was en ik moest 't wel gelooven, anders kreeg ik geen prijzen. Maar toen vele jaren daarna in den bangen oorlogstijd mijn schoonmoeder bad: "De drie Koningen zagen den ster; wees gegroet", toen zag ik de drie Koningen niet in Palestina, maar in Vlaanderen, zooals mijn vader mij vertelde, dat hij ze was tegen gekomen.
* * *
Anne-Marie schreef ik na het "Kindeke Jezus in Vlaanderen". Het kwam eigenlijk door een oud portret en 'n man, die een lied zong in den nacht, ik stuurde het eerste gedeelte naar Kloos, maar die zei heel wat anders dan gewoonlijk, wanneer hij mijn werk ontvangen had; hij zei, dat hij geen ziel had. Dat rook naar iets, ik begreep, dat ik mis was, dat ik den waren draad niet te pakken had. Maar het motief : een vrouw, die van een man houd!, maar moet ervaren, dat hij getrouwd is, bleef en na een tijdje begon ik toch weer met de uitwerking.
Aan de notaris Pirroen zou ik aanvankelijk maar twee regels te wijden, maar in plaats van die twee regels heb ik het halve boek aan hem gewijd en ik heb er geen oogenblik spijt van gehad. Hoe ik aan Pirroen gekomen ben? Heel eenvoudig. Ik liep over de markt te Lier en zag een man over den markt stappen, kort en vierkantig als een doos was hij gebouwd. — Dat is mijn notaris dacht ik, daar heb ik hem heelemaal! De bij-figuren Van de Nast, Livinus, Corenhemel, zijn gedeelten uit menschen die ik gekend heb. Spreker vertelt dan in 't kort den inhoud van "Anne-Marie", dit prachtig werk, vol echt Vlaamsche humor waarin zonder zwaarwichtigheid zonder moeizaam-kervende psychologie, de verborgen roerselen van het zoo ingewikkelde menschenleven worden blootgelegd.
Anne-Marie is een adellijke jonge vrouw, die, meer nog gedreven door weemoed dan door de erfeniskwestie waarom notaris Pirroen haar naar Lier roept, besluit naar Vlaanderen te gaan en daar een jaar in het stille stadje te gaan wonen. Ze ziet daar onder de Dolfijnen een club van mannen, onder voorzitterschap van notaris Pirroen, een die haar bizonder aantrekt, van wien ze gaat houden — te laat echter verneemt zij dat hij getrouwd is.... Daartusschen door speelt de geschiedenis van den notaris, die 20 jaar en langer wacht op zijn Cézarine!
Na de pauze sprak Felix Timmermans over den Vlaamschen humor, die voor hem niets anders is dan de uitbloeseming van het leven, de kunst om een traan met een lach te vermengen. 'n Vriend van mij heeft 't eens zoo mooi en juist gezegd, zei Felix Timmermans. Hij zei : De humor schiet zijn wortelen in de tragiek van het menschenleven. Het Vlaamsche volk,het is altijd overmand geweest met tragiek, het is altijd overheerscht geworden door vreemden, er is veel gestreden en veel geleden. Maar het volk, het Vlaamsche volk bleef, ondanks al die ellende bestaan, omdat het als spek in het zout lag, met welk zout ik bedoel de levensvreugde, zonder welke het zeker ten onder zou zijn gegaan. De verpersoonlijking van die levensvreugde is "Reinaar de Vos", de verpersoonlijking van den echte Vlaamschen humor Tijl Uilenspiegel.
En dan hebben wij nog Pieter Breugel. Wat 'n levensverheuging gaat er van hem uit!
En nu ging Felix Timmermans echt Vlaamschen humor vertellen, en de mensen lachten, lachten zoals er bij ‘t Nut — Felix Timmermans sprak gister tot de Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen — in langen tijd niet gelachen is. Een voorbeeld : Twee mannen trokken met een vaatje jenever 't veld in om de boeren die in 't hooiland stonden, ’n borrel te schenken, maar het ging regenen, de boeren trokken naar huis en hadden geen behoefte aan 'n borrel. De mannen rolden 't vaatje weer stadwaarts, hadden zelf verbazend veel trek in een glaasje, maar durfden 't elkaar niet bekennen. Eindelijk diepte de een drie centen — de prijs van ’n borrel — uit zijn broekzak en kocht er een glaasje van zijn makker, die, zoodra hij de drie centen had, voor dat geld 'n borrel van den ander kocht, die op zijn beurt voor dezelfde 3 centen weer een borrel van hèm kocht en zoo ging 't door tot 't vaatje leeg was!
En wat is er gelachen om de grappen van pastoor Van Aken, die door zijn ambtsbroeders gewaarschuwd werd voor een vrouw, die altijd, altijd maar kwam biechten en nooit uitgepraat raakte. "Bij mij komt ze maar één keer"' zei Pastoor Van Aken. De vrouw kwam, praatte drie kwartier aaneen en toen ze eindelijk vroeg: Hoe vindt u 't, mijnheer de pastoor? kreeg ze geen antwoord. Mijnheer pastoor hield zich slapende. Het Vlaamsche volk, besloot de heer Timmermans feest, feest altijd door, om iedere kleinigheid wordt alles en ieder bij elkaar getrommeld en men feest, maar gewoonlijk hebben die feesten toch wel 'n godsdienstigen grondslag. Hartelijk toegejuicht verliet de heer Timmermans 't podium.
Bonn, Georg Hermanowski Dit artikel van Timmermans' meest bekende en verdienstelijke vertaler verscheen in het Juni- nummer van het Münchener-Freiburger maandblad « Stimmen der Zeit ». Het werd geschreven naar aanleiding van een bezoek aan onze Timmermanstentoonstelling te Antwerpen. Bij de opening van dezelfde tentoonstelling in ons Gents Arteveldehuis achten we het belangwekkend een overzetting van Hermanowski's oordeel te publiceren. Dat Felix Timmermans zijn eigen en ook de boeken van zijn vrienden illustreerde, weet ieder, die een werk van hem gelezen heeft. Dat deze begenadigde schrijver echter ook zelfstandige tekeningen, waterverfschilderingen en pastelschetsen heeft voortgebracht, is slechts diegenen bekend, die tijdens de eerste oorlogsjaren het mooie, door Hatzfeld samengestelde herinneringsboek hebben kunnen bemachtigen.
Sinds de eerste dagen van Januari l947 rust Felix Timmermans onder een eenvoudige witte steen, die slechts zijn naam draagt, op de stille begraafplaats van zijn geboortestad Lier, als slachtoffer van de tijdsomstandigheden veel te vroeg heengegaan. Ter herinnering aan de schilder Felix Timmermans heeft de Vlaamse Toeristenbond thans een tentoonstelling geopend, waarin een goed deel van zijn nog onbekende scheppingen werden verzameld. Benevens door kostbare, door hem geïllustreerde handschriften en de bekende tekeningen voor « Pallieter » en « Het kindeke Jezus in Vlaanderen », wordt de bezoeker dezer tentoonstelling verrast door olieverfschilderingen van aanmerkelijke omvang, ja zelfs door een groot ontwerp voor gebrandschilderd glasraam uitgevoerd met een kleurenvolheid en een kompositorische schoonheid zoals men ze tegenwoordig slechts zelden aantreft.
Felix Timmermans heeft als schilder zijn eigenaardigheden die hem van alle andere schilders duidelijk onderscheiden. Zoals zijn taal is ook zijn penseelstreek eenvoudig en ongekunsteld. Diepe vroomheid komt tot uiting naast soms wrange humor, stralende zonneschijn naast de sombere trekken, waarmee hij zijn onder de last des levens neergedrukte personages uitbeeldt. De kinderlijke vroomheid, zoals wij ze uit zijn laatste gedichten kennen, zoals zij in het heerlijke late werk « Minneke poes », totnogtoe in Duitsland onbekend naar voren treedt, leeft ook in de laatste uitingen van de schilder Timmermans. Opvallend is in deze tentoonstelling hoeveel prenten Felix Timmermans rond de stof van « Sint Franciscus » geschilderd heeft. Voortdurend houdt het leven van deze heilige hem bezig ; hij heeft een Sint-Franciscuskalender voortgebracht en in een groots werk de dood van de heilige uitgebeeld. Steeds opnieuw toont hij hem in zijn Godsverknochtheid, in die zachte kleurschakeringen, die de verzen van zijn Sint-Franciscussonnet vertolken :
In zulke pure mens wil God staan branden, Boort hem zijn vuur door voeten, hart en handen. Uit elke wonde juicht het zonnelied.
Processies, kermistonelen, het bonte Vlaamsche leven nemen in de scheppingen van de schilder evenveel plaats in als in de werken van de schrijver Timmermans. Daarnaast staan de landschappen ; zij verraden de oorsprong van die schone lyrische taferelen, waarmede zijn prozawerk steeds doorvlochten is. Nochtans vinden wij de grote gewrochten van een ziener, waarin we Bruegeliaanse trekken onderkennen, slechts in zijn beeldende kunst. Felix Timmermans gaf in zijn geschriften steeds de voorkeur aan het realistisch milieu : zijn tekenpen bracht echter eveneens apokalyptische tonelen voort. Maar ook die zijn op de aarde teruggebracht : zij ademen aardse zwaarheid en de liefde tot deze wereld, waardoor het oeuvre van Felix Timmermans gedragen werd.
Wat de bezoeker aan deze tentoonstelling wel het meest zal treffen, is de artistieke eenheid in het werk van de auteur en van de schilder. Er bestaat een eigenaardige harmonie tussen geschrift en borstelstreek ; wat Timmermans zegde — hetzij in woorden, hetzij in beelden — is steeds onmiskenbaar « Felix Timmermans ». Wanneer wij ons zijn eigen verklaring herinneren, dat het eenmaal maar weinig gescheeld heeft of hij was schilder geworden, of, zoals hij het schertsend zei : « Enkel het vroeg opstaan ter akademie. waaraan ik maar niet gewennen kon, is de oorzaak... », dan blijkt uit deze eerste tentoonstelling van zijn schilderwerk nog meer wat ons aan deze kunstenaar is « verloren gegaan ».
Een overweging welt in deze tentoonstelling bij de bezoeker op : Vergelijken wij het schilderwerk van deze kunstenaar met de vele tentoonstellingen zijner tijdgenoten, die als schilders roem en eer verworven hebben, dan zien we hier het werkelijk gezonde en ware temidden van een ontaarde wereld, en merken we wat diepe Godsverknochtheid en echte liefde tot het heem ook nu nog, in deze wereld, die uit haar voegen gerukt is, vermogen voort te brengen. Het schilderwerk van Felix Timmermans getuigt van een kunstenaar, die de wereld met al haar licht- en schaduwzijden beleefde, thans, midden onder ons, en wie de genade deelachtig werd dit beleven vruchtbaar gestalte te geven.
Uit Land Levend 1986 – door V. Wouters Bij de herdenking van een volks verteller
De Netestad dommelt nog rustig op het ritme van een vredige winterslaap. Die laatste februaridag jaagt een nijdige wind - bar en boos - de inwoners uit de stille straten. En toch wagen we het langs huizen en pleinen en langs de dichtgevroren Nete te dwalen Niet om Zimmers befaamd astronomisch uurwerk te bewonderen in zijn stoere toren, noch om Gummarus - de Lierse «huisheilige» - te dienen in zijn prachtige kerk waar de Brabantse hoog-gotiek triomfeert, maar om Felix Timmermans te herdenken. Honderd jaar geleden werd immers deze onvergetelijke verteller geboren die zo kleurrijk zijn «Schoon Lier» wijde bekendheid schonk.
DROOMSTAD
Lier ligt juist op die plek waar de drie Nethen hun loop tot een zilveren strik tesamen binden, op de scheiding van Brabant - het spekbuikige, overvloedhoornige Brabant - en het Kempenland - 't mijmerend, magere Kempenland - fris en kleurig in de zon als een mandeken met schoon Brabants fruit waarvan de kerk de meloen is. "Eenvoudig, rustig, kleurig en gelukkig als een droom van Vermeer uit Delft", zo typeerde Timmermans de droomstad uit zijn jeugdjaren, waar de mensen God loven «met een stuk spek in de mond». Op de Grote Markt pronkt het stadhuis nog steeds met een gotisch torentje, maar verder heeft het niets arrogants in zijn notarisdeftig, sober en smaakvol Louis XV-kleed. De dunne, lenige gotieke belforttoren steekt als de silhouet van een uitgesneden lans in de lucht.
Enkele decoratieve oude gildehuizen sieren de ruime marktplaats zoals het gratievolle Vleeshuis, de barokke d' Eycken Boom en 't Schaakberd, de 17de-eeuwse gemeentelijke brouwerij. In de schaduw van stadhuis en belfort droomt de Spaanse Sint-Jacobskapel, die er in 1383 werd neergezet. Over de Netebrug gaat het verder naar de Sint-Gummaruskerk met zijn peperbustoren in leverworstkoleur, waar in een zilveren reliekschrijn de beenderen en de gordelriem van de stichter van de stad rusten. De «kast» weegt wel 800 kg. Rijzige pijlers schragen de hoge gewelven. Het kantwerk in witte zandsteen van het monumentale doksaal maakt ons bewonderend stil.
Het werd gekapt door de Mechelaars Jan Wishaegen en Franciscus Mijnsheeren.
Vanuit zijn schrijfkamer zag de Fee "het edel schip van de kerk als een ivoren galjoen boven de golven der rode daken drijven."
De nabijgelegen laatromaanse Sint-Pieterskapel is «het ei waar Lier werd uitgebroed».
We wandelen langs de Zimmertoren - goed voor duizenden klokkenkijkers per jaar - naar het Begijnhof waar Tony Bergmann «Ernest met Bertha liet vrijen». Het dagtekent uit de 13de eeuw en beslaat 2 ha, met stemmige straatjes en intieme hoekjes en vroom, op ieder hoek een statie van de kruisweg. Het begijnhof, "waar de stilte naar zichzelf luistert", "d'amandelboon van Lier" was de geliefkoosde pleisterplaats van de Fee, die er een atelier had.
SCHRIJVEN IS TE BIECHTEN GAAN
We luisteren even naar het levensverhaal van de schrijver. «Als ik in dit stadje op de wereld geblazen werd, bij 't nachtlicht van den vijfden July 1886, was ik het dertiende kind van veertien. Ik was een overschotje...
Mijn vader was de zoon van een kanthandelaar, mijn moeder de dochter van een zachten smid, die uit de Kempen kwam. Hun trapgevelhuizen stonden tegenover elkander...
Mijn vader verkocht kantenmutsen en ging daarmee te voet den buiten op, de binnenwegen van de Kempen in, en trok van hoeve tot hoeve, van dorp tot dorp, altijd gekleed als een boer...
Vader leerde ons oude volksliederen en speelde 's zondags voor ons met een klein poppentheater, met houten poppekens van één cent. Van jongs af dacht ik er aan een kunstschilder te worden. Geen papier of lege plek of er stonds seffens een manneken op, een molen of een bloem, een vogel of een hond ...»
Timmermans ging maar tot zijn vijftiende naar school. Hij hielp vader in de kanthandel met het tekenen van patronen. Op zijn 17de schreef hij gedichten. In 1910 verscheen zijn sombere verhalenbundel «Schemeringen van de dood» en in 1911 «Begijnhofsproken». Een ziekte brengt de Fee aan de hand van de dood; hij leeft vol angst. Doch hij komt deze periode te boven. Het schrijven van «Pallieter» (1916) - een lofzang op het leven - is voor hem als een bevrijding. «De kreet van een verloste ziel», schrijft stadsgenoot Frans Verstreken. Zijn vruchtbare literaire periode sluit af met een ander meesterwerk «Boerenpsalm» in 1935.
De Fee schrijft over de dagelijkse voorvallen van simpele lieden in een proza tintelend van humor en in een sappige met dialect doorspekte taal. Op ontroerende wijze vertelt hij over zijn stad : «Is het hier vroeger het Aardsch Paradijs niet geweest ?»
Schrijven was zijn beroep, schilderen zijn hobby. «Tekenen en schilderen, ik ben er door bezeten. Ik versta nog altijd niet hoe ik geen schilder geworden ben in plaats van schrijver.» «Tekenen was voor de Fee een vertelsel», getuigt Renaat Veremans.
Zelfs zei hij eens : «Schrijven is voor mij te biechten gaan, tekenen te kommunie gaan».
De Fee verliet voor eeuwig zijn geliefde Lier op 24 januari 1947. Dit jaar zal hij er evenwel weer tot leven gebracht worden in tal van vieringen waarvoor het Timmermanscomité borg staat. We nemen afscheid van Lier waar mystiek en zinnelijkheid zich bijeen mengen, en men meer dan ergens het verdeelde hart vindt : de herberg naast de kerk, met een verwarmende pint Caves, een bierke van Kirië – Eleison, zoals de levenslustige Fee het typeerde.
ADAGIO
Een van de laatste gedichten uit «Adagio», de bundel die postuum verscheen, bevat als het ware het testament van FelixTimmermans.
Uit De Tijd, godsdienstig, staatkundig dagblad - 2/11/1920
"Het Vaderland" blijft hardnekkig; volhouden, ditmaal op gezag van den zeer eerw. pater Molkenboer O.P. — dat het den Katholieken niet verboden is Pallieter te lezen.
Het blad schrijft :
"De Tijd" is met hare commentaren aan het verkeerde adres. "Onze commentaren" waren "niet misleidend, maar een zuivere weergave van wat pater Molkenboer had geschreven Pater Molkenboer heeft in de " N. R. Ct " echter alleen maar de door dit blad uitgesproken dwaling rechtgezet, dat Pallieter op den Index zou zijn geplaatst, wat inderdaad onjuist is. Over de officieële mededeeling van het Nederlandsch Episcopaat, dat de lezing van Pallieter verboden was, heeft Pater Molkenboer in genoemd blad niet gerept.Dat hij echter dit feit als van voldoende bekendheid veronderstelde, bleek uit het ingezonden stuk in ons blad, waarin hij sprak van "verbod". Ook "Het Vad"heeft dit ingezonden stuk gelezen en schrijft nu : "Dat is in strijd met wat hij zelf als een zoo goed als officieële verklaring in de "N.R.Ct." schreef." Het is er geenszins mee in strijd, als de redactie maar goed wil lezen. Hoe zij ook de zaak keere of wende, de commentaar is vals, dat de lezing van Pallieter niet verboden zou zijn.
Die lezing; is, blijkens uitdrukkelijk bericht van het Doorluchtig Episcopaat, wel verboden. Ook een nieuwe poging van "Het Vad", om den tekst der Congregatie van het H. Officie in bedoelden zin, den door haar gewenschte zin uit te leggen, is mislukt. Deze tekst luidde volgens mededeeling van het Aartsbisdom Mechelen aan den "Msb." correspondent:
Suprema S. C S. Offici, Romae, die Julii 1920. Eme ac Rme Domine,
Delatum est ad supremam hanc Congregationem Sancti Officii opus cui Titulus "Felix Timmermans (Amsterdam P. N. van Kampen en Zoon)" Quo accurate perpenso, Emi ac Rmi Cardinales una mecum Inquisitores Generales in consessu habito feria IV. die 9 decurrentis mensis, indicarunt illud, utpote sensuum voluptatem fovens, pietatis exercitia haud reverenter tractans, ipsasque fidei veritates quasi ludibrio exponens, animabus periculosum esse, ideoque mandarunt ut singuli Episcopi Belgici et Hollandici fideles moneant opus ipsum legi non posse. Haec ego Eminentiae Tuae significans emni cum veneratione manus Tuae deosculor
Eminentiae Tuae addictissimus R. CARD. MERRY DEL VAL.
Hetgeen vertaald aldus luidt:
Congregatie van het H. Officie. Rome, Juli 1920.
Eerwaardigste Heer en Eminentie. Onder de aandacht van de verheven Congregatie van het H. Officie is gebracht het werk, getiteld "Felix Timmermans (Amsterdam P. N. Van Kampen en Zoon)". Dit werk is na nauwkeurige bestudeering door hunne Eminenties, de Eerwaardigste Kardinalen, die gelijk met mij de opperste Inquisitie vormen, in de zitting van Donderdag den 9en van de afgeloopen maand gequalificeerd als den wellust der zinnen streelend de godsdienstige ceremonieën op oneerbiedige wijze behandelend, terwijl het de waarheden des Geloofs zelfs als het ware bepottelijk maakt, zoodat het voor de Geloovigen vol gevaar is. Daarom hebben wij gelast, dat iedere Belgische en Hollandsche Bisschop de Geloovigen zal vermanen, dat dit werk niet gelezen kan worden. Terwijl ik dit aan Uwe Eminentie schrijf, breng ik U de aan Uwe waardigheid verschuldigde eerbetuiging.
Van Uwe Eminentie de zeer toegenegene KARDINAAL MERRY DEL VAL.
Naar aanleiding van bovenstaande lastgeving heeft het Doorluchtig Nederlandsch Episcopaat het verbod der lezing van Pallieter ter kennis van de geloovigen gebracht.
Voor Katholieken is dus het verbod bindend, door welke misleidende redeneeringen dan ook de redactie van het liberale "Vad." tracht niet-Katholieken van de dwaasheid, de onrechtmatigheid en.... het niet bestaande van dit verbod te overtuigen.
De Tijd: godsdienstig-staatkundig dagblad - 22-10-1920
De schrijver van Pallieter, de heer Felix Timmermans, heeft het noodig geoordeeld in het liberale "Vaderland", van welk Haagsch blad hij medewerker is, eenige kritische beschouwingen ten beste te geven over het verbod der lezing van zijn boek, door de Kerkelijke Overheid te Rome aan H.H. D.D. H.H. de Bisschoppen van Nederland en België ter toepassing voor de geloovigen medegedeeld. Ziehier hoe hij zich tegen dezen kerklijken maatregelverweert :
Het eerste nieuws kreeg ik begin Augustus, ik zat toen om drie uren aan Anna-Marie te schrijven en ik smoorde lijk een expres. Er ging een dun onweerken opkomen, als de facteur, haastig om voor 't onweer thuis te zijn, twee brieven in mijn bus liet vallen. Op mijn zeven gemakken ging ik ze halen, deed er een open; hij kwam van den heer de Lorm uit de Bazaarstraat, den Haag, ge weet wel dat fijn kunstwinkeltje. Ik las, las ik goed? "Index", "Indexcering". Pallieter verbannen, verdoemd. Ik kost mijn oogen niet gelooven, las nog eens, zag naar den almanak of het geen 1ste April was. 't Stond er klaar en duidelijk : Pallieter op den Index. "Goede Pallieter", zei ik, "wie heeft u dat nu gelapt! " Haastig scheurde ik den anderen brief open, die was van Maria Viola. "Onderwerp je, zooals Pallieter zich zou onderwerpen."
't Was dus waar! Ge kunt peinzen hoe ik verschoot! Zooveel jaren aan Pallieter geschreven, hem zooveel jaren gedrukt weten, en altijd gedacht hebben, dat boek heb ik als Katholiek geschreven, het is als Katholiek door Katholieken geprezen en nu duwt men, door opstook van een macht, die nooit zeggen zal: "Dat heb ik gedaan." Pallieter zoo maar in een hoek. Dat is niet fair, en ik geef gelijk waar Leon Bloy zegt : "L'Index est un guichet derrière lequel 1'Eglise se déshonore." (De Index is een loket, waarachter de Kerk zich onteert). Als Katholiek, of beter als iemand, die een goede Katholiek probeert te zijn, was dat een hevige stoot op mijn gemoed. En 't eerste wat ik zei was: "Ik onderwerp mij voorwaardelijk! Eerst moet ik zien, hoe de zaak ineen zit, waarom en waarvoor."
Hebt gij er verder geen nieuws over gekregen? Ik ook niet.
't Zijn alleen een paar vrienden, die mij derde-handsnieuws brachten, maar ik verzeker u dat dit nieuws toch betrouwbaar is. En ik kan u. mij op hun betrouwbaar woord steunend, zeggen, dat noch de aartsbisschop van Utrecht, noch de aartsbisschop van Mechelen, er voor gewerkt heeft om het op den Index te krijgen, maar dat het wel van Holland uitgaat.
Ik versta die veroordeeling niet, en menig Vlaamsen priester, en Hollandsche ook niet. Ik spreek niet alleen van letterkundige priesters, maar van gewone priesters, die niets van letterkunde kennen; en er zijn daar asceten en opvoeders onder. Als die het niet verstaan, hoe zou ik het dan verstaan? En mijn en hun redenen zijn menigvuldig. En Rabelais dan? En Rubens, waar de braafste Katholiek toch ook zijn oogen niet voor toe doet. Zie maar eens zijn mythologische onderwerpen! Maar er is een heele boel redenen, een heel Vaderland vol, en 't papier is te duur.
Zeker is het niet altijd een boek om aan kleine kinderen te laten lezen. Maar ik schrijf niet voor kinderen. Ik schrijf voor menschen. En als kinderen het dan nog lezen, dan verstaan ze er toch den zin niet van. En groote menschen zullen er geen graten in vinden, omdat er geen in zijn. Tenzij het azijnp....rs waren. Vergeet niet dat wij Vlamingen zijn!
En wat den godsdienst betreft? Ik heb slechts gelachen en niet gespot met het domme bijgeloof in onzen schoonen godsdienst en 't ware goed, dat dit veel gedaan wierd ter eere van den godsdienst zelf. Dat wil nu niet zeggen, dat ik een vierkantig voorbeeld van Katholiek ben. Ik probeer slechts een goede Katholiek te zijn. En de waarheden des geloofs heb ik niet aangeroerd, Nergens. Gerard of Eduard Brom — ik ben den voornaam vergeten — heeft over de eerste uitgave mij er op gewezen, dat er "walgelijke godslasteringen" in stonden. Dat "van mijn God op te eten". Ik had het goed bedoeld, omdat ik het zelf heb gehoord uit den mond van een Katholiek, die 's morgens was ter communie geweest. Gewillig heb ik het uit de andere uitgaven weggelaten, omdat het een zin was, die in 't algemeen slecht begrepen wierd. En dan "Pantheïsme! " Met dat stokske heeft men Sint Franciscus, Ruysbroeck en Guido Gezelle ook willen buiten kegelen. Ik kan u verzekeren, dat ik innerlijk niet pantheïstisch voel, en wat men niet voelt kan men niet het zijne maken. En.... Maar is 't nu precies niet dat ik mij verderf? Dat wil ik niet doen. En spijts dit alles, dat ik goed weet, dat mijn bedoelingen zuiver, ik durf bijna zegen edel zijn, zou ik mij toch onderwerpen, omdat ik een goed Katholiek probeer te zijn. Al is het dan nog; zoo hard om te slikken.
Maar wil ik u eens wat zeggen? Nu ik dezen brief overschrijf, omdat mijn geschrift toch zoo slecht is, is mij tusschen die twee het nieuws toegekomen, weeral derde-hands-nieuws, maar zoo betrouwbaar lijk ik weet niet wat, dat Pallieter niet op den Index staat! Maar slechts op een lijst van boeken, waarvan het geraadzaam is voor Katholieken ze niet te lezen tot ze verbeterd zijn. Nu weet ik wel, die raad is zoo goed als een verbod — geldig voor Holland en België. (In België hebben het de Bisschoppen niet afgekondigd). En daar ik een goed Katholiek probeer te zijn (is dat nu reeds de vijfde maal niet dat ik dat zeg?) wil ik weer zoo gewillig zijn, Pallieter, die zelf ook gewillig is, zoodoende te verbeteren dat hij zoo niet geraadzaam, dan toch niet ongeraadzaam om te lezen is. Dit doe ik alleen, omdat ik een goed...., maar neen, ik zeg het geen zesden keer meer.
Ik hoop alleen dat Pallieter dan niet zal heeten : Pallieter, een boek voor kinderen en.... Katholieken.
Indien de heer Timmermans meent, dat hij zijn Katholicisme vooral moet bewijzen door tot vervelens toe te herhalen, dat hij zoo katholiek is, in plaats dit Katholicisme door katholieke daden te toonen, dan moge hij door zulk een manoeuvre de lezers van liberale dagbladen misleiden, te wier gerieve hij schrijft, maar hij wete tevens, dat zijn houding Katholieken slechts kan bedroeven en ergeren.
Een geloofsgenoote, die waarlijk getoond had ook zijn bewonderenswaardige kunst te vereeren, Maria Viola, gaf hem den raad, den verstandigen raad eener welmeenende vriendschap: "Onderwerp je." Maar in stee dien raad offervaardig uit te voeren — want Katholiek zijn beteekent offers brengen — volgt de heer Timmermans de ingevingen van een alles behalve katholiek ego en begint hij een pleit tegen de kerkelijke overheid in een liberaal blad, waar zijn schimpscheuten tegen den index, " 'n loket, waarachter de Kerk zich onteert" enz., bijzonder weerzinwekkend aandoen.
Als hij zich dan ook in de plaats van zijn kerkelijke overheid stelt, om over de zuiverheid van zijn Katholicisme te oordeelen, en telkens verzekert, dat hij "als Katholiek dat boek heeft geschreven" e.d., maken die zelf-belijdenissen in woorden zonder daad niet den minsten indruk. Indien hij zich werkelijk moeite gave een goed Katholiek te zijn, zooals hij verzekert, dan zou hij zijn wrok niet hebben gelucht in de insinuatie: "Nu duwt men, door opstook van een macht, die nooit zeggen zal "Dat heb ik gedaan", Pallieter zoo maar in een hoek, dat is niet fair." Immers de macht, die dit gedaan heeft, is zeer wel bekend, maar verre verheven boven de opstokerijen en unfairheden, welke de heer Timmermans, die een kind der Kerk wil heeten, haar in een liberaal blad durft verwijten zonder eenigen schijn of schaduw van bewijs.
Over de voorwaardelijke onderwerping, waarmee de schrijver van Pallieter zijn geloofsgenooten minder zal stichten dan ontstichten, zullen wij evenzeer het zwijgen doen als over zijn fijne zinspeling op de verbeterde uitgave van het boek, dat nu wellicht zal worden "een boek voor kinderen en Katholieken". Het verbod der lezing van Pallieter trof noch den ongemeen begaafden kunstenaar Timmermans noch zijn prachtige kunst. Nu echter de op een katholieken naam prijsstellende schrijver een alles behalve katholieke mentaliteit toont te bezitten in het eigen geding, dat hij tegen de beschikkingen der kerkelijke overheid komt uitspelen ten genoegen van een liberaal milieu, wordt het noodig, dat hem in een katholiek blad te verstaan worde gegeven, hoe anti-katholiek en onbetamelijk zulk een houding is.
Ik ben Mon Van den heuvel
Ik ben een man en woon in Lier (België) en mijn beroep is op pensioen.
Ik ben geboren op 19/06/1944 en ben nu dus 80 jaar jong.
Mijn hobby's zijn: Felix Timmermans - Geschiedenis van Lier in de ruimste zin genomen.
Ik ben Mon Van den heuvel
