Het is inmiddels alweer bijna een hele eeuw geleden dat de eerste Nederlandse zwijgende films — welke tot voor enkele decennia werden gekwalificeerd als stomme film — werden gerealiseerd, en één daarvan zal op dinsdag 22 juni door het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24 worden uitgezonden. De rolprent draagt de titel Het geheim van Delft, en deze is in 1917 gereedgekomen en uitgebracht op 20 februari van dat jaar. 

Thema van de film is het recept voor het vervaardigen van Delfts blauw porcelein; dat recept is verloren gegaan. Hoewel de titel van de film de stad Delft impliceert, is deze voornamelijk opgenomen in Haarlem. Voor regie, script en productie is Maurits Binger (1868-1923) verantwoordelijk.

De film zal worden uitgezonden tussen 22:51 uur en middernacht. Zoals men dat in geval van heel veel programmaonderdelen welke door genoemd digitaal televisiekanaal worden gepresenteerd, mag verwachten, zal die film ongetwijfeld nog diverse malen worden getoond; daarvoor zijn voldoende kaders te bedenken. In ieder geval kunnen degenen, die de film op dinsdagavond om enigerlei reden niet kunnen zien, de schade inhalen op de avond van woensdag 25 juni, tussen 18:51 uur en 20:01 uur.

__________

Afbeelding: Filmmaker Maurits Binger.

Jenufa

De geniale Tsjechische muziekmeester Leoš Janáček (1854-1928) heeft zich op tal van compositorische fronten geprofileerd, onder meer op het gebied van het muziektheater. Enige tijd geleden werd diens Jenufa uit 1904 door Mezzo-televisie uitgezonden.  Deze opera wordt op zondag, vanaf 17:00 uur in de namiddag, herhaald door Mezzo-televisie.
In de loop komende dagen van deze week zullen nog twee muziekdrama's van diezelfde componist door die zender aan de kijkersschare worden voorgesteld.

Katia Kabanova
Op dinsdag 22 juni is de beurt aan Katia Kabanova uit 1921, te zien vanaf 20:30 uur. Daarbij gaat het om de versie uit 1988 van regisseur Derek Bailey tijdens het Glyndebourne Festival van dat jaar. Andrew Davis heeft de muzikale leiding, het instrumentaal ensemble is het London Philharmonic Orchestra. Meer over deze versie, alsmede over achtergronden en iets over de componist is te vinden in een artikel dat ik in april 2009 heb opgenomen op de Nederlandse website All art is quite useless van Rond1900.nl over de cultuur van het fin de siècle.

Mezzo-televisie herhaalt deze opera de komende vier weken nog twee keer: eerst op woensdag 30 juni, vanaf 17:00 uur en dan nog op vrijdag 16 juli, vanaf 10:00 uur in de ochtend.

Het sluwe vosje
Op vrijdag 25 juni kunt u, tussen 17:00 uur en 18:35 uur, eveneens op Mezzo-tv, kijken naar Het sluwe vosje uit 1924, van dezelfde componist. Het betreft een uitvoering door het Koor en het Atelier lyrique van de Opéra national de Paris uit 2008. Dirigent is Dennis Russel Davies, de enscenering is van Don Kent. De opera wordt gezongen in het Tsjechisch.

Er volgt binnen twee weken nog een herhaling via dezelfde zender, op vrijdag 9 juli, vanaf 10:00 uur in de ochtend. 

___________

Afbeeldingen

1. De componist Leoš Janáček.

2. Scène uit het sluwe vosje in de versie van 2008 door de Opéra national de Paris, zoals die de komende weken nog driemaal te zien valt via Mezzo-tv.

Uitvoerend musicus en componist

Leonard Bernstein (1918-1990) was een veelzijdig musicus en een ruimdenkend en ruimhartig mens, over wie vele anekdotes de ronde doen. Naast zijn onmiskenbare talenten in het kader van de breed geschakeerde kunstzinnigheid had de man een enorme handicap, juist in het kader van zijn werk: al te veel muziek veranderde onder zijn handen in een 'Hollywood-productie' met flink wat hela-hola elementen. Dat geldt voor de man als dirigent èn als componist. Gelukkig waren er ook nog componisten, en delen uit het oeuvre van andere collega's, de zo'n aanpak best konden hebben, zoals de werken van George Gershwin (1898-1937), en de Ländliche Hochzeit-Sinfonie opus 26 uit 1876 van Karl Goldmark (1830-1915), alsmede enkele van de meest bekende stukken van Aaron Copland (1900-1990). Tijdens de opening van het Holland Festival 1976 trad Bernstein met de New York Philharmonic Orchestra op in de Houtrusthallen te Den Haag, met Gershwin en de Derde Symfonie van Copland. Lenny kwam, zag en overwon, maar een concert van hoog gehalte werd het niet: er kwam maar geen einde aan dat ondraaglijke, totaal overbodige stuk "Syncop(e)land".  

Niet echt boeiend

Van de diverse soorten stukken die Bernstein zelf heeft gecomponeerd, is er evenmin nauwelijks iets dat echt zal beklijven, aangezien het meeste al was versleten toen het voor de eerste keer werd uitgevoerd. En de slag met de tand des tijds zal vrijwel al het andere evenmin doorstaan. De vreselijke rimram van zijn drie symfonieën, waarvan de tweede wordt geacht een diep doorleefd-intellectueel gebeuren te zijn — Age of anxiety op tekst van de Engelse dichter Wystan Hugh Auden bevat de slapst denkbare aftreksels van wat Gershwin, Gustav Mahler (1860-1911) en Dmitri Sjostakvitsj (1906-1975) hebben gecomponeerd. En de  omringende werken in hetzelfde genre — de Eerste: Jeremiah,  en de Derde: Kaddish; in memoriam John F. Kennedy — kunnen we hier ook afdoen als larmoyante gruwelkitsch.
En die drie symfonieën werden geschreven door een man die voordien de stellige bewering had gedaan dat er na het gebeuren van Hiroshima/Nagasaki geen symfonie meer zou kunnen worden gecomponeerd. [1]

West Side Story

Met zijn composities had Bernstein ook niet echt succes, totdat hij met het enige grotere werk uit zijn brein voor het voetlicht kwam: de musical West Side Story, in 1957 op Broadway, in 1961 als speelfilm van Jerome Robbins en Robert Wise, op het brede witte doek, wereldwijd. Niet al te lang daarna meldde de componist in een interview dat hij, terugblikkend, West Side Story : "teveel" Puccini vond.

Radio 4-programma

Peter Bree heeft uit het oeuvre van Leonard Bernstein vijf maal zo'n dertig minuten samengesteld, welke in de avonduren tussen 19:30 uur en 20:00 uur, deze week van maandag 21 tot en met vrijdag 25 juni, zullen worden gepresenteerd via de klassieke zender Radio 4 in het inmiddels klassieke programma Componist van de week.
_________

[1] Zoals er diverse Europese schrijvers zijn geweest die meenden dat er na het gebeuren in 'Auschwitz' geen roman meer geschreven zou kunnen worden, en er vervolgens lustig op los hebben geschreven in dat genre.
__________

Afbeelding: Dirigent en componist Leonard Bernstein in 1971.

De Britse zender BBC Radio 3 biedt de komende vijf dagen, direct na middernacht — al die dagen tussen 00:00 uur en 00:15 uur onze tijd, in het vaste programmaonderdeel The essay — de aflevering van deze week in vijf delen onder de titel Half shame, half glory — Postcards from the acting profession.
Het eerste onderdeel — dat in de nacht van maandag op dinsdag te beluisteren valt — behandelt de rol van de toneelspeler — die in de onderhavige context beter acteur kan worden genoemd — als verteller van verhalen, waarbij de stem een instrument van doorslaggevende betekenis is.
In het tweede gedeelte — tijdens de nacht van dinsdag op woensdag — komt de stellin aan de orde dat optreden in een toneelstuk veel meer een kwestie is van perfectioneren in plaats van een zaak van oefenen.
Het derde deel — in de nacht van woensdag op donderdag — is het thema de relatie russen acteur en regisseur.

Deel vier — als het officieel reeds vrijdag is — laat de luisteraar kennismaken met acteur Mat Fraser (geboren 1962), die altijd een koffertje bij zich heeft, en over de inhoud daarvan vertelt: allemaal hulpmiddelen voor een acteur, welke hem aan een baan zouden kunnen helpen; hij neemt het dan ook altijd mee naar audities.
Het laatste onderdeel — dat in de nacht van vrijdag op zaterdag ter kennisname de ether zal worden ingezonden — gaat over de vraag wat het betekent om als acteur werk te hebben, en daarnaast wat het inhoudt om werkloos te zijn. Hetgeen niet hoeft te, en zelden zal, betekenen dat de persoon in kwestie ook werkeloos is.

__________

Afbeelding: Acteur Mat Fraser op de confronterende toer met een striptease, waarbij hij zich ook ontdoet van zijn armprotheses.