Verdwaalde geweerkogel
Op
15 sepember 1945 werd de Oostenrijkse componist Anton von Webern
dodelijk getroffen door een verdwaalde kogel, die was afgevuurd door
een soldaat van de Amerikaans bezettingsmacht. Hij was toen 61 jaar oud
en had toen al ruim een decennium in zeer moeilijke omstandigheden
geleefd. Even leek het erop dat met het einde van de oorlog Weberns
leven ook een wendig ten gunste zou nemen. Het fatale 'misverstand'
zorgde echter voor een geheel andere, zeer definitieve, want
onomkeerbare wending voor deze miniatuurkunstenaar, die zich als geen
andere componist van die periode een ware meester der beperking had
getoond.
 Jeugd
Anton
von Webern werd in Wenen geboren op 3 december 1883. Hij was de zoon
van een mijnbouwingenieur, die uit een oud, aristocratisch geslacht
stamde, dat al eeuwen in Karinthié was gevestigd. In 1890 werd Antons
vader Karl overgeplaatst naar Graz en vier jaar daarna nogmaals, nu
naar Klagenfurt. Daar bezocht de jonge Webern het gymnasium, waar hij
in 1902 eindexamen heeft gedaan. In die tijd volgde hij viool- en
cellolessen, en kwam hij in aanraking met de stukken van Gustav Mahler
in pianobewerking. Daar stond echter tegenover dat hij in theoretisch
opzicht zeer weinig muzikale scholing kreeg. Desondanks begon hij in
1901 liederen te componeren. En bij het afscheid van zijn gymnasium,
een jaar later, kreeg hij als geschenk een reis naar de Bayreuther
Festspiele aangeboden.
Hoewel vader Webern liever had gezien dat
Anton zich daarna om het familiebezit zou bekommeren, stemde hij er
uiteindelijk toch mee in dat zijn zoon een muziekstudie ging volgen aan
de Universiteit van Wenen. Deze voor Anton zo positieve instelling van
de kant van papa was mede beïnvloed door het feit dat Webern senior
weer eens werd overgeplaatst, en deze keer in de hoofdstad Wenen, van
de toen nog Hongaars-Oostenrijke monarchie, een functie kreeg
toebedeeld op het Ministerie voor het Mijnwezen.
Leraren en invloeden
In Wenen kreeg Webern de internationaal vermaarde Guido Adler (1855-1941) als docent voor
muziekwetenschap; voor harmonieleeren contrapunt kon hij terecht bij
Hermann Graedner en Karl Navratil. Voor zijn promotie schreef Anton von
Webern een dissertatie over de Choralis Constantinus van
Heinrch Isaac (ca. 1450-1517). Doordat hij de lessen van Graedner en
Navratil nogal magertjes vond, wilde Webern zich wel eens wat verder in
de wereld oriënteren, in de hoop elders een betere leraar te vinden.
Daartoe vertrok hij in 1904 naar Berlijn, om aldaar met Hans Pfitzner
(1869-1949) over eventuele lessen te spreken. Toen deze echer een
smalende opmerking over Gustav Mahler maakte, hield Webern het wel voor
gezien en keerde hij spoorslags terug naar Wenen. Arnold Schönberg, de sleutelfiguur
 Waarschijnlijk
mede door toedoen van Guido Adler liet Webern enkele van zijn liederen
aan Arnold Schönberg (1874-1951) zien, die er vervolgens in toestemde,
hem als leerling aan te nemen.
Deze stap, in de herfst van 1904 zou
van doorslaggevende betekenis voor de rest van Weberns ontwikkeling als
componist blijken. Hij zou een ook in persoonlijk opzicht sterke
band met Schönberg ontwikkelen, evenals met enkele van diens andere
adepten, zoals Alban Berg (1885-1935) en Hanns Eisler (1898-1962).
In
die 'leertijd' componeerde Webern een pianosonate, een pianokwintet in
één deel, alsmede enkele liederen, die weliswaar een besloten
uitvoering in Wenen hebben beleefd, maar pas na zijn dood werden
gepubliceerd. Deze stukken kunnen ook echter geen van alle worden
beschouwd als karakteristiek voor Weberns compositiestijl. Dat geldt
eveneens voor zijn Passacaglia voor orkest, opus 1, uit 1908, welke is ontstaan als werk ter afsluiting van de studieperiode bij Arnold Schönberg.
Vijf keer een uur Webern via ethergolven
Van maandag 10 tot en met vrijdag 14 december is Anton von Webern op BBC Radio 3 Composer of the week,
en wordt iedere middag tussen 13:00 uur en 14:00 uur werk van hem
uitgezonden. Zoals dat in deze periode van het jaar gebruikelijk is,
worden die vijf uitzendingen elk voor zich dezelfde avond herhaald tussen 21:45 uur en 22:45 uur.
De reeks Composer of the week is één van de langst lopende uitzendingen van BBC Radio 3, en wordt tegenwoordig gepresenteerd door Donald Macleod. Op
de site van het bewuste programma kunt u tevens zien, welke werken van
Anton Webern op de verschillende dagen zullen worden uitgezonden. [1]
____________ [1] Een heel uitgebreid artikel over Anton von Webern kunt u vanaf maandag 1o december vinden op de website van het oudste muziektijdschrift van Nederland, Mens en Melodie.
____________
Afbeeldingen
1. Anton von Webern als jonge man.
2. Muziekwetenschapper Guido Adler.
3. Arnold Schönberg, geschilderd door Richard Gerstl (1883-1908).
4. Donald Macleod, presentator van het BBC Radio 3-programma Composer of the week.
09-12-2007 om 14:39
geschreven door Heinz Wallisch 
|
Cultuurspectrum
