De laatste halte Toen
ik na een persconferentie in verband met het Holland Festival van 1976
het Concertgebouw in Amsterdam via de artiesteningang verliet, zag ik
een bekend gezicht met een enorm tempo voorbij fietsen: Henk van
Ulsen, die vlakbij de Muziektempel in de Van Baerlestraat in onze
hoofdstad woonde. Voordien en nadien heb ik Henk van Ulsen alleen in
het theater en op het huiskamerscherm gezien. Gesproken met hem had ik
nimmer, tot zondag 16 augustus jongstleden. Hij was naar Groningen
gekomen voor het verrichten van een officiële handeling: de opening van
een tentoonstelling met de titel Sailors Delight in Galerie MooiMan in die noordelijke metropool. Voorafgaande
aan de korte mededeling "En hiermee verklaar ik. . . " had Henk van
Ulsen gebeurtenissen uit zijn jonge jaren gememoreerd, zoals situaties in
zijn geboorteplaats Kampen, daarna in Groningen; vervolgens heeft hij
een serie gedichten van Gerard (Kornelis van het) Reve voorgedragen,
echter niet het in dat kader meest passende over een tenger matroos met stoute billen.
Kort onderhoud In
het kantoor van Jan van Stralen, een der beide echtelieden die samen de
herengalerij runnen, sprak ik toen de ergste drukte voorbij was
even kort met Henk van Ulsen. Hij was zichtbaar moe in meer dan één
opzicht. Hij vertelde dat hij nog altijd in hetzelfde huis woonde, maar
niet meer zo hard langs de zijgevel van het Concertgebouw fietste. Hij
scheen me nog iets te willen vragen, keek even voor zich uit en richtte
zijn blik weer naar mij. "Veel succes verder hoor." Toen
hij weer moeizaam plaatsnam, zag ik dat hij aan het eind van zijn
aardse Latijn was. Dat hij geen enkel van zijn aangekondigde plannen
meer zou kunnen realiseren, maar dat het . . . pulverem reverteris [1]
zo snel zou moeten aanvangen. . . . neen! Doch dat houdt ongetwijfeld
verband met het feit dat wij mensen van het moment van ontwaken tot aan
de seconde dat de slaap ons overmant, bezig zijn met het verdringen van
de enige zekerheid die we in dit leven hebben: de komst van een wachtend bondgenoot met een starend stillen lach [2], die aan onze ontroerde ziel wil raken. Henk
van Ulsen overleed, toch nog geheel onverwachts, te Bussum, op vrijdag 28 augustus. Hij werd op 8 mei 1927 te Kampen
geboren. Hij speelde tal van rollen op het toneel en later voor de
televisie. Onvergetelijk zijn, voor mij persoonlijk althans, zijn
optreden als De Wijze Kater in het gelijknamige drama uit 1917 van Herman Heijermans (1864-1924), alsmede in het Dagboek van een gek (uit 1835) van de allergrootste van alle Russische schrijvers: Nikolaj Gogolj (1809-1852). __________
[1] Memento homo, quia pulvis es et pulverem reverteris. Gedenk, mens, dat gij stof zijt en tot stof zult wederkeren.
[2] Uit De Dood. In: De keerende kudde (1920), van Carel Steven Adema van Scheltema (1877-1924).
[3] Filmer Menne
Vellinga liet me weten dat Henk van Ulsen, na aan een kleine liesbreuk
te zijn geopereerd, niet naar zijn etagewoning in Amsterdam Zuid terug
is gegaan maar met een vriend naar diens huis in Bussum. Onderweg kwam
de vraag aan de orde, hoe Henk van Ulsen zou willen sterven. Wie
verbaast het dat hij er de voorkeur aan gaf "op het toneel" het laatste
afscheid te vieren. Beiden hebben er nog hartelijk om gelachen. Even
later hield het hart van de acteur op met kloppen.
____________
Afbeeldingen: De foto's zijn afkomstig van de Homepage van Henk van Ulsen op Levenlangtheater.
Haydns Orlando paladino op meerdere Duitse radiozenders gelijktijdig
Zaterdag 29 augustus presenteren in ieder geval twee Duitse regionale radiozenders NDR Kultur en WDR3 in de serie ARD Radiofestival 2009 een uitvoering van de opera Orlando paladino
uit 1782, van Joseph Haydn (1732-1809), in het kader van de Innsbrucker
Festwochen der Alten Musik, uitgevoerd door het Freiburger
Barockorchester onder leiding van René Jacobs, met medewerking van
vocale solisten. Een uitvoering door dezelfde instrumentalisten, onder leiding van deze dirigent, hebben we op de site Tempel van het Muziektheater aangekondigd in een artikel van maandag 25 mei. Tevens zijn we toen ingegaan op diverse achtergronden, zodat u daar, indien gewenst, meer informatie kunt vinden.
Na al te lange tijd nu eindelijk opnieuw toneel op de Nederlandse beeldbuis
Maandagavond film In
de beginjaren van de Nederlandse televisie en daarmee bedoel ik niet
de experimentele fase, maar die in welke het langzaam maar zeker als
een epidemisch verschijnsel zich verder zou uitbouwen en ontwikkelen:
de eerste helft van de jaren zestig kreeg men elke maandagavond de
mogelijkheid een speelfilm te zien op één van de toen reeds twee
netten, en deze werden met enkele zinnen ingeleid door dames, die toen
nog, allang niet meer terecht als omroepster werden gekwalificeerd; ze waren immers ongeveer een decennia meer dan dat en verdienden derhalve de betiteling presentatrice,
ook als je het gezicht niet kon uitstaan of de wijze van presentere al
te stijfjes was. "Omroepen is mijn vak," riep Ageeth Scherphuis eens,
terecht geïrriteerd, uit toen iemand daarover enigszins denigrerend
deed in één of andere talk show die toen gelukkig nog niet zo werd genoemd. Je
hoopte er altijd weer het beste van mede en vooral doordat je de
meeste films niet kende, hetzij actief dan wel passief maar er werd
doorgaans zonder meer tegemoet gekomen aan de smaak van een nogal groot
publiek, dus van waarachtige experimenten was toen nog geen sprake.
Donderdagavond toneel Iets
anders lag dat althans zo af en toe op de donderdagavond als er een
toneelstuk werd gepresenteerd: van Shakespeare tot Shaw, en van Bredero
tot en met Heijermans; maar een heel enkele keer toonden de
programmamakers toch wel wat meer durf en zo werd in het voorjaar van
1963 Gelukkige dagen uit 1961, een nog recent stuk van de Ierse dichter en dramaschrijver
Samuel Beckett (1906-1989) opgevoerd, dat bij, in verhouding, veel
toeschouwers niet overkwam. Beter gezegd: totaal onbegrip en, als
gevolg daarvan, afschuw opriep. De boze reacties zijn dan ook niet
uitgebleven, en het zal niemand verbazen dat er in die categorie ook
toen reeds de nodige kijkers dan wel niet-kijkers doch meelopers
bestonden welke zich uitermate verontwaardigd toonden. Weer wat later,
toen de VPRO niet meer protestants was in christelijke zin, maar nog
wel op een geheel eigen maner bleef protesteren, werden er zelfs
uitwerpselen per post aan de omroep in kwestie gezonden: Aan die vuile viezerikken van de VPRO. Immers,
altijd zijn anderen smerig en bieden ze een rechtvaardiging binnen
een toen vooral christelijke natie, al was dat wat met het adjectief
moest worden uitgedrukt, flink aan het afkalven voor het
gekanaliseerd uiten van de eigen voosheid.
Eerherstel De
Avro welke zich reeds enige tijd, maar vanaf deze zomer met meer
nadruk graag wil profileren als omroep die de kunsten tamelijk breed de
ruimte wil geven is verleden week begonnen met een zesdelige reeks,
die de niet erg prikkelende, maar wel degelijk juiste, titel Toneel op 2 meekreeg. Deze stukken zijn speciaal voor vertoning op de beeldbuis opgenomen. De tweede
aflevering, die op vrijdag 28 augustus via Nederland 2 tussen 22;40
uur en 00:30 uur zal worden vertoond, is een
muziektheatervoorstelling van Vincent van Warmerdam en Michel
Sluysmans. "Losjes gebaseerd" op de roman Brazil
uit 1994, van de Amerikaan John Updike (geboren in 1932 en overleden op
27 januari 2009), die bij een hele reeks critici daarbij voorop de
Duitse opperpaus der letteren Marcel Reich-Ranicki als, zo niet de
eerste en de beste schrijver der Verenigde Staten, dan toch als één uit
het eerste echelon, geldt. Het is een variant op het aloude verhaal
over Tristan en Isolde. Dus, laat u eens verrassen. Achteraf kunt u
alsnog bepalen of het een aangename surprise is geworden, welke men
voor u in petto had, maar die u zichzelf heeft gegund. ____________ Afbeeldingen 1. De Ierse dramaschrijver Samuel Beckett. 2. De Amerikaanse auteur John Updike.
Wilt u toevallig nog een mummie prepareren? ' Een handleiding is beschikbaar
Inwijding via een lexicon Voor
het geval u nog plannen koestert om binnenkort, of op langere termijn,
een mummie te prepareren, maar opziet tegen enkele kosten met zich
meebrengende onderdelen daarvan, dan kunt terecht in een korte maar
krachtige handleiding die u verder zal
kunnen helpen uw plannen in de daad om te zetten zonder onnodige
kosten, al mag u hier en daar wel over de vaardigheden van een
patholoog-anatoom beschikken. Doch aangezien de auteur van de tekst
welke overigens in het Duits is gesteld, maar die voor iedereen
begrijpelijk is die met goed gevolg het middelbaar onderwijs heeft
afgesloten zelfs in de titel van zijn handleiding de woorden für den Hausgebrauch
heeft opgenomen, mogen we ervan uitgaan dat het prepareren tot de
mogelijkheden moet behoren, zij het met enig doorzettingsvermogen en de
diverse aspecten der kunst tot relativeren. Die handleiding is een humoristische aanvulling op het artikel Pyramidenbau dat onderdeel uitmaakt van Das Lexikon des verbotenen Wissens van Richard Fasten (*1966) dat in juli van dit jaar als Originalausgabe in de reeks van Knaur Taschenbuch Verlag is uitgekomen.
Onalledaags lexicon De
schrijver, die Kriminalromane publiceert en voor radio en televisie
werkzaam is, heeft zich op een voor hem èn voor zijn lezers interessant
zijpad der lexicografie begeven en hij heeft zijn keuze laten vallen op
het fenomeen Kennis die, zoals bekend wordt verondersteld, Macht
vertegenwoordigt, en daardoor althans oppervlakkig beschouwd alleen
maar positiefs met zich kan meedragen, doch bij nader inzien tevens kan
zorgen voor gevaren, die heel diep kunnen ingrijpen in het leven van
degene die over een bepaalde kennis beschikt. Zo werden heksen heel
lang gezien als kenners van geheime recepten en waren ze daardoor een
gevaar voor kerk en staat, werden mensen met bijzondere uitvindingen al
even sterk aangezien als grote bedreiging met alle denkbare gevolgen
van dien. Dat
in de nasleep van het bovengenoemde ook bepaalde gepubliceerde boeken
als een groot gevaar jegens het gezag werden beschouwd, heeft er
eveneens toe geleid dat tal van geschriften in de loop der eeuwen, tot
op de dag van vandaag, zijn verboden. Dat het voorkomen van titels op
de pauselijke Index alleen maar de dreiging met Hel en Verdoemenis tot
gevolg heeft, is weliswaar een uiting van abjecte willekeur van
machtswellustelingen in travestie, maar dat er ook nog steeds officieel
gezag bestaat en helaas in heel veel staten ter wereld dat ook
heden nog boeken wil verbieden (en dat dan meestal ook maar direct
doen) en de auteurs ervan het leven extreem zuur maken, geeft aan dat
het met de beschaving op onze planeet nog steeds niet zo best is
gesteld.
Lexico-logisch Zoals van een lexicograaf mag worden verwacht, heeft Richard Fasten zich aan de traditie der lexico-logica gehouden door de onderwerpen te behandelen in de volgorde van het Latijnse alfabet, te beginnen bij het lemma Adam en Eva, en te eindigen met een definitie met verdere uitleg omtrent Zaubertricks.
Waarom
Zensur in dit alfabetische lexicon vóór dat als laatste opgevoerde
vershijnsel is opgenomen, vormt op zichzelf een goocheltruc van de
schrijver. Dat zich tussen die twee artikelen nog legio andere
bevinden, komt mede doordat Richard Fasten zich niet heeft beperkt tot
één artikel per beginletter, al komt ook dat voor. Juist die
beknoptheid welke de informatiestroom geen afbreuk doet, zorgt ervoor
dat de lezer eventueel heel veel nieuws tegenkomt. Daarbij zijn nog
twee aspecten van belang: ten eerste schuwt de auteur niet in zijn
persoonlijke geschiedenis te graven en daarmee een uitgangspunt vooraf,
dan wel een korte beschouwing achteraf voor het artikel in kwestie
heeft, ook slaagt hij erin het fenomeen Humor rijkelijk in te voegen,
hetgeen de leesbaarheid van zo'n veelal opsommend werk vol feiten,
toestanden en gebeurtenissen, zeer ten goede komt.
Dubieuze organisaties Tussen
alle onthulde geheimen over doping, euthanasie, geheimschriften,
medische ethiek, wachtwoorden en oliebronnen, komen ook dubieuze
organisaties met enige pagina's voor waarop de grote lijnen van de meer
dan kwalijke praktijken worden doorgelicht: onder meer die van Opus dei en van Scientology. Aan
het eind van de tekst over het eerstgenoemde instituut volgt op grond
van de door de paus heilig verklaarde Opus dei-chef Escriva een lijst
met tien uitzonderlijke katholieke heiligen; aan het slot van de tekst
voor een beter inzicht in de sekte der Scientologen worden tien (andere
dan de flutacteur Tom Cruise) zeer bekende leden van die club opgesomd.
Vaticaan Het Vaticaan is enige malen vertegenwoordigd: niet alleen binnen de tekst over Opus dei, maar ook in verband met een condoomstudie en het Geheime Archief van die staat binnen de staat
Italië. Ook vindt u een lijst van de tien pausen die het kortst hun
functie hebben kunnen uitoefenen. Menigeen meent dat de huidige
mensheid van middelbare leeftijd deze paus hebben meegemaakt: Johannes
Paulus I (geboren als Albino Luciani in 1912; Paus van 26 augustus - 28
september 1978, dus 33 dagen). Doch die goede man staat op de tiende
plaats, want van al die korte plaatsbeklederschappen heeft hij nog het
langst de stoel van Petrus bezet gehouden. Stephan II (22 maart - 26
maart 752) spant de tiara met 4 dagen en in ieder geval drie, maar
misschien ook wel vier nachten. __________
Richard Fasten: Das Lexikon des
verbotenen Wissens. 240 pagina's, paperback. Knaur Taschenbuch Verlag,
München, juli 2009. Knaur Taschenbuch 78231. ISBN 978-3-426-78231;
Prijs 8,95 (in de Duitse Bondsrepubliek en in Nederland bij
Buchhandlung Die Weisse Rose te Amsterdam.) ____________ Afbeeldingen 1. Voorzijde van het nieuw verschenen Lexikon. 2.
De Val van Adam en Eva. (Genesis III: 1,6.) Overgenomen uit de
reprografische herdruk (Groningen, ca. 1980) van de PRINTBYBEL A.D. 1698. 3. De graftombe van Paus Johannes Paulus I (Albino Luciani 1912-1978).
Hoe het komt dat gedesoriënteerden in een kring blijven ronddraaien
Bekend fenomeen Het
is een bekend verschijnsel dat veel mensen die niet ter plekke bekend
zijn, dikwijls kringetjes gaan draaien, dat wil zeggen dat ze zonder
oriëntatiepunt steeds blijven rondlopen in hetzelfde gebied. Voor het
eerst is het gelukt om dit aan de hand van wetenschappelijk onderzoek
vast te stellen. Onderzoekers
van het Duitse Max Planck Instituut für Kybernetik hebben in een
bosgebied an het Rijndal en in de Sahara een reeks tests gedaan met
proefpersonen, en daarbij is gebleken dat zolang de mensen zich konden
oriënteren aan de zon, deze recht vooruit gingen, maar dat ze
kringetjes gingen draaien zodra de zon achter de wolken verdween.
(Geen) oriëntatiemogelijkheden De
onderzoekers komen voor dit gedrag met een aannemelijke verklaring:
zodra er zich geen directe oriëntatiemogelijkheden voordoen, krijgen de
zintuigen verkeerde prikkelingen die elkaar ook nog eens versterken. En
als daar geen oriëntatiemogelijkheden van buitenaf meer beschikbaar
zijn, die de opgedane indrukken (kunnen) corrigeren, komt het vanzelf
tot dat gedrag van kringetjes draaien. Het initiatief tot dit twee jaar geduurd hebbende onderzoek kwam van een reporter van het programma Kopfball van de Westdeutsche Rundfunk (WDR), die het fenomeen tot op de bodem uitgezocht wilde zien.
Cultuurspectrum
