Naar Woorden van de Heilige Schrift Het concert dat de Duitse radiozender NDR Kultur onder het opschrift Soirée tussen 22:00 uur en middernacht zal uitzenden op zondag 16 november 2008, wordt geopend met het orgelwerk Méditation sur le mystère de la Sainte Trinité nr. 5 voor orgel van Olivier Messiaen (1908-1992). Daarna volgt van Johannes Brahms met diens opus 45: Ein Deutsches Requiem
voor koor, twee zangsolisten en orkest. Uitvoerenden zijn Concerto Köln
onder leiding van Marcus Creed. Solistische medewerking zal worden
verleend door de sopraan Marie Arnet en de bariton Klemens Sander. Gedetailleerde gegevens over deze compositie zijn te vinden op een aan deze verwante site: op Tempel der Toonkunst, in een artikel van zondag 6 januari 2008. __________ Afbeelding:
Voorzijde van de dtv-biografie over Johannes Brahms, verschenen in
februari 2008. Meer daarover in onze bijdrage van maandag 31 maart,
eveneens op Tempel der Toonkunst.
Diep doorleefde gevoelens over het fenomeen Muziek (1)
De
muziek is het meest geschikt om ons die loutere duur, dat voortdurend
gesnor en dat ononderbroken gegonsvan het diepere leven te doen vatten. Henri Bergson (1859-1941)
Het oor bevredigen, het hart ontroeren, de geest verkwikken, dat doet de muziek! Benedett Marcello (1686-1739)
Muziek
is de zilveren trap met het hemelsblauw van violen en 't vlammendrood
van trompetten, die rustend op de uiterste rand der aarde, ons de
gelegenheid biedt op te stijgen tot de sterren. Nino Salvaneschi (1886-1968)
Het
onuitsprekelijk innige van alle muziek, waardoor zij als een door en
door bekend en toch eeuwig ver verwijderd paadijs lijkt, zo
begrijpelijk is en tevenszo onverklaarbaar, berust daarop dat ze alle
roerselen van ons diepste wezen weergeeft, doch boven alle
werkelijkheid en ver van alle kwelling. Arthur Schopenhauer (1788-1860) Er is maar één ding op de wereld die mij goed doet en dat is de muziek, mar die vreugd zou een ander welicht smart noemen. Julie de Lespinasse (1732-1776)
Alle
methode is ritme. Heeft men het ritme in zijn macht, dan kan men de
wereld bedwingen. Ieder mens heeft zijn individueel ritme. Novalis (1772-1801) [1]
Onder
alle ervaringen van de aarde zou enkel de liefde kunnen wedijveren met
goede muziek. Maar gelukkig, zij completeren elkaar. Zij vermeerderen
zelfs elkaar. Matthijs Vermeulen (1888-1967)
Muziek
is tegelijk de meest gebiedende en de meest toegankelijke kunst; wel is
het niet mogelijk aan haar dwang teontkomen, maar anderzijds verleent
zij grenzeloze vrijheden. J.H.Rosny [2]
Een oeropenbaring noem ik de muziek; in geen enkele andere kunst veruiterlijkt de geheimzinnige mens zich zo kristalhelder. Johann Gottfried Kinkel (1815-1882)
De
muziek verlangt dat men immer in een toestand van ontvankelijkheid
verkeert, in een soort van gelukkige vrouwelijke gevoeligheid, opdat ze
bevruchtend zou kunnen werken. Friedrich Nietzsche (1844-1900)
Het
oudste, echtste en schoonste muziekinstrument, het instrument waaraan
onze muziek alleen haar bestaan dankt, is de menselijke stem. Richard Wagner (1813-1883)
__________
[1] Meer
prachtige uitspraken van Novalis over andere thema's kunt u vinden in
een aparte bijdrage, die op 1 november op een van mijn privé-sites is gepubliceerd.
[2] J.H. Rosny is een pseudoniem voor de twee broers Joseph Henri Honoré Boex (1856-1940) en Séraphin Justin François Boex (1859-1948). ____________ Afbeeldingen 1. De Franse filosoof Henri Bergson. 2. De Franse adellijke dochter Julie de Lespinasse. 3. De Duitse dichter Johann Gottfried Kinkel.
Druk opera-weekeinde: in concertzaal en via de ether
Ruim aanbod Op
zaterdag 15 november wordt in de grote concertzaal van het
Cultuurcentrum De Oosterpoort te Groningen een semi-scènische
voorstelling gegeven van Béla Bartóks muziektheater Hertog Blauwbaards Burcht uit 1911. Daarover kunt u uitgebreide informatie vinden in het donderdag verschenen artikel op onze zustersite Tempel der Toonkunst. Een uur voordat het concert van het Noord Nederlands Orkest in Groningen begint, wordt in het programma Opera on 3 van BBC Radio 3 de zaterdagse muziektheater-avond gestart. Aan de beurt is de English National Opera met Modest Moessorgski's Boris Godoenov. Een andere grootheid van het fin de siècle binnen de muziekcultuur in het algemeen is op de Belgische radiozender Klara vertegenwoordigd met één van zijn drie grootste scheppingen voor het muziektheater: Richard Strauss met zijn Elektra, een opera in één bedrijf, gecomponeerd in de jaren 1908-1909. Deze uitzending in het kader van het wekelijkse operaprogramma op die zender, Scala,
biedt een uitvoering in het Mariinski Theater te Sint Petersburg, onder
leiding van Valery Gergiev, vanzelfsprekend met medewerking van
solisten, koor en orkest.
Heinrich Marschner Direct na het Nieuws van 19:00 uur begint op de Nederlandse klassieke muziekzender Radio 4 het programma Opera Live van de NPS. Daarin kunt u luisteren naar een bepaald niet regelmatig gespeelde opera Der Vampyr van
de Duitse componist Heinrich Marschner (1795-1861). De eerste
uitvoering daarvan werd gegeven op 29 maart 1828 te Leipzig. In 1992 is
er een aangepaste versie als soap-opera gepresenteerd als
televisieserie op de BBC. ____________ Afbeeldingen 1. Tsaar Boris Godoenov. 2. De componist Heinrich Marschner, samen met zijn signatuur inclusief de typisch Duitse tic van het predikaat doctor vooraan de naam. Lithografie naar een tekening van ca. 1830 door F.A. Jung.
Dial M for Murder van Alfred Hitchcock, zaterdag opnieuw in de thuisbiscoop ' via Canvas
Klassieke thriller in kleur Hoewel Alfred Hitchcocks thriller Dial M for Murder (bij ons U spreekt met uw moordenaar) meer
dan een halve eeuw geleden om precies te zijn: in 1954 werd
opgenomen, is deze meesterlijke rolprent, die aan spanning niets heeft
verloren en op z'n hoogst gedateerd aandoet in de aankleding
binnenshuis, qua mode en in het verkeer op straat dat we overigens
heel weinig te zien krijgen aangezien vrijwel het gehele drama zich in
één en hetzelfde Londense appartement afspeelt, al doet Hitch zelf in
een cameo ook wel glimprol genoemd als buspassagier ook even weer
mee. Aan
het begin van dit jaar, op vrijdag 22 februari, heb ik in een artikel
op mijn filmsite meer daarover heb geschreven, zodat we hier volstaan
met de melding dat de film op zaterdagavond door Canvas,
het tweede Nederlandstalige Belgische televisienet, zal worden
uitgezonden. Als aanvangstijdstip staat 23:20 uur gepland en het ligt
in de bedoeling dat de zenuwen u in de keel blijven gieren tot 01:00
uur in de nacht op zondag. Voor nadere gegevens wordt u naar die
bewuste bijdrage verwezen.
Sprookjesmusical naar Charles Perraults Peau d'âne als film met Catherine Deneuve en Jean Marais
Film uit 1964 Op de dag dat het Noord Nederlands Orkest in Groningen een uitvoering verzorgt van Hertog Blauwbaards Burcht
een werk waarvan de oorsprong ligt in de Sprookjes van Moeder de Gans
van Charles Perrault , zendt het eerste Belgische televisienet
zaterdag in de middag tussen 15:35 uur en 17:00 uur de film Peau d'âne (Ezelsvel) uit, eveneens afkomstig uit Perraults verzameling Ma mère l'Oye.
Deze rolprent van Jacques Demy (1931-1990) met Chatherine Deneuve in de
hoofdrol dateert van 1970 en stamt nog net uit hetzelfde jaar dat deze
hoofdrolspeelster met de in Spanje geboren, Mexicaanse grootmeester van
het witte doek Luis Buñuel (1900-1983) de film Tristana had opgenomen. Naast Catherine Deneuve, die al eerder, in 1964 met deze zelfde regisseur Les parapluies de Cherbourg had
opgenomen, zien we ook een van de andere klassieke protagonisten van
het Franse theater en de Franse film: Jean Marais (1913-1998), en
verder Jacques Perrin (geboren 1941). Regisseur Demy heeft in het kader van de zogeheten nouvelle vague flink wat films gemaakt die bruisen van fantasie en geen gebrek aan spektakel vertonen. Catherine
Deneuve, die in de film zelfs zingend optreedt, speelt zowel de rol van
de koningin in het sprookje, alsook die van haar dochter. ____________ Afbeeldingen 1. Regisseur Jacques Demy. 2. Acteur Jean Marais, in 1947 gefotografeerd door Carl Van Vechten.
Kasteel in Zweden van Françoise Sagan als recente speelfim via Arte-televisie
Frans-Belgische coproductie Hedenavond, tussen 21:00 uur en 22:35 uur kunt u op de Duits-Franse cultuurzender Arte-tv een verfilming zien van Château en Suède,
een apart toneelstuk uit 1960, van de Franse successchrijfster
Françoise Sagan (eigenlijk Françoise Quoirez; 1935-2004), die al heel
jong internationale roem heeft verworven met haar autobiogafische roman
Bonjour tristesse, voor het eerst uitgegeven in 1954. Deze
recente film van Josée Dayan is een Frans-Belgische coproductie van dit
jaar. De bekendste actrice van het 'Franse witte doek' Jeanne Moreau,
speelt daarin een hoofdrol, evenals Guillaume Depardieu en Géraldine
Pailhas. Deze rolprent al door Arte-televisie worden herhaald op zondag 16 november, vanaf 16:15 uur. ____________
Afbeelding: De Livre de Poche-editie van Château en Suède uit het eerste kwartaal van 1963.
Admiraal Wilhelm Canaris geportretteerd in speelfilm met diens 'evenbeeld' O.E. Hasse
Met elite-acteurs van toen In
de nacht van donderdag 13 op vrijdag 14 november tussen 01:05 uur en
02:55 uur presenteert de eerste van de beide publieke Duitse
zendgemachtigden, ARD/Das Erste de Duitse, biografische film Canaris uit1954
van Alfred Weidenmann (1918-2000). De hoofdrollen in deze voorstelling
van zaken worden gespeeld door O.E. Hasse (1903-1978), Martin Held
(1908-1992) en Adrian Hoven (1922-1981), drie van de grootste figuren
van de Duitse filmkunst in onder meer de tweede helft van de twintigste
eeuw. Reeds
aan het begin van de Tweede Wereldoorlog bekropen admiraal Canaris
steeds meer twijfels over het nationaal-socialisme en hij heeft zich in
het verdere verloop aangesloten bij het verzet rondom Graaf
Stauffenberg, dat in 1944 door een aanslag op 20 juli heeft getracht
Hitler uit de weg te ruimen. Drie dagen na die aanslag werd ook Canaris
gearresteerd doch, in tegenstelling tot de meeste anderen van die
groepering, pas in 1945 geëxecuteerd. _________ Foto: De echte admiraal Wilhelm Canaris, Hoofd van Hitlers Abwehr met wie Otto Ernst Hasse inderdaad sprekende gelijkenis vertoonde. Canaris ziet u hier in Berlijn 1936.
Het rijk der gevaarlijke, respectievelijk dodelijke virussen ' twee avonden achtereen op Arte-televisie
Gevaarlijk De Frans-Duitse cultuurzender Arte-televisie presenteert deze week in twee aflveringen het docudrama Das Imperium der Viren. De in totaal anderhalf uur durende delen gaan over gevaalijke, respectievelijk
dodelijke virussen, die in de loop van de twintigste eeuw hun
destructieve werk hebben verricht. De delen zullen op twee
achtereenvolgende dagen worden uitgezonden: op donderdag 13 en vrijdag
14 november, beide keren tussen 20:15 uur en 21:00 uur. De eerste
aflevering, op donderdag 13 november, getiteld Lautlose Killer, behandelt de uitbraak van het zogeheten SARS-virus. Dat letterwoord is ontstaan uit Severe Acute Respiratory Syndrome. De tweede helft van het docudrama, op vrijdag 14 november, die de titel Der unsichtbare Feind draagt, behandelt een scenario waarbij terroristen gebruik maken van dodelijke virussen.
Dodelijk Er
is een tijd geweest dat dit thema voor zichzelf als democratische
regeringen beschouwende machtgroeperingen in diverse landen die deze
vorm van biologische oorlogsvoering voor een optie hielden, en in de VS
zijn er diverse malen proeven mee gedaan. Diezelfde
statenbond beschuldigde later, aan het begin van onze eeuw, de
afgrijzenwekkende Iraakse dictator Saddam Hoessein ervan over zulke
wapens te bechikken, wetende dat deze bewering een leugen was, maar
geesteszieke wereldleiders liegen hun eigen bevolking en de rest van de
altijd voor om zich te kunnen rechtvaardigen en hun geestelijke,
intellectuele en vooral morele achterstand te willen inlopen met
krijgsspelletjes om dan vermeend te kunnen laten zien dat
ze toch al groot zijn. G.W. Bush deed dat om aan pappie te tonen dat
hij wel kon en durfde wat die Bush senior in 1991 tijdens de eerste
Golfoorlog achterwege had gelaten. Daarmee profileerde Bush junior zich
als een der abjectste, zo niet de meest stuitende onder de
oorlogsmisdadigers uit de geschiedenis van de mensheid. Daarnaast
pleegde hij hoogverraad aan zijn volk. Kortom,
zoals in de Openbaring van Johannes in het Nieuwe Testament de sfeer
van het Beest uit de Afgrond wordt geïndiceerd. Zo iemand dient voor de
rest van zijn aardse bestaan van de overige mensheid te worden
afgezonderd en op rantsoen worden gesteld: alleen beschuitjes met
cyaankali mogen zijn deel zijn. ____________ Afbeeldingen 1. Het gevaarlijke SARS-virus. 2. Het dodelijke virus G.W. Bush.
Geen Schreibtischtäter Op donderdag 13 november spreekt Gabriel Bach in de Amsterdamse sociëteit
Felix Meritis over het proces tegen Adolf Eichmann (1906-1962) dat in
1961 in Israël werd gevoerd en dat veelal werd beschouwd als hèt proces
van de eeuw. De inmiddels 81 jaar oude Gabriel Bach, geboren in 1927 in
Duitsland die tijdens het Eichmann-proces één van de belangrijkste
aanklagers was en later, tussen 1982 tot aan zijn pensionering in 1997,
heeft gefunctioneerd als rechter van het Israëlische Hooggerechtshof ,
trekt zeer aandacht voor en tijdens zijn optredens met de boodschap dat
deze Eichmann niet de 'simpele' nationaal-socialist was, die
persoonlijk niets tegen Joden had, doch slechts orders uitvoerde zonder
daar zelf enig fanatisme bij aan de dag te hebben gelegd. Gabriel
Bach is van mening dat hoewel het proces een strafzaak was waarvoor
zoveel mogelijk degelijk materiaal moest worden verzameld om te kunnen
bewijzen dat Adolf Eichmann de directe verantwoordelijkheid droeg voor
de transporten van Joden naar de vernietigingsmachinerie in
concentratiekampen het proces van historische betekenis is geweest
doordat daarmee voor het eerst de omvangrijke systematiek van het
geplande uitmoorden van het Europese Jodendom in algemene
zin bekend werd, ook en vooral in Duitsland waar dat prcoes elke avond
opnieuw een thema was op de beeldbuis en daardoor het onderwerp nadien
niet meer kon worden genegeerd of deels terzijde kon worden geschoven. Gabriel
Bach wijst beschuldigend in de richting van de filosofe Hannah Arendt,
die over het proces heeft gepubliceerd en daarbij sprak over die Banalität des Bösen. Ondanks
haar belangstelling heeft ze niet met Bach en zijn medewerkers willen
spreken en kwam ze slechts enkele dagen voor het begin van het proces
in Israël aan. Haar opstelling als filosofe van hoog aanzien en Jodin
heeft er volgens Bach (mede) voor gezorgd dat er tot op heden een
verkeerde opvatting bestaat over het werkelijke functioneren van
Eichmann. Die was immers in de context van de plannen tot
vernietitiging van het Europese Jodendom van mening dat 'achttien een
getal' was, maar een miljoen 'niet meer dan een statistiek'. Zelfs
toen Hitler met de Hongaarse leider Horty een afspaak had over 8700
Joodse gezinnen die mochten vertrekken, was het Eichmann die dit heeft
willen verhinderen. De
avond in Felix Meritis, waarbij de voertaal Engels is, en die zal
worden voorgezeten door Frits Barend, begint om 20:00 uur. De lezing
van Gabriel Bach, die wordt gehouden onder het motto Sharing an office with Eichmann, is vrij toegankelijk. Meer informatie daarover kunt u hier vinden.
Saul Friedländer De Joodse historicus Saul Friedländer, die is gespecialiseerd in de onderhavige thematiek, deelt de
kritiek van Gabriel Bach aan Hannah Arendt. Hij laat in zijn recente,
monumentale standaardwerk over de geschiedenis van de vervolging en de
aansluitende vernietiging van de Europese Joden [1]
er geen twijfel over bestaan wat de ware functie van Eichmann is
geweest en dat alles rechtvaardigt de conclusie dat die Hannah Arendt
met al dan niet onderbewuste preoccupatie naar dat proces is
gegaan. Saul Friedländer in 1932 te Praag geboren in een Joods gezin
heeft met zijn zeer omvangrijke geschiedschrijving in twee kloeke
delen met betrekking tot dit thema getracht, deze onuitwisbaar
bezoedelde bladzijden uit de geschiedenis van de twintigste eeuw in het
algemeen en in het bijzonder van die in Europa tijdens de eerste helft
van de vorige eeuw, voor een groter lezerspubliek inzichtelijk te maken
zonder daarbij voorbij te gaan aan gecompliceerde structuren. Net
als voor vele 'alledaagse' mensen blijft het een ondoorgrondelijk
gebeuren dat juist in het land van de dichters en denkers, dat ook op
andere fronten één der meest ontwikkelde naties ter wereld was, iets
extremistisch crimineels en verachtenswaardigs van zodanige omvang
heeft kunnen plaatsgrijpen.
Deel 1: De jaren van vervolging In
het eerste deel van Saul Friedländers boek uit 1997 dat een jaar
daarna in een Nederlandse vertaling bij uitgeverij Het Spectrum in
Utrecht is verschenen, en verleden jaar, samen met het tweede deel in
één band met opgeteld meer dan 1.300 pagina's tekst, door Nieuw Amsterdam Uitgevers (opnieuw)is uitgebracht [1]
behandelt Friedländer de Jodenvervolging in Duitsland aan de hand van
zo ongeveer alle literatuur die over dat bewuste tijdperk (1933-1939)
bestaat. De auteur is de stellige mening toegedaan dat de Duitse
bevolking niet werkelijk uit was op een fysieke uitroeiing van het
Jodendom (in Europa) [2],
maar dat de in principe sterk afwijzende houding van datzelfde volk
ertoe heeft geleid dat het wegkijken en de daaraan onverbrekelijk
verbonden dan wel van lieverlee (lees: door verdringing) ontstane
onverschilligheid mede verantwoordelijk is voor de situatie dat de
nazi-bonzen vrijwel geheel ongestoord hun eliminatie van deze andere
mensen, die niet in hun wereldbeeld pasten, hebben kunnen realiseren.
Deel 2: De jaren van vernietiging Partijen,
die in alle oprechtheid van hun overtuiging na de Tweede Wereldoorlog
langdurig bleven beweren dat het niet Adolf Hitler was die
verantwoordelijk was voor de ergste nazi-misdaden maar dat dit alles
moest worden toegeschreven aan de machtswellust van sommige
nazi-topfiguren, die de werkelijkheid voor de Führer verborgen hielden
, zouden beter hebben kunnen, en dus moeten, weten als ze zich hadden
georiënteerd op de harde feiten en niet op wensdenken. Het Duitse
fenomeen Duckmäusertum
naar boven buigen en naar beneden trappen heeft mede gezorgd dat
die machthebbers de handelingsruimte namen om de plannen voor de Endlösung
minutieus verder uit te werken en te realiseren. Saul Friedländer gaat
evenmin een ander, dikwijls onderbelicht feit uit de weg: de houding
die zo'n grote groep mensen die in totaal zes miljoen Joden aannam
zich te schikken in de eisen van degenen die het voor het zeggen
hadden. Dit geschiedde veelal uit overwegingen die waren gebasseerd op
het principe van de Hoop: om zo erger te kunnen voorkomen en eventueel
tijd te rekken. Saul
Friedländer heeft een Joods 'monnikenwerk' verricht door zich te
worstelen door bergen van documenten met vastgelegde gebeurtenissen
enerzijds en geprotocolleerde getuigenissen, mede op basis van grote
aantallen brieven, dagboeknotities en opgetekende herinneringen. Voor
zijn ongeëvenaarde document met een conglomeraat aan onwrikbaar
bewijsmateriaal heeft Saul Friedländer niet alleen de Pulitzerprijs
gekregen en in 2007, op de laatste dag van de Frankfurter Buchmesse is
hem aldaar in de Paulskirche [3] de Friedenspreis des Deutschen Buchhandels toegekend. __________ [1]
Dat zal te danken zijn aan het feit dat Nieuw Amsterdam-uitgever Henk
ter Borg een decennium geleden nog bij werkzaam was bij Het Spectrum,
doch nu met zijn Nieuw Amsterdam behoorlijk aan de weg timmert. [2]
Uit eigen ervaringen weet ik dat deze houding ook bij bepaalde
groeperingen Nederlandse anti-semieten heerste. Men vond dat er voor
Joden geen plaats in onze samenleving was, maar daarom hoefde toch
niemand van hen op zelfs maar de geringste wijze te worden mishandeld.
Ze zouden immers ook een eigen staat krijgen: Madagascar. Dat zo'n
houding een al te gemakkelijke was, gebaseerd op een langzaam maar
zeker geconditioneerde naïviteit, hoeft verder geen betoog. Een
enkeling van hen was na de oorlog zo eerlijk om te bekennen dat ze
weliswaar tevreden was met het feit dat de drieëneenhalf duizend Joden
Groningen moesten verlaten, maar dat ze tijdens de oorlog, verplicht
werkzaam op een kantoor van de Duitsers, iedere ondergedoken Jood
waarover ze informatie had, ongemoeid heeft gelaten, aangezien ze tegen
verraad was. Aan
de andere kant was er eind jaren tachtig van de vorige eeuw in
datzelfde Groningen een winkelier, die bijna een halve eeuw na dato
aan ieder van wie hij wist of gevoeglijk kon aanemen dat deze
niet-Joods was vol trots vertelde dat hij op het viaduct bij het
Hoofdstation van Groningen was gaan staan om de treinen met Joden uit
te wuiven, en dat hij daar nog steeds trots op was. Die behoort, als
hij nu nog leeft, tot de categorie der ewig Gestrigen. [3] De Paulskirche
in Frankfurt am Main is een symbool voor vrede en vrijheid. Hier werd
in 1848 de constitutionerende vergadering gehouden voor de stichting
van de Duitse staat. ___________ Saul Friedländer: Nazi-Duitsland en de Joden Deel 1. De jaren van vervolging 1933-1939 Deel 2. De jaren van vernietiging 1939-1945 472, resp. 862 pagina's, in één boek gebonden, met stofomslag. Nieuw Amsterdam uitgevers, Amsterdam 2007. Lannoo N.V., Tielt (voor België) ISBN 978-9-782-3003-8. ____________ Afbeeldingen 1. Adolf Eichmann als 27-jarige in SS-uniform. 2. De Duitse filosofe Hannah Arendt (1906-1975). 3.
Gabriel Bach als aanklager, op de achtergrond Eichmann tussen twee
bewakers in een door kogelvrij glas omgeven beklaagdenbank. 4. Saul Friedländer. 5. Voorzijde van het stofomslag van Saul Friedländers 'foliant' over Nazi-Duitsland en de Joden.
Der Strom trug das ins Wasser gestreute Laub der Bäume fort. Ich dachte an alte Leute, Die auswandern ohne ein Klagewort.
Die Blätter treiben und trudeln, Gewendet von Winden und Strudeln Gefügig, und sinken dann still.
Wie jeder, der Großes erlebte, Als er an Größerem bebte, Schließlich tief ausruhen will. * * * * * * * * * *
Herbst Einetrübe, kaltfeuchte Wagenspur: Das ist die herbstliche Natur. Sie hat geleuchtet, geduftet und trug Ihre Früchte. Nun, ausgeglichen, Hat sie vom Kämpfen und Wachsen genug. Scheint's nicht, als wäre alles Betrug Gewesen, was ihr entwichen?!
Das Händesinken in den Schoß, das Zweifeln am eignen, an allem Groß, Das Unbunte und Leise, Das ist so schön, daß es wiederjung Beginnen kann, wenn Erinnerung Es nicht klein machte, sondern weise.
Ein Nebel blaut über das Blätterbraun, Das zwischen den Bäumen den Boden bedeckt. Wenn ihr euren Herbst entdeckt: Dann seid darüber nicht traurig, ihr Fraun.
Joachim Ringelnatz (1883-1934), Pseudoniem van Hans Bötticher Uit: Das Gesamtwerk Gedichte.
Wijze woorden over levensplichten in negen kwatrijnen, van de al te jong gestorven Duitse dichter Ludwig Hölty
Lebenspflichten
Rosen auf den Weg gestreut, Und des Harms vergessen! Eine kurze Spanne Zeit Ward uns zugemessen.
Heute hüpft im Frühlingstanz Noch der frohe Knabe; Morgen weht der Totenkranz Schon auf seinem Grabe.
Wonne führt die junge Braut Heute zum Altare. Eh' die Abendwolke taut, Ruht sie auf der Bahre.
Ungewisser, kurzer Dau'r Ist dies Erdenleben; Und zur Freude, nicht zur Trau'r Uns von Gott gegeben.
Gebet Harm und Grillenfang, Gebet ihn den Winden; Ruht bei frohem Becherklang Unter grünen Linden!
Lasset keine Nachtigall Unbehorcht verstummen, Keine Bien' im Frühlingstal Unbelauschet summen!
Fühlt, so lang es Gott erlaubt, Kuß und süße Trauben, Bis der Tod, der alles raubt, Kommt, sie euch zu rauben.
Unter schlummerndes Gebein, In die Gruft gesäet, Fühlet nicht den Rosenhain Der das Grab umwehet;
Fühlet nicht den Wonnenklang Angestoßner Becher, Nicht den frohen Rundgesang Weingelehrter Zecher.
Ludwig Christoph Heinrich Hölty (1748-1776) Uit: Gedichte (Leipzig, 1870) Dit gedicht werd op muziek gezet door Johann Friedrich Reichardt (1752-1814).
Herhaling van zondag De
Frans-Duitse cultuurzender Arte-televisie zal in de nacht van dinsdag
11 op woensdag 12 november tussen 00:55 uur en 02:20 uur een
herhaling presenteren van de film König der Spione
over de Engelse schrijver John le Carré, wiens werkelijke naam David
John Moore Cornwell is, en die werd geboren in 1931 te Poole in Dorset.
Lange tijd was hij in dienst van 'Her Majesty's Secret Service' en
gedurende die 'diensttijd' als spion was hij onder meer werkzaam in de
Duitse Bondsrepubliek. Daarover gaat, althans min of meer, zijn roman A small town in Germany, die evenals bijna, zo niet alle van zijn thrillers werd verfilmd. Wereldfaam heeft hij echter verworven met The spy who came in from the cold, voor het eerst verschenen in 1963. Daarmee liet John le Carré niet alleen zien dat hij op
voortreffelijke en literair verantwoorde wijze een roman vol
intensiteit en spanning kon componeren, maar dat het daarin
gedocumenteerde een historisch inzicht verschaft met betrekking tot de
interactie van de protagonisten in de Koude Oorlog. De filmversie uit
1965 van regisseur Martin Ritt met onder anderen Richard Burton,
Claire Bloom, Oskar Werner, en de Nederlandse acteur Henk Molenberg als
marechaussee bij de pascontrole op Schiphol heeft die populariteit
van de auteur enorm ondersteund. Zijn
manier van schrijven is niet zelden beschouwd als een vorm van zich
afzetten tegen de heroïsche spionageverhalen over uitermate
ongeloofwaardige gebeurtenissen en bovenmenselijke krachten, die
vooral Ian Fleming aan zijn figuur James Bond heeft toegedicht. Niets
groots, 'soapciety'-achtigs en anderszins nodeloos 'indrukwekkends', is
er te vinden in de personages die John le Carré schetst. En dat zorgt
er onder meer voor dat de toestanden en gebeurtenissen in diens boeken
en in de verfilmingen daarvan een zoveel realistischer en daarmee
tevens zoveel aanvaardbaarder indruk maken. De
film uit 2008, met een lengte van anderhalf uur, zal worden uitgezonden
in HD-kwaliteit op het formaat 16:9. Twee regisseurs tekenen voor deze
rolprent: André Schäfer en Werner Köhne. Voor
wie het tijdstip in de nacht van dinsdag op woensdag niet zo goed valt,
is er nog een herkansing: een herhaling zal worden gerealiseerd op
maandag 17 november aanstaande, 's ochtends om 09:55 uur.
Vier uur achtereen diverse Nederlandse tv-programma's over de geschiedenis van Duitsland in de twintigste eeuw op het digitale kanaal GeschiedenisTV
Op digitaal kanaal GeschiedenisTV Op dinsdag 11 november zendt het Nederlandse digitale kanaal GeschiedenisTV vier uur achtereen programma's uit over een groot deel van de geschiedenis van ons directe buurland Duitsland. Om 20:38 uur begint de lange avond tot na middernacht met achtereenvolgens de beide delen van de IKON-film uit 1988: München 38. Het eerste deel, Verwenste vrede, duurt tot 21:30 uur, en direct in aansluiting daaraan wordt het tweede deel Versmade bondgenoot
de ether ingestuurd. In die beelddocumentatie wordt opnieuw duidelijk
hoe verdeeld men in Europa was over de figuur van het Krankzinnige
Beest Hitler en de gevolgen van zijn politiek, die heel eenvoudig
voorspelbaar waren voor ieder die de bereidheid had getoond om te
kijken en te luisteren. Even voor half elf volgen onder de titel Twee Duitslanden dan nog twee
reportages van de NOS, in 1989 gemaakt door Chester te Nuyl over in die
dagen actuele ontwikkelingen van de beide Duitslanden en de toen nog
onmetelijke importantie van directe en latere gevolgen. Zowel
de conflicten binnen de NAVO over kernwapens voor de korte afstand, en
het 'demoratische' Duitsland dat toen veertig jaar bestond, komen aan
de orde, evenals het opvallende vertrek van enkele Russische
legeronderdelen uit Oost-Duitsland. Men vroeg zich af of de Muur
wellicht toch nog zou vallen, ook al had de hoogse baas van de
dictatuur, Erich Honecker (1912-1994) verklaard dat juist dat
abject-afzichtelijke bouwsel in honderd jaar nog overeind zou staan,
letterlijk en figuurlijk tussen de beide Duitslanden.
De kameraad van kunststof Een goed zestig minuten durende documentaire over de kunststoffen automobiel genaamd Trabant
sluit op de breed uitgemeten waanzin van een decennialang ver- en
vooral gedeelde staat, waarin aan de ene kant economische welvaart
heerst en wel van zo'n af en toe ook pijnlijk overbodige omvang
honderden verschillende merken sigaretten aan de westelijke
kant van de muur tegenover slechts één merk aan de andere zijde dat
men het ongeloof dat daarover bestond bij een groot deel van de
DDR-bevolking best kan begrijpen De
klassieke auto in het oostelijke Duitsland werd na de zogeheten
eenwording snel verdrongen door de luxueuzere voertuigen die in het
westen alledaags waren. In zijn documentaire over dit vervoermiddelblikt Wim Schepens terug op de betekenis van dat, dikwijls als bordpapieren automobiel beschimpt, voertuig. De
ruim vier uur durende Duitse avond wordt besloten met een aflevering
van de serie reportages, die toen tot de vaste programma's van de VPRO
behoorden. Eén aflevering daarvan, Duitsland 1992,
onder redactie van Cherry Duyns, toont een portret van de schrijver
Ralph Giordano (geboren te Hamburg in 1923), die aan de toenmalige
bondsanselier Helmut Kohl een brief schreef waarin hij zijn bezorgdheid
heeft geuit over het (groeiende) rechts-extremisme in zijn vaderland.
Deze reportage duurt in de nacht van dinsdag 11 op woensdag 12 november
van middernacht tot 00:33 uur. ____________ Afbeeldingen 1. Adolf Hitler als mensenkind. 2. Erich Honecker, Staatsratsvorsitzender van de Oost-Duitse Sozialistische Einheitspartei Deutschlands 3. Een model Trabant. 4. De Joodse auteur Ralph Giordano ontving veel anti-semitische post en telefonische bedreigingen.
Nieuwste compact disc van zangeres en kantelebespeelster Sinikka Langeland en haar groep
Eenmalig Voor
onze Belgische lezers zal de eerste hierna volgende zin niet echt
belangrijk zijn, aangezien we eigenlijk niet verwachten dat er ook maar
iemand zal zijn die helemaal uit België naar Neerlands noordelijke
metropool zal reizen om daar een concert bij te wonen van de unieke
Noorse zangeres/kantelebespeelster Sinikka Langeland, maar omdat de
rest van het artikel gaat over de nieuwste compact disc van haar en de
vier begeleidende instrumentalisten, nemen we de Nederlandse bijdrage
toch ook maar op in de kolommen van dit Cultuurspectrum.
Op woensdag 19 november 's avonds om 20:15 uur begint in de kleine
zaal van het Cultuurcentrum De Oosterpoort te Groningen een concert
door zangeres, kantele-bespeelster Snikka Langeland en haar vier
instrumentale begeleiders. Het is het enige concert dat deze groepering
in Nederland geeft. Het zal in meer dan één opzicht een uniek gebeuren
worden, aangezien dat adjectief tevens voor de kwaliteiten van de
componiste en de door haar gekozen teksten van een dichter die midden
in de eeuwige bossen van Noorwegen werkte en leefde. Sinikka
Langeland is in 1961 geboren als dochter van een Noorse vader en een
Finse moeder uit Karelië een streek die we zowel tegenkomen in de
muziek van Jean Sibelius, alsook in de schilderkunst van Akseli
Gallén-Kalela. Sinikka
is een Finse voornaam, maar ze voelt zich 'afkomstig' uit twee
culturen, en dat is aan haar compositiestijl en de uitwerking van de
gedichten in muziek goed te horen.
Pure poëzie De Noorse schrijver en dichter Hans Børli (1918-1989) heeft zeer veel gepubliceerd in proza en poëzie,
maar daarnaast is hij zijn hele leven houtveller gebleven. De 1100
gedichten die zijn poëtisch oeuvre uitmaken, werden in de stille,
nachtelijke uren geschreven. In 2005 is er in Noorwegen een tweetalige
editie Noors naast Engels uitgekomen met zestig van zijn gedichten:
We Own The Forests and Other Poems [1], waaruit Sinikka Langeland er 10 heeft uitgekozen voor haar verzameling Starflowers waarvoor wij in het Nederlands de verwante benaming sterrenbloem gebruiken. Drie eigen, uitsluitend instrumentale composities van Sinikka Langeland Sølv Støv Vindtreet maken
het dertiental bijdragen op die ene compact disc compleet: zo'n
zeventig minuten hoogwaardige, veelzijdige stukken, die alle de
gezongen stukken anders dan de puur instrumentale in aanmerking komen
voor het predikaat pure poëzie.
Sinikka Langelands scala reikt van intense verstilling tot vocaal
geuite, zinderende hartstocht, hetgeen leidt tot een niet alledaagse
vorm van rijk geschakeerde intensiteit en spanning, die weliswaar als
muzikale taal van de Noordpool tot aan Antarctis op gevoelsmatig begrip
kan rekenen, maar die desondanks het Scandinavische element niet
verloochent. Van minimal music tot en met felle jazz; dat laatste met
name in Vindtreet, een van de drie tussenspelen.
Zoals
in de, vooral symfonische, muziek van Jean Sibelius (1865-1957),
ondanks de universaliteit, altijd de op de voorgrond aanwezige
elementen van bossen en meren zullen blijven domineren, is dat in
Sinikka's voordracht eveneens het geval met de voor haar deel van
Scnadinavië typerende aspecten van licht en luchten, van eeuwig zingende bossen alsmede om de rotsen waaiende winden,
die hun weerslag in alle kunstvormen van die contreien blijvend hebben
gevestigd, en die ertoe kunnen bijdragen dat uitvoerenden en publiek de weg tot elkander [2] zullen vinden. Zoals
de elementen nostalgie en verlangen in de liederen van Edvard Grieg
(1843-1907), maar dan in een moderne aankleding met onder meer
saxofoons en slagwerk.
De Kantele
Het
door Sinikka Langeland bespeelde instrument, de kantele, is een
Baltisch psalterium, meer specifiek een lid van de familie der citers.
Het hierboven afgebeelde exemplaar heeft 38 snaren. Het is een in
Scandinavië, maar meer nog in Estland voorkomend instrument uit de
volksmuziek dat traditioneel wordt getokkeld. Het instrument heeft een
hele ontwikkeling doorgemaakt, van 6 snaren gemaakt van paardenhaar tot
de huidige vorm. Meestal houdt de bespeler het instrument op schoot dan
wel voor zich op een tafeltje, zoals dat ook met de klassieke citer
veelal gebeurt.
Fascinerende combinaties De
door Sinikka Langeland en haar begeleiders bijeengebrachte reeks van
dertien nummers geeft een uitstekend overzicht van de veelzijdigheid,
die de groep beheerst. Het enige concert in ons land, volgende week
woensdag, zal dan ook voor menig belangstellende een gebeurtenis zijn
om naar uit te zien.
De
compact disc met de in totaal dertien nummers is het product van een
enorme ontwikkeling, die de uitvoerenden zowel muzikaal alsook literair
en, onverbrekelijk daaraan verbonden, algemeen maatschappelijk hebben
doorgemaakt. De inhoud van het tekstboekje bevat geen persoonlijke
informatie over de uitvoerenden, maar wel de gezongen teksten van de
tien gedichten van Hans Børli, alsmede, op de tegenoverliggende
bladzijde, een Engelse vertaling van de oorspronkelijk Noorse teksten
door Louis Muinzer. Verder zijn enkele rune-tekeningen van Tore Hansen
opgenomen, uit het boek Karhun emuu, Runesanger fra Finnskogen. _____________ Sinikka Langeland: Starflowers 13 composities van Sinikka Langeland, waarvan tien op gedichten van Hans Børli (1918-1989) Sinikka Langeland zang en kantele Arve Henriksen trompet Trygve Seim tenor- en sopraansaxofoon Anders Jormin contrabas Markku Ounaskari slagwerk ECM Records ECM 1996 1714563 ___________
[1] Meer informatie en beeldmateriaal over Hans Børli is te vinden op de website van het Hans Børli-selskapet. Meer info over en afbeeldingen van Sinikka zijn beschikbaar op haar eigen website http://www.sinikka.no/
[2] Voor de jeugdige lezers: En eeuwig zingende bossen (1933); Winden waaien om de rotsen (1934); De weg tot elkander (1935) zijn de titels van de trilogie Het Geslacht Bjørndal van de Noorse romancier Trygve Gulbranssen (1894-1962). ____________ Afbeeldingen 1. Sinikka Langeland. (Foto: Kjell Ivar Wålberg.) 2. Hans Børli aan het werk als houtvester. (Foto: Sverre Eier, Hans Børli-selskapet.) 3. Hans Børli thuis aan het werk als schrijver. (Foto: Sverre Eier, Hans Børlo-selskapet.) 4. Kantele met 38 snaren. 5. Voorplat van het cd-boekje en van de omslag van Starflowers. 6. Rune-tekening van Tore Hansen.
Cultuurspectrum
