Het rijk der gevaarlijke, respectievelijk dodelijke virussen ' twee avonden achtereen op Arte-televisie
Gevaarlijk De Frans-Duitse cultuurzender Arte-televisie presenteert deze week in twee aflveringen het docudrama Das Imperium der Viren. De in totaal anderhalf uur durende delen gaan over gevaalijke, respectievelijk
dodelijke virussen, die in de loop van de twintigste eeuw hun
destructieve werk hebben verricht. De delen zullen op twee
achtereenvolgende dagen worden uitgezonden: op donderdag 13 en vrijdag
14 november, beide keren tussen 20:15 uur en 21:00 uur. De eerste
aflevering, op donderdag 13 november, getiteld Lautlose Killer, behandelt de uitbraak van het zogeheten SARS-virus. Dat letterwoord is ontstaan uit Severe Acute Respiratory Syndrome. De tweede helft van het docudrama, op vrijdag 14 november, die de titel Der unsichtbare Feind draagt, behandelt een scenario waarbij terroristen gebruik maken van dodelijke virussen.
Dodelijk Er
is een tijd geweest dat dit thema voor zichzelf als democratische
regeringen beschouwende machtgroeperingen in diverse landen die deze
vorm van biologische oorlogsvoering voor een optie hielden, en in de VS
zijn er diverse malen proeven mee gedaan. Diezelfde
statenbond beschuldigde later, aan het begin van onze eeuw, de
afgrijzenwekkende Iraakse dictator Saddam Hoessein ervan over zulke
wapens te bechikken, wetende dat deze bewering een leugen was, maar
geesteszieke wereldleiders liegen hun eigen bevolking en de rest van de
altijd voor om zich te kunnen rechtvaardigen en hun geestelijke,
intellectuele en vooral morele achterstand te willen inlopen met
krijgsspelletjes om dan vermeend te kunnen laten zien dat
ze toch al groot zijn. G.W. Bush deed dat om aan pappie te tonen dat
hij wel kon en durfde wat die Bush senior in 1991 tijdens de eerste
Golfoorlog achterwege had gelaten. Daarmee profileerde Bush junior zich
als een der abjectste, zo niet de meest stuitende onder de
oorlogsmisdadigers uit de geschiedenis van de mensheid. Daarnaast
pleegde hij hoogverraad aan zijn volk. Kortom,
zoals in de Openbaring van Johannes in het Nieuwe Testament de sfeer
van het Beest uit de Afgrond wordt geïndiceerd. Zo iemand dient voor de
rest van zijn aardse bestaan van de overige mensheid te worden
afgezonderd en op rantsoen worden gesteld: alleen beschuitjes met
cyaankali mogen zijn deel zijn. ____________ Afbeeldingen 1. Het gevaarlijke SARS-virus. 2. Het dodelijke virus G.W. Bush.
Geen Schreibtischtäter Op donderdag 13 november spreekt Gabriel Bach in de Amsterdamse sociëteit
Felix Meritis over het proces tegen Adolf Eichmann (1906-1962) dat in
1961 in Israël werd gevoerd en dat veelal werd beschouwd als hèt proces
van de eeuw. De inmiddels 81 jaar oude Gabriel Bach, geboren in 1927 in
Duitsland die tijdens het Eichmann-proces één van de belangrijkste
aanklagers was en later, tussen 1982 tot aan zijn pensionering in 1997,
heeft gefunctioneerd als rechter van het Israëlische Hooggerechtshof ,
trekt zeer aandacht voor en tijdens zijn optredens met de boodschap dat
deze Eichmann niet de 'simpele' nationaal-socialist was, die
persoonlijk niets tegen Joden had, doch slechts orders uitvoerde zonder
daar zelf enig fanatisme bij aan de dag te hebben gelegd. Gabriel
Bach is van mening dat hoewel het proces een strafzaak was waarvoor
zoveel mogelijk degelijk materiaal moest worden verzameld om te kunnen
bewijzen dat Adolf Eichmann de directe verantwoordelijkheid droeg voor
de transporten van Joden naar de vernietigingsmachinerie in
concentratiekampen het proces van historische betekenis is geweest
doordat daarmee voor het eerst de omvangrijke systematiek van het
geplande uitmoorden van het Europese Jodendom in algemene
zin bekend werd, ook en vooral in Duitsland waar dat prcoes elke avond
opnieuw een thema was op de beeldbuis en daardoor het onderwerp nadien
niet meer kon worden genegeerd of deels terzijde kon worden geschoven. Gabriel
Bach wijst beschuldigend in de richting van de filosofe Hannah Arendt,
die over het proces heeft gepubliceerd en daarbij sprak over die Banalität des Bösen. Ondanks
haar belangstelling heeft ze niet met Bach en zijn medewerkers willen
spreken en kwam ze slechts enkele dagen voor het begin van het proces
in Israël aan. Haar opstelling als filosofe van hoog aanzien en Jodin
heeft er volgens Bach (mede) voor gezorgd dat er tot op heden een
verkeerde opvatting bestaat over het werkelijke functioneren van
Eichmann. Die was immers in de context van de plannen tot
vernietitiging van het Europese Jodendom van mening dat 'achttien een
getal' was, maar een miljoen 'niet meer dan een statistiek'. Zelfs
toen Hitler met de Hongaarse leider Horty een afspaak had over 8700
Joodse gezinnen die mochten vertrekken, was het Eichmann die dit heeft
willen verhinderen. De
avond in Felix Meritis, waarbij de voertaal Engels is, en die zal
worden voorgezeten door Frits Barend, begint om 20:00 uur. De lezing
van Gabriel Bach, die wordt gehouden onder het motto Sharing an office with Eichmann, is vrij toegankelijk. Meer informatie daarover kunt u hier vinden.
Saul Friedländer De Joodse historicus Saul Friedländer, die is gespecialiseerd in de onderhavige thematiek, deelt de
kritiek van Gabriel Bach aan Hannah Arendt. Hij laat in zijn recente,
monumentale standaardwerk over de geschiedenis van de vervolging en de
aansluitende vernietiging van de Europese Joden [1]
er geen twijfel over bestaan wat de ware functie van Eichmann is
geweest en dat alles rechtvaardigt de conclusie dat die Hannah Arendt
met al dan niet onderbewuste preoccupatie naar dat proces is
gegaan. Saul Friedländer in 1932 te Praag geboren in een Joods gezin
heeft met zijn zeer omvangrijke geschiedschrijving in twee kloeke
delen met betrekking tot dit thema getracht, deze onuitwisbaar
bezoedelde bladzijden uit de geschiedenis van de twintigste eeuw in het
algemeen en in het bijzonder van die in Europa tijdens de eerste helft
van de vorige eeuw, voor een groter lezerspubliek inzichtelijk te maken
zonder daarbij voorbij te gaan aan gecompliceerde structuren. Net
als voor vele 'alledaagse' mensen blijft het een ondoorgrondelijk
gebeuren dat juist in het land van de dichters en denkers, dat ook op
andere fronten één der meest ontwikkelde naties ter wereld was, iets
extremistisch crimineels en verachtenswaardigs van zodanige omvang
heeft kunnen plaatsgrijpen.
Deel 1: De jaren van vervolging In
het eerste deel van Saul Friedländers boek uit 1997 dat een jaar
daarna in een Nederlandse vertaling bij uitgeverij Het Spectrum in
Utrecht is verschenen, en verleden jaar, samen met het tweede deel in
één band met opgeteld meer dan 1.300 pagina's tekst, door Nieuw Amsterdam Uitgevers (opnieuw)is uitgebracht [1]
behandelt Friedländer de Jodenvervolging in Duitsland aan de hand van
zo ongeveer alle literatuur die over dat bewuste tijdperk (1933-1939)
bestaat. De auteur is de stellige mening toegedaan dat de Duitse
bevolking niet werkelijk uit was op een fysieke uitroeiing van het
Jodendom (in Europa) [2],
maar dat de in principe sterk afwijzende houding van datzelfde volk
ertoe heeft geleid dat het wegkijken en de daaraan onverbrekelijk
verbonden dan wel van lieverlee (lees: door verdringing) ontstane
onverschilligheid mede verantwoordelijk is voor de situatie dat de
nazi-bonzen vrijwel geheel ongestoord hun eliminatie van deze andere
mensen, die niet in hun wereldbeeld pasten, hebben kunnen realiseren.
Deel 2: De jaren van vernietiging Partijen,
die in alle oprechtheid van hun overtuiging na de Tweede Wereldoorlog
langdurig bleven beweren dat het niet Adolf Hitler was die
verantwoordelijk was voor de ergste nazi-misdaden maar dat dit alles
moest worden toegeschreven aan de machtswellust van sommige
nazi-topfiguren, die de werkelijkheid voor de Führer verborgen hielden
, zouden beter hebben kunnen, en dus moeten, weten als ze zich hadden
georiënteerd op de harde feiten en niet op wensdenken. Het Duitse
fenomeen Duckmäusertum
naar boven buigen en naar beneden trappen heeft mede gezorgd dat
die machthebbers de handelingsruimte namen om de plannen voor de Endlösung
minutieus verder uit te werken en te realiseren. Saul Friedländer gaat
evenmin een ander, dikwijls onderbelicht feit uit de weg: de houding
die zo'n grote groep mensen die in totaal zes miljoen Joden aannam
zich te schikken in de eisen van degenen die het voor het zeggen
hadden. Dit geschiedde veelal uit overwegingen die waren gebasseerd op
het principe van de Hoop: om zo erger te kunnen voorkomen en eventueel
tijd te rekken. Saul
Friedländer heeft een Joods 'monnikenwerk' verricht door zich te
worstelen door bergen van documenten met vastgelegde gebeurtenissen
enerzijds en geprotocolleerde getuigenissen, mede op basis van grote
aantallen brieven, dagboeknotities en opgetekende herinneringen. Voor
zijn ongeëvenaarde document met een conglomeraat aan onwrikbaar
bewijsmateriaal heeft Saul Friedländer niet alleen de Pulitzerprijs
gekregen en in 2007, op de laatste dag van de Frankfurter Buchmesse is
hem aldaar in de Paulskirche [3] de Friedenspreis des Deutschen Buchhandels toegekend. __________ [1]
Dat zal te danken zijn aan het feit dat Nieuw Amsterdam-uitgever Henk
ter Borg een decennium geleden nog bij werkzaam was bij Het Spectrum,
doch nu met zijn Nieuw Amsterdam behoorlijk aan de weg timmert. [2]
Uit eigen ervaringen weet ik dat deze houding ook bij bepaalde
groeperingen Nederlandse anti-semieten heerste. Men vond dat er voor
Joden geen plaats in onze samenleving was, maar daarom hoefde toch
niemand van hen op zelfs maar de geringste wijze te worden mishandeld.
Ze zouden immers ook een eigen staat krijgen: Madagascar. Dat zo'n
houding een al te gemakkelijke was, gebaseerd op een langzaam maar
zeker geconditioneerde naïviteit, hoeft verder geen betoog. Een
enkeling van hen was na de oorlog zo eerlijk om te bekennen dat ze
weliswaar tevreden was met het feit dat de drieëneenhalf duizend Joden
Groningen moesten verlaten, maar dat ze tijdens de oorlog, verplicht
werkzaam op een kantoor van de Duitsers, iedere ondergedoken Jood
waarover ze informatie had, ongemoeid heeft gelaten, aangezien ze tegen
verraad was. Aan
de andere kant was er eind jaren tachtig van de vorige eeuw in
datzelfde Groningen een winkelier, die bijna een halve eeuw na dato
aan ieder van wie hij wist of gevoeglijk kon aanemen dat deze
niet-Joods was vol trots vertelde dat hij op het viaduct bij het
Hoofdstation van Groningen was gaan staan om de treinen met Joden uit
te wuiven, en dat hij daar nog steeds trots op was. Die behoort, als
hij nu nog leeft, tot de categorie der ewig Gestrigen. [3] De Paulskirche
in Frankfurt am Main is een symbool voor vrede en vrijheid. Hier werd
in 1848 de constitutionerende vergadering gehouden voor de stichting
van de Duitse staat. ___________ Saul Friedländer: Nazi-Duitsland en de Joden Deel 1. De jaren van vervolging 1933-1939 Deel 2. De jaren van vernietiging 1939-1945 472, resp. 862 pagina's, in één boek gebonden, met stofomslag. Nieuw Amsterdam uitgevers, Amsterdam 2007. Lannoo N.V., Tielt (voor België) ISBN 978-9-782-3003-8. ____________ Afbeeldingen 1. Adolf Eichmann als 27-jarige in SS-uniform. 2. De Duitse filosofe Hannah Arendt (1906-1975). 3.
Gabriel Bach als aanklager, op de achtergrond Eichmann tussen twee
bewakers in een door kogelvrij glas omgeven beklaagdenbank. 4. Saul Friedländer. 5. Voorzijde van het stofomslag van Saul Friedländers 'foliant' over Nazi-Duitsland en de Joden.
Der Strom trug das ins Wasser gestreute Laub der Bäume fort. Ich dachte an alte Leute, Die auswandern ohne ein Klagewort.
Die Blätter treiben und trudeln, Gewendet von Winden und Strudeln Gefügig, und sinken dann still.
Wie jeder, der Großes erlebte, Als er an Größerem bebte, Schließlich tief ausruhen will. * * * * * * * * * *
Herbst Einetrübe, kaltfeuchte Wagenspur: Das ist die herbstliche Natur. Sie hat geleuchtet, geduftet und trug Ihre Früchte. Nun, ausgeglichen, Hat sie vom Kämpfen und Wachsen genug. Scheint's nicht, als wäre alles Betrug Gewesen, was ihr entwichen?!
Das Händesinken in den Schoß, das Zweifeln am eignen, an allem Groß, Das Unbunte und Leise, Das ist so schön, daß es wiederjung Beginnen kann, wenn Erinnerung Es nicht klein machte, sondern weise.
Ein Nebel blaut über das Blätterbraun, Das zwischen den Bäumen den Boden bedeckt. Wenn ihr euren Herbst entdeckt: Dann seid darüber nicht traurig, ihr Fraun.
Joachim Ringelnatz (1883-1934), Pseudoniem van Hans Bötticher Uit: Das Gesamtwerk Gedichte.
Wijze woorden over levensplichten in negen kwatrijnen, van de al te jong gestorven Duitse dichter Ludwig Hölty
Lebenspflichten
Rosen auf den Weg gestreut, Und des Harms vergessen! Eine kurze Spanne Zeit Ward uns zugemessen.
Heute hüpft im Frühlingstanz Noch der frohe Knabe; Morgen weht der Totenkranz Schon auf seinem Grabe.
Wonne führt die junge Braut Heute zum Altare. Eh' die Abendwolke taut, Ruht sie auf der Bahre.
Ungewisser, kurzer Dau'r Ist dies Erdenleben; Und zur Freude, nicht zur Trau'r Uns von Gott gegeben.
Gebet Harm und Grillenfang, Gebet ihn den Winden; Ruht bei frohem Becherklang Unter grünen Linden!
Lasset keine Nachtigall Unbehorcht verstummen, Keine Bien' im Frühlingstal Unbelauschet summen!
Fühlt, so lang es Gott erlaubt, Kuß und süße Trauben, Bis der Tod, der alles raubt, Kommt, sie euch zu rauben.
Unter schlummerndes Gebein, In die Gruft gesäet, Fühlet nicht den Rosenhain Der das Grab umwehet;
Fühlet nicht den Wonnenklang Angestoßner Becher, Nicht den frohen Rundgesang Weingelehrter Zecher.
Ludwig Christoph Heinrich Hölty (1748-1776) Uit: Gedichte (Leipzig, 1870) Dit gedicht werd op muziek gezet door Johann Friedrich Reichardt (1752-1814).
Herhaling van zondag De
Frans-Duitse cultuurzender Arte-televisie zal in de nacht van dinsdag
11 op woensdag 12 november tussen 00:55 uur en 02:20 uur een
herhaling presenteren van de film König der Spione
over de Engelse schrijver John le Carré, wiens werkelijke naam David
John Moore Cornwell is, en die werd geboren in 1931 te Poole in Dorset.
Lange tijd was hij in dienst van 'Her Majesty's Secret Service' en
gedurende die 'diensttijd' als spion was hij onder meer werkzaam in de
Duitse Bondsrepubliek. Daarover gaat, althans min of meer, zijn roman A small town in Germany, die evenals bijna, zo niet alle van zijn thrillers werd verfilmd. Wereldfaam heeft hij echter verworven met The spy who came in from the cold, voor het eerst verschenen in 1963. Daarmee liet John le Carré niet alleen zien dat hij op
voortreffelijke en literair verantwoorde wijze een roman vol
intensiteit en spanning kon componeren, maar dat het daarin
gedocumenteerde een historisch inzicht verschaft met betrekking tot de
interactie van de protagonisten in de Koude Oorlog. De filmversie uit
1965 van regisseur Martin Ritt met onder anderen Richard Burton,
Claire Bloom, Oskar Werner, en de Nederlandse acteur Henk Molenberg als
marechaussee bij de pascontrole op Schiphol heeft die populariteit
van de auteur enorm ondersteund. Zijn
manier van schrijven is niet zelden beschouwd als een vorm van zich
afzetten tegen de heroïsche spionageverhalen over uitermate
ongeloofwaardige gebeurtenissen en bovenmenselijke krachten, die
vooral Ian Fleming aan zijn figuur James Bond heeft toegedicht. Niets
groots, 'soapciety'-achtigs en anderszins nodeloos 'indrukwekkends', is
er te vinden in de personages die John le Carré schetst. En dat zorgt
er onder meer voor dat de toestanden en gebeurtenissen in diens boeken
en in de verfilmingen daarvan een zoveel realistischer en daarmee
tevens zoveel aanvaardbaarder indruk maken. De
film uit 2008, met een lengte van anderhalf uur, zal worden uitgezonden
in HD-kwaliteit op het formaat 16:9. Twee regisseurs tekenen voor deze
rolprent: André Schäfer en Werner Köhne. Voor
wie het tijdstip in de nacht van dinsdag op woensdag niet zo goed valt,
is er nog een herkansing: een herhaling zal worden gerealiseerd op
maandag 17 november aanstaande, 's ochtends om 09:55 uur.
Vier uur achtereen diverse Nederlandse tv-programma's over de geschiedenis van Duitsland in de twintigste eeuw op het digitale kanaal GeschiedenisTV
Op digitaal kanaal GeschiedenisTV Op dinsdag 11 november zendt het Nederlandse digitale kanaal GeschiedenisTV vier uur achtereen programma's uit over een groot deel van de geschiedenis van ons directe buurland Duitsland. Om 20:38 uur begint de lange avond tot na middernacht met achtereenvolgens de beide delen van de IKON-film uit 1988: München 38. Het eerste deel, Verwenste vrede, duurt tot 21:30 uur, en direct in aansluiting daaraan wordt het tweede deel Versmade bondgenoot
de ether ingestuurd. In die beelddocumentatie wordt opnieuw duidelijk
hoe verdeeld men in Europa was over de figuur van het Krankzinnige
Beest Hitler en de gevolgen van zijn politiek, die heel eenvoudig
voorspelbaar waren voor ieder die de bereidheid had getoond om te
kijken en te luisteren. Even voor half elf volgen onder de titel Twee Duitslanden dan nog twee
reportages van de NOS, in 1989 gemaakt door Chester te Nuyl over in die
dagen actuele ontwikkelingen van de beide Duitslanden en de toen nog
onmetelijke importantie van directe en latere gevolgen. Zowel
de conflicten binnen de NAVO over kernwapens voor de korte afstand, en
het 'demoratische' Duitsland dat toen veertig jaar bestond, komen aan
de orde, evenals het opvallende vertrek van enkele Russische
legeronderdelen uit Oost-Duitsland. Men vroeg zich af of de Muur
wellicht toch nog zou vallen, ook al had de hoogse baas van de
dictatuur, Erich Honecker (1912-1994) verklaard dat juist dat
abject-afzichtelijke bouwsel in honderd jaar nog overeind zou staan,
letterlijk en figuurlijk tussen de beide Duitslanden.
De kameraad van kunststof Een goed zestig minuten durende documentaire over de kunststoffen automobiel genaamd Trabant
sluit op de breed uitgemeten waanzin van een decennialang ver- en
vooral gedeelde staat, waarin aan de ene kant economische welvaart
heerst en wel van zo'n af en toe ook pijnlijk overbodige omvang
honderden verschillende merken sigaretten aan de westelijke
kant van de muur tegenover slechts één merk aan de andere zijde dat
men het ongeloof dat daarover bestond bij een groot deel van de
DDR-bevolking best kan begrijpen De
klassieke auto in het oostelijke Duitsland werd na de zogeheten
eenwording snel verdrongen door de luxueuzere voertuigen die in het
westen alledaags waren. In zijn documentaire over dit vervoermiddelblikt Wim Schepens terug op de betekenis van dat, dikwijls als bordpapieren automobiel beschimpt, voertuig. De
ruim vier uur durende Duitse avond wordt besloten met een aflevering
van de serie reportages, die toen tot de vaste programma's van de VPRO
behoorden. Eén aflevering daarvan, Duitsland 1992,
onder redactie van Cherry Duyns, toont een portret van de schrijver
Ralph Giordano (geboren te Hamburg in 1923), die aan de toenmalige
bondsanselier Helmut Kohl een brief schreef waarin hij zijn bezorgdheid
heeft geuit over het (groeiende) rechts-extremisme in zijn vaderland.
Deze reportage duurt in de nacht van dinsdag 11 op woensdag 12 november
van middernacht tot 00:33 uur. ____________ Afbeeldingen 1. Adolf Hitler als mensenkind. 2. Erich Honecker, Staatsratsvorsitzender van de Oost-Duitse Sozialistische Einheitspartei Deutschlands 3. Een model Trabant. 4. De Joodse auteur Ralph Giordano ontving veel anti-semitische post en telefonische bedreigingen.
Nieuwste compact disc van zangeres en kantelebespeelster Sinikka Langeland en haar groep
Eenmalig Voor
onze Belgische lezers zal de eerste hierna volgende zin niet echt
belangrijk zijn, aangezien we eigenlijk niet verwachten dat er ook maar
iemand zal zijn die helemaal uit België naar Neerlands noordelijke
metropool zal reizen om daar een concert bij te wonen van de unieke
Noorse zangeres/kantelebespeelster Sinikka Langeland, maar omdat de
rest van het artikel gaat over de nieuwste compact disc van haar en de
vier begeleidende instrumentalisten, nemen we de Nederlandse bijdrage
toch ook maar op in de kolommen van dit Cultuurspectrum.
Op woensdag 19 november 's avonds om 20:15 uur begint in de kleine
zaal van het Cultuurcentrum De Oosterpoort te Groningen een concert
door zangeres, kantele-bespeelster Snikka Langeland en haar vier
instrumentale begeleiders. Het is het enige concert dat deze groepering
in Nederland geeft. Het zal in meer dan één opzicht een uniek gebeuren
worden, aangezien dat adjectief tevens voor de kwaliteiten van de
componiste en de door haar gekozen teksten van een dichter die midden
in de eeuwige bossen van Noorwegen werkte en leefde. Sinikka
Langeland is in 1961 geboren als dochter van een Noorse vader en een
Finse moeder uit Karelië een streek die we zowel tegenkomen in de
muziek van Jean Sibelius, alsook in de schilderkunst van Akseli
Gallén-Kalela. Sinikka
is een Finse voornaam, maar ze voelt zich 'afkomstig' uit twee
culturen, en dat is aan haar compositiestijl en de uitwerking van de
gedichten in muziek goed te horen.
Pure poëzie De Noorse schrijver en dichter Hans Børli (1918-1989) heeft zeer veel gepubliceerd in proza en poëzie,
maar daarnaast is hij zijn hele leven houtveller gebleven. De 1100
gedichten die zijn poëtisch oeuvre uitmaken, werden in de stille,
nachtelijke uren geschreven. In 2005 is er in Noorwegen een tweetalige
editie Noors naast Engels uitgekomen met zestig van zijn gedichten:
We Own The Forests and Other Poems [1], waaruit Sinikka Langeland er 10 heeft uitgekozen voor haar verzameling Starflowers waarvoor wij in het Nederlands de verwante benaming sterrenbloem gebruiken. Drie eigen, uitsluitend instrumentale composities van Sinikka Langeland Sølv Støv Vindtreet maken
het dertiental bijdragen op die ene compact disc compleet: zo'n
zeventig minuten hoogwaardige, veelzijdige stukken, die alle de
gezongen stukken anders dan de puur instrumentale in aanmerking komen
voor het predikaat pure poëzie.
Sinikka Langelands scala reikt van intense verstilling tot vocaal
geuite, zinderende hartstocht, hetgeen leidt tot een niet alledaagse
vorm van rijk geschakeerde intensiteit en spanning, die weliswaar als
muzikale taal van de Noordpool tot aan Antarctis op gevoelsmatig begrip
kan rekenen, maar die desondanks het Scandinavische element niet
verloochent. Van minimal music tot en met felle jazz; dat laatste met
name in Vindtreet, een van de drie tussenspelen.
Zoals
in de, vooral symfonische, muziek van Jean Sibelius (1865-1957),
ondanks de universaliteit, altijd de op de voorgrond aanwezige
elementen van bossen en meren zullen blijven domineren, is dat in
Sinikka's voordracht eveneens het geval met de voor haar deel van
Scnadinavië typerende aspecten van licht en luchten, van eeuwig zingende bossen alsmede om de rotsen waaiende winden,
die hun weerslag in alle kunstvormen van die contreien blijvend hebben
gevestigd, en die ertoe kunnen bijdragen dat uitvoerenden en publiek de weg tot elkander [2] zullen vinden. Zoals
de elementen nostalgie en verlangen in de liederen van Edvard Grieg
(1843-1907), maar dan in een moderne aankleding met onder meer
saxofoons en slagwerk.
De Kantele
Het
door Sinikka Langeland bespeelde instrument, de kantele, is een
Baltisch psalterium, meer specifiek een lid van de familie der citers.
Het hierboven afgebeelde exemplaar heeft 38 snaren. Het is een in
Scandinavië, maar meer nog in Estland voorkomend instrument uit de
volksmuziek dat traditioneel wordt getokkeld. Het instrument heeft een
hele ontwikkeling doorgemaakt, van 6 snaren gemaakt van paardenhaar tot
de huidige vorm. Meestal houdt de bespeler het instrument op schoot dan
wel voor zich op een tafeltje, zoals dat ook met de klassieke citer
veelal gebeurt.
Fascinerende combinaties De
door Sinikka Langeland en haar begeleiders bijeengebrachte reeks van
dertien nummers geeft een uitstekend overzicht van de veelzijdigheid,
die de groep beheerst. Het enige concert in ons land, volgende week
woensdag, zal dan ook voor menig belangstellende een gebeurtenis zijn
om naar uit te zien.
De
compact disc met de in totaal dertien nummers is het product van een
enorme ontwikkeling, die de uitvoerenden zowel muzikaal alsook literair
en, onverbrekelijk daaraan verbonden, algemeen maatschappelijk hebben
doorgemaakt. De inhoud van het tekstboekje bevat geen persoonlijke
informatie over de uitvoerenden, maar wel de gezongen teksten van de
tien gedichten van Hans Børli, alsmede, op de tegenoverliggende
bladzijde, een Engelse vertaling van de oorspronkelijk Noorse teksten
door Louis Muinzer. Verder zijn enkele rune-tekeningen van Tore Hansen
opgenomen, uit het boek Karhun emuu, Runesanger fra Finnskogen. _____________ Sinikka Langeland: Starflowers 13 composities van Sinikka Langeland, waarvan tien op gedichten van Hans Børli (1918-1989) Sinikka Langeland zang en kantele Arve Henriksen trompet Trygve Seim tenor- en sopraansaxofoon Anders Jormin contrabas Markku Ounaskari slagwerk ECM Records ECM 1996 1714563 ___________
[1] Meer informatie en beeldmateriaal over Hans Børli is te vinden op de website van het Hans Børli-selskapet. Meer info over en afbeeldingen van Sinikka zijn beschikbaar op haar eigen website http://www.sinikka.no/
[2] Voor de jeugdige lezers: En eeuwig zingende bossen (1933); Winden waaien om de rotsen (1934); De weg tot elkander (1935) zijn de titels van de trilogie Het Geslacht Bjørndal van de Noorse romancier Trygve Gulbranssen (1894-1962). ____________ Afbeeldingen 1. Sinikka Langeland. (Foto: Kjell Ivar Wålberg.) 2. Hans Børli aan het werk als houtvester. (Foto: Sverre Eier, Hans Børli-selskapet.) 3. Hans Børli thuis aan het werk als schrijver. (Foto: Sverre Eier, Hans Børlo-selskapet.) 4. Kantele met 38 snaren. 5. Voorplat van het cd-boekje en van de omslag van Starflowers. 6. Rune-tekening van Tore Hansen.
Vera Mary Brittain ' een vrouw in oorlog en liefde
BBC One Op
zondag 9 november, 's avonds vroeg, tussen 18:45 uur en 19:45 uur
onze tijd presenteert de Britse televisiezender BBC One de tv-film: Vera Brittain, a woman at war.
Het betreft een biografische film met de belevenissen van de Engelse
schrijfster Vera Brittain (1893-1970), die tevens naam heeft gemaakt
als feministe en pacifiste. Het
feit dat dezer dagen de negentigste verjaring van het einde van de
Eerste Wereldoorlog in Engeland plechtig en uitbundig wordt gevierd,
zal mede aanleiding zijn dat deze film die dit jaar werd gerealiseerd
op dit, hopelijk met het oog op de jongeren, vroege tijdstip zal
worden uitgezonden. Tijdens
die zogeheten Grote Oorlog, welke op het continent werd uitgevochten,
heeft Vera Britain zich vrijwillig gemeld om dienst te doen als
verpleegster. De diverse toestanden en gebeurtenissen aldaar heeft ze vastgelegd in haar boek Testament of Youth,
dat in 1933 voor het eerst is verschenen, en dat ik in 1968 in het
Groningse filiaal van Boekhandel De Slegte voor de ongelooflijke somma
van tien cent heb kunnen kopen in een paperback-editie, die men aldaar
als ramsjpartij voor een gulden kennelijk in Nederland niet meer
aan de straatstenen heeft kunnen slijten. Gelukkig is er in de jaren
negentig van de vorige eeuw alsnog een BBC-televisieserie naar de
inhoud van dat intens menselijke document gerealiseerd.
(wordt vervolgd) ___________ Afbeeldingen 1. Schrijfster Vera Brittain. 2.
De paperback-editie die ik in 1968 bij De Slegte heb gekocht voor tien
cent. (Vijftien boeken uit de vele verschillende opruimingsstapels
kostten samen één gulden.)
Die Krähe schrein Und ziehen schwirren Flugs zur Stadt: Bald wird es schnein Wohl dem, der jetzt noch Heimat hat!
Nun stehst du starr, Schaust rückwärts ach! wie lange schon! Was bist du Narr Vor Winters in die Welt entflohn?
Die Welt ein Tor Zu tausend Wüsten stumm und kalt! Wer das verlor, Was du verlorst, macht nirgends halt.
Nun stehst du bleich, Zur Winter-Wanderschaft verflucht, Dem Rauche gleich, Der stets nach kältern Himmeln sucht.
Flieg Vogel, schnarr Dein Lied im Wüsten-Vogel-Ton! Versteck, du Narr, Dein blutend Herz in Eis und Hohn!
Die Krähen schrein Und ziehen schwirren Flugs zur Stadt: bald wird es schnein, Weh dem, der keine Heimat hat!
Der Herbst
Dies ist der Herbst: der bricht dir noch das Herz! Fliege fort! fliege fort! Die Sonne schleicht zum Berg Und steigt und steigt Und ruht bei jedem Schritt.
Was ward die Welt so welk! Auf mild gespannten Fäden spielt Der Wind sein Lied. Die Hoffnung floh Er klagt ihr nach.
Dies ist der Herbst: der bricht dir noch das Herz! Fliege fort! fliege fort! O Frucht des Baums, Du zitterst, fällst? Welch ein Geheimnis lehrte dich Die Nacht, Daß eisger Schauder deine Wange, Die Purpur-Wange deckt?
Du schweigst, antwortest nicht? Wer redet noch!
Dies ist der Herbst: der bricht dir noch das Herz! Fliege fort! fliege fort! »Ich bin nicht schön so spricht die Sternenblume , Doch Menschen lieb ich Und Menschen tröst ich
Sie sollen jetzt noch Blumen sehn, Nach mir sich bücken Ach! und mich brechen In ihrem Auge glänzet dann Erinnerung auf. Erinnerung an Schöneres als ich: Ich seh's, ich seh's und sterbe so.«
Dies ist der Herbst: der bricht dir noch das Herz! Fliege fort! fliege fort!
Eliana Burki, een fenomenale alpenhoorniste in diverse muziekgenres
Verrassing Hedenochtend tussen half negen en negen uur kwam ik per toeval terecht in het Morgenmagazin, een gevarieerd programma dat door de beide publieke Duitse
televisiezenders ARD/Das Erste en het ZDF op werkdagen van 05:30 uur
tot 09:00 uur wordt uitgezonden. Er is publiek aanwezig. Diverse van de
presentatoren zijn vaak buitenproportioneel opgetogen en kunnen alleen
maar in superlatieven spreken. De geringste aanleiding wordt
aangegrepen voor uitzonderlijke hilariteit, en dat maakt zo'n programma
ondraaglijk, vooral als de presentatoren het eigen ik toch altijd nog
iets belangrijker vinden dan de genode gasten. Helaas komt dat laatste
iets te veel voor, en dat is de reden dat ik zelf jaren geleden het wel
voor gezien hield. Dat
men door zo'n besluit ook verstoken kan blijven van buitengewoon
interessante en aantrekkelijke persoonlijkheden, bleek vanochtend toen
een alpenhoorniste haar kunnen mocht laten horen en zien: de 25-jarige
Eliana Burki. Voor haar had ik het toestel ook wel aangezet als ik van
tevoren had geweten dat ze in dat programma zou komen. Iemand die in
staat is met een inmiddels zo'n tweeduizend jaar bestaand en dikwijls
fraai beschilderd instrument met een lengte van 4 tot 5 meter andere
geluiden te produceren dan de gebuikelijke, verdient zulke aandacht
ruimschoots.
Bijzondere musicienne Vanaf
haar achtste treedt ze op met een groep oude, eerbiedwaardige heren,
die de alpenhoorn als een traditioneel instrument bespelen, en die
toonden, door de bank genomen, aanvankelijk wel enige afstandelijkheid,
maar nu die zelf hebben kunnen vaststellen wat ze met deze opgetogen
jongedame 'in huis' hebben, is die houding verleden tijd. Zelf
wilde Eliana Burki meer met het instrument dan wat de traditie biedt:
het blazen van de bekende stukken en de optredens langs lijnen van
geleidelijkheid. Vanaf haar dertiende wilde ze jazz en popmuziek kunnen
spelen op dat aloude instrument. En warempel, dat is haar gelukt. Twee
tot vier uur per dag oefent ze en met die volhardende houding is ze
erin geslaagd met een eigen band een repertoire op te bouwen. Zij is in
staat zeventien verschillende tonen aan de alpenhoorn te ontlokken,
waar voor anderen een maximum van zes haalbaar is gebleken. Van
die kunstvaardigheid heeft ze in de studio daarnet laten horen wat ze,
ondersteund door één van haar bandleden een uitnemende slagwerker
aan dit klassieke instrument dat u (vrijwel) nooit in een concertzaal
zult aantreffen weet te ontlokken. Overigens heeft Eliana Burki ook
die drempel genomen en in 1999 met het Olten City Orchestra gespeeld. Haar kunsten zijn inmiddels via compact disc te beluisteren voor iedereen die dat wil.
Heute Journal Het Heute Journal de dagelijkse nieuws- en actualiteitenrubriek van het Zweite Deutsche Fernsehen zal haar uitgebreider voorstellen op donderdag 6 of vrijdag 7 november
dat zal afhangen van het actuele nieuwsaanbod en zo'n voorstelling
zal haar op tal van fronten bepaald geen windeieren leggen, zoals de
geschiedenis van het Heute Journal heeft aangetoond. Het
zal haar populariteit enorm verhogen, het aantal uitnodigingen zal
ongetwijfeld zo groot worden dat ze een keuze zal moeten maken, en haar
cd zal zich eveneens in een zeer grote populariteit mogen verheugen.
Het Heute Journal wordt steeds tussen 21:45 uur en 22:15 uur
uitgezonden. Vijf
jaar oud was ze toen haar moeder haar vertrouwd wilde maken met het
pianospel, maar dat werd geen succes. "Mijn oren doen pijn. Ik wil
alpenhoorn spelen." Waartoe zulke gedecideerdheid van een jong kind kan
leiden, kunt u hopelijk in het Heute Journal van 6 of 7 november zelf vaststellen.
NB: Meer informatie over het instrument Alphorn kunt u vinden in de Geïllustreerde Muziekinstrumenten Encyclopedie van Bert Oling/HeinzWallisch (2003).
De dag- en nachtegaal naar Andersen op muziek van Theo Loevendie gaat in Groningen in première met Kees van Kooten als verteller van eigen tekst
Sprookje met muziek In de tekst op het achterplat van De dag- en nachtegaal
" omschrijft uitgeverij De Bezige de spiegelplaatjesversie van Theo
Loevendie als "de muzikaalste cd die ooit in de Zoemreeks verscheen."
Het sprookje is door de componist voor de eerste keer getoonzet voor
ensemble en spreker in 1974, vijf jaar later realiseerde hij een
bewerking voor groot orkest en spreker. In 1982 is de productie
onderscheiden met een Edison, en daarna is het honderden keren over het ondermaanse verspreid.
Inspiratiebron Andersen De dag- en nachtegaal is een geheel Nederlandse productie en heeft als uitgangspunt het bekende sprookje De nachtegaal
van de Deense, internationaal befaamde, fantasierijke en tegelijkertijd
escapistische "verteller voor de eeuwigheid" Hans Christian Andersen
(1805-1875), die heden ten dage als gevolg van alle nieuwe media helaas
steeds minder in aanzien raakt als auteur van sprookjes die (groot)
ouders aan hun (klein)kinderen vertellen dan zo'n halve eeuw geleden. Kees
van Kooten treedt zelf op als verteller van de eigen tekst tijdens de
première op donderdag 6 november 's avonds in de grote zaal van het
Cultuurcentrum De Oosterpoort in Groningen, daarbij ondersteund door
het Noord Nederlands Orkest onder leiding van zijn chefdirigent Michel
Tabachnik.
Net echt Maar
voordat de eerste officiële uitvoering zal worden gerealiseerd, hebben
de uitvoerenden gezorgd voor een cd met twee verschillende versies: die
met groot orkest deze keer echter onder leiding van Hans Leenders
en daarnaast een zogenoemde karaoke-versie voor zeven
instrumentalisten: klarinet, viool, fagot, trompet, trombone, contrabas
en slagwerk. Verder is
de map voorzien van een tekstboekje en een 'kijkschijf', die in eerste
instantie bedoeld is voor ouders om deze gedurende 14 minuten een
kijkje te gunnen achter de schermen van de opnamen. De
orkestversie op de cd duurt ruim 38 minuten, de karaoke-versie wijkt in
lengte daarvan nauwelijks af, alleen heeft die een intro van 40
seconden. In de
septet-versie vertelt Kees van Kooten niet opnieuw het verhaal, maar
klinkt zijn stem alleen om de nummers aan te geven, waardoor de
hopelijk geïnteresseerde kinderen, op basis van het tekstboekje zelf
aan het werk kunnen gaan: een steuntje in de rug. Daarmee wordt dan
meteen voldaan aan het belangrijkste
aspect van sprookjes in het algemeen en van zo veel daaraan verwante
verhalen: te fungeren, mede als leerstukken die tegelijkertijd de
sluimerende esthetische behoeften van de jongste tot en met 'grootste'
kinderen bevredigen. De dag- en nachtegaal slaagt
op die manier in het activeren van (vooral jonge) lezers en
toehoorders. Dat is tevens een goede basis voor latere participatie in
veel gecompliceerdere maatschappelijke processen, waarin liefst alle
kunstvormen niet alleen een onmisbaar element vormen, maar ook kunnen
leiden tot integratie van de verschillende sociale aspecten in een
mensenleven. En wat is er dan nog beter dan zo'n veelzijdige
geschiedenis te combineren met muziek op het hoogst denkbare niveau. .
. .
Twee November-gedichten van Neerlands Tachtiger Hein Boeken
N O V E M B E R
I.
Leeg is 't nu al, de dorre takken leêg, De stammen zwart; daar schijnt de lucht doorhenen Zoo bleek en goor. 't Heeft nu al uitgeschenen, De volle pracht, ook 't laatre schoon, reeds veeg.
Toen 't groen allengs de wondre gloeiing kreeg Van bruin, geel, goud ja, goud! dat men zou meenen: 't Waar àl te dier dan dat 't weldra verdwenen Zou zijn, zoo maar, als droom, die henen teeg.
Als droom, zoo maar? Ja, al dit duurbaar goed, Dit lang gegaard, gespaarde, 't al mijn eigen, Waarvoor men streed, men leed, door zuur, door zoet, Dat men 't al wou, al inn'ger, liever krijgen, Die lieve trekken, blikken, lang gespaarde, 't Valt al tòch eens, als aldit schoon, ter aarde.
12 Nov. 1909
N O V E M B E R - W O U D
't Is nu geen dienst. De lichten branden niet En over 't groen dermollige tapeten Ligt 't bruin van blaadren-hulsel, half versleten, Met zwarte streep en streep. 't Veel-stemmig lied,
Dat door de hooge galerijen liet Zweven een galm van eerbied, licht-gemeten, Om heil'ge en heil'ge, in 't groen gezeten, Zwijgt nu in 't grijs weg-schemerend verschiet.
Wanneer breekt, bij het licht van heldre starren, De heil'ge geest in lichte liedren uit, Die nog door 't stom kolommendom blijft marren?
Of, komend in de volheid van geluid En licht, daar ze al, wat haaer weerstond, verwon, Wekt tot een vierdag hier weer 't al de Zon?
Hilversum 1902
HEIN BOEKEN (eig. Hendrik Jan Boeken; 1861-1933) Uit: Verzen (1920) P.N. van Kampen & Zoon, Amsterdam __________
FOTO: Portret van Hein Boeken en profil te Ede, door Willem Witsen. (Collectie Prentenkabinet/Studie en Documentatie Centrum voor Fotografie (SDCF), Universiteit Leiden, inv.nr. E.131 )
Deze week nog driemaal Autumnwatch op televisiezender BBC Two
Vissen, zeehonden, en terugblikken Onder
verwijzing naar de korte bijdragen op het Neerlandse cultuurnet Tempel der Natuur en op die van maandag 27 oktober op deze website en
van maandag 3 november, willen we u informeren over de nog drie
resterende bijdragen over de Britse flora en fauna die de
televisiezender BBC Two deze week, steeds op hetzelfde tijdstip
tussen 21:00 uur en 22:00 uur zal presenteren. Op dinsdag 4 november zal onder meer aandacht worden besteed aan het onderwerp Vogels voeren. Op
woensdag 5 november volgen tips om wilde dieren de winter door te
helpen. Vervolgens wordt een duik genomen tussen agressieve kongeralen een grote vis die ook wel conger
wordt genoemd, en die verwant is aan de meer bekende paling en wordt
opnieuw een kijkje genomen bij de zeehondenkolonie om te zien hoe het
deze intussen is vergaan. Donderdag 6 november nemen de drie presentatoren Bill Oddie, Kate Humble en
Simon King voor de laatste keer een kijkje bij de grijze zeehonden op
de Farne-eilanden. De rest van de zendtijd die avond zal worden
gebruikt voor een terugblik op de hoogtepunten in de uitzendingen van
de afgelopen weken
Autumnwatch ' Britse fauna in de herfst : Raven in Wales; grijze zeehonen op de Farne-eilanden
Raven en grijze zeehonden In de aflevering van Autumnwatch,
die de Britse tv-zender BBC Two hedenavond, tussen 21:00 uur en 22:00
uur, in de aanbieding heeft, wordt onder meer aandacht besteed aan het
leven van de raven in
het Noorden van Wales, en krijgt de kijker tevens de gelegenheid zich
te laten meenemen naar de Farne-eilanden om dan via de beeldbuis in
de huiskamer het doen en laten van de grijze zeehonden aldaar te
volgen. Deze dieren zijn eveneens bekend onder de naam kegelrob. Die benaming is ontstaan door de ietwat kegelvormige kop die deze dieren hebben.
Europa's Wilde Oosten in Wit-Rusland ' Een uniek wildpark als Unesco's wereld-erfgoed
Bisons en wisenten De
Duits-Franse cultuurzender Arte-televisie zendt op maandagavond 3
november, tussen 19:00 en 19:15 uur, een documentaire uit over Europa's
zogeheten Wilde Oosten: het nationale park Belovesjkaja Poesjtsja
in Wit-Rusland. Het betreft een Duitse documentaire uit 2006 van Iduna
Wünschmann, die door Arte op het formaat 16:9, voorzien van
stereofonisch geluid, in HD-kwaliteit zal worden gepresenteerd. In
dit laaggelegen wildpark komen zelfs dieren voor die in Europa reeds
sedert 1920 als uitgestorven golden, zoals de bison, die voor onze
contreien als 'vergane glorie' werd beschouwd, maar in dit natuurgebied
worden ze zelfs gefokt. Voorts kan het zomaar gebeuren dat er
plotseling een groep wisenten op een open plek in het woud wordt
gesignaleerd. Tussen Grodno en Brest leven er inmiddels zo'n
driehonderd van deze dieren in Belovesjkaja Poesjtsja.
De vele inspanningen voor het behoud van dit grandioze wildpark hebben
hun vruchten afgeworpen. Zo geldtt het park sedert 1992 als
wereld-erfgoed van de Unesco. In deze documentaire die op maandag
10 november, vanaf 16:45 uur door Arte-tv zal worden herhaald wordt u
op de hoogte gebracht van het wel wee van flora en fauna in dat gebied. Al spreekt het vanzelf, toch zij het met nadruk gezegd: Van harte aanbevolen!
Joseph Roths roman Radetzkymarsch als extra lange speelfilm zondagavond via Arte-televisie
Stuiptrekkingen van de Doppelmonarchie De
Frans-Duitse cultuurzender Arte-televisie presenteert op zondag 2
november, tussen 20:39 uur en 01:55 uur in de nacht op maandag een
thema-avond, die zal zijn gewijd aan Das Ende der Donau-Monarchie. Dit koninklijk-keizerlijk instituut wordt ook dikwijls aangeduid met het begrip Doppelmonarchie, dan wel k-und-k-Monarchie, en tenslotte in het voorbijgaan niet zelden enigszins plagerig als Kakanien. Van het ruim vijf uur durende programma wordt vier uur en twintig minuten ingenomen door de tweedelige speelfilm Radetzkymarsch van regisseur, Axel Corti die in 1933 in Parijs werd geboren en in 1993 in het Oostenrijkse Oberndorf is overleden. Zijn
speelfilm naar de gelijknamige roman van Joseph Roth (1894-1939), die
voor het eerst in 1932 in Berlijn is verschenen is in 1994 in de
bioscopen gekomen; de pemière heeft de regisseur dus niet meer mogen
meemaken. Schrijver Joseph Roth wa als Oostenrijkse Hongaar, of Hongaarse Oostenrijker, zelf burger van de Doppelmonarchie,
en als journalist heeft hij voor diverse goed gelezen, Duitstalige
kranten geschreven, als laatste voor de hoog in aanzien staande Frankfurter Zeitung.
In 1933 toen zijn boeken in Duitsland werden verboden vond hij, als
Jood, het beter om uit Duitsland te vluchten, waarna hij een
rondtrekkend bestaan leidde. Zijn boeken werden vervolgens in Nederland uitgegeven door Querido en Allert de Lange, beide uitgevers gevestigd te Amsterdam.
De roman Radetzkymarsch
vertelt de geschiedenis van de opkomst en ondergang van de
Oostenrijks-Hongaarse monarchie, en Joseph Roth schildert het portret
van dat koninkrijk/keizerrijk op een zeer ironische manier. De titel
alleen al kan als zodanig worden gezien: die Radetzkymarsch
van Johann Strauß (1804-1849), gebaseerd op een soldatengezang dat de
componist nauwelijks heeft veranderd, mocht zich in die tijd verheugen
in een enorme populariteit. Nu nog altijd wordt het traditionele
Nieuwjaarsconcert in en uit Wenen met dat stuk besloten. Joseph
Roth schildert de opvallende neergang van dat aspect van de
Donau-monarchie aan de hand van een familie gedurende drie generaties,
die alle één zoon hebben. Het verhaal start in 1839 als de Sloweense
luitenant der infantere het leven van keizer Franz Josep I redt.
Daarvoor wordt hij onderscheiden en onherroepelijk daaraan verbonden is
een geheel nieuwe levensweg in de plaats van zijn boerenbestaan tot dan. De
geschiedenis van de familie Trotta begint in een periode dat de
Habsburgse monarchie nog een periode van grote bloei beleeft. De
verhoudingen binnen het grote rijk zijn in die tijd nog relatief
onaangetast: dat geldt zowel voor de macht van de keizer als voor de
verschillende echelons binnen die bestaande stucturen. Maar dat is
eigenlijk al niet veel meer dan een façade waarachter de glorie reeds
lang tanende is en de ornamentiek steeds doffer wordt. Binnen
de familie von Trotta komt de neeruitgang eveneens zij het in heel
wat kleinere porporties dat van het brombeerachtige in het karakter
van de held van Solferino niets meer over is in diens kleinzoon, Car
Joseph von Trotta, aan het begin van de twintigste eeuw. Hij ziet dat
andere krachten het roer zullen overnemen, doch hij is niet in staat
daaraan persoonlijk deel te nemen. In de roman Radetzkymarsch
schildert Joseph Roth met nadruk de laatste decennia van de
Donaumonarchie als uitvergroting van hetzelfde drama binnen de nieuwe
generaties van de familie von Trotta. Dit boek geldt doorgaans als het
belangrijkste boek van de veelschrijver en feuilletonist Joseph Roth. De
film van Axel Corti is een Oostenrijks-Frans-Duitse coproductie met in
de internationale cast onder anderen Max von Sydow, Charlotte Rampling
en Claude Rich. ____________ Afbeeldingen 1. Voorzijde van de niewste Duitse pocketuitgave van de roman Radetzkymarsch van Joseph Roth in de dtv-editie. 2. Auteur Joseph Roth. 3.
Voorzijde van de dtv-editie die in 1994 is verschenen naar aanleiding
van het feit dat de film toen in de bioscopen kwam. Links Max von
Sydow, grootvader Josep von Trotta en diens kleinzoon Carl Joseph,
gespeeld door Tilma Günther heel kort voor het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog. (Foto: Jan Kudela, SATEL-Film, Wien.)
En lange stoeten van zwarte vrouwen Gaan langs de graven en weenen weenen . . . . De lange sluiers van zwarte rouwe Schuren jammrend-schril op de kille steenen;
Veel lange stoeten van doode droomen Gaan spokig-zacht langs m'n oogen heene; De blaren vallen van bruine boomen, Mist hangt op aarde te weenen, weenen . . . .
ANNIE SALOMONS (1885-1980) Uit: Verzen voor het eerst verschenen in 1905 bij C.A.J. van Dishoeck, Bussum
* * * * * * * * * * * *
ALLERZIELEN
Zwijgende menschen Over de straat. . .; 't Is of ze peizen. . . Wellicht komt er een lief gelaat In hun gedachten rijzen.
En rits'lend reuz'len Over den weg Verdroogde blaren. . .; Daar komt iets van hun dood gezeg Over m'n jeugd gevaren. . .
't Is Allerzielen. . .; Over die blaân Langs de doode kanten, Heb ik daar straks een vrouw zien gaan Heur armen vol kryzanten. . .
ALICE NAHON (1896-1933) Uit: Vondelingskens voor het eerst uitgekomen in 1920 bij A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij te Leiden
Diepzinnige uitspraken van Novalis over dichters, dichtkunst en genie
Wenn der Geist heiligt, so ist jedes echte Buch Bibel.
Der Künstler steht auf dem Menschen, wie die Statue auf dem Piedestal.
Der Künstler ist durchaus transzendental.
Die Poesie löst fremdes Dasein in eignem auf.
Das Genie überhaupt ist poetisch. Wo das Genie gewirkt hat hat es poetisch gewirkt. Der echt moralische Mensch ist Dichter.
Der echte Anfang ist Naturpoesie. Das Ende ist der zweite Anfang und ist Kunstpoesie.
Nur ein Künstler kann den Sinn des Lebens erraten.
Je größer der Dichter ist, desto weniger Freiheit erlaubt er sich, deso philosophischer ist er.
Die Poesie ist das echt absolut Reelle. Dies ist der Kern meiner Philosophie. Je poetischer, je wahrer.
Der echte Dichter ist a l l w i s s e n d er ist eine wirkliche Welt im kleinen.
Das
Märchen ist gleichsam der K a n o n d e r P o e s i e alles poetische
muß märchenhaft sein. Der Dichter betet den Zufall an.
Jede Wissenschaft wird Poesie nachdem sie Philosophie geworden ist
Jedes Wort ist ein Wort der Beschwörung. Welcher Geist ruft ein solcher erscheint.
Die Philosophie ist eigentlich Heimweh Trieb ü b e r a l l z u H a u s e z u s e i n.
Wir sind auf einer Mission: zur Bildung der Erde sind wir berufen. ____________ Novalis is het pseudoniem van Georg Friedrich Philipp Freiherr von Hardenberg (1772-1801).
Das Reichsorchester' Documentaire over de Berliner Philharmoniker tijdens het nazibewind
Visitekaartje De
Duitse regionale televisiezender Westdeutscher Rundfunk (WDR) biedt,
direct na middernacht en dan is het eigenlijk al woensdag 28 oktober
tussen 00:05 uur en 00:50 uur, een documentaire film over het wel en
wee van de Berliner Philharmoniker
tijdens het bewind van de nationaal-socialisten in Duitsland. Voor het
in stand houden van een niet-barbaars niveau in het kader van de
klassieke orkestmuziek fungeerde het ensemble als een soort
visitekaartje van het Derde Rijk, al werd de vaste dirigent Wilhelm
Furtwängler door Goebbels en consorten zeer gehaat zeker nadat hij op
10 april 1933 een hele pagina in de Vossische Zeitung
tegen Goebbels' antisemitisme had gepubliceerd en daarmee de
krankzinnige nazi-leiders in het nauw had gedreven; hem hebben ze niets
durven doen, omdat hij daarvoor in het buitenland veel te bekend was.
Eén
van de vele schaakzetten van het regime tégen Furtwängler was dan ook
de nazigetrouwe Herbert von Karajan, een vrijwel geheel onbekende
dirigent uit Ulm, in te zetten bij het 'concurrerende' Berliner
Staatsorchester, dat naast symfonische concerten ook veel
opera-optredens begeleidde. Orkestleden
genoten bijzondere privileges, en ongetwijfeld heeft dat een rol
gespeeld ten faveure van de monsters binnen de regering van het Beest
uit de Afgrond in Berlijn. Niemand sprak zich openlijk uit tegen de
machthebbers en geen van de musici nam ontslag. In de documentaire Das Reichsorchester, van
Enrique Sánchez Lansch, zal veel archiefmateriaal worden vertoond. De
film is door de WDR overgenomen van de RBB (Rundfunk
Berlin-Brandenburg).
Cultuurspectrum
