Vier uur achtereen diverse Nederlandse tv-programma's over de geschiedenis van Duitsland in de twintigste eeuw op het digitale kanaal GeschiedenisTV
Op digitaal kanaal GeschiedenisTV Op dinsdag 11 november zendt het Nederlandse digitale kanaal GeschiedenisTV vier uur achtereen programma's uit over een groot deel van de geschiedenis van ons directe buurland Duitsland. Om 20:38 uur begint de lange avond tot na middernacht met achtereenvolgens de beide delen van de IKON-film uit 1988: München 38. Het eerste deel, Verwenste vrede, duurt tot 21:30 uur, en direct in aansluiting daaraan wordt het tweede deel Versmade bondgenoot
de ether ingestuurd. In die beelddocumentatie wordt opnieuw duidelijk
hoe verdeeld men in Europa was over de figuur van het Krankzinnige
Beest Hitler en de gevolgen van zijn politiek, die heel eenvoudig
voorspelbaar waren voor ieder die de bereidheid had getoond om te
kijken en te luisteren. Even voor half elf volgen onder de titel Twee Duitslanden dan nog twee
reportages van de NOS, in 1989 gemaakt door Chester te Nuyl over in die
dagen actuele ontwikkelingen van de beide Duitslanden en de toen nog
onmetelijke importantie van directe en latere gevolgen. Zowel
de conflicten binnen de NAVO over kernwapens voor de korte afstand, en
het 'demoratische' Duitsland dat toen veertig jaar bestond, komen aan
de orde, evenals het opvallende vertrek van enkele Russische
legeronderdelen uit Oost-Duitsland. Men vroeg zich af of de Muur
wellicht toch nog zou vallen, ook al had de hoogse baas van de
dictatuur, Erich Honecker (1912-1994) verklaard dat juist dat
abject-afzichtelijke bouwsel in honderd jaar nog overeind zou staan,
letterlijk en figuurlijk tussen de beide Duitslanden.
De kameraad van kunststof Een goed zestig minuten durende documentaire over de kunststoffen automobiel genaamd Trabant
sluit op de breed uitgemeten waanzin van een decennialang ver- en
vooral gedeelde staat, waarin aan de ene kant economische welvaart
heerst en wel van zo'n af en toe ook pijnlijk overbodige omvang
honderden verschillende merken sigaretten aan de westelijke
kant van de muur tegenover slechts één merk aan de andere zijde dat
men het ongeloof dat daarover bestond bij een groot deel van de
DDR-bevolking best kan begrijpen De
klassieke auto in het oostelijke Duitsland werd na de zogeheten
eenwording snel verdrongen door de luxueuzere voertuigen die in het
westen alledaags waren. In zijn documentaire over dit vervoermiddelblikt Wim Schepens terug op de betekenis van dat, dikwijls als bordpapieren automobiel beschimpt, voertuig. De
ruim vier uur durende Duitse avond wordt besloten met een aflevering
van de serie reportages, die toen tot de vaste programma's van de VPRO
behoorden. Eén aflevering daarvan, Duitsland 1992,
onder redactie van Cherry Duyns, toont een portret van de schrijver
Ralph Giordano (geboren te Hamburg in 1923), die aan de toenmalige
bondsanselier Helmut Kohl een brief schreef waarin hij zijn bezorgdheid
heeft geuit over het (groeiende) rechts-extremisme in zijn vaderland.
Deze reportage duurt in de nacht van dinsdag 11 op woensdag 12 november
van middernacht tot 00:33 uur. ____________ Afbeeldingen 1. Adolf Hitler als mensenkind. 2. Erich Honecker, Staatsratsvorsitzender van de Oost-Duitse Sozialistische Einheitspartei Deutschlands 3. Een model Trabant. 4. De Joodse auteur Ralph Giordano ontving veel anti-semitische post en telefonische bedreigingen.
Nieuwste compact disc van zangeres en kantelebespeelster Sinikka Langeland en haar groep
Eenmalig Voor
onze Belgische lezers zal de eerste hierna volgende zin niet echt
belangrijk zijn, aangezien we eigenlijk niet verwachten dat er ook maar
iemand zal zijn die helemaal uit België naar Neerlands noordelijke
metropool zal reizen om daar een concert bij te wonen van de unieke
Noorse zangeres/kantelebespeelster Sinikka Langeland, maar omdat de
rest van het artikel gaat over de nieuwste compact disc van haar en de
vier begeleidende instrumentalisten, nemen we de Nederlandse bijdrage
toch ook maar op in de kolommen van dit Cultuurspectrum.
Op woensdag 19 november 's avonds om 20:15 uur begint in de kleine
zaal van het Cultuurcentrum De Oosterpoort te Groningen een concert
door zangeres, kantele-bespeelster Snikka Langeland en haar vier
instrumentale begeleiders. Het is het enige concert dat deze groepering
in Nederland geeft. Het zal in meer dan één opzicht een uniek gebeuren
worden, aangezien dat adjectief tevens voor de kwaliteiten van de
componiste en de door haar gekozen teksten van een dichter die midden
in de eeuwige bossen van Noorwegen werkte en leefde. Sinikka
Langeland is in 1961 geboren als dochter van een Noorse vader en een
Finse moeder uit Karelië een streek die we zowel tegenkomen in de
muziek van Jean Sibelius, alsook in de schilderkunst van Akseli
Gallén-Kalela. Sinikka
is een Finse voornaam, maar ze voelt zich 'afkomstig' uit twee
culturen, en dat is aan haar compositiestijl en de uitwerking van de
gedichten in muziek goed te horen.
Pure poëzie De Noorse schrijver en dichter Hans Børli (1918-1989) heeft zeer veel gepubliceerd in proza en poëzie,
maar daarnaast is hij zijn hele leven houtveller gebleven. De 1100
gedichten die zijn poëtisch oeuvre uitmaken, werden in de stille,
nachtelijke uren geschreven. In 2005 is er in Noorwegen een tweetalige
editie Noors naast Engels uitgekomen met zestig van zijn gedichten:
We Own The Forests and Other Poems [1], waaruit Sinikka Langeland er 10 heeft uitgekozen voor haar verzameling Starflowers waarvoor wij in het Nederlands de verwante benaming sterrenbloem gebruiken. Drie eigen, uitsluitend instrumentale composities van Sinikka Langeland Sølv Støv Vindtreet maken
het dertiental bijdragen op die ene compact disc compleet: zo'n
zeventig minuten hoogwaardige, veelzijdige stukken, die alle de
gezongen stukken anders dan de puur instrumentale in aanmerking komen
voor het predikaat pure poëzie.
Sinikka Langelands scala reikt van intense verstilling tot vocaal
geuite, zinderende hartstocht, hetgeen leidt tot een niet alledaagse
vorm van rijk geschakeerde intensiteit en spanning, die weliswaar als
muzikale taal van de Noordpool tot aan Antarctis op gevoelsmatig begrip
kan rekenen, maar die desondanks het Scandinavische element niet
verloochent. Van minimal music tot en met felle jazz; dat laatste met
name in Vindtreet, een van de drie tussenspelen.
Zoals
in de, vooral symfonische, muziek van Jean Sibelius (1865-1957),
ondanks de universaliteit, altijd de op de voorgrond aanwezige
elementen van bossen en meren zullen blijven domineren, is dat in
Sinikka's voordracht eveneens het geval met de voor haar deel van
Scnadinavië typerende aspecten van licht en luchten, van eeuwig zingende bossen alsmede om de rotsen waaiende winden,
die hun weerslag in alle kunstvormen van die contreien blijvend hebben
gevestigd, en die ertoe kunnen bijdragen dat uitvoerenden en publiek de weg tot elkander [2] zullen vinden. Zoals
de elementen nostalgie en verlangen in de liederen van Edvard Grieg
(1843-1907), maar dan in een moderne aankleding met onder meer
saxofoons en slagwerk.
De Kantele
Het
door Sinikka Langeland bespeelde instrument, de kantele, is een
Baltisch psalterium, meer specifiek een lid van de familie der citers.
Het hierboven afgebeelde exemplaar heeft 38 snaren. Het is een in
Scandinavië, maar meer nog in Estland voorkomend instrument uit de
volksmuziek dat traditioneel wordt getokkeld. Het instrument heeft een
hele ontwikkeling doorgemaakt, van 6 snaren gemaakt van paardenhaar tot
de huidige vorm. Meestal houdt de bespeler het instrument op schoot dan
wel voor zich op een tafeltje, zoals dat ook met de klassieke citer
veelal gebeurt.
Fascinerende combinaties De
door Sinikka Langeland en haar begeleiders bijeengebrachte reeks van
dertien nummers geeft een uitstekend overzicht van de veelzijdigheid,
die de groep beheerst. Het enige concert in ons land, volgende week
woensdag, zal dan ook voor menig belangstellende een gebeurtenis zijn
om naar uit te zien.
De
compact disc met de in totaal dertien nummers is het product van een
enorme ontwikkeling, die de uitvoerenden zowel muzikaal alsook literair
en, onverbrekelijk daaraan verbonden, algemeen maatschappelijk hebben
doorgemaakt. De inhoud van het tekstboekje bevat geen persoonlijke
informatie over de uitvoerenden, maar wel de gezongen teksten van de
tien gedichten van Hans Børli, alsmede, op de tegenoverliggende
bladzijde, een Engelse vertaling van de oorspronkelijk Noorse teksten
door Louis Muinzer. Verder zijn enkele rune-tekeningen van Tore Hansen
opgenomen, uit het boek Karhun emuu, Runesanger fra Finnskogen. _____________ Sinikka Langeland: Starflowers 13 composities van Sinikka Langeland, waarvan tien op gedichten van Hans Børli (1918-1989) Sinikka Langeland zang en kantele Arve Henriksen trompet Trygve Seim tenor- en sopraansaxofoon Anders Jormin contrabas Markku Ounaskari slagwerk ECM Records ECM 1996 1714563 ___________
[1] Meer informatie en beeldmateriaal over Hans Børli is te vinden op de website van het Hans Børli-selskapet. Meer info over en afbeeldingen van Sinikka zijn beschikbaar op haar eigen website http://www.sinikka.no/
[2] Voor de jeugdige lezers: En eeuwig zingende bossen (1933); Winden waaien om de rotsen (1934); De weg tot elkander (1935) zijn de titels van de trilogie Het Geslacht Bjørndal van de Noorse romancier Trygve Gulbranssen (1894-1962). ____________ Afbeeldingen 1. Sinikka Langeland. (Foto: Kjell Ivar Wålberg.) 2. Hans Børli aan het werk als houtvester. (Foto: Sverre Eier, Hans Børli-selskapet.) 3. Hans Børli thuis aan het werk als schrijver. (Foto: Sverre Eier, Hans Børlo-selskapet.) 4. Kantele met 38 snaren. 5. Voorplat van het cd-boekje en van de omslag van Starflowers. 6. Rune-tekening van Tore Hansen.
Vera Mary Brittain ' een vrouw in oorlog en liefde
BBC One Op
zondag 9 november, 's avonds vroeg, tussen 18:45 uur en 19:45 uur
onze tijd presenteert de Britse televisiezender BBC One de tv-film: Vera Brittain, a woman at war.
Het betreft een biografische film met de belevenissen van de Engelse
schrijfster Vera Brittain (1893-1970), die tevens naam heeft gemaakt
als feministe en pacifiste. Het
feit dat dezer dagen de negentigste verjaring van het einde van de
Eerste Wereldoorlog in Engeland plechtig en uitbundig wordt gevierd,
zal mede aanleiding zijn dat deze film die dit jaar werd gerealiseerd
op dit, hopelijk met het oog op de jongeren, vroege tijdstip zal
worden uitgezonden. Tijdens
die zogeheten Grote Oorlog, welke op het continent werd uitgevochten,
heeft Vera Britain zich vrijwillig gemeld om dienst te doen als
verpleegster. De diverse toestanden en gebeurtenissen aldaar heeft ze vastgelegd in haar boek Testament of Youth,
dat in 1933 voor het eerst is verschenen, en dat ik in 1968 in het
Groningse filiaal van Boekhandel De Slegte voor de ongelooflijke somma
van tien cent heb kunnen kopen in een paperback-editie, die men aldaar
als ramsjpartij voor een gulden kennelijk in Nederland niet meer
aan de straatstenen heeft kunnen slijten. Gelukkig is er in de jaren
negentig van de vorige eeuw alsnog een BBC-televisieserie naar de
inhoud van dat intens menselijke document gerealiseerd.
(wordt vervolgd) ___________ Afbeeldingen 1. Schrijfster Vera Brittain. 2.
De paperback-editie die ik in 1968 bij De Slegte heb gekocht voor tien
cent. (Vijftien boeken uit de vele verschillende opruimingsstapels
kostten samen één gulden.)
Die Krähe schrein Und ziehen schwirren Flugs zur Stadt: Bald wird es schnein Wohl dem, der jetzt noch Heimat hat!
Nun stehst du starr, Schaust rückwärts ach! wie lange schon! Was bist du Narr Vor Winters in die Welt entflohn?
Die Welt ein Tor Zu tausend Wüsten stumm und kalt! Wer das verlor, Was du verlorst, macht nirgends halt.
Nun stehst du bleich, Zur Winter-Wanderschaft verflucht, Dem Rauche gleich, Der stets nach kältern Himmeln sucht.
Flieg Vogel, schnarr Dein Lied im Wüsten-Vogel-Ton! Versteck, du Narr, Dein blutend Herz in Eis und Hohn!
Die Krähen schrein Und ziehen schwirren Flugs zur Stadt: bald wird es schnein, Weh dem, der keine Heimat hat!
Der Herbst
Dies ist der Herbst: der bricht dir noch das Herz! Fliege fort! fliege fort! Die Sonne schleicht zum Berg Und steigt und steigt Und ruht bei jedem Schritt.
Was ward die Welt so welk! Auf mild gespannten Fäden spielt Der Wind sein Lied. Die Hoffnung floh Er klagt ihr nach.
Dies ist der Herbst: der bricht dir noch das Herz! Fliege fort! fliege fort! O Frucht des Baums, Du zitterst, fällst? Welch ein Geheimnis lehrte dich Die Nacht, Daß eisger Schauder deine Wange, Die Purpur-Wange deckt?
Du schweigst, antwortest nicht? Wer redet noch!
Dies ist der Herbst: der bricht dir noch das Herz! Fliege fort! fliege fort! »Ich bin nicht schön so spricht die Sternenblume , Doch Menschen lieb ich Und Menschen tröst ich
Sie sollen jetzt noch Blumen sehn, Nach mir sich bücken Ach! und mich brechen In ihrem Auge glänzet dann Erinnerung auf. Erinnerung an Schöneres als ich: Ich seh's, ich seh's und sterbe so.«
Dies ist der Herbst: der bricht dir noch das Herz! Fliege fort! fliege fort!
Eliana Burki, een fenomenale alpenhoorniste in diverse muziekgenres
Verrassing Hedenochtend tussen half negen en negen uur kwam ik per toeval terecht in het Morgenmagazin, een gevarieerd programma dat door de beide publieke Duitse
televisiezenders ARD/Das Erste en het ZDF op werkdagen van 05:30 uur
tot 09:00 uur wordt uitgezonden. Er is publiek aanwezig. Diverse van de
presentatoren zijn vaak buitenproportioneel opgetogen en kunnen alleen
maar in superlatieven spreken. De geringste aanleiding wordt
aangegrepen voor uitzonderlijke hilariteit, en dat maakt zo'n programma
ondraaglijk, vooral als de presentatoren het eigen ik toch altijd nog
iets belangrijker vinden dan de genode gasten. Helaas komt dat laatste
iets te veel voor, en dat is de reden dat ik zelf jaren geleden het wel
voor gezien hield. Dat
men door zo'n besluit ook verstoken kan blijven van buitengewoon
interessante en aantrekkelijke persoonlijkheden, bleek vanochtend toen
een alpenhoorniste haar kunnen mocht laten horen en zien: de 25-jarige
Eliana Burki. Voor haar had ik het toestel ook wel aangezet als ik van
tevoren had geweten dat ze in dat programma zou komen. Iemand die in
staat is met een inmiddels zo'n tweeduizend jaar bestaand en dikwijls
fraai beschilderd instrument met een lengte van 4 tot 5 meter andere
geluiden te produceren dan de gebuikelijke, verdient zulke aandacht
ruimschoots.
Bijzondere musicienne Vanaf
haar achtste treedt ze op met een groep oude, eerbiedwaardige heren,
die de alpenhoorn als een traditioneel instrument bespelen, en die
toonden, door de bank genomen, aanvankelijk wel enige afstandelijkheid,
maar nu die zelf hebben kunnen vaststellen wat ze met deze opgetogen
jongedame 'in huis' hebben, is die houding verleden tijd. Zelf
wilde Eliana Burki meer met het instrument dan wat de traditie biedt:
het blazen van de bekende stukken en de optredens langs lijnen van
geleidelijkheid. Vanaf haar dertiende wilde ze jazz en popmuziek kunnen
spelen op dat aloude instrument. En warempel, dat is haar gelukt. Twee
tot vier uur per dag oefent ze en met die volhardende houding is ze
erin geslaagd met een eigen band een repertoire op te bouwen. Zij is in
staat zeventien verschillende tonen aan de alpenhoorn te ontlokken,
waar voor anderen een maximum van zes haalbaar is gebleken. Van
die kunstvaardigheid heeft ze in de studio daarnet laten horen wat ze,
ondersteund door één van haar bandleden een uitnemende slagwerker
aan dit klassieke instrument dat u (vrijwel) nooit in een concertzaal
zult aantreffen weet te ontlokken. Overigens heeft Eliana Burki ook
die drempel genomen en in 1999 met het Olten City Orchestra gespeeld. Haar kunsten zijn inmiddels via compact disc te beluisteren voor iedereen die dat wil.
Heute Journal Het Heute Journal de dagelijkse nieuws- en actualiteitenrubriek van het Zweite Deutsche Fernsehen zal haar uitgebreider voorstellen op donderdag 6 of vrijdag 7 november
dat zal afhangen van het actuele nieuwsaanbod en zo'n voorstelling
zal haar op tal van fronten bepaald geen windeieren leggen, zoals de
geschiedenis van het Heute Journal heeft aangetoond. Het
zal haar populariteit enorm verhogen, het aantal uitnodigingen zal
ongetwijfeld zo groot worden dat ze een keuze zal moeten maken, en haar
cd zal zich eveneens in een zeer grote populariteit mogen verheugen.
Het Heute Journal wordt steeds tussen 21:45 uur en 22:15 uur
uitgezonden. Vijf
jaar oud was ze toen haar moeder haar vertrouwd wilde maken met het
pianospel, maar dat werd geen succes. "Mijn oren doen pijn. Ik wil
alpenhoorn spelen." Waartoe zulke gedecideerdheid van een jong kind kan
leiden, kunt u hopelijk in het Heute Journal van 6 of 7 november zelf vaststellen.
NB: Meer informatie over het instrument Alphorn kunt u vinden in de Geïllustreerde Muziekinstrumenten Encyclopedie van Bert Oling/HeinzWallisch (2003).
De dag- en nachtegaal naar Andersen op muziek van Theo Loevendie gaat in Groningen in première met Kees van Kooten als verteller van eigen tekst
Sprookje met muziek In de tekst op het achterplat van De dag- en nachtegaal
" omschrijft uitgeverij De Bezige de spiegelplaatjesversie van Theo
Loevendie als "de muzikaalste cd die ooit in de Zoemreeks verscheen."
Het sprookje is door de componist voor de eerste keer getoonzet voor
ensemble en spreker in 1974, vijf jaar later realiseerde hij een
bewerking voor groot orkest en spreker. In 1982 is de productie
onderscheiden met een Edison, en daarna is het honderden keren over het ondermaanse verspreid.
Inspiratiebron Andersen De dag- en nachtegaal is een geheel Nederlandse productie en heeft als uitgangspunt het bekende sprookje De nachtegaal
van de Deense, internationaal befaamde, fantasierijke en tegelijkertijd
escapistische "verteller voor de eeuwigheid" Hans Christian Andersen
(1805-1875), die heden ten dage als gevolg van alle nieuwe media helaas
steeds minder in aanzien raakt als auteur van sprookjes die (groot)
ouders aan hun (klein)kinderen vertellen dan zo'n halve eeuw geleden. Kees
van Kooten treedt zelf op als verteller van de eigen tekst tijdens de
première op donderdag 6 november 's avonds in de grote zaal van het
Cultuurcentrum De Oosterpoort in Groningen, daarbij ondersteund door
het Noord Nederlands Orkest onder leiding van zijn chefdirigent Michel
Tabachnik.
Net echt Maar
voordat de eerste officiële uitvoering zal worden gerealiseerd, hebben
de uitvoerenden gezorgd voor een cd met twee verschillende versies: die
met groot orkest deze keer echter onder leiding van Hans Leenders
en daarnaast een zogenoemde karaoke-versie voor zeven
instrumentalisten: klarinet, viool, fagot, trompet, trombone, contrabas
en slagwerk. Verder is
de map voorzien van een tekstboekje en een 'kijkschijf', die in eerste
instantie bedoeld is voor ouders om deze gedurende 14 minuten een
kijkje te gunnen achter de schermen van de opnamen. De
orkestversie op de cd duurt ruim 38 minuten, de karaoke-versie wijkt in
lengte daarvan nauwelijks af, alleen heeft die een intro van 40
seconden. In de
septet-versie vertelt Kees van Kooten niet opnieuw het verhaal, maar
klinkt zijn stem alleen om de nummers aan te geven, waardoor de
hopelijk geïnteresseerde kinderen, op basis van het tekstboekje zelf
aan het werk kunnen gaan: een steuntje in de rug. Daarmee wordt dan
meteen voldaan aan het belangrijkste
aspect van sprookjes in het algemeen en van zo veel daaraan verwante
verhalen: te fungeren, mede als leerstukken die tegelijkertijd de
sluimerende esthetische behoeften van de jongste tot en met 'grootste'
kinderen bevredigen. De dag- en nachtegaal slaagt
op die manier in het activeren van (vooral jonge) lezers en
toehoorders. Dat is tevens een goede basis voor latere participatie in
veel gecompliceerdere maatschappelijke processen, waarin liefst alle
kunstvormen niet alleen een onmisbaar element vormen, maar ook kunnen
leiden tot integratie van de verschillende sociale aspecten in een
mensenleven. En wat is er dan nog beter dan zo'n veelzijdige
geschiedenis te combineren met muziek op het hoogst denkbare niveau. .
. .
Twee November-gedichten van Neerlands Tachtiger Hein Boeken
N O V E M B E R
I.
Leeg is 't nu al, de dorre takken leêg, De stammen zwart; daar schijnt de lucht doorhenen Zoo bleek en goor. 't Heeft nu al uitgeschenen, De volle pracht, ook 't laatre schoon, reeds veeg.
Toen 't groen allengs de wondre gloeiing kreeg Van bruin, geel, goud ja, goud! dat men zou meenen: 't Waar àl te dier dan dat 't weldra verdwenen Zou zijn, zoo maar, als droom, die henen teeg.
Als droom, zoo maar? Ja, al dit duurbaar goed, Dit lang gegaard, gespaarde, 't al mijn eigen, Waarvoor men streed, men leed, door zuur, door zoet, Dat men 't al wou, al inn'ger, liever krijgen, Die lieve trekken, blikken, lang gespaarde, 't Valt al tòch eens, als aldit schoon, ter aarde.
12 Nov. 1909
N O V E M B E R - W O U D
't Is nu geen dienst. De lichten branden niet En over 't groen dermollige tapeten Ligt 't bruin van blaadren-hulsel, half versleten, Met zwarte streep en streep. 't Veel-stemmig lied,
Dat door de hooge galerijen liet Zweven een galm van eerbied, licht-gemeten, Om heil'ge en heil'ge, in 't groen gezeten, Zwijgt nu in 't grijs weg-schemerend verschiet.
Wanneer breekt, bij het licht van heldre starren, De heil'ge geest in lichte liedren uit, Die nog door 't stom kolommendom blijft marren?
Of, komend in de volheid van geluid En licht, daar ze al, wat haaer weerstond, verwon, Wekt tot een vierdag hier weer 't al de Zon?
Hilversum 1902
HEIN BOEKEN (eig. Hendrik Jan Boeken; 1861-1933) Uit: Verzen (1920) P.N. van Kampen & Zoon, Amsterdam __________
FOTO: Portret van Hein Boeken en profil te Ede, door Willem Witsen. (Collectie Prentenkabinet/Studie en Documentatie Centrum voor Fotografie (SDCF), Universiteit Leiden, inv.nr. E.131 )
Deze week nog driemaal Autumnwatch op televisiezender BBC Two
Vissen, zeehonden, en terugblikken Onder
verwijzing naar de korte bijdragen op het Neerlandse cultuurnet Tempel der Natuur en op die van maandag 27 oktober op deze website en
van maandag 3 november, willen we u informeren over de nog drie
resterende bijdragen over de Britse flora en fauna die de
televisiezender BBC Two deze week, steeds op hetzelfde tijdstip
tussen 21:00 uur en 22:00 uur zal presenteren. Op dinsdag 4 november zal onder meer aandacht worden besteed aan het onderwerp Vogels voeren. Op
woensdag 5 november volgen tips om wilde dieren de winter door te
helpen. Vervolgens wordt een duik genomen tussen agressieve kongeralen een grote vis die ook wel conger
wordt genoemd, en die verwant is aan de meer bekende paling en wordt
opnieuw een kijkje genomen bij de zeehondenkolonie om te zien hoe het
deze intussen is vergaan. Donderdag 6 november nemen de drie presentatoren Bill Oddie, Kate Humble en
Simon King voor de laatste keer een kijkje bij de grijze zeehonden op
de Farne-eilanden. De rest van de zendtijd die avond zal worden
gebruikt voor een terugblik op de hoogtepunten in de uitzendingen van
de afgelopen weken
Autumnwatch ' Britse fauna in de herfst : Raven in Wales; grijze zeehonen op de Farne-eilanden
Raven en grijze zeehonden In de aflevering van Autumnwatch,
die de Britse tv-zender BBC Two hedenavond, tussen 21:00 uur en 22:00
uur, in de aanbieding heeft, wordt onder meer aandacht besteed aan het
leven van de raven in
het Noorden van Wales, en krijgt de kijker tevens de gelegenheid zich
te laten meenemen naar de Farne-eilanden om dan via de beeldbuis in
de huiskamer het doen en laten van de grijze zeehonden aldaar te
volgen. Deze dieren zijn eveneens bekend onder de naam kegelrob. Die benaming is ontstaan door de ietwat kegelvormige kop die deze dieren hebben.
Europa's Wilde Oosten in Wit-Rusland ' Een uniek wildpark als Unesco's wereld-erfgoed
Bisons en wisenten De
Duits-Franse cultuurzender Arte-televisie zendt op maandagavond 3
november, tussen 19:00 en 19:15 uur, een documentaire uit over Europa's
zogeheten Wilde Oosten: het nationale park Belovesjkaja Poesjtsja
in Wit-Rusland. Het betreft een Duitse documentaire uit 2006 van Iduna
Wünschmann, die door Arte op het formaat 16:9, voorzien van
stereofonisch geluid, in HD-kwaliteit zal worden gepresenteerd. In
dit laaggelegen wildpark komen zelfs dieren voor die in Europa reeds
sedert 1920 als uitgestorven golden, zoals de bison, die voor onze
contreien als 'vergane glorie' werd beschouwd, maar in dit natuurgebied
worden ze zelfs gefokt. Voorts kan het zomaar gebeuren dat er
plotseling een groep wisenten op een open plek in het woud wordt
gesignaleerd. Tussen Grodno en Brest leven er inmiddels zo'n
driehonderd van deze dieren in Belovesjkaja Poesjtsja.
De vele inspanningen voor het behoud van dit grandioze wildpark hebben
hun vruchten afgeworpen. Zo geldtt het park sedert 1992 als
wereld-erfgoed van de Unesco. In deze documentaire die op maandag
10 november, vanaf 16:45 uur door Arte-tv zal worden herhaald wordt u
op de hoogte gebracht van het wel wee van flora en fauna in dat gebied. Al spreekt het vanzelf, toch zij het met nadruk gezegd: Van harte aanbevolen!
Joseph Roths roman Radetzkymarsch als extra lange speelfilm zondagavond via Arte-televisie
Stuiptrekkingen van de Doppelmonarchie De
Frans-Duitse cultuurzender Arte-televisie presenteert op zondag 2
november, tussen 20:39 uur en 01:55 uur in de nacht op maandag een
thema-avond, die zal zijn gewijd aan Das Ende der Donau-Monarchie. Dit koninklijk-keizerlijk instituut wordt ook dikwijls aangeduid met het begrip Doppelmonarchie, dan wel k-und-k-Monarchie, en tenslotte in het voorbijgaan niet zelden enigszins plagerig als Kakanien. Van het ruim vijf uur durende programma wordt vier uur en twintig minuten ingenomen door de tweedelige speelfilm Radetzkymarsch van regisseur, Axel Corti die in 1933 in Parijs werd geboren en in 1993 in het Oostenrijkse Oberndorf is overleden. Zijn
speelfilm naar de gelijknamige roman van Joseph Roth (1894-1939), die
voor het eerst in 1932 in Berlijn is verschenen is in 1994 in de
bioscopen gekomen; de pemière heeft de regisseur dus niet meer mogen
meemaken. Schrijver Joseph Roth wa als Oostenrijkse Hongaar, of Hongaarse Oostenrijker, zelf burger van de Doppelmonarchie,
en als journalist heeft hij voor diverse goed gelezen, Duitstalige
kranten geschreven, als laatste voor de hoog in aanzien staande Frankfurter Zeitung.
In 1933 toen zijn boeken in Duitsland werden verboden vond hij, als
Jood, het beter om uit Duitsland te vluchten, waarna hij een
rondtrekkend bestaan leidde. Zijn boeken werden vervolgens in Nederland uitgegeven door Querido en Allert de Lange, beide uitgevers gevestigd te Amsterdam.
De roman Radetzkymarsch
vertelt de geschiedenis van de opkomst en ondergang van de
Oostenrijks-Hongaarse monarchie, en Joseph Roth schildert het portret
van dat koninkrijk/keizerrijk op een zeer ironische manier. De titel
alleen al kan als zodanig worden gezien: die Radetzkymarsch
van Johann Strauß (1804-1849), gebaseerd op een soldatengezang dat de
componist nauwelijks heeft veranderd, mocht zich in die tijd verheugen
in een enorme populariteit. Nu nog altijd wordt het traditionele
Nieuwjaarsconcert in en uit Wenen met dat stuk besloten. Joseph
Roth schildert de opvallende neergang van dat aspect van de
Donau-monarchie aan de hand van een familie gedurende drie generaties,
die alle één zoon hebben. Het verhaal start in 1839 als de Sloweense
luitenant der infantere het leven van keizer Franz Josep I redt.
Daarvoor wordt hij onderscheiden en onherroepelijk daaraan verbonden is
een geheel nieuwe levensweg in de plaats van zijn boerenbestaan tot dan. De
geschiedenis van de familie Trotta begint in een periode dat de
Habsburgse monarchie nog een periode van grote bloei beleeft. De
verhoudingen binnen het grote rijk zijn in die tijd nog relatief
onaangetast: dat geldt zowel voor de macht van de keizer als voor de
verschillende echelons binnen die bestaande stucturen. Maar dat is
eigenlijk al niet veel meer dan een façade waarachter de glorie reeds
lang tanende is en de ornamentiek steeds doffer wordt. Binnen
de familie von Trotta komt de neeruitgang eveneens zij het in heel
wat kleinere porporties dat van het brombeerachtige in het karakter
van de held van Solferino niets meer over is in diens kleinzoon, Car
Joseph von Trotta, aan het begin van de twintigste eeuw. Hij ziet dat
andere krachten het roer zullen overnemen, doch hij is niet in staat
daaraan persoonlijk deel te nemen. In de roman Radetzkymarsch
schildert Joseph Roth met nadruk de laatste decennia van de
Donaumonarchie als uitvergroting van hetzelfde drama binnen de nieuwe
generaties van de familie von Trotta. Dit boek geldt doorgaans als het
belangrijkste boek van de veelschrijver en feuilletonist Joseph Roth. De
film van Axel Corti is een Oostenrijks-Frans-Duitse coproductie met in
de internationale cast onder anderen Max von Sydow, Charlotte Rampling
en Claude Rich. ____________ Afbeeldingen 1. Voorzijde van de niewste Duitse pocketuitgave van de roman Radetzkymarsch van Joseph Roth in de dtv-editie. 2. Auteur Joseph Roth. 3.
Voorzijde van de dtv-editie die in 1994 is verschenen naar aanleiding
van het feit dat de film toen in de bioscopen kwam. Links Max von
Sydow, grootvader Josep von Trotta en diens kleinzoon Carl Joseph,
gespeeld door Tilma Günther heel kort voor het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog. (Foto: Jan Kudela, SATEL-Film, Wien.)
En lange stoeten van zwarte vrouwen Gaan langs de graven en weenen weenen . . . . De lange sluiers van zwarte rouwe Schuren jammrend-schril op de kille steenen;
Veel lange stoeten van doode droomen Gaan spokig-zacht langs m'n oogen heene; De blaren vallen van bruine boomen, Mist hangt op aarde te weenen, weenen . . . .
ANNIE SALOMONS (1885-1980) Uit: Verzen voor het eerst verschenen in 1905 bij C.A.J. van Dishoeck, Bussum
* * * * * * * * * * * *
ALLERZIELEN
Zwijgende menschen Over de straat. . .; 't Is of ze peizen. . . Wellicht komt er een lief gelaat In hun gedachten rijzen.
En rits'lend reuz'len Over den weg Verdroogde blaren. . .; Daar komt iets van hun dood gezeg Over m'n jeugd gevaren. . .
't Is Allerzielen. . .; Over die blaân Langs de doode kanten, Heb ik daar straks een vrouw zien gaan Heur armen vol kryzanten. . .
ALICE NAHON (1896-1933) Uit: Vondelingskens voor het eerst uitgekomen in 1920 bij A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij te Leiden
Diepzinnige uitspraken van Novalis over dichters, dichtkunst en genie
Wenn der Geist heiligt, so ist jedes echte Buch Bibel.
Der Künstler steht auf dem Menschen, wie die Statue auf dem Piedestal.
Der Künstler ist durchaus transzendental.
Die Poesie löst fremdes Dasein in eignem auf.
Das Genie überhaupt ist poetisch. Wo das Genie gewirkt hat hat es poetisch gewirkt. Der echt moralische Mensch ist Dichter.
Der echte Anfang ist Naturpoesie. Das Ende ist der zweite Anfang und ist Kunstpoesie.
Nur ein Künstler kann den Sinn des Lebens erraten.
Je größer der Dichter ist, desto weniger Freiheit erlaubt er sich, deso philosophischer ist er.
Die Poesie ist das echt absolut Reelle. Dies ist der Kern meiner Philosophie. Je poetischer, je wahrer.
Der echte Dichter ist a l l w i s s e n d er ist eine wirkliche Welt im kleinen.
Das
Märchen ist gleichsam der K a n o n d e r P o e s i e alles poetische
muß märchenhaft sein. Der Dichter betet den Zufall an.
Jede Wissenschaft wird Poesie nachdem sie Philosophie geworden ist
Jedes Wort ist ein Wort der Beschwörung. Welcher Geist ruft ein solcher erscheint.
Die Philosophie ist eigentlich Heimweh Trieb ü b e r a l l z u H a u s e z u s e i n.
Wir sind auf einer Mission: zur Bildung der Erde sind wir berufen. ____________ Novalis is het pseudoniem van Georg Friedrich Philipp Freiherr von Hardenberg (1772-1801).
Das Reichsorchester' Documentaire over de Berliner Philharmoniker tijdens het nazibewind
Visitekaartje De
Duitse regionale televisiezender Westdeutscher Rundfunk (WDR) biedt,
direct na middernacht en dan is het eigenlijk al woensdag 28 oktober
tussen 00:05 uur en 00:50 uur, een documentaire film over het wel en
wee van de Berliner Philharmoniker
tijdens het bewind van de nationaal-socialisten in Duitsland. Voor het
in stand houden van een niet-barbaars niveau in het kader van de
klassieke orkestmuziek fungeerde het ensemble als een soort
visitekaartje van het Derde Rijk, al werd de vaste dirigent Wilhelm
Furtwängler door Goebbels en consorten zeer gehaat zeker nadat hij op
10 april 1933 een hele pagina in de Vossische Zeitung
tegen Goebbels' antisemitisme had gepubliceerd en daarmee de
krankzinnige nazi-leiders in het nauw had gedreven; hem hebben ze niets
durven doen, omdat hij daarvoor in het buitenland veel te bekend was.
Eén
van de vele schaakzetten van het regime tégen Furtwängler was dan ook
de nazigetrouwe Herbert von Karajan, een vrijwel geheel onbekende
dirigent uit Ulm, in te zetten bij het 'concurrerende' Berliner
Staatsorchester, dat naast symfonische concerten ook veel
opera-optredens begeleidde. Orkestleden
genoten bijzondere privileges, en ongetwijfeld heeft dat een rol
gespeeld ten faveure van de monsters binnen de regering van het Beest
uit de Afgrond in Berlijn. Niemand sprak zich openlijk uit tegen de
machthebbers en geen van de musici nam ontslag. In de documentaire Das Reichsorchester, van
Enrique Sánchez Lansch, zal veel archiefmateriaal worden vertoond. De
film is door de WDR overgenomen van de RBB (Rundfunk
Berlin-Brandenburg).
Drie reportages op Arte-TV over drie verschillende soorten klassieke, handgeknoopte tapijten
Traditionele vervaardiging De
Frans-Duitse cultuurzender Arte verzorgt vroeg op de avonden van
maandag 27 tot en met woensdag 29 oktober drie maal een uitzending van
drie kwartier steeds tussen 19:00 uur en 19:45 uur met daarin een
reportage over traditioneel handgeknoopte tapijten uit verschillende
delen van de wereld. Op maandag begint de korte serie met de aflevering Berberteppiche Geknüpfte Zauberzeichen over de traditie van het tapijtknopen door Berbers in het Atlasgebergte. Dinsdag is de beurt aan Iran. De aflevering draagt de titel Perserteppiche Der Orient unter den Füßen. De titel indiceert al dat het dan zal gaan over Perzische tapijten. De korte reeks wordt afgesloten op woensdagavond als de tapijten uit Tibet aan de beurt zijn in de aflevering Tibetteppiche Knüpfkunst vom Dach der Welt.
Boeken Een
persoonlijke noot zij mij hierbij vergund over de literatuur
dienaangaande. Tegenwoordig is het niet meer zo moeilijk als het
decennia geleden was om goede literatuur, al dan niet met illustraties
te vinden over de betere Afrikaanse en Oosterse tapijten. Dat was toen
een (relatief) schaars artikel. In mijn boekhandelstijd zou ik zeker
het vijftigvoudige aan uitgaven over deze vorm van kunst, gekoppeld aan
kunstvaardigheid, hebben kunnen verkopen, doch bijna nooit had je iets.
Heden ten dage vind ik niet zelden in kringloopwinkels of in de
opruimingskratten van antiquariaten boeken over tapijtkunst, al dan
niet op enigerlei wijze beschadigd, maar in het laatste geval ook voor
zeer weinig geld. __________ Afbeelding: Tekst- en illustratiegedeelte van het voorplat van het deeltje over Oosterse tapijten in
de reeks Orbis Pictus. Uitgeven door Hallwag S.A te Bern in 1968,
eveneens in dat jaar in een Nederlandse vertaling bij Zomer &
Keuning te Wageningen.
Film uit 1967 In de nacht van maandag 26 op dinsdag 27 oktober presenteert de Duitse televisiezender ARD/Das Erste de romantische komedie Rheinsberg als
speelfilm, die in 1967 werd gerealiseerd door Kurt Hoffmann. Mensen die
toevallig geen Cornelia Froeboess-allergie hebben, zullen haar wellicht
op hun netvlies kunnen verdragen, en misschien dat het feit dat deze
film alweer vier decennia geleden werd gemaakt, enigszins verzachtende
invloed zal hebben op de aanwezigheid van dat vreselijke kotsmiddel,
dat geen enkel gevoel voor proporties of enig zelfinzicht vertoonde:
kortom, een in haar jonge jaren al te zeer over al te veel paarden
getilde juffrouw, die zich in de loop der jaren ook nog eens heeft
ontwikkeld tot een uitzinnige karikatuur van wat een actrice zou moeten
zijn. Kurt
Tucholsky (1890-1935) schreef een behoorlijk omvangrijk oeuvre dat in
tien paperback-delen hier en daar nog wel verkrijgbaar is en een rijke
bron van zowel diepzinnige literatuur biedt, alsook het nodige ter
ontspanning en vermaak. De roman Schloß Gripsholm is daarvan een uitstekend voorbeeld, en datzelfde geldt voor Rheinsberg,
voor het eerst gepubliceerd in 1912 en ook als losse paperback-uitgave
in diverse oplagen en uitvoeringen in de rororo-reeks is verschenen. Twee jaar geleden is het boek eveneens uitgekomen in de dtv-serie Erstausgaben,
een reeks die als doel heeft de oorspronkelijke tekst in een nieuw
jasje opnieuw uit te brengen. Het is een verzameling klassieke,
Duitstalige literatuur die onder redactie van Joseph Kiermeier-Debre
staat en veelal door deze kenner eveneens van een nawoord wordt
voorzien.
Literaire miniatuur Rheinsberg wordt beschouwd als een innemende literaire miniatuur, die meer dan eens is op één lijn is gesteld met Heinrich Heine's Harzreise.
Twee mensen uit de grote stad begeven zich tijdens de redelijk
onbezorgde dagen van het jaar 1912 in een weekeinde naar het plaatsje
Rheinsberg en beleven daar een paar dagen vol charme en erotiek.
Vandaar ook dat de ondertitel Ein Bilderbuch für Verliebte zo treffend is gekozen. ____________ Kurt Tucholsky Rheinsberg Ein Bilderbuch für Verliebte. Berlin 1912, hernieuwde editie, herausgegeben von Joseph Kiermeier-Debre, in de reeks Bibliothek der Erstausgaben, dtv 2664. 96 pag., incl. Nawoord, kleine paperback. Deutscher Taschenbuch Verlag, München, Mai 2006. ISBN 3-423-02664-2. Prijs 5, (in de BRD, alsmede in Nederland bij Boekhandel Die Weisse Rose, Amsterdam).
____________ Afbeeldingen 1. Titelpagina van Rheinsberg in de uitgave van 1912. 2. Auteur Kurt Tucholsky. 3.
Tekening van Kurt Szafranski, uit de eerste druk van 1912 en later op
de achterzijde opgenomen van de paperbsk in de rororo-uitgave van 1958. 4. Voorplat van de BdE-uitgave van dtv uit 2006.
Little Dorrit van Charles Dickens op BBC One als vierdelig kostuumdrama vanaf zondag 26 oktober
Tweedelig boek in vier afleveringen Zondag 26 oktober wordt door de televisiezender BBC One, vanaf 21:00 uur onze tijd
het eerste deel van vier uitgezonden met de inhoud van de tweedelige
roman van Charles Dickens (1812-1870), getiteld Little Dorrit, waarvan de delen voor het eerst werden gepubliceerd in afleveringen in de periode 1855-1857. Het
boek is in de loop der tijd in meer dan één Nederlandse vertaling
verschenen, waarvan diverse met illustraties. De Prisma-editie die in
32 delen dat complete oeuvre bij verschijnen te koop voor 32 maal
1,25 = 40 gulden met de originele prenten beschikbaar heeft gesteld,
werd gerealiseerd door een team van deskundige vertalers onder
aanvoering van de kenner bij uitstek van de Engelstalige literatuur
Prof. A.G. van Kranendonk (1884-1957), in samenwerking met J.W.F
Werumeus Buning (1891-1958). De bekendsten onder hen: de dichter Bloem
en Clare Lennart, Godfried Bomans, Antoon Coolen, C.J. Kelk en Emmy van
Lokhorst.
Daaraan
voorafgaand, omstreeks de eeuwwisseling zijn er in ons land diverse
andere vertalingen, respectievelijk bewerkingen in omloop gebracht,
waarover men gerede twijfels kan aanmelden voorzover dat de tekstuele
kwaliteit betreft. Wellicht dat de verhaallijn overeind gebleven is,
maar hier en daar is Tante Betje zo dominant aanwezig dat je geneigd
bent te denken dat er bewust is gekozen voor een dergelijke aanpak vol
stilistisch onbenul ook als men daarbij bedenkt dat het taalgebruik
anno toen heel wat archaïscher was dan nu, en dat is niet per definitie
een veroordeling. Maar ook binnen het kader van de taal van toen golden
regels voor stijl. Het verhaal De roman is onderverdeeld in twee hoofdafdelingen: Armoede en Rijkdom.
Het ligt voor de hand dat de vierdelige BBC-serie aan elk van de beide
delen van het boek twee afleveringen zal wijden, die tesamen vier keer
een uur op een zondagavond in het programma van de zender BBC One
zullen vergen. William Dorrit heeft, door zijn uiterst lange verblijf in de speciale schuldengevangenis van Marshalsea de bijnaam Vader van de Marshalsea
gekregen. Hij had de pech verantwoordelijk te zijn voor een niet
gerealiseerd contract met een overheidsinstantie. De ellende die de man
in die barre omstandigheden beleeft, wordt nadrukkelijk gerelativeerd
door de toewijding van zijn dochter Amy, die Kleine Dorrit wordt
genoemd vandaar ook terechte bezwaren tegen de Nederlandse
kwalificatie Dora en in Marshalsea
is geboren, en wier minimale verschijning wordt gecompenseerd door de
grootheid de ze als persoonlijkheid met zich draagt. Amy heeft een zus,
de snobistische Fanny en een broer, de volstrekte nietstnut Tip. Vader
Dorrit en Amy zijn goed bevriend met Arthur Clenham, een man van
middelbare leeftijd, die bij Amy meer dan gewoon in de smaak valt, doch
haar gevoelens worden, althans aanvankelijk, niet beantwoord. De
totaal onverwachte ontdekking dat vader Dorrit erfgenaam van een enorm
fortuin is, brengt het gezin in grote welstand. Met uitzondering van
Amy wordt elk ander gezinslid hooghartig en geldbewust. Arthur Clenham
daarentegen raakt zijn geld kwijt door foutief te speculeren, en wordt
op zijn beurt in de schuldengevangenis opgesloten. Hij wordt daar ziek
van volstrekte wanhoop, maar kleine Dorrit komt hem daar troosten en
verzorgen. Intussen
heeft Clenham haar ware gevoelens ingeschat en hij begrijpt hoe zeer
zij van waarde is in algemene zin en in het bijzonder voor hem, maar
het feit dat zij nu in fortuinlijke omstandigheden verkeert, weerhoudt
hem ervan haar een aanzoek te doen. Pas als ze opnieuw hun geld zouden
verliezen, wordt dat een optie. Dit gegeven is de rode draad die het mysterie in de geschiedenis steeds verder zal ontrollen.
(Wordt vervolgd) ____________ Afbeeldingen 1. Voorzijde van het eerste van de twee Prisma-deeltjes met de complete roman. 2.
Voorplat van de Nederlandse editie, begin twintigste eeuw, verschenen
bij Gebroeders Graauw's Uitgeverij, Amsterdam - Soerabaia. 3. Charles Dickens bij het schrijven met een ganzenveer, in Gad's Hill Place. 4. "Kleine Dorrit"-Amy komt de kamer binnen.
Orlando Figes' standaardwerken over de Russische Revolutie en Leven onder Stalin nu als paperback
Onovertroffen In een artikel
van 7 augustus hebben we in deze rubriek gewezen op een paar bijzondere
boeken over het leven in Rusland ten tijde van de zwaar gedegenereerde,
krankzinnige, niet-seksuele sadist Josif Dzjoegasjvili, die aan de
wereld beter bekend was en is onder één van zijn minimaal 39
pseudoniemen: Stalin de man van staal. Eén van die twee boeken betrof
een biografie van deze dictator als jongeman, het tweede betrof het
volkomen ingesnoerde leven dat de meeste Russen hebben geleid geleden
zou je willen zeggen ten tijde van de onnoemelijke terreur, die van
overheidswege jegens hen werd verordineerd en die weliswaar in eerste
instantie terugging op de persoon Stalin en diens wezen(loosheid), maar
die nimmer zulke grillige en onmetelijke vormen had kunnen aannemen als
daar niet een apparaat zou zijn ontstaan in de vorm van mensen, die hem
klakkeloos zijn gevolgd en die machinaal hebben gehoorzaamd aan zijn
bevelen. Voor
dat boek is de auteur, Orlando Figes, op alle fronten internationaal
hoog geprezen, en terecht, want zo'n thriller vol gruwelen, die
enerzijds een belasting vormt door de vele noodzakelijkerwijs! beschreven wandaden van het regime Stalin, doch tegelijkertijd een toegevoegde waarde van
hoog niveau weet te realiseren onder meer door de veelomvattendheid van
de thematiek en de wijze waarop de auteur dat alles heeft verwoord.
Geniale geschiedschrijving Voordat zijn Fluisteraars was verschenen, had Figes reeds in 1996 A people's Tragedy gepubliceerd, dat echter pas tien jaar later in een Nederlandse vertaling evenals Fluisteraars
door Toon Dohmen is uitgekomen, en binnen twee jaar in de gebonden
editie is uitverkocht, en sedert begin deze maand als paperback op de
markt is gebracht, hetgeen tevens geldt voor Fluisteraars. Het
is begrijpelijk dat de vakpers en de boekbesprekers zo positief over
dit omvangrijke meer dan 1100 pagina's omvattende boek zijn. Het is
de eerste keer dat een boek over de Russische Revolutie zich niet
beperkt tot de tijd vanaf 1917, of eventueel vanaf 1905 toen er ook al
flink werd gemord [1], maar een echte revolutie niet heeft kunnen plaatsgrijpen. Orlando
Figes gaat echter terug tot het jaar 1891, waar hij de eerste aanzetten
signaleerde tot dringend gewenste en evenzo noodzakelijke veranderingen
in het maatschappelijk bestel van alledag, dat niet langer zou kunnen
worden bepaald door de Romanovs en hun adviseurs, maar waarin ook echt
plaats zou zijn voor het volk. Dat dit later, onder de aanvankelijk
wellicht verbeteraars lijkende, protagonisten van de Oktoberrevolutie
allengs is gedegenereerd tot een minstens zo ernstig schrikbewind als
dat van de Tsaar en zijn machtsapparaat, hoeft niet (meer) te worden
betwijfeld. Schreef
Jacob Israël de Haan (1881-1924) zijn verbijsterende verslag over de
situatie in Russische gevangenissen ten tijde van de Tsaar [2], en had zo'n halve eeuw tevoren de Fransman Jules Michelet (1798-1874) [3]
reeds zijn traktaat over de verschrikkingen aldaar, van de Weichsel tot
in het hart van Siberië, uitgegeven, waarin hij iedere Rus omschreef
als een martelaar; het toptraktaat van Orlando Figes is superieur aan
al die verdienstelijke werken. Niemand hoeft zich te schamen voor de
gedachte dat de latere gevangenen van die figuren, welke wandelende
uitwassen zijn geworden van diezelfde oorspronkelijk als positieve
doelen nastrevende omwentelingen, het ook bepaald niet beter hebben
gehad dan die van de blauwbloedige regeerders, die het voor de
revolutie te zeggen hadden en hun bloedige lakens hebben uitgedeeld.
Andere opzet Orlando
Figes heeft zijn portret van de Russische revolutie volstrekt anders
opgezet dan alle tot dusverre verschenen standaardwerken over dit
fenomenale gebeuren. Hij biedt perspectieven vanuit diverse
persoonlijkheden, die niet door de auteur als waarschijnlijk worden
geacht of zijn geïnterpreteerd op basis van diens eigen voorkeuren,
maar geconstrueerd naar aanleiding van persoonlijke verslagen, die
veelal berichten over een tragisch verloop van diverse individuele
geschiedenissen. Dat alles heeft Figes verweven met het objectieve
verhaal over de ontwikkeling van alle aan de Revolutie gelieerde
fenomenen. Die mijlpaal in de historie van het enorme
rijk tussen de Weichsel en het verre Vladivostok heeft een enorme
betekenis gehad en zal die houden voor niet alleen de bewoners van
het Rusland van toen en hun talrijke nazaten tot in minimaal het vierde
geslacht, maar tevens voor de ontwikkeling van de geschiedenis van de
Balkanlanden en die staten, welke direct grenzen aan het vrijere
West-Europa aan de andere kant van het IJzeren Gordijn, waar het gras
nu eenmaal groener was.
Mensenwerk Orlando
Figes laat zien dat de Raderen der Geschiedenis niet een op zichzelf
werkzaam mechaniek vormen dat naar willekeur kan draaien, maar dat dit
altijd afhankelijk is van menselijk handelen of het uitblijven daarvan
op cruciale momenten. Hij heeft met zijn aanpak een stuk
monnikenwerk verricht dat momenten van toen nu tot monumenten binnen de
levensloop van in eerste instantie Europa zijn gepromoveerd, waarvan we
weten dat de invloeden ervan nog altijd veel verder reiken dan de
grenzen van de Oude Wereld. Orlando
Figes onderscheidt binnen die elfhonderd bladzijden vier perioden: de
eerste van het Oude Regime, als voorloper met ondergronds reeds
gistende indicaties voor de wens naar wijzigingen; dan volgt de meer
dan een kwart eeuw beslaande periode van de Gezagscrisis (1891-1917).
Het derde onderdeel omvat de periode der daadwerkelijke Revolutie
tussen februari 1917 en maart 1918. Het omvangrijkste hoofdstuk is het
vierde, dat handelt over de burgeroorlog en het ontstaan van het
sovjetsysteem in de jaren 1918-1924. Tragedie van een volk
heeft als thema de mijlpaal in de westerse geschiedenis, welke als
Russische Revolutie bekend gebleven is, en het boek is zelf al heel
snel een mijlpaal gebleken binnen de bestaande vakliteratuur over de
toestanden en gebeurtenissen, die hun schaduwen reeds gedurende een
kwart eeuw hadden vooruit geworpen in het leven van zowel de
Tsarenfamilie alsmede van de miljoenen Russen in de verschillende lagen
van de bevolking. En tot op de huidige dag zijn op tal van fronten in
diverse landen en streken de schaduwen van de gevolgen van diezelfde
omwentelingen objectief aanwijsbaar en, niet te vergeten, voor zo
menigeen subjectief voelbaar. Met
een zeer hoog ontwikkeld fingerspitzengefühl heeft Roland Figes met
zijn boeken over het land en volk dat we onder de verzamelnaam Rusland
kennen en dat eigenlijk zoveel landen en volkeren omvat zelf
geschiedenis geschreven op het hoogst denkbare niveau. Dankzij
vertaler Toon Dohmen zullen nu veel meer lezers kennis kunnen nemen van
de inhoud van deze gedetailleerd beschreven historie dan wanneer zijn
boek(en) niet ook in het Nederlands zouden zijn verschenen. HULDE. __________ [1] De Rus Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) schreef drie Revolutie-symfonieën: de Tweede (opus 14 1927) draagt als titel Октябр (Oktober); de Elfde (opus 103 1957) heet Het jaar 1905; de Twaalfde (opus 112 1961) draagt de naam Het jaar 1917.
[2] Jacob Israël de Haan: In Russische gevangenissen. Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1913.
[3] Jules Michelet: Les Martyrs de la Russie
(1854); in het Nederlands vertaald en van aantekeningen voorzien door
S.J. Bouberg Wilson. Wereldbibliotheek, Amsterdam, zonder jaartal. ____________ Afbeeldingen 1. Rug van de Nederlandse paperback-editie van het boek in kwestie. 2. Auteur Orlando Figes (Foto Erik van den Boom). 3.
Eén van de vooraanstaande vrouwen in de omwentelingen was Alexandra
Kollontaj (1872-1952). Hier staat ze, in 1919, samen met de befaamde
anarchiste Emma Goldman (links). 4. Dmitri Sjostakovitsj. Tekening van Jarko Aikens, Groningen 1984. Collectie Heinz Wallisch. 5. Voorplat van Orlando Figes' boek in de meest recente Nederlandse editie. Orlando Figes: Tragedie van een volk De Russische Revolutie 1891-1924. 1120 pag., grote paperback, met acht fotokaternen. Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam. September 2008 (tweede druk; gebonden editie oktober 2006). ISBN 978-90-468-0486-5.
Nicolò Paganini componist van de week op Radio 4 in Nederland ' van maandag 27 tot en met vrijdag 31 oktober
Componist van de week Terwijl Gustav Mahler van maandag 27 tot en met vrijdag 31 oktober op BBC Radio 3 als Composer of the Week
fungeert met elke dag een uitzending van een uur, welke in de latere avonduren ook nog eens wordt herhaald , moet de uitverkoren componist van de week
op Radio 4 in ons land het doen met steeds één half uur, vroeg in de
avond: tussen 19:30 uur en 20:00 uur. De komende week is de beurt aan
Nicolò Paganini, de Italiaanse duivelskunstenaar op haren en snaren.
Strijk- en tokkelvirtuoos De
beroemdste van alle virtuozen op snaren en strijkstok was en is nog
altijd Nicolò Paganini. Als van geen ander gold zijn techniek van
dubbelgrepen, staccato, flageoletten en het pizzicato van de linkerhand
als duivelskunst. Dat hij al heel jong negen jaar oud voor het
eerst een optreden had verzorgd, heeft die faam alleen maar versterkt. Paganini
werd op 27 februari 1782 in Genua geboren; al heel jong kreeg hij
mandolineles. Zijn eerste vioollessen zou hij iets later krijgen van de
dirigent en operacomponist Francesco Gnecco (ca. 1769-1810) te Genua.
Die studie zou hij afronden bij Alessadro Rolla (1757-1841) in Parma. Nog
maar elf jaar oud verliet Nicolò zijn ouderlijk huis teneinde in
Noord-Italiaanse plaatsen solistisch op te treden. In 1804 keerde hij
naar Genua terug en in het jaar daarop kreeg hij een aanstelling als
soloviolist en kapelmeester te Luca, bij vorstin Elisa Bacchiocchi
(1777-1820),
de zuster van Napoleon, met wie hij tegelijkertijd in het
vriendschappelijke vlak betrekkingen heeft onderhouden. Toen deze
vrouwe in 1809 ook nog groothertogin werd van Toscane en om die reden
naar Florence verhuisde, kwam er een einde aan het dienstverband en is
Paganini op een grote concerttournee door geheel Europa gegaan. Met
name in Wenen en in Duitsland, in Parijs en Engeland, Ierland en
Schotland trad hij met overweldigend succes voor zeer exclusieve
honoraria op. Om
gezondheidsredenen moest hij zich later in het milde klimaat van
Zuid-Frankrijk terugtrekken. De laatste winter van zijn leven bracht
Paganini in Nice door, waar hij op 27 mei 1840 overleed. Hij liet een
aanzienlijk vermogen in geld na en eveneens een aantal uitermate
kostbare Stradivari-strijkinstrumenten. Zijn lievelingsviool was een
Guarneri-del-Gesù, die hij aan zijn geboortestad Genua heeft vermaakt.
Eens per jaar krijgt één van de beroemdste vioolvirtuozen toestemming
om ter ere van wijlen de grootmeester dit instrument te bespelen.
Composities Paganini
heeft al zijn composities voor viool uitsluitend voor eigen gebruik
geschreven, en hij waakte er dan ook zeer nadrukkelijk voor dat niemand
deze te zien kreeg. Solopartijen en orkestpartijen werden dan ook
altijd afzonderlijk geschreven. Hij presteerde het zelfs om tijdens een
generale repetitie tegen de overige musici te zeggen "En zo voort, en
zo voort", opdat dezen nog weinig over de solopartij wisten en derhalve
's avonds tijdens het concert ook nog een verrassing kregen. Tijdens Paganini's leven zijn alleen de 24 Capricci per Violino Solo, opus 1
in druk verschenen. Van de zes Vioolconcerten zijn de nummers 4 en 6
pas geruime tijd na zijn verscheiden aan het licht gekomen. De muzikale
waarde daarvan is echter relatief gering. Daarentegen bieden deze wel
in ruime mate de mogelijkheid om dit éne aspect van het virtuozendom
tot volle ontplooiing te brengen. De
composities voor gitaar, die Paganini heeft geschreven, bewijzen dat
hij ondanks die kanttekeningen wel degelijk een musicus in hart en
nieren was, want daarin klinkt heel wat meer door dan alleen
virtuositeit in die ene betekenis. Hij componeerde zes Sonates voor dat
instrument, voorts zes Sonates voor gitaar en viool, 60 Variaties voor
viool en gitaar en ook nog veel kamermuziek voor een andere bezetting. Stilistisch
gezien behoort dat alles tot de bloeiendste periode van de Romantiek.
Nicolò Paganini's opus 1 kan worden beschouwd als een Hogeschool voor
de Violistiek. Robert Schumann, Franz Liszt en Boris Blacher
(1903-1975) hebben deze capriccio's hetzij bewerkt, dan wel thema's
daaruit gevarieerd. ____________ Afbeeldingen 1. Nicolò Paganini, getekend door Jarko Aikens, Groningen, 1985. Archief Heinz Wallisch. 2.
Elisa Bacchiocchi, geboren Bonaparte, samen met haar dochtertje Elisa
Napoleona. Schilderij uit 1810 van François Gérard (1770-1837).
Cultuurspectrum
