Twintig jaar Opera Zuid

Nu Opera Zuid twintig jaar bestaat viert men dat heugelijke feit met een uitvoering van de opera Hänsel und Gretel van Engelbert Humperdinck (1854-1921). Dit muziekdrama wordt in elf steden met in total twaalf voorstellingen op de planken gebracht tussen vrijdag 26 februari — première te Maatricht; herhaling als matinee op zondag 28 maart — en zaterdag 27 maart in de schouwburg van Heerlen. De andere negen steden, te beginnen met Groningen op dinsdag 2 maart, kunt u vinden in de Speellijst op de website van Opera Zuid, waar directeur Miranda van Kralingen ook een opgetogen inleiding houdt op zowel het jubileum alsook op deze opera. Het Limburg Symfonie Orkest staat onder leiding van Stefan Veselka. Daar vindt u onder cast ook de namen van alle medewerkenden.

Achtergronden

Op 23 december 1893 is het muziekdrama Hänsel und Gretel van Engelbert Humperdinck (1854-1921) voor het eerst uitgevoerd te Weimar. Richard Strauss had de muzikale leiding. De opera is ontstaan op een libretto van Adelheid Wette (1858-1916), dat het gelijknamige sprookje als basis heeft genomen.

In 1894 waren Wenen en Londen aan de beurt, een jaar daarna kon het operapubliek van New York kennismaken met het werk dat later de meest succesvolle opera van Humperdinck zou blijken: een muziekdrama dat — vooral in de Duitstalige theaters repertoire heeft weten te houden. Al moet daaraan direct worden toegevoegd dat Hänsel und Gretel vooral in de periode rond kerstmis wordt opgevoerd.

Dit sprookje wordt, ten dele, muzikaal uitgebeeld met behulp van een omvangrijk Wagner-ensemble; bij voorbeeld in de Hexenritt, die reminiscenties oproept aan de Walkürenritt in Wagners Götterdämmerung. In de vocale gedeelten heeft Humperdinck enige traditionele volksliederen opgenomen, waarvan het bekendste Ein Männlein steht im Walde is.

Het verhaal

Hans en Grietje hebben de opdracht gekregen enig huishoudelijk werk te verrichten, maar in plaats van te gehoorzamen, dansen ze om de tafel. Daarbij worden Hans — mezzosopraan — en Gretel — sopraan — betrapt door de moeder des huizes. Als die dan ook nog eens per abuis de melkkan kapot slaat, stuurt ze de kinderen het bos in om bessen te zoeken.

Eenmaal in het bos, vergissen de kinderen zich in hun route, en gaan daarom eerst maar eens slapen. Een zandmannetje — sopraan — en enkele engelen brengen hen in slaap. De volgende dag worden de beide kinderen door de bosheks gevangen genomen.
Hoewel er tot op dat moment alleen vrouwenstemmen te horen zijn — de partij van Hans is in Hunperdincks beleving een zogenoemde Hosenrolle —, laat de componist in het geval van de heks de mogelijkheid open voor een mannenstem: naast de voor de hand liggende alt, mag deze partij ook door een tenor worden gezongen, waarmee de omgekeerde wereld der geslachten binnen deze opera voor enige blijdschap in de vrouwenbeweging zou kunnen hebben gezorgd: de gruwelteef op de bezemsteel ingevuld door een man.
Die heks sluit Hänsel op met de bedoeling hem vet te mesten. Gretel slaagt erin haar broertje te bevrijden. Daarna werpen ze samen de heks in de kachel en bevrijden ze de in dat huis-van-snoepgoed aanwezige andere kinderen, die eveneens waren opgesloten.

Aanpassingen van het verhaal voor de bühne

Dat het libretto van Adelheid Wette afwijkt van het oosrponkelijke sprookje, wordt al direct in de eerste alinea's van het oorspronkelijke verhaal duidelijk, dat overigens — in tegenstelling met de veelal geuite veronderstelling — niet alleen bij de gebroeders Jacob (1785-1863) en Wilhelm (1786-1859) Grimm in hun omvangrijke verzameling sprookjes voorkomt, doch tevens in het eerste  onderdeel Deutsches Märchenbuch (1857) van de bundel Sämtliche Märchen van Ludwig Bechstein (1801-1860). De versie van Grimm begint als volgt:

Vor einem großen Walde wohnte ein armer Holzhacker mit seiner Frau und seinen zwei Kindern; das Bübchen hieß Hänsel und das Mädchen Gretel. Er hatte wenig zu beißen und zu brechen, und einmal, als große Teuerung ins Land kam, konnte er auch das tägliche Brot nicht mehr schaffen. Wie er sich nun Abends im Bette Gedanken machte und sich vor Sorgen herumwälzte, seufzte er und sprach zu seiner Frau:

"Was soll aus uns werden? Wie können wir unsere armen Kinder ernähren, da wir für uns selbst nichts mehr haben?"— "Weißt du was, Mann?"antwortete die Frau, "wir wollen morgen in alle Frühe die Kinder hinaus in denWald führen, wo er am dicksten ist da machen wir ihnen ein Feuer an und geben jedem noch ein Stückchen Brot, dann gehen wir an unsere Arbeit und lassen sie allei. Sie finden den Weg nicht wieder nach Haus, und wir sind sie los."

De versie van het verhaal, zoals die te vinden is in de verzameling van Ludwig Bechstein, kunt u lezen in het artikel over de film Hänsel und Gretel, die zaterdagmiddag op Nederland 3 werd uitgezonden.

____________

Afbeeldingen

1. Poster van Opera Zuid voor Hänsel und Gretel.

2. Opera-Zuid directrice Miranda van Kralingen als moeder en als Knusperhexe in de jubileumvoorstellingen van Hänsel und Gretel.

3. Scène uit het muziekdrama Hänsel und Gretel door Opera Zuid.

4. Karin Strobos en Kim Savelsbergh als Hänsel und Gretel.

5. Dezelfde spelers in dezelfde rollen.

6. De veertien engeltjes.

7. Sprookjesverzamelaar Ludwig Bechstein.

28-02-2010 om 16:34 geschreven door Heinz Wallisch  

Wisselend succes
Eénentwintig jaar oud was Alfredo Catalani — geboren te Luca in 1854 — toen hij de eenakter La falce, op een tekst van Arrigo Boito (1842-1918), als afstudeerproject aan het Conservatorium van Milaan presenteerde [1]. In 1880 ontstond Elda op het libretto van Carlo d'Ormeville (1840-1924), Angelo Zanardini (1820-1893) en anderen. Pas korte tijd voor het overlijden van deze componist in 1893, als gevolg van tuberculose, lukte het hem om voor Elda onder een andere titel, Loreley, wel ruime aandacht te genereren.

In 1883 voltooide Catalani Dejanice [2], twee jaar daarna Ero e Leandro, en een jaar daarna Edmea, op een libretto van Antonio Ghislanzoni (1824-1893). In het jaar vóór Catalani's verscheiden kwam La Wally op de bühne; dit opus wordt tot op heden nog af en toe opgevoerd.

Tweemaal op Radio 4 in NPS-programma

Op zaterdag 27 februari is La Wally in Nederland te horen op Radio 4 met een live-uitvoering tijdens een ZaterdagMatinee. Tussen 13:02 uur en ongeveer 17:00 uur kunt u luisteren naar het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor onder leiding van Giuliano Carella. Eva Maria Westbroek en Irma Dukach — beiden sopraan —; Piero Terranova, bariton; Diogenes Randes, bas; en de tenor Rossi Giordano.
Een herhaling van deze uitvoering staat op de rol van dezelfde zender op dinsdag 2 maart, 's avonds vanaf 20:02 uur in het NPS-programma Zaterdag jongstleden.

Oorsprong

Het muziekdrama in vier bedrijven op een libretto van Luigi Illica (1857-1919), naar de roman Die Geier-Wally — Eine Geschichte aus den Tyroler Alpen uit 1875 van de Duitse Wilhelmine von Hillern (1936-1916), kind van twee ouders, die zelf op diverse fronten vruchtbaar met de schrijverspen in de weer waren.

De eerste voorstelling werd gegeven aan de Milanese Scala op 20 januari 1892. Een jaar daarna werd een Duitse versie — op tekst van de auteur van het boek — in de Hamburgische Oper op de planken gebracht. 

Veel muziekdrama's uit de tijd van het (pre)verisme werden tijdens het één na laatste decennium van de twintigste eeuw opgegraven en opnieuw in het repertoire van diverse theaters opgenomen. Met La Wally is dat gebeurd in 1985, zowel te Bremen alsook in Ulm.

Het verhaal

Het drama speelt zich af omstreeks 1800 in Tirol. Daar wil de oude Stromminger — een partij die wordt gezongen door een bas — dat zijn dochter Wally — een rol voor sopraan — met ene Gellner — gezongen door een bariton — trouwt. Wally is op haar beurt echter verliefd op Joseph Hagenbach — een personage dat moet worden vertolkt door een tenor —, maar ze laat het hem niet merken. 
Tijdens een feest flirt Joseph met Afra — een partij voor mezzosopraan — waardoor hij Wally diep beledigt: zo zeer zelfs dat ze Gellner ertoe overhaalt om Hagenbach te vermoorden. Die overleeft echter zijn verwondingen en bekent haar zijn liefde, waarop Wally opbiecht wat zij heeft aangericht. Beiden komen echter, als gevolg van een plotseling opkomende storm, in een lawine om het leven.

De reeds relatief bekende aria Ebben. Ne andrò lontano uit dit muziekdrama kreeg door de Franse film Diva [3] alsmede door enige andere rolprenten opnieuw wereldwijde roem.

__________

[1] La falce werd in 1987 in Catalani's geboorteplaats opnieuw in het repertoire opgenomen.

[2] Dejanice werd in 1985 in Lucca weer op het speelplan gezet.

[3] Diva, een film uit 1981 van Jean-Jacques Beineix (*1946).

____________

Afbeeldingen
1. De componist Alfredo Catalani, overleden te Milaan in 1893.

2. De librettist Luigi Illica, die een groot aantal componisten van teksten voor muziekdrama's heeft voorzien.

3. De schrijfster Wilhelmine von Hillern.

27-02-2010 om 13:03 geschreven door Heinz Wallisch  

Op zaterdag 27 februari wordt — in het middagprogramma van de televisiezender Nederland 3, tussen 15:30 uur en 16:45 uur — de Duitse sprookjesfilm Hänsel und Gretel uit 2005, van Anne Wild uitgezonden. Hier gaat het om de wereldvermaarde vertelling van de gebroeders Jacob (1785-1863) en Wilhelm Grimm (1786-1859), opgenomen in hun verzameling Märchen uit de jaren 1812-1814. Overigens komt het verhaal eveneens voor in de bundel met de Sämtliche Märchen, in het gedeelte Deutsches Märchenbuch uit 1857, van Ludwig Bechstein (1801-1860).

De regisseuse heeft een voortreffelijke keuze gemaakt waar het om de opname-locatie gaat: de nog ongerepte bossen van de Duitse deelstaat Thüringen. En dat is precies wat men nodig had om het oude verhaa van het juiste decor te voorzien.

Twee (kind)acteurs, die de hoofdrollen voor hun rekening hebben genomen — Johann Sturm als Hänsel, en Nastassja Hahn als Gretel — spelen volgens filmkenners zeer natuurlijk en zijn — doordat ze in het verhaal dor hun ouders in de steek gelaten zijn — volkomen geloofwaardig als bij de — aanvankelijk zeer vriendelijke — heks terechtkomen.
Afwijkingen in het verhaal en eventuele 'trouvailles' heeft de regisseur vermeden waardoor het orginele verhaal in deze rolprent geen geweld wordt aangedaan.
In de rol van de heks zien we Sibylle Canonica.

*     *     *

Es war einmal ein armer Holzhauer, der lebte mit seiner Frau und zwei Kindern in einer dürftigen Waldhütte. Die Kinder hießen Hänsel und Gretel, und wie sie so heranwuchsen, gebrach es immermehr den armen Leuten an Brot. Auch wurde die Zeit immer schwerer und alle Nahrung teurer, das machte den beiden Eltern große Sorge. Eines Abends als sie ihr hartes Lager gesucht hatten, seufzte der Mann: "Ach Frau, wie wollen wir nur die Kinder durchbringen, da der Winter herankommt, und wir für uns selbst nichts haben."

Und da erwiderte die Mutter: "Keinen andern Rat weiß ich daß du sie in den Wald führst je eher je lieber, gibst jedem noch ein Stücklein Brot, machst ihnen ein Feuer an, befiehlst sie dem lieben Gott, und gehst hinweg." . . . . .

__________

Afbeelding: De beide kinderen bij het huisje van de heks. Tekening van Ludwig Richter (1803-1884), die passend voor zowel voor Grimm-uitgaven, alsook voor de complete editie van Bechsteins Märchen een kleine tweehonderd illustraties heeft gemaakt.

26-02-2010 om 23:52 geschreven door Heinz Wallisch  

Onder de titel Schwerkraft zendt Arte-televisie op vrijdag 26 februari — tussen 23:15 die avond en 00:05 uur op zaterdag 17 februari — een documentaire uit met de deeltjesfysicus Brian Cox. Zijn optreden leidt tot de vraag "Is de zwaartekracht de sleutel tot een nieuwe, allesomvattende wereldtheorie?" Genoemde wetenschapper gelooft daar stellig in, en daarom heeft hij de — volgens menigeen beslist euvele — moed om de theorieën van niet alleen een der belangrijkste van de leidende figuren in de wetenschappelijke revolutie van de zeventiende eeuw, Isaac Newton (1643-1727), ter discussie te stellen, maar ook die van één der drie figuren die het denken van de twintigste eeuw met grote nadruk hebben beïnvloed: Albert Einstein (1879-1955). 

Dit doet hij echter niet lukraak, doch op grond van inzichten die zijn ontstaan door onderzoek. In de documentaire kunnen we Brian Cox zelf horen oreren en verkaren, en daarbij zal hij 'gebruik' maken van nieuwe wetenschappelijke experimenten.

Het is een Britse documentaire van Paul Olding uit 2008; deze wordt uitgezonden op het beeldformaat 16:9 met stereofonisch geluid. Het is een bijdrage van Arte France aan deze tweetalige zender. Arte herhaalt deze documentaire op zaterdag 27 februari vanaf 10:55 uur in de ochtend.

___________

Afbeeldingen
1. Sir Isaac Newton.

2. Albert Einstein tijdens een voordracht te Wenen in 1921, waar hij op een bord aantekeningen maakt die zijn woorden ondersteunen.

25-02-2010 om 22:39 geschreven door Heinz Wallisch  

23-02-2010 om 04:17 geschreven door Heinz Wallisch