Intolerance ' zwijgende film uit 1916 op Arte-televisie
Een hele zit: drie uur Vanaf
de late avond van maandag 26 januari, tot redelijk diep in de nacht op
dinsdag de 27ste van die maand om precies te zijn tussen 23:25 uur en
02:25 uur kunt u op de Frans-Duitse cultuurzender Arte een vertoning volgen van de zwijgende film Intolerance: Love's struggle throughout the ages,
gerealiseerd in 1916 door David Lewelyn Wark Griffith (1875-1948), die
bekendheid heeft gehouden met alleen de intitialen D.W. voor zijn
familienaam. Griffith
was de zoon van een generaal uit de Amerikaanse burgeroorlog, die
overleed toen David tien jaar was, waardoor hij voor zichzelf moest
zorgen. Nadat hij diverse baantjes had uitgeprobeerd, sloot hij zich
aan bij reizende toneelgezelschap die het moesten hebben van
melodrama's. Daar heeft hij ongetwijfeld heel goed opgelet en zo veel
geleerd, want toen hij eenmaal zelf een toneelstuk had geschreven,
verkocht hij dat voor de gigantische som van duizend dollar. Dat leek
het begin te worden van een briljante carrière, en daarom vestigde hij
zich in de Grote Stad aan de Hudson, maar als tonelist heeft hij het
niet verder gebracht dan veelbelovendheid. Daarom is hij eerst maar
acteur geworden, al bood die geheel nieuwe wereld van de pas 'ontdekte'
film heel wat meer mogelijkheden. Griffith zag wel iets in de zogeheten
photoplays[1], en die ging hij regisseren. In een jaar of zeven tijd draaide hij 450 korte films voor de Biograph Company.
Speelfilms Die
enorme productie stelde Griffith ook in staat met allerlei nieuwe
mogelijkheden te experimenteren. In 1911 realiseerde hij de eerste
speelfilm waarvoor twee rollen waren benodigd: Enoch Arden naar het gelijknamige gedicht uit 1864 van de Britse poet laureate Alfred Lord Tennyson (1809-1892). Twee jaar daarna kreeg hij helaas problemen met zijn volgende speelfilm op vier rollen: Judith Bethulia;
dat vond de maatschappij een te omvangrijk product en daarom weigerde
men die rolprent te distribueren. De regisseur zelf was echter volkomen
overtuigd van het succes dat lange speelfilms te beurt zou vallen, en
daarom richtte hij in 1915 zelf een filmmaatschappij op: Triangle. Met
eigen geld maakte hij toen de film Birth of a Nation,
waar men beslist de nodige kritiek op kan hebben vanwege de racistische
elementen erin. De film werd echter door vijfentwintig miljoen mensen
gezien, en dat was een ongekend aantal, maar daarbij moet wel worden
bedacht dat het voor velen van hen de eerste film was die ze hebben
bezocht. Dat product leverde enige miljoenen dollar op. Het volgende
project, in 1916, werd Intolerance.
Dat mislukte echter volkomen en een jaar later ging Griffith'
maatschappij failliet. Maar de man bleef niet stilzitten en ging toen
aan het werk bij een tak van Paramount: Artcraft. In de jaren 1919 en
1920 was hij nog werkzaam voor First National. Daarna heeft hij samen
met Charlie Chaplin, Mary Pickford en Douglas Fairbanks de maatschappij
United Artists opgericht.
Het verhaal in viervoud Zijn omvangrijkste product uit die jaren is de bijna drie uur durende speelfilm Intolerance.Hierin
wordt een overzicht gegeven van de valkuilen die voor de liefde zijn
gespannen in de loop van de historie. Griffith doet dat aan de hand van
vier verhalen, die een tijd van twee en een half millennium omspannen:van The Babylonian in circa 539 voor onze jaartelling, tot en met een verhaal uit 1914, Modern America.
Daartussen liggen nog twee geschiedenissen waarvan de ene in het jaar
27 speelt van en de kruisiging van Jezus Christus verhaalt in The Judean.
Dan wordt er een enorme sprong gemaakt naar het jaar 1572 in Frankrijk
waar toen de Sint Bartholomeusnacht heeft plaastgehad in The French Renaissance. Intolerantie alom. De
verhalen zijn echter niet streng gescheiden, maar lopen ten dele
parallel, hetgeen niet alleen de vaste lijn der menselijke intolerantie
in de loop van de historie aangeeft, maar tevens de psychologische
aspecten van het menselijk handelen moet belichten: een fenomeen dat
ook alleen maar andere uiterlijke kenmerken heeft gekregen en zelfs
dat slechts ten dele , maar in wezen ongewijzigd is gebleven. Het
verhaal gaat dat Griffith nog een vijfde geschiedenis had willen
inlassen over de intolerantie jegens de Griekse filosoof Socrates, dat
weliswaar prima zou hebben gepast binnen dit kader, doch dat zich in
ongeveer dezelfde periode als het Babylonische verhaal afspeelt.
Vier ton werd twee miljoen Het
is een gigantische productie geworden, die, naar schatting, in totaal
meer dan twee miljoen dollar heeft gekost, hetgeen, volgens insiders,
nu twintig keer zoveel zou moeten zijn. De som die vooraf was
uitgetrokken, bedroeg nog geen vier honderd duizend dollar. Monumentale
decors, weelderige kostuums, die nog nooit iemand in de filmwereld van
de VS had aangedurfd en tal van andere, aan het megalomane grenzende
elementen kenmerken deze film. De
naam D. W. Griffith komen we niet alleen tegen als regisseur en
producent, maar ook in de lijst van schrijvers, die teksten hebben
geleverd of wier teksten zijn gebruikt. Daaronder vinden we bekende
figuren van geheel uiteenlopende aard, variërend van de dichter Walt
Whitman (1819-1892) tot en met schrijfster Anita Loos (1888-1981) die
onsterfelijk is gebleven door haar, eveneens verfilmde, roman Mannen houden van blondjes. Tussen de spelers vinden we niet alleen Mae Marsh en Lilian Gish, wier namen lange tijd een begrip
zijn gebleven, maar tevens de toentertijd met enige faam bedachte
Madame Sul-Te-Wan. Ook Constance Talmadge is iemand die in latere jaren
nog wel enige malen zal opduiken. Bij
de heren zien we onder anderen de latere compagnon van Griffith
Douglas Fairbanks en King Victor, Robert Herron en Gino Corrado. De rolprent is op 5 september 1916 beschikbaar gekomen. Over
de lengte van de film lopen de gegevens uiteen. Voor de versie die
gewoonlijk wordt vertoond, staan 163 minuten. In Spanje wordt echter
veertig minuten minder aangegeven. Een Britse versie telt 178 minuten. __________ [1]
Photoplay: het woord spreekt eigenlijk voor zich; een verhaal in de
vorm van foto's, zoals die later ook in de vorm van gedrukte romans in
foto's de ronde hebben gedaan, en hier en daar nog wel doen. ____________ Afbeeldingen 1. Theaterposter voor de film Intolerance. 2. Regisseur David Lewelyn Wark Griffith. 3. Scène uit Intolerance met Lilian Gish. 4. Acteur Douglas Fairbanks (1883-1939) kreeg bekendheid als Zorro, Robin Hood, als één der drie musketiers en als Don Juan.