Het leven van de Duitse letteren-paus Marcel Reich-Ranicki op Arte-televisie
Korte documentaire Arte-televisie presenteert op zaterdag 31 januari tussen 17:20 uur en 18:05 uur [1] een Portret van de thans 88-jarige literatuurcriticus [2] Marcel Reich-Ranicki,
die kan terugkijken op een zeer rijk leven vol kleuren en tevens
vervuld van zwart-witte gebeurtenissen in de bruine tijd die Europa en
andere delen van de wereld aan de rand van de afgrond heeft gebracht. Over
die eerste acht decennia vanaf 1920 heeft de man in 1999 een zeer
succesvol boek gepubliceerd dat een enorme oplaag heeft gehaald en
daarmee ook de kas van de criticus aardig heeft gespekt. Eind 2000 kwam
er een pocket-editie van op de markt en een band vol met reacties,
kritieken en documenten, en in 2005 een keuze uit die memoires, in
eerste instantie bedoeld voor scholieren. Dat op zich is een
uitstekende zaak, maar wellicht kan het boek ook een goede optie zijn
voor die vele mensen, welke enige schroom voelen bij de confrontatie
met zogeheten dikke boeken.
Productief leven Die
Marcel Reich-Ranicki is veel meer omstreden dan menig andere
litertuurcritus of andersoortige recensent in andere takken van de
wereld der kunsten.
Dat zal niet alleen zijn oorsprong vinden in de goed leesbare manier
waarop de man zijn meningen in geschrifte verkondigd, maar mede door
zijn veelvuldige optredens voor televisiecamera's waar hij op een
uiterst extravert-emotionele wijze kond deed van zijn opvattingen, ook
en met name in zijn 'eigen' programma Das Literarische Quartett
dat gedurende dertien jaar met enige regelmaat op de buis te zien was
en dat, ondanks het relatief late tijdstip, toch een miljoen kijkers
trok. Dat de meeste geuite opvattingen van Reich-Ranicki doorgaans goed
gefundeerd zijn, is natuurlijk een prima zaak, maar ook hij kan zich
niet onttrekken aan de verleiding van het gevoelsmatige vooroordeel
dat, in relatief onbewuste lagen voortdurend op de loer ligt. En dan
trekt hij soms zodanig van leer dat je meent met iemand te maken te
hebben die in 'een verkeerde tijd' is blijven steken. Het zou, zeker in
dit kader, te ver voeren om
daar uitgebreid op in te gaan; er zullen zich vast nog wel andere
gelegenheden voordoen. Hier gaat het om een portret dat op zich ook
al duurt het slechts drie kwartier veel informatie zal verstrekken en
tevens voldoende gelegenheid zal bieden om indrukken op te doen die
kunnen leiden tot het vormen van een eigen mening. En dat is nu juist
iets waarvan de protagonist van het documentaire materiaal dat wordt
getoond, steevast zegt dat zoiets heel belangrijk en positief te vinden.
Nieuwste publicatie Het
recentelijk verschenen, nieuwste boek dat Marcel Reich-Ranicki als
protagonist heeft, is iets anders gestructureerd dan we gewoonlijk
meemaken. Hier gaat het niet om wat deze literatuurliefhebber en het
soms bovenmatig aan, respectievelijk door, datzelfde fenomeen lijdende
wezen over de door hem tot thema opgeworpen boeken of andersoortige
uitingen met letters hetgeen, zoals we zelf ook wel weten, niet
steevast leidt tot literatuur of zelfs maar tot lectuur ter verpozing
te zeggen heeft, noch is er enige sprake van recensies, commentaren en
reacties op zijn essays dan wel andere vormen van expressie met de pen.
Dit
boek hinkt op twee gedachten, die tezamen een uitstekend beeld geven
van de persoon en vooral de werkzame criticus. Het betreft redes die
zijn gehouden naar aanleiding van enigerlei festiviteit: redes door de
protagonist van dit boek enerzijds en uitgesproken gedachten over hem
aan de andere kant. De periode waarin deze toespraken, of wat daarvoor
moet doorgaan, werden gehouden, beperkt zich tot de periode na het
verschijnen van zijn boek Mein Leben,
hetgeen neerkomt op een klein decennium. Dat daarin belangwekkende
figuren uit de geschiedenis van de Bondsrepubliek Duitsland voorkomen,
zoals Professor Jürgen Habermas die een vooraanstaande rol heeft
gespeeld tijdens de studentenprotesten, nu zo'n veertig jaar geleden
en de inmiddels overleden uitgever van Suhrkamp/Insel, Siegfried Unseld
(1924-2002) die veel met Reich-Ranicki te maken heeft gehad, zowel
als auteur van diens huis, alsook in zijn functie van criticus die niet
altijd even enthousiast was over datgene wat Suhrkamp- en/of
Insel-auteurs aan het papier hadden toevertrouwd is een voor de hand
liggende zaak. Maar dat een afgrijselijke Ulknudel
als Thomas Gottschalk daarin een bijdrage moet leveren, is een
pijnlijke uitglijder. Ook op een mening van de grootste Europese
clichéfabriek aller tijden, Angela Merkel, zat echt niemand in het ware
cultuurleven te wachten. Gelukkig zijn dit de twee enige missers,
opgenomen in een hele reeks van mensen met kennis van zaken, waardoor
de uitgave van het boek op zich toch nog een feestelijk gebeuren is
geworden. __________ [1]
De film die Diana von Wrede in 2004 voor het Zweite Deutsche Fernsehen
heeft gerealiseerd, zal door Arte worden herhaald op zaterdag 7
februari,'s ochtends vanaf 06:45 uur.
[2]
En niet 84-jarige, zoals in o.m. de VPRO-Gids staat; in dergelijke
gevallen wordt informatie over een programma klakkeloos overgenomen
zonder dat men even kijkt van welke datum de (verstrekte of gevonden)
informatie is. En bij de film wordt duidelijk vermeld dat deze uit 2004
is. ____________ Afbeeldingen 1. Voorzijde van de paperback-editie van Mein Leben, dtv 12830 (2000). 2. Voorzijde van het boek met reacties op Mein Leben, dtv 30807 (2000). 3. Voorzijde van de geannoteerde, beknopte editie van Mein Leben, dtv 13327 (2005) 4. Voorzijde van het stofomslag van de geboden editie van Die Literatur, eine Heimat Reden über und von Marcel Reich-Ranicki. 240 pag., gebonden; Deutsche Verlags Anstalt, München 2008; ISBN 978-3-421-04380-1.
Cultuurspectrum
