197 Ex libris van zestien Litouwse kunstenaars ' vanaf 5 februari in het Goethe-Institut Rotterdam
Twee verschillende exposities in Rotterdams Goethe-Institut Donderdag 5 februari zullen om 19:00 uur in het Goethe-Institut te Rotterdam [1]
twee tentoonstellingen worden geopend. Over de ene met boek- en
affichekunst in de Duitstalige literatuur te Praag hebben we op onze
zustersite Tempel der Letteren in een artikel
van vrijdag 23 januari reeds bericht. Parallel daaraan heeft het
Litouws Cultureel Centrum in Nederland een expositie samengesteld met
ontwerpen van Litouwse Ex Libris. Er is een keuze gemaakt uit de
veelheid aan verschillende ontwerpen die zijn gerealiseerd door zestien
verschillende kunstenaars. Deze hebben hun gevoelen(s) op zeer
uiteenlopende wijzen toevertrouwd aan het papier: variërend van
extraverte expressie tot en met de ingetogenheid van eenvoudig geëtste
lijnen.
Geschiedenis in het kort Het ontstaan van het fenomeen Ex Libris letterlijk uit de boeken, hetgeen bij uitbreiding betekent uit de boekerij of uit de bibliotheek
is, en dat zal niemand verbazen, een gevolg van de uitvinding en
ontwikkeling van de boekdrukkunst door Johannes Gutenberg (ca.
1400-1468) [2].
Redelijk snel ontstond er in Duitsland een cultuur van 'voorzichtige'
spreiding van het verschijnsel boek, dat toen nog een relatief
omslachtige en daardoor prijzige aangelegenheid was. Eigenaren van
zulke producten van boekdrukkunst en veelal waren dat, vooral in de
begintijd, bijbels, zoals het in 1455 gereedgekomen standaardwerk dat
als Gutenbergbijbel
wilden hun bezit op een bijzondere manier kenmerken en zo ontstonden
de verschillende prentjes, die in het boek konden worden geplakt, eerst
tamelijk eenvoudige ontwerpen met daarop veelal een familiewapen en de
naam van de eigenaar. In de loop van de laatste vijf eeuwen heeft zich
dit fenomeen ontwikkeld tot een apart onderdeel van de grafische kunst.
Grote namen Grootmeesters
van de kunst die zich in de beginjaren van het Ex Libris hebben
onderscheiden, zijn onder meer de tijdgenoten Albrecht Dürer
(1471-1528) en Lukas Cranach (1472-1553), die een generatie na
Gutenbergs overlijden hun kunst hebben gecreëerd. Anderen binnen de
wereld der (druk)kunst zijn in hun voetsporen getreden. Daaronder Paul
Klee (1879-1940), Pablo Picasso (1881-1973) en Salvador Dali
(1904-1989). Het
feit dat dit onderdeel van het geheel aan grafische kunsten in
Duitsland is ontstaan, maakt het Goethe-Institut tot een plek bij
uitstek om een expositie over Ex-Libris te organiseren, waarbij het
voor deze gebeurtenis heeft samengewerkt met het Litouws Cultureel
Centrum. Dat de tentoonstelling uitsluitend stukken van Litouwse
kunstenaars voorstelt, is in het geheel niet verbazingwekkend als men
bedenkt dat de hoofdstad van dat Baltische land al geruime tijd een
centrum van grafische kunsten is en heel in het bijzonder voor Ex
Libris. Dat
verklaart meteen de enorme rijkdom aan geëxposeerde stukken: in totaal
197, ontworpen door zestien verschillende kunstenaars.
Precisiewerk Veel
meer nog dan in andere kunsten is het ontwerpen van een Ex Libris een
veelal directe samenwerking tussen de opdrachtgever en de kunstenaar.
Het feit dat een Ex Libris tot meestal van relatief kleine omvang is
doordat het in een boek moet passen en de meeste boeken nu eenmaal niet
het formaat hebben van een zeer groot uitgevallen wereldatlas.
Dat
zal in de praktijk betekenen dat er dikwijls heel kleine maar zeer
belangrijke aanpassingen vereist zijn omdat de opdrachtgever bepaalde
details extra naar voren wil laten komen. Een eerste vereiste daarvoor
is dat de kunstenaar kan luisteren en zich in ieder geval theoretisch
kan inleven in de gedachte- en gevoelswereld van die ander. Technisch
zal hij of zij moeten beschikken over precisie en een zeer goed
ontwikkeld geduld. En het heet dat in de landen van Noord-Europa juist
die eigenschappen ruimschoots aanwezig zijn.
Rijke expositie Al
enige tijd is het fenomeen Ex Libris een verzamelobject en naar mijn
subjectieve beleving groeit de belangstelling tamelijk snel en een
opvallend aspect daarbij is dat er inmiddels verzamelaars zijn die zich
toeleggen op stukken die nooit in een boek ingeplakt geweest zijn. Dat
is niet zo'n onmogelijk zaak als het wellicht lijkt. Immers, genoeg
mensen hebben hun Ex Libris op voorraad en gebruiken deze als het om
kostbare ontwerpen gaat alleen in hun duurdere of meer geliefde
boeken. Inmiddels bestaan er op ons ondermaanse 35 verenigingen van
verzamelaars van Ex Libris [3]
Een
tentoonstelling die 197 voorbeelden uit het werk van 16 grafische
kunstenaars presenteert oorspronkelijk had men 120 stukken van 15
kunstenaars gepland mag terecht als rijk worden gekwalificeerd,
waardoor men uren nodig heeft om al het uitgestalde materiaal aan een
nadere blik te onderwerpen. Een kleine selectie van datgene wat u wacht
als u een bezoek aan het Goethe-Institut waagt, ziet u binnen deze
tekst.afgebeeld. Het openingswoord voor deze bijzon der expositie zal worden gesproken door de Ambassadeur van Litouwen in Nederland Vaidotas Verba. __________
[1]
De Rotterdamse vestiging van het Goethe-Institut Niederlande bevindt
zich aan de Westersingel 9, 3014 GM Rotterdam. Voor mensen van buiten
Rotterdam zij verwezen naar de website van het Goethe-Institut. Onder
de mededelingen betreffende de Rotterdamse vestiging is ook een
routebeschrijving te vinden onder het begrip Anfahrt.
De expositie duurt tot en met13 maart. Voor bezichtiging kan men
terecht op maandag, dinsdag en donderdag van 17:00 uur tot 19:00 uur;
op woensdag van 12:00 uur tot 19:00 uur en op vrijdag van 14:00 uur tot
17:00 uur.
[2] De complete naam van de man is te mooi om hem hier niet even te vermelden: Johannes Genschfleisch zur Laden zum Gutenberg.
[3] Benoît Junod, vice-president van de FISAE Fédération International des Sociétés Amateurs d' Exlibris laat ons nog weten dat Ex Libris in het Japans papierjuwelen worden genoemd.
Afbeeldinge 1. Ontwerp van Ausra Capskyte. 2. Ontwerp van R. Gaizauskaite. 3. Ontwerp van Ramune A. Kmieliauskaite. 4. Ontwerp van Alfonsas Cepauskas. 5. Ontwerp van Valentinas Ajauskas. 6. Ontwerp van R. Gaizauskaite.