Het tweede publieke Duitse televisienet ZDF presenteert op vrijdag 29 oktober — vanaf 23:30 uur tot in de nacht van zaterdag 30 oktober om 00:15 uur — een documentaire over de meest populaire symfonie van Ludwig van Beethoven (1770-1827): de Negende in d-klein, opus 125 uit 1823. Na de eerste uitvoering waren de ovaties niet van de lucht, maar Beethoven zelf hoorde daar niets van: hij was al doof. De sopraan moest hem op het enthousiasme van de zaal wijzen.
Dit werk is tegelijkertijd het meest misbruikte opus uit het gehele oeuvre van deze bovenmeester der Wiener Klassik.

Alle Menschen werden Brüder. . . . .

De veelal op (affectieve) preoccuatie gebaseerde opvattingen met betrekking tot de tekst in het laatste deel van deze symfonie — de ode An die Freude [1] van Friedrich (von) Schiller (1759-1805) — heeft er mede voor gezorgd dat het stuk als een vredeslied wordt beschouwd, en, als direct gevolg daarvan, die gehele symfonie wordt 'ervaren' als een symbool van verbroedering.De woorden Alle Menschen werden Brüder — een gedeelte van één regel — worden inderdaad vaker misbruikt dan gebruikt voor het doel waarop deze op muziek zijn gezet. Het gebeurt maar al te vaak dat deze uit hun verband zijn, en nog steeds worden, gerukt en een eigen leven zijn gaan leiden, dat wil zeggen: maar lukraak worden ingezet.

Onverbrekelijk verbonden

Want onverbrekelijk verbonden aan die vier woorden zijn nog vijf andere: wo dein sanfter Flügel weilt. Daaruit blijkt dat de vrijblijvendheid van Alle Mensche werden Brüder een schijnbare is en duidelijk en fictie.

Lijkt dat op muggenziften? Goed, wat dacht u hiervan: Het is 08:33 uur op woensdag 27 oktober 2010 als ik dit op papier zet.

Denkt u nu werkelijk dat het begin van die zin —  Het is 08:33 uur — nu altijd en overal ad libitum kan worden gedebiteerd? Mocht u dat werkelijk denken, dan doet u er absoluut beter aan zo snel mogelijk een bezoek te brengen aan uw grootje en aldaar om een koude aardappel te vragen.

Nieuwe opname

De documentaire in kwestie is gemaakt naar aanleiding van een nieuwe opname van Beethovens Negende Symfonie door de Wiener Philharmoniker onder leiding van Christian Thielemann. Aan de hand daarvan wordt getracht inhoud en betekenis van het wereldvermaarde opus voor de mensen van vandaag de dag te achterhalen. Het lag in de bedoeling van de makers om dat zodanig te doen dat ook niet-ingewijden dat kunnen begrijpen. 
Joachim Kaiser (geboren 1928) — jarenlang als muziekcriticus was verbonden aan de Süddeutsche Zeitung (München) en daarnaast hoogleraar muziekgeschiedenis, legt één en ander voor de luisteraar en kijker uit aan de hand van uitvoeringen van deze Negende onder leiding van Wilhelm Furtwängler (1886-1954), Herbert von Karajan (1908-1989), Leonard Bernstein (1918-1990) en Kurt Masur (geboren 1927).

Helaas neemt hij in zijn bespiegelingen niet de beste opname aller tijden van (overigens niet alleen de Negende) Beethoven-symfonieën op: die onder leiding van René Leibowitz (1913-1972).

__________

[1] Het gedicht van Friedrich Schiller heet An die, en is een ode. Dat laatste woord wordt veelvuldig — maar volstrekt ten onrechte — opgenomen in de titel.