Ik wil nog even doorgaan op het thema van gisteren: het socialisme. Verdedigers van die ideologie hebben de vervelende neiging om zich moreel beter te wanen dan anderen. Zij nemen het immers op voor de minstbedeelden, de zwakkeren in de maatschappij, en is dat geen nobel doel?

Zo simpel mogen we de zaken nu ook niet voorstellen, vind ik. Als iemand iets afneemt van iemand en het aan iemand anders geeft, kan men dat misschien nobel noemen, maar het kan ook gewoon diefstal zijn. Als mijn ene buurvrouw elke dag ’s morgens vroeg opstaat en werkt tot ’s avonds laat en zo een mooie cent verdient, en dan vaststelt dat de staat daar op duizend manieren meer dan de helft van afschuimt, onder meer om het als een vaste uitkering aan een andere buurman te geven die nog nooit in zijn hele leven een klap heeft uitgevoerd, dan zal zij het nobele daarvan niet meteen inzien, vrees ik. Herverdeling is voor haar een eufemisme voor ontvreemden, afnemen, diefstal dus. Zij zal zich dus afkeren van dat systeem en proberen om eraan te ontsnappen. Dat soort herverdeling is immers iets anders dan de solidariteit die voortkomt uit het feit dat wie meer verdient ook meer bijdraagt voor de gemeenschappelijke, publieke voorzieningen, zodat ook de ‘armen’ daarvan kunnen genieten, eventueel zelfs gratis.

Nu hoor je me niet zeggen dat we niet moeten zorgen voor de zwakkeren in de maatschappij, integendeel, we moeten juist goed voor hen zorgen, dat is inderdaad een nobel doel. Het is echter zeer de vraag of we er goed aan doen hen afhankelijk te maken van een staatsuitkering. Het zou wel eens kunnen dat zoiets verlammend werkt. Ik kan me ook niet inbeelden dat iemand zich daar echt goed bij voelt: leven uit de hand van iemand anders lijkt me niet erg hartverheffend.

Ik heb echter nog het meest last met de tussenpersonen, de socialistische partij en vakbond. Hun rol bestaat erin van de ‘rijken’ af te nemen en het weg te schenken aan de ‘armen’. Dat is een riante situatie, zeg nu zelf. Je wordt betaald om legaal en straffeloos sommige mensen te bestelen en dat geld aan anderen cadeau te geven, die je daarvoor natuurlijk zeer dankbaar zullen zijn. En bovendien kan je de hele zaak voorstellen als ‘nobel’. Een droom van een job, zou ik denken.

Akkoord, het is een karikatuur. Maar zoals alle karikaturen vertelt ze ook een waarheid. Het moet ons niet verwonderen dat mensen die geld verdienen niet staan te springen om dat meteen weer af te geven. Dat zal zeker zo zijn wanneer die mensen vaststellen dat zij geen enkele inspraak hebben in dat systeem: zij kunnen niet zelf bepalen of en hoeveel ze afgeven, noch wat er met dat geld gebeurt. Bovendien moeten zij ook de tussenpersonen betalen, de politici en de vakbonden. En ten slotte moeten zij met lede ogen toezien hoe de staat het geld vaak op een onverantwoorde manier verspilt door slecht beheer en onkunde. Geen enkele ondernemer zal zijn of haar bedrijf beheren zoals de staat met het belastingsgeld omgaat.

Ik ben het dus niet eens met socialisten die menen en verkondigen dat zij een morele voorsprong hebben op anderen, die een andere ideologie aanhangen. Het is al te gemakkelijk om met de politieke steun van een uitkeringsgerechtigd proletariaat een systeem van staatscliëntelisme in te stellen en in stand te houden. Het is ook verderfelijk, dat hebben we kunnen vaststellen in landen waar communistische en socialistische experimenten tot diepe armoede en genocidale dictatuur hebben geleid. Socialisme kan vernietigend zijn voor een land, dat is vandaag wel duidelijk. Er moet dus een alternatief zijn, dat mensen veeleer aanzet tot werken en ondernemen en hen zo bevrijdt van betutteling en aalmoezen.

Het komt altijd op hetzelfde neer. Als een te kleine groep van mensen bepaalt wat anderen moeten doen, gaat het hoe dan ook fout, wat verder ook het systeem of de ideologie is. De oplossing is dat men de mensen zelf laat of doet beslissen. Maar dan is het absoluut noodzakelijk dat men de mensen goed opleidt en transparant voorlicht, anders kunnen ze niet met kennis van zaken een gezond eigen oordeel vellen. Democratie begint dus in het gezin en op school.

Indoctrinatie werkt, zowel bij wie geïndoctrineerd wordt als bij wie indoctrineert. Geen van beide partijen is zich nog bewust van het feit dat er iets gebeurt dat niet goed is. En zo houdt men een onzalig en verknechtend systeem in stand, generatie na generatie. Ik pleit dus voor een radicale vernieuwing van het onderwijs: als bepaalde organisaties eigen onderwijs wensen in te richten, dan moeten ze dat doen op eigen kosten. De democratische staat betaalt alleen voor het democratisch gemeenschapsonderwijs. Dat is een normale toepassing van het principe van de scheiding van kerk en staat. De opvoeding van de jongeren is te belangrijk om die aan kerken over te laten die daartoe geen enkele legitimiteit of specifieke competentie hebben.

Vlaanderen is eeuwen lang verknecht door zowat iedereen en dat is nog altijd zo. Wij hebben ons nog altijd niet bevrijd uit de kluisters die ons binden, wij zijn nog geen vrije mensen. Wij gaan nog steeds gebukt onder het minderwaardigheidsgevoel dat men ons aangepraat en ingestampt heeft. Wij kunnen of durven nog altijd niet denken en handelen als vrije mensen, we zitten gevangen, zowel in onze eigen systemen als die van anderen. Binnenkort, bij de volgende verkiezingen, krijgen we een kans om een vuist te maken, de rug te rechten en te zeggen: genoeg! Wij zijn niemands knecht, niemand hoeft ons te zeggen wat we moeten denken en wat we mogen doen. Wij willen zelf onze beslissingen nemen, op een absoluut en transparant democratische manier. Wij willen eindelijk ons eigen lot in eigen handen nemen.

Laten we die kans niet missen, we hebben er al zo veel gemist.

In een huisgezin is alles gemeenschappelijk bezit; men maakt geen formeel onderscheid tussen wat van wie is, alles is van ‘ons’. Wel is het zo dat er vaak min of meer vaste (maar geen exclusieve) gebruikers zijn en dat de anderen die afspraken respecteren. Soms is dat vanzelfsprekend: kinderen blijven met hun handen af van de haagschaar en de kettingzaag tot ze oud genoeg zijn. Maar ook voor hen is het ‘onze’ haagschaar, onze auto enzovoort. Er is een uiterst belangrijk onderscheid tussen wat van het gezin is en wat niet, terwijl binnen het gezin alles van iedereen is die tot het gezin behoort.

Wat zo vanzelfsprekend gebeurt in het gezin, de familie, de buurt en de kennissenkring, is veel minder evident daarbuiten. Je gaat bij een wildvreemde niet aankloppen met de vraag of je even zijn grasmaaier mag lenen, vind je niet? Maar op onze beste momenten zijn we zelfs voor mensen die we niet echt kennen best vriendelijk. Ik heb wel eens iemand met autopech geholpen (naar beste vermogen) en ik heb dezelfde behulpzaamheid ook al mogen ervaren. Maar dat is iets anders dan het spontaan delen van wat men heeft. Dat blijft beperkt in omvang en straal.

Wij mensen leven in gemeenschap. Dat neemt allerlei vormen aan, maar niemand leeft alleen, no man is an island. Het zijn concentrische cirkels of venndiagrammen die aangeven met wie we delen, met wie we omgaan. Het gezin, de familie, de buurt, de kennissenkring, de collega’s van het werk, de vereniging.

Het wordt echter anders als het gaat om het dorp, de stad, de provincie, het gewest, het land, de organisatie van samenwerkende landen, het continent. En dat is vreemd, want wij delen vaak veel meer met de anderen in die grotere gemeenschappen dan zelfs in de kleinste. Ik heb het dan over de gemeenschappelijke voorzieningen. In onze moderne maatschappij zijn die overal aanwezig en worden ze massaal gebruikt, zoals de verkeersinfrastructuur, het openbaar vervoer, de culturele voorzieningen, het onderwijs en ga zo nog maar een hele tijd door. Wij gebruiken die voorzieningen met grote vanzelfsprekendheid, vaak zonder ervoor te betalen, of toch zeker niet de volledige kostprijs. Dat is nu net de bedoeling: wij geven een deel van ons geld af, we betalen mee voor de publieke diensten, die ons in staat stellen om veel beter te leven dan wanneer iedereen alleen voor zichzelf zou zorgen.

Het is niet moeilijk om in te zien dat zij dwalen. Het is immers niet zo dat er in de ongerepte natuur meer mogelijkheden zouden zijn, en meer vrije keuze dan in een sterk ontwikkelde beschaving zoals de onze, integendeel. Waarom zouden we anders die beschaving tot stand gebracht hebben? En waarom wil iedereen erbij horen? Niemand wenst echt in de wildernis te wonen, dat is duidelijk. Enkel in een beschaving komen we echt aan onze trekken.

Toch mogen we dat ongenoegen en die frustratie niet zomaar van de hand wijzen, want ze hebben een oorzaak en een reden.

Mensen bundelen hun krachten en hun middelen om publieke voorzieningen uit te bouwen die voor iedereen het leven beter maken en iedereen meer kansen bieden. Maar daarvoor moeten goede afspraken gemaakt worden. Enerzijds moet men het eens worden over hoe men het geld inzamelt voor die gemeenschappelijke projecten. Belastingen zijn voor niemand een pretje, terwijl het toch gaat om zaken die je uiteindelijk ten goede komen, en die je anders onmogelijk zou kunnen realiseren. Iemand, de politiek dus, moet vastleggen hoeveel er nodig is en hoeveel iedereen moet betalen. En anderzijds moet iemand, de politiek dus, bepalen waaraan het geld besteed wordt. Dat zijn meteen ook de twee bronnen van ongenoegen en frustratie.

Iedereen is het erover eens dat er belastingen moeten geheven worden, maar niemand betaalt ze graag, rechtstreeks of onrechtstreeks. Ik persoonlijk heb me nooit druk gemaakt over het verschil tussen mijn bruto- en nettoloon. Elke maand kreeg ik een ingewikkeld document toegestuurd, waarop een relatief indrukwekkend bedrag prijkte dat vervolgens in forse stappen gereduceerd werd tot ongeveer de helft. De rest? Belastingen allerhande. Aangezien ik er niet kon aan ontsnappen, liet het me ongeveer compleet koud hoeveel het was en waar het naartoe ging. Maar dat is fout, want daardoor onttrok ik mij aan mijn burgerlijke verantwoordelijkheid.

Iedereen kan wel degelijk mee uitmaken hoeveel belastingen er geheven worden en hoe de staatsmiddelen aangewend worden, met name door te stemmen voor de ene of de andere politieke partij, die in hun partijprogramma daarover hun standpunt vastgelegd hebben. Er zijn partijen die menen dat de staatsfinanciën beperkt moeten blijven en dat men zoveel mogelijk moet overlaten aan het privé initiatief. Dan betalen we met zijn allen minder belastingen, maar dan betalen we wel meer voor het gebruik dat we maken van allerlei voorzieningen. Partijen met een andere ideologie vinden dan weer dat we zoals in een gezin alles in gemeenschap moeten bezitten, dat we dus met zijn allen voor alles betalen, zodat vervolgens alles gratis is voor iedereen.

Dat zijn de extremen. Maar je hoort de liberalen al zeggen: ja maar, als het gebruik voor iedereen gratis is, dan zijn het de hardwerkende burgers, die het meest geld verdienen en ook het meest belastingen betalen, die voor alles opdraaien, terwijl we op die manier een kaste van profiteurs creëren die zo weinig mogelijk werken en leven van de staatsvoorzieningen. En de socialisten repliceren: als private burgers de economie helemaal in handen hebben, verrijken zij zich ongehinderd ten koste van wie minder begaafd is, minder gezond, arm, ziek of oud; zij krijgen zo beschikking over veel meer geld dan ze nodig hebben en leiden een luxe leventje, terwijl er geen publieke voorzieningen zijn voor de anderen en de privé voorzieningen onbetaalbaar zijn voor hen.

Er zijn maar weinig mensen die pleiten voor een radicaal liberalisme. Iedereen lijkt te aanvaarden dat men geen samenleving kan uitbouwen zonder enige staatstussenkomst. Dat is de basis van wat we de democratie noemen: elke burger, hoe onvermogend ook, heeft het recht zijn stem uit te brengen en zo mee te bepalen hoeveel belastingen de staat mag ophalen en wat ermee gebeurt. Ook de (democratische) ondernemers gaan daarmee akkoord en betalen dus belastingen. Sommigen vinden dat ze er niet genoeg betalen en dat de eenvoudige burger er teveel betaalt, maar de ondernemers beweren natuurlijk het tegenovergestelde.

Vreemd genoeg zijn er wel nog altijd mensen die beweren dat men een samenleving kan hebben waarin de staat almachtig is. Zij noemen dat het toppunt van de democratie, want alle beslissingen worden dan genomen door (de verkozen vertegenwoordigers van) het volk. Niemand kan zich dan onbehoorlijk verrijken, de koek wordt eerlijk verdeeld onder alle burgers.

Dat klinkt goed, en het heeft heel wat mensen ertoe verleid om dit als de beste optie te zien, de meest menselijke ideologie. Het is wat men gewoonlijk aanduid met ‘links’. Maar links heeft een geschiedenis, en die is niet erg fraai. Wanneer in een staat een groep mensen legaal alle macht in handen heeft, bestaat namelijk het gevaar dat zij die macht niet optimaal gebruiken. Niemand is onfeilbaar of heilig, en waarom zouden net die politici het zijn en andere mensen niet? De kans is reëel, dat hebben we herhaaldelijk kunnen vaststellen, helaas, dat zij die macht gaan misbruiken om hun ideeën door te drukken, ook als dat domme ideeën zijn of zelfs pure waanzin. Komt daarbij dat ook persoonlijke verrijking bijna onvermijdelijk is, evenals grootheidswaanzin, paranoia en machtsmisbruik op grote schaal. Zowel het communisme als allerlei vormen van staatssocialisme hebben dat uitvoerig laten zien, met vele tientallen miljoenen doden tot gevolg en grote armoede en ellende voor alle burgers.

De oorzaak van de ellende met die beide tegenstrijdige radicale ideologieën ligt niet alleen in het feit dat ze zo radicaal zijn, maar vooral in het democratisch deficit dat ze vertonen. In beide gevallen is de macht immers in handen van een zeer beperkte groep van mensen. En in beide gevallen zijn ze helemaal niet democratisch verkozen: ook in een zogenaamd socialistisch systeem is het de nomenklatoera die alles beslist, ook wie aan de macht mag deelnemen.

Dat geeft gelukkig ook meteen aan waar we de oplossing van het probleem moeten zoeken, namelijk in een verbetering van het democratisch gehalte van de samenleving en van de politieke organisatie.

Vooreerst moeten er verscheidene politieke partijen zijn, en dus zeker geen eenheidspartij. Maar ook een tweepartijensysteem lijkt niet goed te werken. Men voelt aan dat er meerdere ideologieën mogelijk zijn, dat de ideeën niet in een zwart-wit formaat voorkomen, maar in een veelkleurig palet. Anderzijds is een veelheid van partijen even weinig werkbaar, enerzijds omdat het dan moeilijk is om tot een samenhangende politiek te komen, maar vooral omdat vaak een onbeduidende partij een groot gewicht in de schaal kan werpen als ze op de wip zit, zoals dat heet, en de balans naar één groep kan doen overslaan. Een voldoende groot aantal niet te kleine partijen lijkt dus de beste oplossing. Dat kan men het best bereiken door het instellen van een vrij hoge kiesdrempel: een partij die bijvoorbeeld minder dan vijf (of meer…) procent van de stemmen haalt, krijgt geen vertegenwoordigers in het parlement.

Men moet er dus voor zorgen dat er steeds voldoende mensen actief betrokken worden bij het beleid. En dat gebeurt niet alleen doordat wij met zijn allen om de vier of vijf jaar mogen gaan stemmen! Dat is een elementaire vereiste, natuurlijk, maar ook binnen de partijen en binnen de staatsinstellingen moet er een echte democratie heersen, en daar wil het wel eens verkeerd gaan. Enkel partijleden zijn stemgerechtigd over het partijprogramma, maar het aantal partijleden is heel beperkt, slechts een fractie van de kiezers die voor een partij stemmen. Dat is niet goed, natuurlijk.

Binnen de partijen zijn het niet zelden de traditionele ‘partijbonzen’ en de oude ‘krokodillen’ die de dienst uitmaken. Vaak komen ze uit families die al generaties lang de plak zwaaien in een stad of regio of binnen een partij; soms zijn het mensen die hun persoonlijke ambities en hun onkunde handig verbergen achter een aantrekkelijk uiterlijk en uitstekende marketing. Het zou een grote democratische stap vooruit zijn, mocht men verbieden dat kinderen van politici hun ouders rechtstreeks opvolgen. Daarnaast is het quasi noodzakelijk dat men de duur van elk politiek mandaat beperkt in de tijd, bij voorkeur tot één enkele ambtstermijn, gevolgd door een periode van ten minste twee ambtstermijnen alvorens men opnieuw aan de beurt komt, en tot een redelijke leeftijdsgrens, die de pensioengerechtigde leeftijd niet overschrijdt. Dat zou er in belangrijke mate toe bijdragen dat niemand jarenlang blijft meedraaien, steeds zijn eigen ideeën propagerend en zodoende verhinderend dat andere ideeën een kans krijgen. Zelfs als iemand het goed doet, wil dat nog niet zeggen dat er niet iemand anders is die het even goed zou doen, of, wie weet, zelfs beter.

Dat is de dubbele basis van de particratie die onze moderne maatschappij teistert en die een regelrechte aanslag is op de democratie, net zo goed als andere dictatoriale systemen, omdat ook in een particratie de macht bij een al te kleine groep van mensen berust, die daarvoor geen enkel mandaat hebben.

Het is enkel door met heel veel mensen over heel veel zaken na te denken en samen te werken, dat we tot een beter inzicht in de werkelijkheid komen en een betere samenleving. Dat is zo op alle gebieden, maar dat dit ook voor de politiek geldt, dat zien we vaak over het hoofd. Daar hebben we de neiging om onnadenkend een ‘leider’ achterna te lopen of onrealistische populistische propaganda te geloven.

Het socialisme is als ideologie op zich dus misschien wel aantrekkelijk, maar het is geen garantie voor goed bestuur. Vandaar dat men veeleer spreekt van een sociaal-democratie als de optimale staatsvorm. Dat moet dan een staatsinrichting zijn die waarachtig democratisch is, met een sterk doorgedreven actieve deelname van zoveel mogelijk burgers in alle regionen van de maatschappij, en die daarenboven gericht is op een maximale verdeling van de middelen over de hele bevolking. Dat laatste hoeft echter niet noodzakelijk te gebeuren door alle macht en alle initiatief aan de staat toe te kennen, omdat men zo inderdaad onvermijdelijk perverse gevolgen creëert van zelfs de best bedoelde maatregelen.

Het zal dus allicht een gemengde economie moeten zijn, waarin het actieve ondernemerschap ruime kansen krijgt, maar waarin de verdeling van de rijkdom binnen humane grenzen gehouden wordt. In een dergelijk systeem zijn obsceen hoge salarissen en bonussen aan individuen als ondermaatse lonen voor de laagste functies uit den boze, terwijl elementaire ondersteuning van waarlijk zorgbehoevende medeburgers vanzelfsprekend zou moeten zijn.