Letizia Bataglia legt vast

In een herhaling van de VPRO-Dokwerk-aflevering — De vrouw met de camera: Letizia Battaglia, die op zaterdag 24 april door het digitale televisiekanaal Holland Doc 24 zal worden uitgezonden — kunnen de kijkers kennismaken met de vrouw die de benaming fotografe van de dood ten deel gevallen is. Jarenlang heeft zij in en om de stad Palermo de strijd aangebonden met de maffia. Dat deed zij onder meer door alle slachtoffers te fotograferen, en — als zij daartoe op enigerlei wijze de mogelijkheid zag — tevens de daders.
Die foto's van Letizia Battaglia (geb. 1935) hebben internationaal veel aandacht getrokken en zijn diverse malen bekroond. Daarnaast heeft deze moedige vrouw gewerkt als uitgeefster, en onder het bestuur van Leoluca Orlando (geb. 1947) [1] was ze wethouder voor levenskwaliteit. Vervolgens was ze werkzaam als afgevaardigde voor de anti-maffia partij La Rete in het parlement van Sicilië.

Petra Reski's Maffiaboek

In het inmiddels bekende, want veel stof opgewaaid hebbende, Maffia-boek van de van oorsprong Duitse journaliste Petra Reski vervult Letizia Battaglia eveneens een rol.
Dat boek: Mafia, met de ondertitel Von Paten, Pizzerien und falschen Priestern, is tot stand gekomen als één der gevolgen van het feit dat Petra reski helemaal in de ban geraakt was van het boek De Peetvader [2] van Mario Puzo (1920-1999). Daarom stapte ze na haar eindexamen in een roestige Renault  4, en reed ze van het Duitse Kamen naar Corleone in Zuid-Italië. Eenmaal daar aangekomen, heeft het thema maffia haar niet meer losgelaten.
Petra Reski is erin geslaagd met afvallige maffiosi te spreke, zij het onder politiebescherming. Ook was ze te gast op het huwelijksfeest van de meest scabreuze maffia-advocaat, en had ze contact met maffia-vrouwen, die helemaal niet zo onschuldig waren als het wel eens leek. Ze kon vaststellen dat en enkele maffiabaas liefdespoëzie schreef en dat er priesters waren die de schuilplaats van gevluchte maffiosi bezochten om de heren de biecht af te nemen.
In dat boek worden we niet alleen geconfronteerd met de neerslag in woorden van de ontmoetingen die de schrijfster met al die protagonisten en randfiguren heeft gehad, en met maffia-jagers die hun sporen nalopen; ook zijn we leesgetuigen van de banden welke de auteur heeft ontdenkt en die dat misdaadsyndicaat onderhoudt met gelijkgestemden in Duitsland. 

De relatief recente moorden die in Duisburg werden gepleegd, tonen aan dat die extreem malafide organisatie zijn voelhoorns tot ver buiten het eigen land en de VS heeft uitgestrekt, evenals andere, al dan niet figuurlijke lichaamsdelen.
__________

Petra Reski: Mafia — Von Paten, Pizzerien und falschen Priestern. 336 pag., gebonden met stofomslag. Droemer Verlag München 2008. ISBN 978-3-426-27466-8

__________

[1] Leoluca Orlando is een man die de maffia openlijk bestrijdt en daarom altijd is omgeven door lijfwachten. Dat was zelfs in een Duitse televisiestudio het geval toen hij in de Talshow 3nach9 van Radio Bremen, alweer jaren geleden, een interview gaf aan Giovanni di Lorenzo.

Orlando was van 1985-1990 burgemeester van Palermo, en van 1993 tot 2000 nogmaals.

[2] Petra Reski las van De Peetvader vanzelfsprekend de Duitse vertaling, Der Pate. Interessant is het om te weten dat Mario Puzo, gevraagd naar de oorsprong van zijn enorme kennis omtrent de Siciliaanse Maffia, zei bij het schrijven meer de familie Kennedy voor ogen te hebben gehad.

Italiaans-Amerikaanse schrijfster van misdaadverhalen Donna Leon zegt dat ze alles wat ze over de Maffia weet, aan Petra Reski te danken heeft.

____________

Afbeeldingen

1. Letizia Battaglia, hier samen met Franco Zecchin in Mondello, 1987.

2. Petra Reski. (Foto © Paul Schirnhofer.)

In een radio-bijdrage van zo'n drie kwartier zal Susan Rutherford zich verdiepen in de geschiedenis van het fenomeen opera in Engeland, maar dan specifiek waar dit zich buiten Londen voordeed. De periode die zij onderzoekt, loopt tot aan de teloorgang van de prominente zangeres Maria Malibran (1808-1836), die zich — onder meer — uiterst verdienstelijk heeft gemaakt voor het onderdeel muziektheater in de historie van het Britse cultuurleven.
In de loop van het verhaal dat Susan Rutherford vertelt, wordt de luisteraar tevens geconfronteerd met reisorganisaties die in eigen stroomtreinen door het land trokken.
Vandaar de titel van het programma When the opera comes to town. Als dat in provinciesteden gebeurde, kwamen de mensen van alle rangen en standen in groten getale luisteren.
Het programma valt te beluisteren op zaterdag 24 april via BBC Radio 3, tussen 13:15 uur en 14:00 uur.

Canvas-documentaire

Op woensdag 21 april wordt er opnieuw op twee Europese televisiezenders een programma uitgezonden over seksueel misbruik van kinderen, echter niet alleen maar binnen de context waarmee we de laatste maanden in en om ons land zo intensief worden geconfronteerd doordat deze gevallen — evenals die van andersoortige mishandeling — in het middelpunt van de belangstelling hebben gestaan.
De multiraciale vrouwenorganisatie Bobbi Bear in het Zuid-Afrikaanse Dunbar is ten strijde getrokken tegen het seksueel misbruik van kinderen. De methode die men daarvoor gebruikt, bestaat in het gebruik van teddybeertjes die ertoe moeten dienen dat de kinderen aan de hand van die — zeer tot de verbeelding sprekende — speelgoeddieren vertellen wat er met hen is gebeurd.
De film met de titel Rough aunties wordt gepresenteerd door het tweede Nederlandstalige Belgische televisienet Canvas, in de avonduren tussen 23:20 uur en 01:05 in de nacht op donderdag 22 april.

ARD-reportage

Ongeveer een maand geleden werd in het politieke discussieprogramma Hart aber fair van het eerste Duitse televisienet ARD/Das Erste aandacht besteed aan het seksueel misbruik van kinderen door met name katholieke geestelijken in (vooral) de Duitse Bondsrepubliek en Oostenrijk. Gespreksleider toen was Frank Plasberg, die met tal van uiteenlopende programma's op de Duitse buis present is. De discussie leek zich toe te spitsen op het celibaat, en dat leidde er weer toe dat het slachtoffer van eertijds onder de deelnemers dreigde de discussie te verlaten.

Diezelfde journalist presenteert op diezelfde zender — tussen 23:30 uur en 00:15 uur — een reportage over seksueel misbruik van kinderen door geestelijken, onder de titel Sündenfall Missbrauch — Kirche in der Krise.
__________

Zie ook onze bijdrage van maandag 19 april op deze site.

__________

Afbeelding: TV-moderator Frank Plasberg.

Een tweeluik herhaald
Op woensdag 21 april zendt het digitale kanaal Geschiedenis 24 twee afleveringen achter elkaar uit van het VPRO/NPS-programma Andere tijden uit onder de titel Pim en zijn volk. Voor wie de dagen van het opvallende optreden van deze gefrustreerde man uit de zijlijn in die context heeft meegemaakt, zal direct begrijpen dat die titel een dubbele bodem heeft. 

In het eerste deel van dit tweeluik wordt aandacht besteed aan de manier waarop Pim Fortuyn (1948-2002) een uiterlijke metamorfose liet plaatshebben: hij veranderde van een tamelijk onbekende academicus die zich onderscheidde door enorm af te geven op het bestaande bestel, dat hij kennelijk niet echt goed had bestudeerd. Als hij dat wel had gedaan, zou blijken dat hij veel van dat alles zelf ook zo zou willen doen. Maar zijn markante optreden was er dan ook vooral op gericht om zelf niet alleen in de schijnwerpers te komen, al was — een niet zelden pijnlijke — ijdelheid hem niet vreemd. In dat opzicht deugde hij wel voor het vak van politicus. Allengs wist hij de aandacht zo op zich te vestigen dat hij uit de reacties meende te kunnen — of wellicht zelfs moeten — opmaken dat hij de (toen) eerstvolgende minister-president van ons land zou worden. Een parallel met onze hedendaagse criticaster jegens het politieke bedrijf — die er zelf vast en zeker een nog grotere chaos en ellende van zou maken — valt niet te missen, zeker als je beseft dat die in het verre buitenland al heeft aangekondigd de huidige nieuwe premier te worden. Maar dat zal evenmin werkelijkheid worden gerealiseerd als dat voor Fortuyn was weggelegd.
Die eerste aflevering wordt uitgezonden tussen 21:43 en 22:09 uur.

Grote aantrekkingskracht

Het soort populist dat Fortuyn uitbeeldde, mag er altijd wel op rekenen voor vele mensen — van allerlei slag — aantrekkelijk te zijn: niet alleen om een 'tegenstem' op uit te brengen, maar tevens in de, al dan niet terechte, overtuiging dat er bij voldoende stemmen vóór zo'n volksmenner wel ruimte zou zijn voor grote veranderingen, die dan tevens verbeteringen zouden blijken te zijn, doch net als in de eerste jaren van deze eeuw hoeft men daarop ook nu niet meer dan vage hoop te koesteren.
In de tweede aflvering van Andere tijden, die tussen 22:09 uur en 22:37 uur zal worden voorgesteld, komen mensen aan het woord die in Pim Fortuyn de nieuwe leider zagen, die ook werkelijk in staat zou blijken Nederland te veranderen.

Maarten van Rossem over populisme nu
In zijn onlangs verschenen boek Waarom is de burger boos analyseert historicus Maarten van Rossem het in ons land is gekomen tot het wijd verbreide fenomeen boze burger. En het zou dan ook niemand mogen verbazen als diegene verneemt dat een groot deel van dat boek is gewijd aan opkomst, optreden en ondergang van de Nederlands politicus genaamd Pim Fortuyn. Als men dat boek heeft gelezen, is er niets meer onduidelijk over de oorzaken en achtergronden van dat hedendaagse populisme dat de politieke verhoudingen in Den Haag zo intens verziekt. En derhalve komen ook figuren als Wilders en Verdonk op enkele bladzijden van Van Rossems boek voor, maar heeft de schrijver het met nadruk over Fortuyn omdat met zijn verschijnen op het politieke toneel van ons land de snelle wending van een groot deel van onze burgerij naar een niet gering obscurantisme van diens kongsi een feit is geworden en  alleen als gevolg daarvan een persoon als de oogkleppenhouder die Wilders ons voorspeelt de kans heeft gekregen zoveel aandacht voor zichzelf te genereren.

Uitdaging voor de gevestigde orde en dito partijen

Vanzelfsprekend is er op veel plaatsen in de wereld een bepaalde voedingsbodem aanwezig voor extremen in maatschappij en politiek. Dat die vruchtbare grond in Nederland zich zo snel zou weten uit te breiden na het beschamende einde van de politieke stroming LPF (Lijst Pim Fortuyn) is bepaald geen teken van een kleurrijk politiek spectrum in onze residentie met de beide kamers van het parlement; sterker nog: het is een bewijs van geestelijke armoe. In die instituten, maar voornamelijk in de Tweede Kamer, zijn figuren als Verdonk en Wilders ertoe gekomen hun dwaasheden ten beste te geven en hun verachting jegens cultuur en kunsten breed uit te meten.
Daarvan worden, net als in de gedeelten over Pim Fortuyn, duidelijke woorden gesproken in het boek van Maarten van Rossem, dat alleen al daardoor voldoende aanleiding biedt om het u in volle overtuiging u aan het hart te leggen in dit boek te lezen over de huidige, nadrukkelijk éénentwintigste eeuwse verschijningsvormen van deze kwalijke ontwikkelingen binnen de huidige Nederlandse politiek. En u zult er een completer beeld van de mens en politicus Pim Fortuyn aan overhouden.

__________
Maarten van Rossem: Waarom is de burger boos — over hedendaags populisme.  126 pag., paperback, Amsterdam, februari 2010. Nieuw Amsterdam Uitgevers. ISBN 978-90-468 0705 7.

Maffiapraktijken

Het Nederlandse digitale televisiekanaal Holland Doc 24 biedt op maandag 19 april een documentaire over een ernstige vorm van misbruik met grote gevolgen, zij het een andere abjecte verschijningsvorm van misbruik dan op datzelfde tijdstip — in ieder geval gedurende de eerste drie kwartier van deze film — op het eerste Duitse televisienet in het centrum van de belangstelling staat: misbruik van kinderen.
Op dat digitale kanaal wordt, in de documentaire Videocracy, een dwarsdoorsnede getoond van de thans in Italië heersende videocratie. De documentaire van Erik Gandini is als Zwees-Deens-Brits-Finse coproductie tot stand gekomen.

In het middelpunt: een razende Roeland

Centraal thema van de film is Italië's minister-president Silvio Berlusconi (geboren 1936), een der meest kwalijke regeringsleiders van het na-oorlogse Europa. Dit gedrocht zet zowel de media alsook de politiek volkomen naar zijn hand.
In zijn jonge jaren heeft hij, om geld te verdienen opgetreden als muzikant en gewerkt als kelner op een schip. Alsof dat niet al erg genoeg was. . . . .
De regisseur richt zich vooral op het schemergebied tussen de realiteit die de televisie ons voortovert aan de ene kant en, anderzijds, de wereld die zich daaraan — helaas voortdurend — blijft spiegelen.
De rolprent heeft een duur van zo'n vijfentachtig minuten, en wordt aan de kijkers voorgesteld tussen 21:00 uur en 22:25 uur.

Afbeelding: Berlusconi tijdens een bezoek aan Japan. De lach verbergt veel kwalijks.

Op maandag 19 april presenteert het eerste Duitse publieke televisienet ARD/Das Erste een reportage getiteld Sexobject Kind. Daarin wordt ingegaan op het misbruik van kinderen, ongetwijfeld mede ingegeven door de explosieve stijging van het aantal mensen dat naar buiten komt met zwaarwegende klachten jegens ouderen die hun positie hebben misbruikt ten einde zich te doen gelden voor het bevredigen van machtswellust dan wel heel directe seksuele wellust. De meesten van hen doen dat pas decennia na het gebeuren, en worden daarbij wellicht enigszins aangemoedigd door het feit dat er nu zoveel jongeren van anno toen blijken te zijn misbruikt, die eindelijk met het lijden van toen — dat soms sluimerend, soms op andere wijze, is blijven doorgaan tot en met deze dag.
Ook komt de vraag aan de orde waarom pedofielen — verkeerde term: het gaat over pedoseksuelen, en dat is een categorie van een geheel andere orde — door de rechter zo dikwijls geen therapie hebben opgelegd gekregen, want de ervaring heeft getoond dat recidivisme heel vaak voorkomt.
De uitzending van deze reportage zal tussen 21:00 uur en 21:45 uur worden gerealiseerd.

Bij het scheiden van de beelden- en geluidenmarkt van woensdag 14 op donderdag 15 april zendt het tweede Nederlandstalige Belgische televisienet Canvas, tussen 23:20 en 00:10 uur, een BBC-documentaire uit die werd gerealiseerd in 2009. Deze film gaat over Charlie Russell and Izzy Charman, twee jonge filmers die zich ten doel hebben gesteld de laatste nazi-oorlogsmisdadigers op te sporen, welke nog steeds voortvluchtig zijn. Zij willen de nog steeds verborgen geschiedenis van die extreme criminelen openbaar maken.
Het zal een langdurige en inspannende zoektocht worden, niet in de laatste plaats doordat er maar heel weinig meer in leven zullen zijn, althans relatief gezien: ieder is er immers één teveel.
Toch zijn de twee doorzetters erin geslaagd enkele van die figuren op te sporen en hen zelfs voor de camera te krijgen. De een beweert zich niet aan de gegeven bevelen te hebben kunnen onttrekken zonder zelf in levensgevaar te geraken, een andere hoogbejaarde beweert dat hij zich van alle gebeurtenissen niets meer te kunnen herinneren: met zijn 94 jaar is hij te oud en te zwak; uitgeleverd, door Oostenrijk aan Kroatië, wordt hij niet. Dan komen ze terecht bij iemand die eind verleden jaar eindelijk is veroordeeld: levenslang heeft hij gekregen. 
Ook komen ze in contact met een extreem gestoorde vrouw, genaamd Ursula Overbeck, die een hoge functie bij de Hitlerjugend heeft bekleed, en tot de groep van de ewig gestrigen behoort: zij ontkent de Holocaust en is tot op de dag van de confrontatie een fervent aanhanger van de nazi-ideologie.
Al die opgespoorden spreken met de twee jonge filmers over schuld en boete, over de tijd die snel over alle gebeurtenissen heen vliedt en ten slotte over het feit dat de geschiedenis altijd wordt geschreven door de overwinnaars.

Na de dominees

In 1969 hebben Hans Keller en Roelof Kiers voor de VPRO een documentair getint programma gemaakt over het fenomeen Pornografie in Nederland.

Twee jaar nadat de dominees de zendgemachtide VPRO definitief de rug hadden toegekeerd, is de film uitgekomen. Daarmee is dit programma een symbool geworden voor de verander(en)de VPRO. Tussen de vier letters stonden geen puntjes meer en was het epitheton vrijzinnig protestant verleden tijd. Veel van de oudere leden bleken moeilijkheden te hebben met het naakt dat vanaf da moment op de buis verscheen, en die als gevolg daarvan hun lidmaatschap hebben opgezegd. Daar stond echter tegenover dat de zender een grote(re) aantrekkingskracht ging uitoefenen op de wat progressievere groeperingen binnen het maatschappelijke gebeuren in Nederland.
De film wordt uitgezonden door het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24, op woensdag 14 april tussen 22:09 uur en 23:00 uur. Voor eventuele herhalingen in de nachtelijke uren en overdag kunt u informatie inwinnen op de website van de zender, dan wel via gids.vpro.nl

De Bossche variant

Deze week herhaalt het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24 de driedelige serie documentaires onder de titel Erotische panorama's. Die stamt uit 1988 en werd gerealiseerd door Emile Fallaux. Het thema van de drie afleveringen is de (toen) veranderende seksuele moraal in Nederland. Hoewel dat in de jaren tachtig niet voor het eerst geschiedde — want wij van Cultuurtempel herinneren ons de snel veranderende moraal aangaande erotiek en seksualiteit in de jaren zestig van de vorige eeuw nog heel goed.

De eerste aflevering —de Bossche variant — wordt uitgezonden op dinsdag 13 april, tussen 23:05 uur en middernacht. Daarin besteedt Emile Fallaux aandacht aan de eerste (meer openlijke) verkoop  van condooms en tevens andere acties van de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming (NVSH).

Het tijdschrift Sekstant van die instelling telde in die jaren een heel behoorlijk aantal lezers.

Familie De Witt

De tweede aflevering wordt aan de kijkers van Geschiedenis 24 voorgesteld op woensdag 14 april, tussen 20:29 uur en 21:28 uur. In die episode komen Erotische lotgevallen van de familie De Witt aan de orde.

Erotische panorama's
Aflevering drie — op donderdag 15 april, te zien tussen 20:38 uur en 21:28 uur — is getiteld
Het erotisch panorama. Hierin wordt aandacht besteed aan een groep mensen die reeds in de

jaren zestig van de vorige eeuw betrokken is geweest bij diverse activiteiten van voornoemde NVSH.

Vijf onderdelen 
Op maandag 12 april is het vijfenzestig jaar geleden dat het Kamp Westerbork door Canadese militairen werd bevrijd. Dit feit wordt herdacht door middel van een bijeenkomst op het terrein van die Drentse plaats en met een reeks herhalingen van televisie-documentaires.
De bijeenkomst te Westerbork wordt rechtstreeks uitgezonden door de NOS via Nederland 1, tussen 12:45 uur en 15:00 uur.

Het avondprogramma van het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24 staat eveneens geheel in het teken van toestanden en gebeurtenissen in en om Kamp Wsterbork gedurende de bezettingsjaren.

Settela

De avond opent om 20:35 uur met de documentaire uit 1994, Settela, gezicht van het verleden, van Cherry Duyns. Het is een zoektocht naar de identiteit van het meisje met het hoofddoekje dat te zien is in de Westerbork-film van Rudolf Breslauer. Ze kijkt uit een treinwagon en is in die vorm een bekend beeld geworden en gebleven, waarmee ze tot symbool van de jodenvervolging is geworden. Het onderzoek heeft uitgewezen dat het de toen negenjarige Settela Steinbach is, een zigeunermeisje dat haar dood tegemoet ging. In Auschwitz werd ze vergast.

Deze documentaire is nogmaals te zien op Geschiedenis 24 in de nacht van donderdag 15 op vrijdag 16 april, vanaf 00:35 uur. 

Om 21:30 uur volgt de documentaire Westerbork girl. Deze film van Steffie van den Oord is relatief recent: uit 2007, en gaat over de toen 83-jarige Joodse Hannelore Eisinger-Cahn. Zij werd door haar grote liefde, de Joodse acteur en verzetsman Rob de Vries uit Westerbork bevrijd, maar toch keerde ze een week later vrijwillig terug. De film is een aflevering van het VPRO-programma Holland Doc.

Oprichting Kamp Westerbork

Catherine keyl maakte in 1989 een documentaire over het vijftig jaar eerder gerealiseerde oprichting van 'Westerbork', dat als op Nederlandse bodem gevestigd concentratiekamp voor alle op transport gestelden als voorportaal van de hel heeft gediend. Deze film begint om 22:19 uur. Deze AVRO-documentaire is getiteld De trompet en het spiegeltje.

Kerst in Westerbork

In een aflevering van de historische reeks Andere tijden van VPRO-NPS vertelt de voormalige gevangene van kamp Westerbork, Louis de Wijze, over zijn herinneringen aan een groot feest ter gelegenheid van kerstmis dat commandant Gemmeker voor hoge SS'ers had georganiseerd. De aflevering draagt de titel Kerst in Westerbork, een vlag die de lading weliswaar dekt, maar niet voor iedereen op dezelfde manier. Deze film wordt vertoond tissen 22:53 uur en 23:27 uur. 

Transporten naar het oosten

Elke dinsdag ging er vanuit het kamp te Westerbork een transport naar Auschwitz, en nadat dit enige tijd gaande was, circuleerden hierover weliswaar vage berichten, ook in het westen des lands, maar menigeen wilde of kon het eevoudig niet geloven dat er sprake was van een transport naar de meest barre omstandigheden die een mens zich (soms zelfs niet ees) zou kunnen voorstellen, en in de meeste gevallen naar de beëindiging van het leven. Almar Tjepkema en Jaap Walvis hebben in 1983 voor de NOS een documentaire gedraaid over het dagelijks leven in 'de Joodse hoofstasd van Nederland'.
Deze, inmiddels alweer goed een kwart eeuw oude, documentaire wordt vertoond tussen 23:27 uur en middernacht, ter afsluiting van het avondprogramma van Geschiedenis 24.

In 1970 heeft de Franse regisseur Jacques Demy (1931-1990) één van de minder bekende Sprookjes van Moeder de Gans' uit 1697 van Charles Perrault (1628-1703) verfilmd: Peau d'âne (Ezelsvel). Net als in zijn eerdere film Les parapluies de Cherbourg (1964) is Jacques Demy erin gslagd Catherine Deneuve [1] voor een belangrijke rol te engageren. Naast haar komen we andere vooraanstaande grootheden uit de Franse cinema van die dagen tegen: Jean Marais (1913-1998) en Jacques Perrin (geb. 1941). Van dit sprookje heeft de regisseur, net als van Les parapluies de Cherbourg een musicalfilm gemaakt. Binnen de nouvelle vague is Demy verantwoordelijk voor diverse rolprenten vol fantasie en aangename drukte.

In het Blauwe Koninkrijk sterft de uitzonderlijk knappe koningin, waarna haar weduwnaar — de koning, gespeeld door Jean Marais — de gelofte aflegt dat hij nimmer zal trouwen met iemand die minder knap is dan wijlen de koningin. Dat betekent praktisch dat alleen zijn dochter in aanmerking zou komen.
Deze rolprent wordt op zondag 11 april in de middag uitgezonden tussen 14:05 uur en 15;30 uur door het eerste Nederlandstalige Belgische televisienet Eén.

__________

[1] Geïnteresseerden in de fenomenale Catherine Deneuve worden hier en nu geadviseerd te kijken naar de thema-avond over deze actrice. Te zien op Arte-televisie, eveneens op  zondag 11 april vanaf 20:14 uur tot 23:40 uur.
__________

Foto: Regisseur Jacques Demy.

In het BBC Radio 3-programma The early music show wordt in twee afleveringen ingegaan op de geboorte en het vroege bestaan van het verschijnsel opera. Op zaterdag 10 april en zondag 11 april wordt in het genoemde programma — beide keren tussen 14:00 uur en 15:00 uur — de beginperiode van het muziekdrama in Italië nader belicht door de Britse sopraan en barokspecialiste Catherine Bott.
In de documentaire The birth of opera draagt de eerste aflevering de titel Why Venice? Daarin gaat de presentatrice in op het ontstaan van het muziekdrama in de steden Florence en Rome, en de latere verplaatsing daarvan naar Venetië.
In de tweede aflevering, op zondagmiddag — met de titel The Accademia degli incogniti —, onderzoekt dezelfde presentatrice het succes dat de opera in Venetië ten deel viel, alsmede de enorme invloed die de genoemde Accademia daarbij heeft gehad.

Nedelands-Belgische coproductie
In 2004 heeft regisseur Gidi van Liempd een Belgisch-Nederlandse coproductie Erik of het klein insectenboek — het meest herdrukte boek, uit 1940, van Godfried Bomans (1913-1971) — gerealiseerd. Daarin spelen onder meer Jassper Oldenhof, Lenette van Dongen en Yale Sackman.

Het is een vrije bewerking geworden van het verhaal over Erik. In de film raakt hij zeer in zichzelf gekeerd als gevolg van het overlijden van zijn vader.
Op de avond voorafgaande aan een spreekbeurt — over insecten — waar rik als een berg tegenop ziet, 'verdwijnt' de jongen in een parallelle wereld waarin de insecten zich gedragen alsof zij mensen zijn. Daar leert Erik dat en hoe hij voor zichzelf in de bres moet staan.
In deze rolprent wordt het rouwprces uitgebeeld dat een tiener doormaakt als gevolg van het heengaan van zijn vader. In Bomans' boek daarentegen leeft de vader en ligt het accent op het typeren van het verschijnsel mens. Erik — een boek dat lang als onverfilmbaar gold, maar nu met behulp van de modernste technieken te realiseren was — wordt uitgezonden op vrijdag 9 april, tussen 09:00 uur en 10:35 uur op Ketnet, de tweede Belgische, Nederlandstalige televisiezender.

Het digitale televisiekanaal Holland Doc 24 biedt de — vooral, zo niet uitsluitend — mannelijke kijkers — in dit geval vanuit de luie stoel of anders buiten schot blijvend — de gelegenheid deel te nemen aan een verleidingscursus, die speciaal in het leven werd geroepen voor onervaren mannen die graag willen leren hoe ze zich kunnen ontwikkelen tot doorgewinterde Don Juans, die vervolgens in zulk een hoedanigheid bepaalde delen van de dag, of zelfs langere perioden achtereen, door het leven hopen te kunnen gaan.
Martijn Kieft en IJsbrand van Veelen hebben besloten in die wereld te duiken. Het resultaat van hun onderneming — een onderzoek met praktische kanten — heet De verleiders, en zal worden uitgezonden op dinsdag 6 april, vanaf 21:00 uur, op genoemde zender.

Een herhaling, eveneens via dat digitale kanaal, is te zien op woensdag 7 april, vanaf 18:22 uur. Eventuele verdere uitzendingen kunt u desgewenst vinden in de Programmagegevens op de website van Holland Doc 24.

Opvallend is dat Van Dale's Groot Woordenboek der Nederlandse taal twee, tamelijk uiteenlopende, definities geeft van het begrip donjuanisme:

1. het stelselmatig spelen van de verleider.

2. satyriasis (onverzadigbare geslachtsdrift bij mannen).
____________

Afbeeldingen
1. IJsbrand van Veelen.
2. Martijn Kieft.

Twee Bach-bewerkingen en twee klassiekers

In de serie concerten die al enige tijd wordt gegeven door het NDR Sinfonieorchester, en welks onderdelen te beluisteren vallen op de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, zal op maandag 5 april een gevarieerd programma worden geboden. Dirigent Alan Gilbert en zijn musici beginnen om 20:00 uur met de Toccata und Fuge d-Moll, BWV 565 in een bewerking van Leopold Stokovski (1882-1977), gevolgd door het Concert voor viool en orkest in D-groot van Pjotr Iljitsj Tsjajkovski (1840-1893), met solistische medewerking van de internationaal vermaarde Nederlandse Janine Jansen. Een uitgebreid artikel met toelichting daarover kunt u vinden in ons artikel van 6 maart 2007 op de Nederlandse fin de siècle website All art is quite useless van Rond1900.nl.

Het derde onderdeel van het concert is opnieuw een bewerking van een stuk van Johann Sebastian Bach (1685-1750): De Fantasia und Fuge c-Moll, BWV 537 voor orkest aangepast door Edward Elgar (1857-1934). Het muzikaal cryptogram uit 1899, de Enigma-Variations, van diezelfde componist besluit het concert tegen 22:00 uur. Dat enigma zou talrijke muziekliefhebbers, belangstellenden en geleerden over de gehele wereld gedurende de twintigste eeuw tot op heden blijven bezighouden.
Over die compositie kunt u eveneens een uitgebreid artikel met toelichting lezen op bovengenoemde cultuurwebsite in een bijdrage van 5 juni 2007. Wel willen we u wijzen op een boek dat reeds in 2007 is verschenen over het raadsel bij uitstek dat Edward Elgar aan de (muziek)wereld heeft nagelaten. Goed dertig jaar eerder had Theodore van Houten (geb. 1952) ook reeds één en ander — in het tijdschrift Mens en melodie — aangedragen omtrent dit enigma en de oplossing ervan.

Een nieuwe oplossing van Elgars 'raadsel'

Reeds elf decennia is Edward Elgars compositie uit 1899, die wij onder de korte, maar krachtige en goed te onthouden titel Enigma Variations kennen, het bekendste en tegelijkertijd meest geliefde opus van die componist. In diezelfde periode, die inmiddels meer dan een mensenleven bestrijkt, hebben velen getracht het raadsel dat in die muziek verstopt zit, op te lossen. Dat is volgens Hans Westgeest, schrijver van een boek over deze materie, zonder succes gebleken. Musicologen stellen zch zelfs op het standpunt dat Elgars enigma een raadsel zal blijven, aangezien het zich, met diens verscheiden, aan een oplossing heeft onttrokken.

Voornoemde Hans Westgeest is van mening dat hij erin is geslaagd de oplossing van het raadsel te achterhalen door uit te gaan van enkele uitzonderlijke punten in de compositie en deze te combineren met wat Elgar zelf over dit opus heeft gezegd, en dat alles te combineren met opmerkingen van mensen uit de naaste omgeving van de componist. Dat heeft Westgeest ertoe geleid andere wegen te bewandelen die hem dichter bij de oplossing van dit 'wereldraadsel' konden brengen.

Niet een melodie
Na al die gegevens met elkaar in verband te hebben gebracht, concludeert de auteur dat het onjuist is om naar een melodie te zoeken die valt te combineren met het thema van de Variaties — hetgeen inmiddels meer dan een eeuw is gedaan.
Het betoog van Hans Westgeest begint met een overzicht, waarin op elk onderdeel nader wordt ingegaan. Dat kan de luisteraar ter hand nemen tijdens een uitzending van de Enigma Variations op radio, televisie of gedurende het draaien van een compact disc.
Het tweede onderdeel in het boek is gewijd aan het Ontstaan van de Variaties. Daarin speelt de avond van 21 oktober 1898 een niet te onderschatten rol. De helft van het aantal pagina's is gewijd aan het derde onderdeel: Het enigma en zijn oplossing, de kern van de zaak die Westgeest met zijn geschrift bepleit. In begrijpelijke, goed leesbare taal — voor niet alleen musicologen en andere kenners van details in deze materie — zet Hans Westgeest stap voor stap uiteen hoe hij tot zijn oplossing is gekomen.
Na verschijnen van het boek is er wel aandacht aan besteed in de grote dagbladen en op de radio, maar voor de rest overheerste zwijgen. Het feit dat er ooit eerder iemand is geweest die ook de/een oplossing zou hebben gevonden mag er vanzelfsprekend niet toe leiden dat zo'n publicatie wordt genegeerd of terzijde geschoven. Toch zijn er ondanks die tamelijk hermetisch afgesloten 'andere wereld' dan die Hans Westgeest bewoont, toch voldoende mensen die ervoor zorgen dat d schrijver het moreel hoog kan houden. professor Julian Rushton, redacteur van de Elgar Society Journal — die er ondanks Westgeests onderzoek bij blijft dat er geen enigma bestaat, correspondeert overigens wel langs elektronische weg met de Nederlander met een afwijkende mening. En zo hoort dat ook.
__________

Hans Westgeest: Elgars Enigma-variaties — Het raadsel opgelost. 76 pag., gebonden met illustraties. Corbulo Press, Leidschendam-Voorburg, 2007.

Er bestaan twee Nederlandse edities: ISBN 978-90-79291-02-1 (hardcovder) en ISBN 978-90-79291-04-5 (paperback).
Bij dezelfde uitgever is tevens een Engelse editie uitgekomen, die eveneens in twee vormen is geproduceerd: ISBN 978-90-79291-01-4 (hardcover) en ISBN 978-90-792191-03-8 (paperback).
____________

Afbeeldingen
1. Componist Edward Elgar.

2. Auteur Hans Westgeest.

3. Voorplat van de hardcover-editie van Elgars Enigma-variates uit 2007.