Nedelands-Belgische coproductie
In 2004 heeft regisseur Gidi van Liempd een Belgisch-Nederlandse coproductie Erik of het klein insectenboek — het meest herdrukte boek, uit 1940, van Godfried Bomans (1913-1971) — gerealiseerd. Daarin spelen onder meer Jassper Oldenhof, Lenette van Dongen en Yale Sackman.

Het is een vrije bewerking geworden van het verhaal over Erik. In de film raakt hij zeer in zichzelf gekeerd als gevolg van het overlijden van zijn vader.
Op de avond voorafgaande aan een spreekbeurt — over insecten — waar rik als een berg tegenop ziet, 'verdwijnt' de jongen in een parallelle wereld waarin de insecten zich gedragen alsof zij mensen zijn. Daar leert Erik dat en hoe hij voor zichzelf in de bres moet staan.
In deze rolprent wordt het rouwprces uitgebeeld dat een tiener doormaakt als gevolg van het heengaan van zijn vader. In Bomans' boek daarentegen leeft de vader en ligt het accent op het typeren van het verschijnsel mens. Erik — een boek dat lang als onverfilmbaar gold, maar nu met behulp van de modernste technieken te realiseren was — wordt uitgezonden op vrijdag 9 april, tussen 09:00 uur en 10:35 uur op Ketnet, de tweede Belgische, Nederlandstalige televisiezender.

Het digitale televisiekanaal Holland Doc 24 biedt de — vooral, zo niet uitsluitend — mannelijke kijkers — in dit geval vanuit de luie stoel of anders buiten schot blijvend — de gelegenheid deel te nemen aan een verleidingscursus, die speciaal in het leven werd geroepen voor onervaren mannen die graag willen leren hoe ze zich kunnen ontwikkelen tot doorgewinterde Don Juans, die vervolgens in zulk een hoedanigheid bepaalde delen van de dag, of zelfs langere perioden achtereen, door het leven hopen te kunnen gaan.
Martijn Kieft en IJsbrand van Veelen hebben besloten in die wereld te duiken. Het resultaat van hun onderneming — een onderzoek met praktische kanten — heet De verleiders, en zal worden uitgezonden op dinsdag 6 april, vanaf 21:00 uur, op genoemde zender.

Een herhaling, eveneens via dat digitale kanaal, is te zien op woensdag 7 april, vanaf 18:22 uur. Eventuele verdere uitzendingen kunt u desgewenst vinden in de Programmagegevens op de website van Holland Doc 24.

Opvallend is dat Van Dale's Groot Woordenboek der Nederlandse taal twee, tamelijk uiteenlopende, definities geeft van het begrip donjuanisme:

1. het stelselmatig spelen van de verleider.

2. satyriasis (onverzadigbare geslachtsdrift bij mannen).
____________

Afbeeldingen
1. IJsbrand van Veelen.
2. Martijn Kieft.

Twee Bach-bewerkingen en twee klassiekers

In de serie concerten die al enige tijd wordt gegeven door het NDR Sinfonieorchester, en welks onderdelen te beluisteren vallen op de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, zal op maandag 5 april een gevarieerd programma worden geboden. Dirigent Alan Gilbert en zijn musici beginnen om 20:00 uur met de Toccata und Fuge d-Moll, BWV 565 in een bewerking van Leopold Stokovski (1882-1977), gevolgd door het Concert voor viool en orkest in D-groot van Pjotr Iljitsj Tsjajkovski (1840-1893), met solistische medewerking van de internationaal vermaarde Nederlandse Janine Jansen. Een uitgebreid artikel met toelichting daarover kunt u vinden in ons artikel van 6 maart 2007 op de Nederlandse fin de siècle website All art is quite useless van Rond1900.nl.

Het derde onderdeel van het concert is opnieuw een bewerking van een stuk van Johann Sebastian Bach (1685-1750): De Fantasia und Fuge c-Moll, BWV 537 voor orkest aangepast door Edward Elgar (1857-1934). Het muzikaal cryptogram uit 1899, de Enigma-Variations, van diezelfde componist besluit het concert tegen 22:00 uur. Dat enigma zou talrijke muziekliefhebbers, belangstellenden en geleerden over de gehele wereld gedurende de twintigste eeuw tot op heden blijven bezighouden.
Over die compositie kunt u eveneens een uitgebreid artikel met toelichting lezen op bovengenoemde cultuurwebsite in een bijdrage van 5 juni 2007. Wel willen we u wijzen op een boek dat reeds in 2007 is verschenen over het raadsel bij uitstek dat Edward Elgar aan de (muziek)wereld heeft nagelaten. Goed dertig jaar eerder had Theodore van Houten (geb. 1952) ook reeds één en ander — in het tijdschrift Mens en melodie — aangedragen omtrent dit enigma en de oplossing ervan.

Een nieuwe oplossing van Elgars 'raadsel'

Reeds elf decennia is Edward Elgars compositie uit 1899, die wij onder de korte, maar krachtige en goed te onthouden titel Enigma Variations kennen, het bekendste en tegelijkertijd meest geliefde opus van die componist. In diezelfde periode, die inmiddels meer dan een mensenleven bestrijkt, hebben velen getracht het raadsel dat in die muziek verstopt zit, op te lossen. Dat is volgens Hans Westgeest, schrijver van een boek over deze materie, zonder succes gebleken. Musicologen stellen zch zelfs op het standpunt dat Elgars enigma een raadsel zal blijven, aangezien het zich, met diens verscheiden, aan een oplossing heeft onttrokken.

Voornoemde Hans Westgeest is van mening dat hij erin is geslaagd de oplossing van het raadsel te achterhalen door uit te gaan van enkele uitzonderlijke punten in de compositie en deze te combineren met wat Elgar zelf over dit opus heeft gezegd, en dat alles te combineren met opmerkingen van mensen uit de naaste omgeving van de componist. Dat heeft Westgeest ertoe geleid andere wegen te bewandelen die hem dichter bij de oplossing van dit 'wereldraadsel' konden brengen.

Niet een melodie
Na al die gegevens met elkaar in verband te hebben gebracht, concludeert de auteur dat het onjuist is om naar een melodie te zoeken die valt te combineren met het thema van de Variaties — hetgeen inmiddels meer dan een eeuw is gedaan.
Het betoog van Hans Westgeest begint met een overzicht, waarin op elk onderdeel nader wordt ingegaan. Dat kan de luisteraar ter hand nemen tijdens een uitzending van de Enigma Variations op radio, televisie of gedurende het draaien van een compact disc.
Het tweede onderdeel in het boek is gewijd aan het Ontstaan van de Variaties. Daarin speelt de avond van 21 oktober 1898 een niet te onderschatten rol. De helft van het aantal pagina's is gewijd aan het derde onderdeel: Het enigma en zijn oplossing, de kern van de zaak die Westgeest met zijn geschrift bepleit. In begrijpelijke, goed leesbare taal — voor niet alleen musicologen en andere kenners van details in deze materie — zet Hans Westgeest stap voor stap uiteen hoe hij tot zijn oplossing is gekomen.
Na verschijnen van het boek is er wel aandacht aan besteed in de grote dagbladen en op de radio, maar voor de rest overheerste zwijgen. Het feit dat er ooit eerder iemand is geweest die ook de/een oplossing zou hebben gevonden mag er vanzelfsprekend niet toe leiden dat zo'n publicatie wordt genegeerd of terzijde geschoven. Toch zijn er ondanks die tamelijk hermetisch afgesloten 'andere wereld' dan die Hans Westgeest bewoont, toch voldoende mensen die ervoor zorgen dat d schrijver het moreel hoog kan houden. professor Julian Rushton, redacteur van de Elgar Society Journal — die er ondanks Westgeests onderzoek bij blijft dat er geen enigma bestaat, correspondeert overigens wel langs elektronische weg met de Nederlander met een afwijkende mening. En zo hoort dat ook.
__________

Hans Westgeest: Elgars Enigma-variaties — Het raadsel opgelost. 76 pag., gebonden met illustraties. Corbulo Press, Leidschendam-Voorburg, 2007.

Er bestaan twee Nederlandse edities: ISBN 978-90-79291-02-1 (hardcovder) en ISBN 978-90-79291-04-5 (paperback).
Bij dezelfde uitgever is tevens een Engelse editie uitgekomen, die eveneens in twee vormen is geproduceerd: ISBN 978-90-79291-01-4 (hardcover) en ISBN 978-90-792191-03-8 (paperback).
____________

Afbeeldingen
1. Componist Edward Elgar.

2. Auteur Hans Westgeest.

3. Voorplat van de hardcover-editie van Elgars Enigma-variates uit 2007.

Het thans lopende jaar 2010 is in tal van media inmiddels uitgeroepen tot het jaar van de elektrische auto. Het ligt derhalve voor de hand dat er televisiemagazines in binnenland en daarbuiten zullen zijn die zich in de loop van de resterende maanden van dit jaar en ongetwijfeld nog dikwijks daarna zullen bezighouden met die materie in het algemeen en met voor het fenomeen typerende aspecten in het bijzonder.

VPRO's tv-magazine Tegenlicht zal in de aflevering die op zaterdag 3 april zal worden uitgezonden via Nederland 2 — tussen 20:55 uur en 22:00 uur — enige vragen aan de orde stellen die van wezenlijk belang zouden kunnen zijn met betrekking tot de verdere ontwikkeling van dat nieuwe voertuig.
Zo zou het wel aardig zijn om te weten wat voor een voertuig die auto precies zal worden. Daartoe hebben Tegenlicht-medewerkers zich nader laten informeren bij Nederandse producenten van de — ook al met een niet-Nederlandse term aangeduide — voertuigen: de electric vehicle-makers. Dezen hebben zich voorgenomen om nog in 2010 met de eerste — ongetwijfeld relatief beperkte — lichting personenauto's hun opwachting te komen maken, welke dan uiteraard zullen gelden als "van Nederlandse makelij."

Wie meer wil weten over de ontwikkeling van het Elektrisch Voertuig, zoals dit officieel wordt genoemd, kan terecht voor een uitgebreid artikel in Wikipedia.

__________

Foto: De Ellica, een Japans onderzoeksproject.

Op zaterdag 3 april worden 's avonds — direct na elkaar, zij het op verschillende zenders — twee totaal verschillende documentaires gepresenteerd over levensvormen: enerzijds polygamie met daartegenover het celibaat.

Metropolis-aflevering

De tv-zender Nederland 3 biedt u de gelegenheid om kennis te nemen van het fenomeen polygamie in een nieuwe aflevering van het VPRO-programma Metropolis, die wordt uitgezonden tussen 20:25 uur en 21:00 uur. Daarin komt de vraag aan de orde hoe moeilijk het is om in het geval van geaccepteerde monogamie — en dat is nu eenmaal de maatstaf in ons land — trouw te blijven aan die éne partner. Ook wordt uitgezocht hoe daar in de rest van de wereld tegen aangekeken wordt. Tevens worden we geconfronteerd met andere levensvormen dan de gebruikelijke Nederlandse, zoals in het geval van Ricardo die in Peru leeft, samen met zes vrouwen, welke stuk voor stuk een eigen taak hebben. 

Maar dat is in het geheel niet spectaculair in vergelijking met de Serviër Tomislav, die terecht als vrouwengek te boek staat, aangezien hij maar liefst met zesenveertig vrouwen achtereen in het huwelijksbootje is gestapt.
Een weer geheel andere positie in deze film — die zal worden gepresenteerd door Stef Biemans — neemt de Keniaan Julis in: hij had zich ten doel gesteld meer vrouwen aan zich te binden dan zijn vader: omdat een man met meerdere vrouwen in zijn dorp hoger in aanzien staat.

Andere tijden
Het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24 biedt om 21:00 uur de herhaling aan van een aflevering van het NPS-programma Andere tijden, met een inhoud die geheel tegengesteld is dan de Metropolis-film. De aflevering draagt de titel Voor het trouwen de kerk uit: het celibaat. Die film behandelt het wereldnieuws dat veertig jaar geleden door de katholieke kerk werd gegenereerd doordat een meerderheid van de Nederlandse katholieken had laten weten zich te kunnen vinden in de afschaffing van het celibaat. Deze film duurt tot ongeveer 21:29 uur.

__________
Foto: Stef Biemans.

In het kunsthistorisch programma Museum of life dat door de Britse televisiezender BBC Two op donderdag 1 april zal worden uitgezonden, neemt Jimmy Doherty een kijkje achter de schermen van het National History Museum. Deze aflevering draagt de titel All creatures great and small. Een titel die bij historisch-christelijk georiënteerde mensen een andere associatie teweeg zal brengen dan bij degenen, die graag boeken lazen waarin dieren — in combinatie met een dierenartsenpraktijk — een vooraanstaande rol spelen, en al helemaal als de inhoud daarvan tot een zeer populaire televisieserie is omgewerkt, welke in diverse landen ter wereld is uitgezonden. [1]
Weliswaar komen we in de bewuste aflevering ook weer oudheden in verband met dieren en mensen tegen, maar beide in een periode dat niemand op het idee kwam er aantekeningen over te maken. Allereerst wordt aandacht besteed aan een nieuwe dinosauriër die is ontdekt, en dan komen we aan de weet wat wetenschappers allemaal (kunnen) leren van een menselijke schedel die meer dan honderdduizend jaar oud is.'
Donderdag 1 april te zien op BBC Two, tussen 21:00 uur en 22:00 uur onze tijd.
__________
[1] James Herriott: All creatures great and small. (1972)

James Herriott is het schrijverspseudoniem van de dierenarts James Alfred Wight (1916-1995).
__________

Afbeelding: Farmer en BBC-presentator Jimmy Doherty. (Foto overgenomen van diens website.)

Herhaling op Arte-tv
Het tweede Duitse publieke televisienet ZDF heeft verlede week in twee afleveringen — opmaandag 22 en woensdag 24 maart — de biografische speelfilm Dr. Hope uitgezonden. Arte-televisie biedt op vrijdag 2 april een herhaling aan, en wel van beide delen direct achtereen. Deze rolprent van Martin Enlen (geb. 1960) is ontstaan in 2009. De vooralsnog eenmalige uitzending door Arte-tv wordt gerealiseerd tussen 15:05 en 18:05 uur.

In de rol van de eigenzinnige Hope Bridges Adams-Lehmann (1855-1916) — die aan het eind van de negentiende eeuw een even doortastende jongedame was en hetzelfde doel nastreefde als haar Nederlandse evenknie Aletta Jacobs (1854-1929) — zien we de Duitse actrice Heike Makatsch (geboren 1971), die al eerder een glansrol mocht vervullen als sterke vrouw tijdens het fin de siècle, in de speelfilm uit 2005 over de wereldvermaarde Teddybeer-Vrouwe Margarete Steiff.

"Onnatuurlijk"

Tegen alle oppositie in — "Dit is onnatuurlijk" en meer van dergelijke onhoudbare kreten — slaagde zij erin als eerste studente te worden ingeschreven aan een medische faculteit van het toenmalige Duitsland, en werd ze na haar studieperiode de eerste vrouwelijke arts — en later vrouwenarts — van haar nieuwe vaderland [1], te München. En net als Aletta Jacobs zou ze zich profileren als een voorvechtster van vrouwenemancipatie. Voorts vormde ze het 'doelwit' van twee door begeerte, respectievelijk liefde, gedreven mannen. Justus von Dohnányi, respectievelijk Martin Feifel vertegenwoordigen met hun optreden in de film de beide mannen die hun zinnen op de zelfbewuste jonge vrouw hadden gezet.

Nomen est omen 

De twee voornamen van (de latere) Frau Doktor kunnen in de onderhavige situatie beslist worden beschouwd als voortekenen. Hope voor de hoop op vernieuwing en een betere toekomst en Bridges voor de bruggen die ze wilde aanleggen om die vervolgens te laten functioneren tussen de maatschappelijke instituten en groeperingen die hun krachten zouden moeten bundelen om ook werkelijk veranderingen in de vorm van verbeteringen te kunnen doordrukken, want van een leien dakje ging dat ook in Duitsland niet.

__________

[1] Ze was geboren in Halliford bij Londen en bezocht het Bedford College dat één van de eerste leerinstituten voor vrouwen was. Deze studie maakte ze af. Na het overlijden van haar vader vetrok ze naar het continent en schreef ze zich in voor het wintersemester 1876/77 aan de Universiteit van Leipzig. Om niet al te veel op te vallen droeg ze mannenkleren en een bijpassend kapsel. In 1880 sloot ze haar medische studie af. 

____________

Afbeeldingen: 

1. De echte Hope Bridges Adams-Lehmann in 1896.
2. Dezelfde rond 1900.

Geduld vereist

Dat Ljev Nikolajevitsj Tolstoj (1828-1910) een man van de lange adem was, bewijst de omvang van zijn naast Anna Karenina meest bekende roman: Oorlog en vrede, in het Duits Krieg und Frieden, verschenen in de jaren 1868/69. Het omvangrijke epos is niet alleen een roman over de Russische maatschappij in de negentiende eeuw, maar tevens is het een historische roman, onder meer over de oorlog tussen Frankrijk en Rusland in de periode 1805-1814. Voorts bevat het boek als rode draad een liefdesgeschiedenis. Het boek is diverse keren verfilmd, in 1956 door de Hollywood-regisseur King Vidor (1894-1982) [1], met Audrey Hepburn en Yul Brunner in hoofdrollen, alsook, in 1968, door de Rus Sergej Bondartsjoek (1920-1994) [2] en goed twee jaar geleden nogmaals als internationale coproductie, hetgeen altijd opnieuw een geheel of gedeeltelijke nasynchronisatie met zich meebrengt.

Marathon voorlezen
Dat is vanzelfsprekend niet het geval als de Duitse acteur Ulrich Noethen (geb. 1959), voorleest uit dit in de laatst verschenen Duitse editie — in de vertaling van Werner Bergengruen (1892-1964), een paperback-editie uit 207 met een omvang van bijna 1.600 bladzijden, ondanks de kleine letter. Voorlopig zal deze man met zijn prettige stem elke werkdag, met uitzondering van een bijzondere dag, zoals Goede Vrijdag, gedurende ruim een half uur — in het programma Am Abend vorgelesen van de radiozender NDR Kultur — steeds tussen 22:00 uur en 22:35 uur — u deelgenoot maken van het geringe wel en het omvangrijke wee dat moedertje Rusland in de periode in kwestie heeft getroffen.

Voor degenen die het fenomeen radio niet mijden en daarnaast van een aangename stem houden en van de Russische letteren, met name (de) boeken van Ljev Tolstoj, zal het een prachtige afleiding zijn, die niet te lang duurt. In de tijd van de radio-hoorspelen werd er in de meeste gevallen slechts één maal per week een episode uitgezonden, maar die duurde in vele gevallen dan weer iets langer dan de 35 minuten die de bijdrage vanUlrich Noethen, met alle parafernalia, vergt.

____________

[1] Het gaat daarbij om de eerste Engelse versie, die een Amerikaans-Italiaanse coproductie werd, waaraan twee vermaarde producenten bijdroegen: Dino de Laurentiis (geb. 1919) en Carlo Ponti (1912-2007).

[2] Tijdens mijn studie Russisch vertelde de lectrix dat zij zelf in Rusland had gestudeerd en daar het grote voorrecht had gehad een deel van de opnamen van Bondartsjoeks verfilming mee te beleven. "Ik heb gezien hoe sneeuw wordt gemaakt."
____________

Afbeeldingen

1. Voorzijde paperback-editie van de Duitse vertaling van Oorlog en vrede door Werner Bergengruen.

2. De Duitse acteur Ulrich Noethen.

De liefhebbers van Clouzot-films kunnen direct aan het begin van een nieuwe week hun hart ophalen: ze krijgen de kans een waarachtige griezel-thriller van deze vakman te zien. Deze rolprent is inmiddels vijfenvijftig jaar oud: Les diaboliques, een adaptatie van de roman Celle qui n'était plus uit 1952 van het duo Pierre Boileau (1906-1989) / Thomas Narcejac (1908-1998).
Les diaboliques wordt beschouwd als de ultieme klassieker van de Franse film noir. Daarin maken we kennis met een uitermate abjecte, want zeer sadistische, figuur genaamd Delasalle, die de functie vervult van directeur van een internaat. In de film wordt de man neergezet door Paul Meurisse (1912-1979). Zijn ziekelijke echtgenote wordt gespeeld door Vera Clouzot (1913-1960) en naast haar zien we Simone Signoret (1921-1985) [1] als de maîtresse van de directeur.
Die beide vrouwen besluiten op een gegeven moment om de man gezamenlijk aan te pakken en hem naar de andere wereld te helpen. Ze verdrinken hem en leggen zijn lijk in een badkuip. Het lijk gaat echter aan de haal, en in het directe verloop van het verhaal dringt de vraag zich op wie nu het meest diabolisch is.

Ook in deze Clouzot-film komen we Charles Vanel (1892-1989) weer tegen. Michel Serrault (1928-2007) vertoont zich in deze thriller voor het eerst op het witte doek. De rolprent werd onderscheiden met de prix Louis Delluc, en scoorde eveneens bij de liefhebbers van het genre zeer hoog op de scala van kwaliteitsfilms. De muziek is van Georges van Parys  (1902-1971).
Arte-tv, waarop de film op maandag 29 maart te zien is vanaf 20:15 uur, meldt dat de uitzending in HD-kwaliteit op het beeldformaat 16:9 zal worden gerealiseerd. De film wordt door Arte herhaald op dinsdag 6 april en op vrijdag 16 april, beide keren in de namiddag vanaf 14:45 uur.

__________

[1] Ze werd geboren te Wiesbaden als Simone Henriette Charlotte Kaminker.

____________

Afbeeldingen
1. De oorsrpronkelijke poster van Les diaboliques.

2. Simone Signoret; hier nog niet de grande dame van de Franse film, die ze in de laatste periode van haar leven zo overtuigend heeft neergezet

Regisseur Coco Schrijber heeft een film gemaakt over de mogelijke creatieve kracht van verveling. Je zou niet verwachten dat dit fenomeen tot het wekken van — eventueel verborgen — creatitiviteit zou kunnen leiden, vooral niet als je de gevolgen observeert dieverveling doorgaans met zich meebrengt, en je eventueel steeds opnieuw met datzelfde verloop wordt geconfronteerd. Of moet ik zeggen: als de mensen in kwestie zelf (die) verveling creëren doordat ze met (delen van) het eigen innerlijk niet weten om te gaan: er niet mee uit de voeten kunnen.
Coco Schrijber is van mening dat het vermogen om positief om te gaan met nietsdoen ons is ontvallen. Dat zij dat betreurt ligt nogal voor de hand als men bedenkt dat zij verveling als een intrigerende emotie beschouwt waarmee men in principe twee kanten op zou kunnen. Deze regisseur is van mening dat het fenomeen verveling ons dwingt om eens na te gaan waarom we doen wat wij doen.
De film, getiteld Bloody monday and strawberry pies, wordt uitgezonden op het digitale kanaal Holland Doc 24, op maandag 29 maart, eerst om 19:11 uur en dan nog eens vanaf 22:00 uur. Op dinsdag 30 maart is er weer een herhaling, dan vanaf 22:57 uur. Voor eventueel nog meer herhalingen, die overdag tot een uur of zes, zeven en gedurende de nachtelijke uren nog worden uitgezonden, raadplege men de website van Holland Doc 24, afdeling Programmagegevens.

Aanvankelijk criminele 'uiting'
Arte-tv presenteert op donderdag 25 maart — tussen 22:00 uur en 23:00 uur — de documentaire Street Art over graffiti: een vorm van straatkunst die zo mogelijk ongezien, dus vooral in de nachtelijke uren wordt aangebracht. Daarmee werd in de beginjaren van deze manier van uiten een 'statement' afgegeven, dan wel aan een speels-esthetisch credo uiting hebben gegeven, zij het met heel direct daaraan verbonden maatschappelijke gevolgen, welke niet alleen de raakvlakken van kunst en openbaarheid heel nadrukkelijk hebben gemanifesteerd, maar niet in de laastste plaats zijn opgestoten in het sociaal-culturele gebeuren door de buitenproportionele media-aandacht waarbij, zeker in de begintijd, de nadruk werd gelegd op het als crimineel gekwalificeerde element, voornamelijk wanneer de New Yorkse metro-treinstellen het doelwit waren.

Pijlsnelle ontwikkeling
Wat is begonnen als een spontane uitdrukking, van mensen die een artistieke vorm van agitprop hebben bedreven, is in een relatief snel tempo uitgegroeid tot een volwaardige en volwassen stroming binnen de beeldende kunsten. Steeds vaker wordt deze kunstuiting ook buiten de artistieke wereld serieus genomen, en zelfs alweer enige tijd, op verzoek van overheden en bedrijven, wordt dergelijke kunst aangebracht op daarvoor uitgekozen plekken, zoals aan zijkanten van viaducten — zodat de gebruikers van de opritten naar zo'n viaduct er heel direct mee worden geconfronteerd; verder op houten omheiningen van bouwputten, op een kiosk in Amsterdam (1986) of op de Berlijnse Muur (1986).