Breed repertoire

Op 16 maart 1935 werd de Spaanse Teresa Berganza in Madrid geboren, als Teresa Vargas. In de tussenliggende periode tot heden heeft deze markante vrouw een geweldige carrière weten te initiërenen ontwikkelen, en nog altijd is ze actief met masterclasses die ze over de gehele wereld geeft.
Niet alleen tal van opera-rollen heeft ze vertolkt, maar ze heeft een groot aandeel — van doorslaggevende betekenis zelfs — gespeeld in de herleving van de specifiek Spaanse operette, de zarzuela. In 1975 is de langspeelplaat Un concerto de "Zarzuela" uitgekomen, die later ook als compact disc is bljven bestaan. Daarop laat Teresa Berganza horen welk een tot dan toe, voor vele liefhebbers van de vocaal-dramatische muziek, verborgen schat zij (opnieuw) heeft geopenbaard voor een zeer veel groter publiek dan voorheen, hetgeen mede te danken is aan de voortschrijdende uitbreiding van de technische mogelijkheden voor de reproduceerbaarheid van een kunstwerk.

Naar aanleiding van die vijfenzeventigste verjaardag presenteert de regionale Duitse radiozender NDR Kultur op 18 maart, tussen 20:00 uur en 22:00 uur in het programma Opernkonzert een hommage aan deze zangeres en muziekpedagoge, onder de titel Die spanische Primadonna— Teresa Berganza wird 75. Daarin kunt u luisteren nar operafragmenten van haar lievelingscomponisten Giacchino Rossini (1792-1868), Wolfgan Amadeus Mozart (1756-1791) en Georges Bizet (1838-1875).
____________

Afbeeldingen

1. Teresa Berganza als Carmen. (Foto overgenomen van de officiële website van de zangeres.)

2. Voorzijde cd-boekje van de in 1975 als Ensayo-L.P. verschenen verzameling van zarzuela-stukken.

Podium-documentaire van Hans Hylkema
Van het cultuurprogramma Podium dat de NPS op vrijwel iedere zondagmiddag en tevens elke maandagavond uitzendt — en dat zich voornamelijk bezighoudt met klassieke muziek — wordt de komende dagen opnieuw twee keer een aflevering uitgezonden via Nederland 2. Deze keer gaat het op de maandagavond om een herhaling van zondagmiddag. In het laatstgenoemde geval begint het programma om 13:05 uur, op maandagavond begint de uitzending om 23:55 uur en loopt deze door tot in het eerste uur van de nacht van maandag 15 op dinsdag 16 maart.

In beide gevallen kunnen we kijken naar de aflevering Tristan Keuris — De houdgreep van een componist, een documentaire van Hans Hylkema over de bovengenoemde componist die van 1946 tot 1996 heeft geleefd. Tristan Keuris werd niet zelden aangeduid met de ondertitel die de documentaire heeft meegekregen: Componist met de gouden handjes. Dat epitheton ornans maakt door het diminutief de indruk van enige spot. Door tal van collega's werd  deze musicus helemaal bij tijd en wijle door tal van collega's dan ook niet genomen. Vooral niet door de scherpslijpers onder de hypermoderne muziekscheppenden. In hun hoogtijdagen viel de Keuris-lyriek met al de daarbij behorende welluidende akkoorden niet echt in goede aarde.
Gelukkig waren er ook vakmensen te vinden die wel in positieve zin waren aangedaan; zij komen in de documentaire van Hans Hylkema ruimschoots aan het woord: musicoloog Leo Samama, basklarinettist Harry Sparnaay, vioolbouwer Matthijs Heyligers en dirigent Bruce Weinberger. Ter ondersteuning van de uitspraken kunnen we luisteren Keuris' Symfonie in D uit 1995, en horen we gedeelten uit de werken Play, Sinfonia uit 1974 [1] en To Brooklyn Bridge, voor koor en ensemble, uit 1988. [2]
Enkele maanden geleden is een box met 12 cd's en een dvd verschenen met het complete oeuvre van deze componist.

__________

[1] Voor deze compositie kreeg Tristan Keuris in 1975 de Matthijs Vermeulen Prijs.

[2] To Brooklyn Bridge is een gedicht uit 1930 van de Amerikaanse auteur Hart Crane (1892-1932).

Zie voor de tekst van het gedicht onze bijdrage op de cultuursite Tempel der Dichtkunst. Daarvoor hoeft u alleen maar hier te klikken.
__________
Afbeelding: Voorzijde van de box met het complete oeuvre van Tristan Keuris op 12 cd's, met een dvd.

Twintigjarig bestaan

Het zal duidelijk zijn dat elk nieuw gezelschap in de kunsten zich eerst moet bewijzen voordat het een algemeen geaccepteerd instituut wordt. Het muziektheaterensemble Opera Zuid is gevestigd in de zuidelijkste hoofdstad van ons land, en heeft van daaruit in de twintig jaar van zijn bestaan ruimschoots bewezen tot de gezelschappen te behoren die, niet alleen in het zuidelijke deel van het Koninkrijk der Nederlanden, meetellen, maar tevens buiten onze landsgrenzen: in het zuiden en in het oosten. Dat geldt voor alle aspecten waarmee zo'n instituut zich presenteert.

Dat Opera Zuid in Maastricht meer trouwe aanhangers heeft dan in de andere grotere steden van ons land waar het gezelschap optredens realiseert, zal duidelijk zijn. Daar worden van een nieuwe productie dan ook dikwijls twee voorstellingen gegeven. Dat is eveneens het geval met het muziekdrama dat als jubileumvoorstelling is gekozen: Hänsel und Gretel uit 1893, het meesterwerk bij uitstek van de Duitse componist Engelbert Humperdinck, die — zoals zovele andere collega's in het Duitsland après Wagner — grote moeite had zich te bevrijden uit de schaduw van de Grote Dwerg van Bayreuth, die in 1883 was overleden. Hij en anderen die zich in zo'n atmosfeer bevonden, lieten al te weinig van zich horen.

Uitvoering en aankleding op hoog niveau 

Humperdincks zuster Adelheid Wette kwam met het verzoek bij broer Engelbert om een opera te componeren op een libretto dat zij op het bekende sprookje van Hans en Grietje had geschreven, en die ze graag in een kleine entourage opgevoerd wilde zien. Het was de gedachte aan een beperkte kring van toehoorders die Humperdinck deed instemmen. Het resultaat mocht er zijn en mag dat nog steeds. De verhoudingen binnen het orkest dat de handeling begeleidt, zijn duidelijk op een goudschaaltje afgewogen: dirigent StefanVeselka en de musici van het Limburgs Symfonie Orkest hebben de componist hun trouw bewezen. Dat geldt eveneens voor de vocale prestaties.

Gefluister

In de foyer van de Stadsschouwburg in Groningen waar Opera Zuid, direct na de beide Maastrichtse voorstellingen, acte de présence gaf, hoorde ik iemand tijdens de pauze in de foyer met veel aplomb vertellen dat men nu voor een opera had gekozen die niet al te veel rollen van gewicht vereist, omdat de eerste voorstelling na het zomerreces Der Rosenkavalier van Richard Strauss wordt en men nu financieel een stapje terug moest doen.

Het zou tevens de reden zijn dat artistiek leider van het gezelschap, Miranda van Kralingen, zelf de dubbele rol van moeder en Knusperhexe op zich heeft genomen. Welke ook de reden voor de bezetting van die rol moge zijn geweest, een betere invulling had men niet kunnen realiseren.

De veertien engelen, die in echte scènes op de planken optreden, maar op momenten waar enige afstand is vereist, buiten het toneel en krijgen zo mogelijk in de zaal een plek toebedeeld. In Groningen was dat in de vroegere directie-loge terzijde van het toneel, die niet meer voor bezoekers wordt gebruikt, zoals dat in tal van theaters tegenwoordig het geval is. De als waarachtige engelen uitgedoste jongelui zijn leden van het Kinder- und Jugendchor Theater Aachen en staan onder leiding van Frank Flade.

Ideale presentatie

Het interieur van het woonhuis heeft een modern tintje gekregen: stapelbed voor de kinderen en ander bouwpakket-meubilair, convector-radiator — die in 'de andere wereld in uitvergrote vorm de tralies zijn van het hok waarin Hans ter vetmesting is opgesloten — en een SchwarzwälderKukucksuhr. Vanaf het 'plafond' hangt een kleine heks op een bezemsteel: de dreiging van de andere dimensie die de kinderen boven het hoofd hangt, is daarmee in het dagelijks bestaan geïntegreerd. Of is de rol van de moeder in het ware leven ook dubbel bezet en vormen de gesignaleerde parafernalia de representatie van de oerangsten die kinderen onbewust hebben.

De kostumering is in overeenstemming daarmee: moeder in het zwart met een relatief luxe leren handtas, vader daarentegen als handelsreiziger met een totaal versleten koffer, die het ook niet meer schijnt te kunnen behappen, en zonder meer kan worden overgeheveld naar Arthur MillersDeath of a salesman. De kinderen krijgen elk een gekleurde pruik, die van het klassieke patroon — jongetje blauw, meisje rood — afwijkt. Te eten is er nauwelijks.

Sprookjessfeer uitstekend getroffen

Als beide ouders huns weegs gegaan zijn, komen de kinderen in een droomwereld terecht, en dan wisselt het decor niet via de klassieke changementen, maar door middel van een centraal draaiplateau dat aan de achterzijde een schitterend, zilverkleurig vormgegeven bos, en later het koek-en-lekkernijen-huis van de heks, biedt. Daaromheen nog weer een draaicirkel met grote bomen.

Kortom, al degenen die gewoonlijk in de diverse steden van ons land mede zorgen voor een redelijke tot goed bezette theaterzaal, maar die nu verstek hebben laten gaan, zijn daardoor verstoken gebleven van een in alle opzichten en tot in de details prachtige voorstelling.

Niet-vocale medewerkenden

Het Limburgs Symfonieorkest heeft al vaker laten horen dat he de begeleidingstaak voortreffelijk kan waarmaken, zonder zich te reduceren tot een ondergeschikte functie. Dirigent Stefan Veselka — die reeds twee keer eerder voor producties van Opera Zuid werd ingezet, is er opnieuw in geslaagd de juiste toon te treffen.

De Duitse regisseur Bruno Berger-Gorski — onder meer gastdocent aan de Univerität für Musik und Darstellende Kunst te Wenen, en ervaren in zowel het klassieke repertoire alsmede in het onalledaags-moderne — heeft zijn overtuigende invloed geldend weten te maken op niet alleen de spelers/zangers, maar tevens in zijn samenwerking met de Duitse schilder Dirk Hofacker, in wiens concept zeker heel direct de overwegingen van de weldoordachte decors en kostuums een rol heeft gespeeld, aangezien hij ook die heeft ontworpen en dat alles tot een Gesamtkunstwerkheeft gesmeed.

Onze landgenoot Arjen Bijtelaar heeft het concept voor de belichting zodanig uitgewerkt dat het tot een uiterst functionele, de vele aspecten van de sprookjessfeer verhogende, bijdraagt.

Nog zes voorstellingen in maart

Het gezelschap heeft inmiddels de helft van de optredens alweer achter de rug, maar van donderdag 11 maart tot en met zaterdag 27 maart zullen er nog zes voorstellingen worden gerealiseerd, alleen nog in steden beneden de grote rivieren van ons land.

Donderdag 11: Den Bosch; zaterdag 13: Venlo; dinsdag 16: Rotterdam; donderdag 18: Den Haag; dinsdag 23: Tilburg; zaterdag 27: Heerlen.

Afbeeldingen

1. Logo van het muziektheatergezelschap Opera Zuid.
2. Librettoschrijfster Adelheid Wette, geb. Humperdinck.

3. Dirigent Stefan Veselka met Opera Zuid-kapelmeester Tjalling Wijnstra.

4. De Duitse regisseur en lichtontwerper Bruno-Berger-Gorski.

5. De Duitse schilder Dirk Hofacker, die niet alleen de decors en de kostuums voor Hänsel und Gretel ontwierp, maar tevens aandeel had in het lichtontwerp.

6. Arjen Bijtelaar, die de lichtontwerpen naar de praktijk heeft vertaald.

__________

NB: Meer afbeeldingen, vooral scènefoto's, in verband met deze voorstelling, zijn te vinden in ons artikel vooraf dat op deze site is verschenen op 28 februari jongstleden.

Andere foto's dan in deze terugblik kunt u vinden in de bijdrage die heden (onder meer) is verschenen op de Homepage van de website Muziek en Mensen.

Hoewel de musicus Ferdinand Ries 1784-1838) tijdens zijn leven een zeer populaire pianist is geweest, die de toehoorders tot groot enthousiasme wist te inspireren, en hij als componist grote successen wist te behalen met onder meer negen pianoconcerten en acht symfonieën, die niet alleen bij grote delen van het Duitse publiek, maar eveneens in Londen met grote instemming werden ontvangen, is de man in de loop der tijd gereduceerd tot en miniem verschijnsel in de ontwikkeling van de geschiedenis der toonkunst.

Dat gebeurde echter niet ondanks het feit dat hij voor een gedeelte parallel werkzaam was aan zowel Beethoven alsook aan Mendelssohn. Die Weense Titaan was veertien jaar eerder geboren, en de door Wagner zo benijde — en daarom bestreden — Jood Mendelssohn heeft nog elf jaar geleefd na het verschijden van Ferdinand Ries. Juist doordat het bij de twee hierboven genoemde andere muziekmeesters om grote genieën ging, is Ferdinand Ries in het raderwerk der historie al te zeer in de verdrukking geraakt.
Dat we nu toch van zijn oeuvre kunnen kennisnemen, is onder meer te danken aan producenten van geluidsdragers die steeds op zoek blijven naar het andere — eventueel marginale — dat nu echter als nieuw kan gelden.

Daarnaast bestaat er op Neerlands klassieke zender Radio 4 het programma Componist van de week dat u — zonder egen cd's, dvd's en wat dies meer zij — in staat stelt te luisteren naar werken van deze of gene die heden ten dage niet (meer) in het brandpunt van de belangstelling staat.
Zoals gebruikelijk wordt het programma vijf avonden achtereen uitgezonden: van maandag 8 maart tot en met vrijdag 12 maart, alle keren tussen 19:30 uur en 20:00 uur.

Een schijnbare kentering

Nadat in het eerste jaar van de Tweede Wereldoorlog de Woede van het Beest uit de Mofse Afgrond successen boekte en de politiek van Adolf Hitler en zijn extreem misdadige totalitarisme steeds meer onbedaarlijke waanzin genereerde, leek het erop dat in 1941 er een kentering zou komen en een neerwaartse spiraal zou kunnen inzetten. De geïncarneerde krankzinnigheid die de kwalificatie Führer droeg — doch in de praktijk steeds opnieuw toonde dat hij de kwadratuur van Satan en Beëlzebub voorstelde —, besloot om Engeland nu maar op de knieén te dwingen door middel van een duikbootoorlog. Parallel daaraan vielen Duitse troepen Noord-Afrika binnen.

Documentatie in woord en beeld

Vanzelfsprekend zijn al die gebeurtenissen door talrijke historici gedocumenteerd en via verschillende media aan belangstellenden beschikbaar gesteld. In tal van boeken en diverse losbladige series tijdschriften, op videobanden en dvd's en via nog hedendaagser communicatiemiddelen is dat alles opgenomen en sedertdien 'op afroep' te raadplegen. Ook Duitse televisiezenders hebben in een bovengemiddelde hoeveelheid uitzendingen allerlei documenten in woord en beeld voorgesteld. 

De zender ARD/Das Erste biedt op maandag 8 maart — tussen 21:00 uur en 21:45 uur — de tweede aflevering van de driedelige reeks Der Krieg met de titel Die Welt in Flammen. Daarin wordt — net als in d voorafgaand aflevering van 1 maart alsook in de aflevering van maandag 15 maart — filmmateriaal vertoond van burgers, soldaten en amateur-filmers, en dat betekent in de praktijk een toch weer andere — en voor velen geheel nieuwe — invalshoek: die van binnenuit.

De reeks Der Krieg is van Isabelle Clark en Daniel Costelle.

Op maandag 8 maart, om 23:50 uur, begint Arte-televisie met de uitzending van de registratie van de opera in vijf bedrijven Pelléas et Mélisande — ontstaan in de periode 1893-1902 — van Claude Debussy (1862-1918). De uitvoering werd gegeven in het Théâtre des Champs Elysées Paris met het Orchestre National de France onder leiding van Bernard Haitink. Voor de enscènering tekent Jean-Louis Martinoty. De uitzending duurt tot 02:40 uur in de nacht op dinsdag 9 maart.
De Franse tekst uit het libretto — dat zijn oorsprong vindt in het gelijknamige toneelstuk van de Belgische symbolistische auteur Maurice Maeterlinck (1862-1949; Nobelprijs 1911) — wordt in de geregistreerde versie voor de beeldbuis voorzien van Duitse ondertitels.
Meer over deze opera kunt u vinden in ons artikel van 20 september 2007 op de fin de siècle cultuursite All art is quite useless van Rond1900.nl.