Geschiedenis elektriciteit
De Britse televisiezender BBC4 presenteert op donderdag 13 oktober twee documentaires, die beide onderdeel vormen van een, onderling verschillende reeks. Om 22:00 uur onze tijd start genoemde zender de aflevering The age of invention van de reeks Shock and awe: The story of electricity. De presentatie wordt verzorgd door de Britse fysicus Jim Al-Khalili.

Brits elektriciteitsnet
Een uur later begint nog een documentaire die binnen deze discipline valt: deze duurt tot middernacht: Switching on luidt de titel; deze is onderdeel van een reeks over de geschiedenis van het Britse elektriciteitsnet. De documentaire maakt onderdeel uit van de serie The secret life of the national grid.
__________

Beide documentaires krijgen een vervolg op donderdag 20 oktober, op dezelfde zender en elk op hetzelfde tijdstip. Eerstgenoemde docu wordt gevolgd door Revelations, tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd, en in aansluiting daarop volgt het derde deel van de geschiedenis van het nationale Britse elektriciteitsnet, Pulling the plug, tussen 23:00 uur en middernacht.

Naar Aleksandr Ostrovski

Op vrijdag 18 november, goed vijf weken na heden, wordt in het Theater aan de Vrijthof in Maastricht de eerste voorstelling gegeven van tien ─ verspreid over de beide laatste maanden van het jaar ─ door Opera Zuid van het muziekdrama Katja Kabanova uit de jaren 1920-1921 van de geniale Tsjechische muziekmeester Leos Janácek (1854-1928), die zelf het libretto schreef op basis van het toneelstuk Het onweer (Russisch: Groza; Engels: The storm) uit 1859, één van de bijna vijftig oorspronkelijke toneelstukken van de Russische tegenhanger van één van Frankrijks grootste dramaturgen: Molière: Aleksandr Ostrovski (1823-1886).

Deze letterkundige kan worden beschouwd als de toneelschrijver bij uitstek uit de geschiedenis der Russische letteren, zoals Aleksandr Poesjkin (1799-1837) mag worden beschouwd als de grootste dichter uit diezelfde letteren.'

Heroisch, Hartstochtelijk en Hormonaal

Het thema dat Opera Zuid in het seizoen 2011-2012 hanteert, luidt Heroïsche, Hartstochtelijke en Hormonale Vrouwen. Om het tragische lot van een vrouw in het tsaristische Rusland over het voetlihct te brengen, met een hopelijk nog grotere dramatiek dan in een toneelstuk sec aan de toeschouwers kan worden overgebracht, is Katja Kabanova onder de meesterhand van Janácek tot de meest oprecht denkbare gevoelserupties op het hoogst denkbare niveau opgestuwd, en ─ vooropgesteld dat de regie zich niet te buiten gaat aan tegenwoordig bijna verplichte, en ook nog eens als modern gekwalificeerde, doch niet zelden  door fantasieloosheid uitmuntende ─ presentatie; zeg maar gerust: zich daartoe niet laat verleiden, dan kan Katja Kabanova een doorslaand succes worden. Mede daardoor is de naam Harry Kupfer in combinatie met deze productie een vakman, die we vanaf deze plek vol overtuiging toeroepen: noblesse oblige.

Bijna totaal vergeten
In het programma Bühne:Radio van de Duitse regionale zender WDR3 wordt, tussen 20:05 uur en 23:00 uur, de komische opera Das Unmöglichste von Allem uit 1897 uitgezonden. Het is een werk van de inmiddels bijna volkomen in vergetelheid geraakte Duitse componist Anton Urspruch (1850-1907), die ooit als een vooraanstaande vertegenwoordiger van de Duitse laatromantiek werd beschouwd, en dat, objectief gezien, nog altijd is.'

Spaanse oorsprong
Het libretto van dit laatste van zijn beide muziekdrama's ─ drie bedrijven met een Proloog ─ stamt van de componist zelf en is gebaseerd op een stuk van de Spaanse toneelschrijver en dichter Lope de Vega, die in Madrid werd geboren, getogen en er tevens de laatste adem uitblies (1562-1635).

De eerste uitvoering werd gerealiseerd op 5 november 1897 te Karlsruhe, nog in hetzelfde jaar volgde een opvoering te Darmstadt, waarna het drama aan talrijke Duitse theaters werd voorgesteld. In 1899 was Praag aan de beurt.

Radio-uitvoering

Het Orchester des Sorbischen Nationalensembles Bautzen wordt geleid door Israel Yinon. Onder de vocale solisten komen we, onder anderen, de volgenden tegen:
Rebecca Broberg en Roberet Wilhelm Fendl; Ana Maria Pinto en Caterina Maier; Matthias Grätzel en Ralf Sauerbrey, alsmede Johannes Föttinger.

Op onze zustersite Muziek en mensen zullen we dezer dagen een portret van de man voorstellen.

Zinderende hartstocht

De wereldvermaarde cellist en dirigent, Mstislav Rostropovitsj, die in de ochtend van vrijdag 27 april 2007 is overleden, heeft een bewogen en kleurrijk leven gehad, vol tegenstellingen in menig opzicht. Met verve verzette hij zich tegen dictatoriale overheden, zoals die in de voormalige Sovjetunie, waar hij in het begin van de jaren zeventig vier jaar achtereen onderdak had verleend aan de door het partijapparaat gewraakte schrijver Aleksandr Solzjenitsyn. Daarom werd hem het staatsburgerschap ontnomen en vertrok hij in 1974 met zijn echtgenote — de sopraan Galína Visjnjèvskaja (geb. 1926), die geruime tijd vast was verbonden aan het Moskouse Bolsjój Theater — en de overige gezinsleden naar het westen, waar hij drie jaar daarna werd aangesteld als dirigent van het National Symphony Orchestra te Washington, een positie die hij zou bekleden tot 1994, waarna hij weer meer solistisch met zijn cello en ook als gastdirigent kon optreden, zoals tijdens festiviteiten in het Amsterdamse Concertgebouw, ten faveure van Beatrix der Nederlanden, met wie hij persoonlijk bevriend was.

Irritatie
Aan het eind van de jaren zestig trad Rostropovitsj op met het Limburgs Symfonie Orkest, doch snel daarna meldde een groot, schreeuwerig ochtendblad dat de vermaarde cellist had gemeld het orkest van Maastricht weliswaar een verdienstelijk ensemble te vinden, maar dat hij liever was opgetreden met één van de grote orkesten in het westen des lands. Verder was hij boos op tal van muziekrecensenten, die zijn inziens ten onrechte erg negatief schreven over de werken van zijn vriend Benjamin Britten (1913-1976), en dat hij niet meer in ons land wilde optreden als ze dat bleven doen. Kortom, een emotionele man, hetgeen mij werd bevestigd door cellisten die een masterclass bij hem hadden gevolgd. Bijzondere gebeurtenissen, die veel emoties bij tal van verschillende groeperingen losmaakten, konden op zijn aandacht en dikwijls tevens op zijn onverdeelde steun rekenen, zoals zijn optreden bij de Val van de Berlijnse Muur in 1989 heeft aangetoond. Nog spectaculairder was zijn openluchtoptreden, bijna twee jaar later toen hij in Moskou de Cellosuites van Bach heeft gespeeld ter ondersteuning van een dringend gewenst democratiseringsproces, midden in een ‘staat van beleg’.

Grote namen

Al vanaf zijn jonge jaren werkte Rostropovitsj samen met de toen belangrijkste componisten in de Sovjetunie: Sergéj Prokófjev (1891-1953) en Dmítri Sjostakóvitsj (1906-1975). Deze laatste schreef zijn Tweede Celloconcert in 1967 voor Rostropovitsj, Benjamin Britten deed hetzelfde met zijn Cello Sonata, opus 65 (1961), de Cello Symfonie, opus 68 (1962-63) en zijn Cellosuites, opus 72 (1964), opus 80 (1967) en opus 87 (1971), en verder nog schreef hij nieuwe cadenzen voor Joseph Haydns Celloconcert in C (1964), eveneens voor zijn vriend.
Twee maanden voor zijn verscheiden werd Mstislav Rostropovitsj — die ook op zijn tachtigste nog gold als de onaangetaste grootmeester van de cello — opgenomen in een zekenhuis; volgens de Russische kranten om voor een carcinoom te worden behandeld. Vanaf 11 april verbleef hij daar opnieuw. Maar in maart gaf hij wel acte de présence op een galabijeenkomst in het Moskouse Kremlin, ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag, en waar hij werd onderscheiden met de Orde van Verdienste aan het Vaderland, voor zijn muzikale prestaties en vanwege zijn activisme.
Het is een bevreemdende contradictie aan het eind van het leven van een der grootste kunstenaars uit de twintigste eeuw, dat hij die onderscheiding heeft aanvaard uit handen van president Vladimir Poetin, een man die zich heeft geprofileerd als alles andere dan een democraat, en die zich geenszins om de meest basale mensenrechten wenst te bekommeren. Om daartegen te strijden, is in het huidige Rusland opnieuw dringend behoefte aan iemand van het niveau en het karakter, en met hetzelfde internationale aureool, van Mstislav Rostropovitsj.

Uniek talent
Vrienden, familieleden en voormalige studenten van de meester vertellen in een documentaire over het unieke talent van deze opvallende figuur uit de Russische cultuur, die zijn invloed meer en meer heeft doen gelden in de westerse wereld.
BBC Four-tv presenteert op vrijdag 7 oktober de documentaire Rostropovich: The genius of the cello. Deze zal worden uitgezonden tussen 20:30 uur en 22:00 uur.

Onlangs dirigeerde Pierre Boulez in het Amsterdamse Concertgebouw, tijdens de ZaterdagMatinee van 24 september zijn compositie Pli selon pli uit 1962, waarvan hij de première in dat jaar eveneens zelf had geleid in diezelfde muziektempel. Uit het gebruikte tekstmateriaal van de Franse dichter Stéphane Mallarmé (1842-1898) blijkt de voorkeur die Boulez voor symbolistisch-modernistische letteren heeft en dat is terug te vinden, soms na zoeken en overdenkingen, composities.

Voor zijn orkestwerk Le marteau sans maître, geschreven in de jaren 1953-1957, heeft de meester eveneens teruggegrepen op Franse poëzie, deze keer eigentijds, van René Char (1907-1988).

Dit opus voor vrouwenstem en orkest besluit het programma Hear and now van BBC Radio 3, dat op zaterdag 8 oktober, vanaf 23:30 uur, tot 01:00 uur in de nacht op zondag 9 oktober ─ onze tijd ─ wordt uitgezonden.

Dat programma wordt geopend met de compositie Spaces of blank ─ een liedcyclus voor mezzosopraan, orkest en tape uit 2007 van de jongere Nederlander, wiens naam we steeds vaker tegenkomen, Michel van de Aa (geboren 1970), die werd onderscheiden met enkele prestigieuze muziekprijzen, en die tot de meest gevraagde muziekmeesters uit ons lage land blijkt te behoren.

Vandaag is het tweehonderd en achtennegentig jaar geleden dat de Franse filosoof Denis Diderot te Langres werd geboren, in het gezin van een meester-messenmaker. De man heeft, vooral in kringen der geesteswetenschappen en de daaraan direct en indirect verbonden letteren, vermaardheid weten te behouden tot in onze tijd door zijn levenswerk, samen met de wiskundige Jean Le Rond d'Alembert (1717-1783), de eerste westerse, algemene Encyclopédie, verschenen in de jaren 1752-1772.

Daarnaast publiceerde Diderot proza: verhalen, satires en otmoetingen (entretiens), alsmede romans. Bekend en verfilmd daarvan is La religieuse (De non). Eveneens in het Nederlands vertaald Jacques le fataliste et son maître (Jacques le fataliste et son maître). In de titels van enkele van zijn in boekvorm gepubliceerde werken vinden we de naam van zijn co-auteur d'Alembert terug.
Denis Diderot overleed te Parijs op 31 juli 1784.
_________
De afbeelding is te vinden als olieverfschilderij uit 1767, op het formaat 81 x 65 cm, van Louis-Michel van Loo (1707-1771). Het doek bevindt zich in de collectie van het Musée du Louvre.

Hoewel de Parijse periode van de Nederlandse schilder Piet Mondriaan ─ geboren op 7 maart 1872 te Amersfoort ─ niet de verwachte verandering, dat wil zeggen: verbetering in de zin van een grotere bekendheid tot gevolg heeft gehad ─ daarvoor was hij in 1921 uit ons land vertrokken ─, is die tijd, tot 1938, van doorslaggevende betekenis geweest, niet alleen door hetgeen hij toen aan kunstwerken heeft gecreëerd, maar evenzeer vanwege de directe omgeving waarin hij zijn werk heeft verricht. Dat was een atelier met een volstrekt eenmalig, strak vormgegeven interieur, dat ─ net als het gros van zijn werken ─ in primaire kleuren was geschilderd: wit, geel, rood en blauw.

Piet Mondriaan, de pionier van de abstracte en non-figuratieve kunst,  overleed op 1 februari 1944 te New York.
In aflevering van de Avro-reeks Close up, welke wordt uitgezonden via Nederland 2-tv, op dinsdag 4 oktober, tussen 22:55 uur en 23:55 uur, is de film In het atelier van Mondriaan te zien.
__________
De foto van Piet Mondriaan werd in het decembernummer van 1922 van het tijdschrift De Stijl gepubliceerd. 

In 2009 heeft regisseur Dror Zahavi een biografische speelfilm gemaakt naar het boek Mein Leben uit uit 1999, van Marcel Reich-Ranicki (geboren 1920), die als enige echt literatuurpaus binnen de Duitse cultuur geldt. De film is gerealiseerd op basis van de levensherinneringen die voornoemde criticus te boek gesteld heeft.
Ook over het  over het boek in kwestie, de schrijver ervan en diverse parafernalia in verband met diens functie binnen het Duitse culturele leven is op deze site en/of elders meer te vinden.

De biopic, met camerawerk van Gero Steffen wordt op maandag 3 oktober, tussen 16:15 uur en 17:50 uur door de Frans-Duitse cultuurzender Arte-tv uitgezonden; een herhaling mogen we tegemoet zien via dezelfde zendgeachtigde, in de nacht van maandag 17 op dinsdag 18 oktober, vanaf 01:20 uur.

Een groeiproces zonder weerga
Heden is het exact zes decennia geleden dat in Nederland voor het eerst een, niet meer experimentele, televisie-uitzending werd gerealiseerd, vanuit Studio Irene in Bussum.
In de massale, te verwachten aandacht, die de meest uiteenlopende zenders aan het fenomeen besteden, trekken beelden uit die periode voorbij aan al degenen die de moeite nemen om ernaar te kijken.
Veelvuldig zullen daarbij bekende tv-persoonlijkheden uit die periode aan ons voorbijtrekken: variërend van de zwerver Swiebertje ─ zelfs die korte terugblik is ondraaglijk, maar wat hebben we er ongeveer een halve eeuw geleden, samen met de cameralieden om gelachen ─ en de al even onaangename Mies Bouwman, maar die was het ook toen al, en in elke rol, want echt of oprecht is ze op mij nooit overgekomen. Nou vooruit, in Vara's Zo is het toevallig ook nog eens een keer kon ze ermee door.
Gelukkig zijn er in die periode ook andere figuren op de beeldbuis verschenen, die wel aanvaardbaar of zelfs de moeite waard waren: Sonja Barend, Koot en Bie en niet te vergeten Adriaan van Dis met talrijke gasten.

Grootse televisie

Het past mij, die veel per definitie al niet wil zien, en comemrciële televisie principieel mijdt, niet om te menen de fraaiste stukken op een rij te zetten. Wel kan ik een paar uitzendingen noemen, die tot grootse televisie horen: vrijwel alle, uit de eerste reeks van tien, afleveringen Herenleed, de show rond Sjef van Oekel, op 11 november 1966 (ik heb er de kinderen met Sint Martinusliedjes voor laten bellen), en Juffrouw Van Eeghen met haar waaiers en haar doopsgezinde zuinigheid-in-kleine-dingen, in gesprek met Adriaan van Dis. Onder meer die drie gebeurtenissen hebben het fenomeen televisie tot een deels waardig fenomeen opgestuwd.
Alle schemergebieden tussen groots en verfoeilijk zullen dezer dagen de revue wel weer passeren op dat gifscherm (want dat is de beeldbuis eveneens).

'Kijkersbijbeltje' 
Naast, respectievelijk tegenover, al die bewegende beelden is er zeer recentelijk, in verband met deze datum, ook een boek verschenen, Beeldenstorm van Ruud van Gessel en Jan Libbenga, waarin "de rumoerige geschiedenis van 60 jaar televisie" op tweehonderd bladzijden chronologisch wordt voorgesteld in twaalf hoofdstukken. Elk kapittel is met een ietwat fantasierijke titel ─ als vlag die de lading moet dekken ─ gekoppeld aan een persoonlijkheid, die weliswaar populair is (geweest) maar die ik vooral als ranzige kwallen heb ervaren, met uitzondering van de reeds genoemde Sonja Barend, en dat geldt tevens voor Paul Witteman. Dat betekent dat u alle andere in de inhoudsopgave van dat boek genoemde figuren gerust kunt vergeten, al kan het gebeuren dat de programma's waaraan ze waren, of zelfs zijn, verbonden als basis niet eens altijd even slecht of fantasieloos waren of zijn.
Voor het fenomeen Sport heb ik geen seconde over, dus welke figuren daar ook aan bod komen in dat gedrukte overzicht, ik kan en wil ze niet beoordelen anders dan als geheel: volmaakt oninteressant, want verbonden aan de totale zinloosheid genaamd sport.
Dat is echter een andere benadering van deze kant dan het mijden van programma's vanwege de presentatoren.
Het betekent, onder de streep, dat we het Boek ─ een kijkersbijbel ─, graag in uw aandacht aanbevelen. Mede doordat het heel prettig, want vloeiend, leest. Dat is voor het doornemen, respectievelijk voor het nadrukkelijk bestuderen van de inhoud, toch weer mooi meegenomen.
__________

Ruud van Gessel & Jan Libbenga: Beeldenstorm ─ De rumoerige geschiedenis van 60 jaar televisie. 208 pag., geïllustreerd: kleuren en zwart/wit. Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam, september 2011. ISBN 978 90 468 1052 1.

Barokdichter

Het programma ZeitZeichen: Stichtag heute van de regionale Duitse radiozender WDR3 besteedt op zondag 2 oktober, tussen 17:45 uur en 18:00 uur, aandacht aan de Duitse dichter uit de barok: Andreas Gryphius (1616-1664), die op 2 okotber werd geboren, maar dat is inmiddels al wel weer drie honderd en vijf en negentig jaar geleden.

Om hem te eren en zijn naam niet in vergetelheid te doen geraken, is de 496ste asteroïde Gryphia genoemd.

Het is dit jaar een eeuw geleden dat de Nederlandse musicus Samuel de Lange jr. in Stuttgart is overleden. Hij was een muzikale duizendpoot, die heden ten dage als bijna vergeten geldt. Zo werkte hij als pianist, dirigent, conservatorium-directeur, organisator van muzikale gebeurtenissen en als pedagoog. Over zijn functie als organist, die hoog in de ranglijst van internationaal vermaarde vakmensen stonden genoteerd, en datzelfde geldt voor zijn werken als schepper van composities.
Gezien het feit dat er heel wat namen zijn overgeleverd van mensen die minder hebben gepresteerd, is het een goede zaak dat Melchior Huurdeman in het televisieprogramma Vrije geluiden van de VPRO, op zondag 2 oktober ─ tussen 10:30 uur en 11:30 uur uit te zenden op Nederland 1 ─ tijd heeft ingeruimd om de schijnwerper te richten op deze, in onze muziekhistorie bepaald niet onbelangrijke, figuur.

De uitzending zal worden herhaald op zaterdag 22 oktober, eveneens via Nederland 1, vanaf 09:00 uur.

Relatief weinig bekend

Een niet zo dikwijls opgevoerd muziekdrama van Giuseppe Verdi (1813-1901), Le corsaire, uit 1848, is op zondag 2 oktober ─ tussen 20:05 uur en 22:00 uur ─ te beluisteren in het programma Bühne: Radio van de regionale Duitse zender WDR3. Het gaat hierbij om een opname die is gemaakt van een optreden in het Konzertmuseum.
Uitvoerenden zijn het koor van de Staats Muziekacademie van Minsk en het Rundfunkorchester Köln van de Westdeutsche Rundfunk, onder leiding van Carlo Montanero. Vocale solisten zijn Giuseppe Varano, Elena Mosuc, Sebastian Catana, Maria Guleghini en Adrian Sampetrean.

Het verhaal
Het libretto van De Corsicaan is afkomstig van de Italiaanse auteur Francesco Maria Piave (1810-1876), die zich heeft gebaseerd op het gedicht The corsair van George Gordon Lord Byron (1788-1822).
De première werd gerealiseerd op 25 oktober 1848 in Triëst, met vocale vermaardheden uit die dagen. In 1971 werd Il corsaro weer in het repertoire van de Opera van Venetië opgenomen.
Corsaro Corrado (partij voor een tenor) laat zijn geliefde Medora (sopraan) achter, en trekt vanaf zijn eiland in de Aegeïsche Zee op tegen Pasja Seid (bariton). Tijdens die onderneming raakt de Corsaro in gevangenschap, waaruit hij echter wordt bevrijd door Gulnara (sopraan) nadat deze de pasja heeft gedood.
Als die beiden op het eiland van Corrado terugkeren, blijkt Medora op sterven te liggen, waarna de man zich in zee stort.

Sjostakovitsj componeert poëzie van Aleksandr Blok
In het Nachtconcert dat de Avro via Radio 4 presenteert en als eerste programma in de nacht van dinsdag 27 op woensdag 28 september wordt uitgezonden, staat als tweede onderdeel van het uit drie delen bestaande programma de compositie Zeven romances op gedichten van Aleksandr Blok, voor sopraan, viool, cello en piano, opus 127, uit 1967, van Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) op de rol. Donna Brown zingt, het Hochelage Trio begeleidt haar.

Deze romances zullen worden voorafgegaan door Welsh and Scottish folk songs van Franz Joseph Haydn (1732-1809). Het concert ─ dat tussen 00:02 uur en 01:30 uur staat geprogrammeerd, zal worden besloten met een Pianotrio nr. 1, opus 32, uit 1894 van de Russische muziekmeester Anton Arenski (1861-1906).

De naam Ernst Lubitsch (1892-1947) is in de wereld van de klassieke filmliefhebbers ─ en met name die van de zwijgende rolprent ─ ook nu nog altijd een begrip. De naam is verbonden met kwaliteit in de hoogste regionen.

In het verhaal van Das Weib des Farao, dat in deze honderd minuten durende beeldenreeks uit 1922 wordt voorgesteld, zien we hoe de koning van Ethiopië zijn dochter aan de Farao van Egypte schenkt om daarmee de vrede tussen de beide landen te garanderen.

We zien één van de sterren van de Duitse film uit die tijd, Emil Jannings (1884-1950), naast Harry Liedke en Dagny Servaes (1894-1961). Ook Paul Wegener (1874-1948) en diens echtgenote, de Tsjecho-Slowaakse Lyda Salmonova zijn van de partij. De muziek werd gecomponeerd door één der meesters van de operette in die dagen: Eduard Künneke (1885-1953). Arte-tv zendt de film uit tussen 23:45 uur op maandag 26 september en 01:25 uur in de nacht op dinsdag 27 september.

Eerstelingen

Vertaler G.C. Zilverschoon heeft zich voor een versie in het Nederlands, van de allereerste publicaties van de Russische auteur Anton Tsjechov (1860-1904), geschreven in de jaren 1880 en 1881, op tal van niveaus intensief beziggehouden met Tsjechov en diens pennenvruchten uit de beginperiode, thans gekwalificeerd als De eerstelingen. Niet alleen heeft Zilverschoon deze, grotendeels voorheen niet in in onze taal gepubliceerde, verhalen vertaald, maar heeft hij deze eveneens voorzien van aantekeningen met uitleg, aangevuld met een kort overzicht van de jeugd van Anton Tsjechov.
In 1899 heeft Tsjechov het auteursrecht op het geheel van zijn verhalend proza overgedaan – tegen betaling – aan uitgever Adolf Marx; daarbij heeft hij de stukken uit de beginperiode uitgesloten van opname in de Verzamelde Werken in een opnieuw geredigeerde editie.
Vanuit het besef, dat zijn productie uit de jeugd en jonge jaren nog niet in alle opzichten het niveau van zijn latere werken had bereikt, valt op dat er, tussen die schetsen en verhalen, zich diverse juweeltjes van vertelkunst bevinden en dat heeft Zilverschoon (h)erkend en dat kreeg gevolgen, met als eindresultaat een bundel waarin de kwaliteit van de latere meester reeds wordt voorgegeven. De twintig verhalen, die genoemde vertaler heeft bijeengebracht, vormen het totaal van Tsjechovs productie uit de beide jaren in kwestie.
Uitgeverij Papieren Tijger heeft de bundel Duizend-en-een-verschrikkingen in augustus 2011 gepubliceerd, en daarmee de letteren – in dit geval de Russische en de Nederlandse gelijktijdig – een groot genoegen gedaan, en meer dan dat. Al eerder heeft dezelfde uitgever een bundel met Tsjechov-verhalen – eveneens van de hand van dezelfde vertaler – wereldkundig gemaakt.
Het titelverhaal, dat vier pagina's in deze editie beslaat, heeft als ondertitel roman in één deel met een epiloog, en is opgedragen aan de Franse auteur Victor Hugo (1802-1885), omdat deze met zijn roman – volgens de vertaler De verworpenen [1] – hem zeer had geïnspireerd, vooral op het punt van de wezenskenmerken in de stijl van de latere grootmeester der Russische letteren: korte zinnetjes en originele beeldspraak. Van dat laatste zijn er tal van prachtige voorbeelden te geven: "De hemel was donker als drukinkt", of "Een koetsier is de broer van de wind". Verderop in hetzelfde verhaal staat: "Een koetsier is een standbeeld gewijd aan noodlottige lompheid."
De verhalen zijn van uiteenlopende lengte: het kortste bedraagt één pagina, het langste veertien.
__________
[1] Bedoeld is Les misérables (De Ellendigen).
Meer over Tsjechov in een langer artikel op de aan deze site gelieerde cultuurweblog All art is quite useless van Rond1900.nl.

Met zijn volstrekt eigenzinnige manier van denken over muziek ─ en ten gevolge daarvan zijn wijze(n) van componeren ─ heeft John Cage (1912-1992) de wereld van de klassieke muziek radicaal veranderd. Zo heeft hij in 1952 het fascinerende opus 4'33'' gecomponeerd, een werk dat bestaat uit vier minuten en drieëndertig seconden stilte. Degenen die daarnaar hebben geluisterd ─ want, ja, stilte kun je horen, maar dat vergt bereid(willig)heid en concentratie ─, zijn zich vooral bewust geworden van de enorme duur van goed vier en een halve minuut.
Dat was nog eens heel wat anders dan het Pianoconcert uit de jaren 1957-1958 van dezelfde componist, dat in de tweede helft van de jaren zestig van de vorige eeuw enige malen op het programma stond van het (toenmalige) Noordelijk Filharmonisch Orkest onder leiding van Charles de Wolff. Het werd door dat ensemble tijdens concerten met alleen maar hypermoderne muziek gespeeld in De Doelen te Rotterdam en in 1969 tijdens de Biennale te Zagreb.
Toch waren die versies ─ Rotterdam enerzijds en aan de andere kant Zagreb ─ totaal verschillend. Speelden alle musici in het ensemble een andere partij ─ en dat gold eveneens voor de dirigent, die een eigen partij moest realiseren ─ en werden er flink wat grappen uitgehaald die overigens niet door iedereen evenveel waardering oogstten [1] ─, werd daarna in overleg met de componist besloten die ietwat provocerend overkomende manier van presenteren achterwege te laten.
De Duitse regionale radiozender NDR Kultur presenteert op woensdag 21 september in het programma Neue Musik, tussen 21:05 uur en 22:00 uur, de aflevering 'Das neue werk' feiert John Cage.

__________

[1] Alex van Amerongen repte na dat concert in een dagbladrecensie van "de ontluistering van het dirigeren"; uit het stuk met die titel bleek dat hij geen enkel gevoel voor dergelijke uitingen van eigentijdse muziek had, en dat had hij voordien reeds op tal van manieren duidelijk gemaakt.
Het is dan ook niet ieders "pakkie an" om te zien hoe een hoboïst zijn instrument in delen de zaal in gooit, dat de bassist met een plechtig gebaar zijn strijstok op de rand van het podium legt en een stukje slagwerk ten beste geeft of een koperblazers aan de contrabas van een collega gaat plukken.

De benodigde vonk

In het afval van William Faulkner (1897-1962) of Ernest Hemingway (1899-1961) heeft de thans veelzijdige, en veelvuldig geprezen Amerikaanse auteur Philip Roth (*1934) niet hoeven woelen om iets te ontdekken wat hem verder zou kunnen helpen op weg naar een schrijverscarrière. Daarentegen heeft hij wel in zijn eigen afval gewoeld en er een brandende lucifer in geworpen, en daarmee de voor zijn ontwikkeling benodigde vonk doen ontbranden. Volgens Roth zelf is dat ook de dag geworden waarop zijn weg als auteur is begonnen.

Terughoudend
Voor interviews was Philip Roth slechts bij uitzondering te vinden, en als het er dan toch van kwam, was hij nogal gesloten en sprak hij niet zoveel.
Regisseur William Karel is er in de herfst van 2010 in geslaagd die Amerikaanse schrijver tot een open gesprek te bewegen. Dat is uitgemond in een authentiek, intiem portret van de man en zijn alledaagse werkelijkheid; daarbij hoort ook het voorlezen uit onderdelen van zijn teksten. Deze ontmoeting is tot stand gekomen kort voor het verschijnen van zijn toen laatste roman, in Duitsland verschenen als Die Demütigung.

Het echte thuis
Dat blijkt een heel andere uiting dan de reputatie die Philip Roth geniet, en dat niet ten onrechte ─ dat hij moeilijk te benaderen valt. Het is dan ook de eerste documentaire film over de schrijver en zijn werk waarin een intiem portret wordt geboden.

Uit een totaal van twaalf uren persoonlijke confrontatie ─ eerst in Roths woning in New Yorks Upper West Side, alsmede, in directe aansluiting daarop ─ een bezoek tijdens het verblijf van de schrijver in zijn landhuis in Connecticut, waar hij rust en geborgenheid vindt om ─ afzijdig van het dynamische leven in New York ─ een beter werkritme op te bouwen, en vooral daarom is dat 'buiten' zijn echte thuis. 


Latente kanten: obsessies
Philip Roth beschouwt die optreden als zijn laatste openbare manifestatie. Dit portret met bewegende beelden biedt een fraaie gelegenheid voor een ieder die de schrijver en/of zijn boeken waardeert.
Volgens de tekst, die Arte-tv vooraf presenteert, mogen we geloven dat Philip Roth de indruk werkt dat hij zonder enige vorm van terughoudendheid zich uitspreekt over vrouwen en rabbijnen, over politici en psychoanalytici, en ─ niet in de laatste plaats ─ over literatuurcritici. Daarnaast praat de auteur over de latente kanten van zijn leven, welke tegelijkertijd als drijvende kracht voor zijn werk fungeren.
Eén van de obsessies waarmee deze schrijver te kampen heeft, bestaat in het morbide. Zijn jongste romans hebben als thema verlies van herinneringen en het uitvlakken van sporen van het verleden, en, niet te vergeten, ziekte en de naderende dood.

Uitzending
Dit uitzonderlijke portret van één van Amerika's meest vooraanstaande schrijvers wordt door Arte-tv uitgezonden met de Duitse titel Philip Roth, ohne Beschwerden. De eerste keer op maandag 19 september, tussen 23:05 uur en 23:55 uur. Herhalingen zijn te zien op donderdag 22 september vanaf 16:00 uur, en dan nog op zondag 2 oktober om 05:00 uur in de nog donkere, vroege ochtend.

In de loge
Hoewel er in het programma Componist van de week niet zelden aardig wat minder bekende stukken, of delen uit composities, aan de orde worden gesteld, zijn er mensen die de voorkeur geven aan een andere vorm van presentatie. De vijf werkdagen van de week, die begint op maandag 19 september, staat op Radio 4 in bovengenoemd programma de Weense grootmeester van het kunstlied centraal: Franz Schubert (1797-1828).

Die ─ zeker als er iets te kiezen valt ─ niet al te enthousiaste luisteraars worden op de eerste dag van de vijf waarop de Vara het vaste programma presenteert, in de gelegenheid gesteld om zich over te geven aan enkele uren pianomuziek van de genoemde maestro.

Het concert van de Belgische, Nederlandstalige, radiozender Klara wordt gegeven tussen 19:05 uur en 22:00 uur. Een zesde gedeelte van die tijd krijgt het Vara-programma waarin die componist centraal staat (maar dan wel vijf dagen). Wie de keus moeilijk vindt, kan altijd nog een half uurtje overschakelen.
De te Liverpool in 1972 geboren Pianist Paul Lewis treedt op in het Klara-programma In de loge, en hij stelt drie Schubert-composities voor:

Pianosonate in C, getiteld Reliquie, D 840, uit april 1825
Drei Klavierstücke, D 946, uit mei 1828
Pianosonate in D (opus 53), D 850, uit augustus 1825

Eén van de veelgespeelde muziekdrama's in het vaste repertoire van de Hamburgische Staatsoper is Don Govanni, KV 527, muziekdrama in twee bedrijven op een libretto van Lorenzo da Ponte (1749-1838), van Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791), voor het eerst opgevoerd in 1787 te Praag: op 14 oktober ter gelegenheid van het huwelijk van een nicht van de keizer, en pas officieel op de 29ste van die maand.
Zelf heb ik er, in het kader van een uitgebreide reportage voor enkele printmedia, een voorstelling van gezien begin 1977, het seizoen van het 350-jarig bestaan van dat instituut. Toen moest worden geïmproviseerd doordat de decors en kostuums bij een brand in het magazijn waren verwoest. Gelukkig kon men die attributen van een collega-operahuis te leen krijgen.
De huidige, ongetwijfeld nieuwe, versie wordt op zondag 18 september rechtstreeks uitgezonden door de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, tussen 18:00 uur en 21:30 uur.

Uitvoerenden zijn koor en orkest van genoemd operahuis onder leiding van de vaste dirigent Simone Young.

Drie relatief korte opera's 

In het programma Opera on 3 van de Britse cultuurzender BBC Radio 3 wordt, op zaterdag 17 september vanaf 19:20 uur onze tijd tot ongeveer 23:30 uur, Il trittico uit 1918 van Giacomo Puccini (1858-1924) uitgezonden. Elk van de onderdelen van deze trilogie, Il Tabarro, Suor Angelica en Gianni Schicchi (1918) bestaat uit één bedrijf. Het geheel is in de Metropolitan Opera von New York in première gegaan op 14 december 1918.Er is geen sprake van één libretto, maar van drie. Het eerste is van Giuseppe Adami (1878-1946), de twee overige stammen uit de koker van Giovanni Forzano (1884-1970). Gianni Schicchi is gebaseerd op het eerste deel van de Divina Commedia (Goddelijke Komedie) van Dante Alighieri (1265-1321): (Inferno) uit 1309.

Uitvoerenden
Solisten, koor en orkest van The Royal Opera House Covent Garden te Londen worden gedirigeerd door Antonio Pappano.
Zoals het vrijwel het gehele oeuvre dat Puccini voor het muziektheater heeft geconcipieerd vormen ook deze drie operaatjes een conglomeraat van de vreselijkste gruwelkitsch, en is de graad van eventuele draaglijkheid volstrekt afhankelijk van de kwaliteit van de zangers is aria's, duetten en wat dies meer zij.