In het populair-wetenschappelijke televisieprogrammaLabyrint dat door Teleac in samenwerking met de VPRO via Nederland 2 wordt uitgezonden, zal in de aflevering van woensdag 5 mei opnieuw een kwestie aan de orde worden gesteld die elders niet worden behandeld. Tevens onderscheidt Labyrint zich doordat het kijkers kan verrassen, nieuwe of gewijzigde inzichten voorstelt, en daarmee heel wat stof tot nadenken biedt.
Op deze woensdag wordt Labyrint uitgezonden tussen 20:50 uur en 21:30 uur. Het thema is deze keer Vlees van de toekomst. Door middel van deze aflevering wordt aandacht besteed aan het kweken van vlees zonder dat daarvoor dieren benodigd zijn. Dat zou, in tal van opzichten, een hele vooruitgang binnen de beschaving kunnen zijn.

Speelfilm
Anna Mauth is verpleegster en werkzaam in een ziekenhuis in de Duitse stad Dresen, aan het begin van het jaar 1945. Als gevolg van het oprukken van het Russische Rode Leger via Polen in de richting van Duitsland, raken diverse Duitse soldaten gewond; veel van hen worden naar dat ziekenhuis in Dresden gebracht waar Anna Mauth werkt. Zij is in het persoonlijke vlak helemaal niet geïnteresseerd in soldaten die zijn betrokken bij aanvallen op haar vaderland. Dat verandert echter spoorslags zodra ze in aanraking komt met een Engelse piloot die blijkt te zijn neergestort; dan raakt ze helemaal in de ban van de liefde.

Dit is de synopsis van een historisch drama met de korte — maar in het kader van de gebeurtenissen — veelzeggende titel Dresden. Het is een rolprent uit 2006 van Roland Suso Richter (geboren 1961) over de bombardementen op die stad, begin 1945. De protagonisten in het verhaal worden vertolkt door Felicitas Woll (geboren 1980), John Light (geboren 1964) en Benjamin Sadler (geboren 1971).

De rolprent wordt op woensdag 5 mei, tussen 20;15 uur en 22:40 uur, uitgezonden door het tweede publieke Duitse telvisienet ZDF.
__________

Afbeelding: Regisseur Roland Suso Richter.

In deze periode van het jaar — en dat al meer dan zes decennia — wordt in ieder geval in ons land, in vrijwel alle lagen van de bevolking teruggekeken op de bevrijding van 1945 en de daaraan voorafgaande periode vanaf het begin van de Tweede Wereldoorlog in september 1939, of tot eind januari 1933 toen Hitler rijkskanselier van het oostelijke buurland werd en daarmee de fatale loop van twaalf jaar walgelijk bruine geschiedenis van Europa en zelfs daarbuiten onomkeerbaar is geworden. In veel gevallen komen mensen aan het woord welke die periode bewust hebben meegemaakt en nu nog in leven zijn.

In het programma Beïnvloed en bewogen dat op dinsdag 4 mei door het Nederlandse digitale themakanaal Geschiedenis 24 zal worden uitgezonden, komen drie oudere Nederlanders aan het woord welke direct en indirect te maken hebben met literatuur: de journalist en essayist Jan Blokker (geboren 27 mei 1927), de journalist en essayist Henk Hofland (geboren 20 juli 1927), en de romancier en essayist Harry Mulisch (geboren 29 juli 1927). 

Deze drie halen herinneringen op aan hun jeugd ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.

Deze film is te zien op dinsdag 4 mei, tussen 21:00 uur en 21:43 uur. Voor eventuele herhalingen in de nachtelijke uren en overdag zij verwezen naar de informatie die beschikbaar is op gids.vpro.nl.

____________

Afbeeldingen

1. Essayist en journalist Henk Hofland.

2. Romancier en essayist Harry Mulisch.

Sedert enige tijd wordt op de Duits-Franse cultuurzender Arte-televisie een dcumentaireserie uitgezonden onder de titel LeseHorizonte, over de wereld van de literatuur op tal van plekken op de aardbol. De aflevering die op maandag 3 mei om 23:45 uur aanvangt, en tot 00:40 uur in de nacht op dinsdag 4 mei zal duren, heeft de literatuur in de stad Lissabon als thema.
Die fixatie op een stad, regio of (deel van een) staat, is geen nieuwigheid. 

De Nederlandse literatuurdocumentalist, romancier en literatuurvorser Martin Koomen (*1939) heeft in dat opzicht zo'n drie decennia geleden twee gedenkwaardige boeken gepubliceerd: het eerste is getiteld De literaten van de linkeroever, over Engelse schrijvers in Parijs in de periode van 1940 tot 1944. In dat boek zijn ook drie literaire verkenningstochten opgenomen.
Het tweede boek heeft als titel Het literaire Dublin, en dat heeft als thema de opkomst van de Ierse literaire beweging. De uitgave is voorzien van een wandelgids. U zult veel plekken beschreven zien die op enigerlei wijze met leven en werk te maken hebben van de grootste aller Ierse auteurs: James Joyce (1882-1941).

In deze documentaire van Arte France uit 2009 gaat de Franse auteur en presentator van literaire programma's, Patrick Poivre d'Arvor, op zoek naar de literatuur in de Portugese hoofdstad. Daarbij zal hij zonder twijfel stuiten op Fernando Pessoa (1882-1935). De film, die op het beeldformaat 16:9, met stereofonisch geluid zal worden uitgezonden, zal eind volgende week, op vrijdag 14 mei vanaf 05:00 uur in de ochtend, nogmaals worden vertoond door Arte-televisie. 

__________

Afbeelding: Beeld van Fernando Pessoa in Lissabon, voor het café A Brasileira.

Ruim twee eeuwen

In het programma Composer of the week dat door BBC Radio 3 twee keer per werkdag wordt uitgezonden — eerst tussen 13:00 uur en 14:00 uur en de herhaling daarvan tussen 23:00 uur en middernacht —van maandag tot en met vrijdag, is gedurende de vandaag begonnen week de beurt aan een thema in plaats van een persoon. Dat thema de komende dagen is een belangrijk aspect van de muziekgeschiedenis: de opera in Italië vanaf de begindagen tot en met de eerste decennia van de negentiende eeuw.
Onder de titel Monteverdi to Rossini — Italian opera wordt vijf maal een uur voor deze deelgeschiedenis van het fenomeen muziek gereserveerd. De periode waarover deze uitzendingen gaan, ligt tussen 1607 — toen het eerste echte muziekdrama, Orfeo van Claudio Monteverdi (1567-1643) werd voorgesteld — en 1829 — het jaar waarin de laatste opera van Gioacchino Rossini (1792-1868), Guillaume Tell aan de wereld werd geschonken — en omvat daarmee ruim twee eeuwen.

__________

Afbeelding: Claudio Monteverdi.

Op 9 november 1939 werden twee E ngelse geheim agenten, een luitenant van het Nederlandse leger en een privé-chauffeur, door een SS-commando ontvoerd. Die gebeurtenis werd bekend onder de naam Venlo-incident. Hitler zag daarin de aanleiding om Nederland binnen te vallen, ook al had hij aan koningin Wilhelmina beloofd dat Nederland, net als tijdens de Eerste Wereldoorlog, neutraal kon blijven.
In 2009 heeft Jeroen van Kroonenberg een documentaire gemaakt over deze gebeurtenis. Die film wordt op zondag 2 mei via het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24 uitgezonden tussen 17:36 uur en 18:43 uur. Een herhaling wordt, op dezelfde zender, gepresenteerd op woensdag 5 mei, tussen 20:36 uur en 21:43 uur.
Voor eventuele verdere herhalingen, in de uren tussen middernacht en ongeveer 18:00 uur in de namiddag/vroege avond, gedurende de resterende werkdagen van de komende week, zij hier verwezen naar gids.vpro.nl.

In onze bijdrage van donderdag 29 april hebben we gewezen op de gratis dvd over de Tweede Wereldoorlog, die heden bij het dagblad Trouw gratis wordt verstrekt. Dat is inderdaad het geval, en daarnaast is de krant heden voorzien van een extra, losse Bijlage getiteld De laatsten van Trouw. Die bijlage van 20 pagina's is geheel gewijd aan Trouw in de Tweede Wereldoorlog, aaan verspreiders en koeriersters, die vertellen hoe ze als tieners en jonge twintigers zijn beland in dat verzetswerk. We kunnen lezen wat er allemaal bij kwam kijken om die wijdvertakte organisatie overeind te houden. Tevens blijkt dat het tussen de medewerkers van de redactie en de verspreiders niet altijd pais en vree was en dat er ruzie is ontstaan over de vraag wie de baas was en welke koers het medium moest varen. Ook kunnen we lezen dat medewerkers van Trouw betrokken zijn geweest bij het gewapend verzet, en dat men is doorgegaan ondanks dat er betrokkenen werden gevangen genomen en zelfs geëxecuteerd.

Op de voorpagina zijn elf foto's afgedrukt van mensen, thans in bijna alle gevallen tachtig plus, en daarvan enkelen die in hun tiende decennium bestaan. Zij kijken terug en vertellen; bij hun verhalen zijn foto's afgedrukt van nu. Het geheel is een eerbetoon aan hen, die nu nog leven en, vanzelfsprekend, aan de gevallenen en aan diegenen die na de Tweede Wereldoorlog zijn overleden.

Alleen de acherpagina wordt ingenomen door een advertentie, en die betreft de dvd-reeks over de Tweede Wereldoorlog, waarvan de krant vandaag aan abonnees en kopers van een los nummer de eerste cadeau doet.

Op 9 november 1939 werden twee E ngelse geheim agenten, een luitenant van het Nederlandse leger en een privé-chauffeur, door een SS-commando ontvoerd. Die gebeurtenis werd bekend onder de naam Venlo-incident. Hitler zag daarin de aanleiding om Nederland binnen te vallen, ook al had hij aan koningin Wilhelmina beloofd dat Nederland, net als tijdens de Eerste Wereldoorlog, neutraal kon blijven.
In 2009 heeft Jeroen van Kroonenberg een documentaire gemaakt over deze gebeurtenis. Die film wordt op zondag 2 mei via het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24 uitgezonden tussen 17:36 uur en 18:43 uur. Een herhaling wordt, op dezelfde zender, gepresenteerd op woensdag 5 mei, tussewn 20:36 uur en 21:43 uur.
Voor eventuele verdere herhalingen, in de uren tussen middernacht en ongeveer 18:00 uur in de namiddag/vroege avond, gedurende de resterende werkdagen van de komende week, zij hier verwezen naar gids.vpro.nl.

Het Anne Frank Huis 

In de programmareeks Holland Doc van de NPS wordt op donderdag 29 april via Nederland 2 een nieuwe aflevering uitgezonden — tussen 22:50 uur en 00:09 uur in de nacht op vrijdag 30 april — die over de vader van Anne Frank gaat. Otto Frank werd geboren in 1889 en overleed in 1980. Hij was de enige van de acht mensen die in het Achterhuis in Amsterdam ondergedoken hebben gezeten, die de oorlog heeft overleefd.

Toen Otto Frank het dagboek van zijn dochter in handen kreeg, heeft hij het besluit genomen om dit uit te geven. Dat is voor vele lezers in tal van landen ter wereld een betere ingang gebleken naar de gruwelen van het nazi-bewind dat zijn sporen over onder meer geheel Europa heeft nagelaten. Het heeft een massale oplage bereikt in zeer veel talen.
Vanzelfsprekend bleken er in die tijd toch ook nog 'restanten' van de Jodenhaat te zijn uit de periode waarin de donkerbruine kleur overheerste waarin tal van democratische staten waren ondergedompeld.

Otto Frank kreeg naast de grote instemming die zijn inspanningen oogstten, toch ook weer te maken met abjecte teksten van lui die het nationaal-socialistische gedachtegoed al te zeer hadden geïncorporeerd. Zo werd het succes van dat dagboek voor Otto Frank een relatief schrale troost. De Adolphus-geest was met het einde van de oorlog nog niet verdwenen, en is dat heden ten dage evenmin. 
De stiefdochter van Otto Frank, Eva Schloss, die zo'n brief gisteren in het programma Pauw en Witteman heeft voorgelezen — en daarna waarschuwende woorden sprak met betrekking tot de huidige verrechtsing in maatschappij en politiek —, komt in de documentaire ook aan het woord, evenals persoonlijke vrienden van Otto Frank en vroegere vrienden van Anne en familieleden.
Dat Achterhuis bestond gisteren als museum — met een miljoen bezoekers per jaar — exact een halve eeuw. Moge van daaruit de komende halve eeuw evenveel pionierswerk worden gerealiseerd.

__________

Afbeelding: Voorzijde van een Franse pocket-editie uit 1970 van het Dagboek van Anne Frank.

Aanstaande zaterdag, 1 mei, zal bij het ochtendblad Trouw een gratis dvd worden verstrekt over de Tweede Wereldoorlog, in kleuren en zogeheten High Definition-kwaliteit. Net als dat het geval was met het gratis kunstboek dat verleden zaterdag bij de Volkskrant werd verstrekt, maakt deze dvd deel uit van een omvangrijkere reeks die de lezers van Trouw voor een speciale prijs kunnen verwerven. Degenen die op straat trachten nieuwe abonnees te werven voor die krant — afwisselend met andere bladen uit hetzelfde concern — lieten de afgelopen dagen, althans in het centrum van mijn woonplaats, de mensen die zij trachtten te verleiden, een hele serie dvd's zien over het genoemde thema.
Er wordt vanuit het uitgeversbedrijf flink wat ondernomen om de burgers bij de leesles te houden, in eerste instantie via dagbladen, en die gratis stunts kunnen er, in het gunstigste geval, voor zorgen dat de lezers verder kijken dan de marge van de krant(en) in kwestie breed is.

Een modernist onder de klassieken
Zelfs tal van mensen die menen dat ze geen werken van de Amerikaanse componist Samuel Barber (1910-1981) kennen, hebben niet zelden het Adagio voor strijkers uit 1936 [1] wel eens, of meer dan eens, gehoord. Dat stuk is dan ook niet alleen Barbers beroemdste compositie, maar tevens het meest gespeelde stuk, dat vooral via radioprogramma's de ether in gestuurd wordt.
Reeds in 1942 was Barber de meest uitgevoerde Amerikaanse componist van ernstige muziek. Ook op ons continent was hij veelvuldig hoorbaar aanwezig.
Ongetwijfeld heeft Samuel Barber veel voordeel gehad van het feit dat Arturo Toscanni (1867-1957) twee van die vroege composities tijdens één concert heeft uitgevoerd: naast het reeds genoemde Adagio was dat het eerste Essay voor orkest uit 1937.

Vergeleken met Brahms
Op het eerste gezicht lijkt het niet zo logisch dat het optreden en het oeuvre van Samuel Barber wordt vergeleken met dat van Johannes Brahms (1833-1897), maar als we verder kijken en lezen wat hij daarover zelf zegt — wat hij gevoelsmatig onderging, heeft hij omgezet in sonatevorm, fuga of passacaglia —, is dat wel begrijpelijk. Barber heeft gebruik gemaakt van een neoromantische klankentaal, zij het dan ook met scherpe kantjes, zoals dat in zijn Vioolconcert opus 14 uit 1939 duidelijk wordt. Afgaande op zijn eigen woorden wilde Barber doorgaan met het genereren van moed om zich blijvend naar zijn gevoel te richten bij het componeren.

Twee keer Pulitzerprijs
In het middelste gedeelte van zijn leven als componist is Samuel Barber twee keer onderscheiden met de Pulitzer Prize in Music: in 1958 en 1963.
Van maandag 26 april tot en met vrijdag 30 april is elk van die vijf dagen tweemaal een uur — hetzelfde uur — met werken van deze Amerikaanse componist te beluisteren op BBC Radio 3 in het programma Composer of the week. De eerste keer van 13:00 tot 14:00 uur, de tweede keer tussen 23:00 uur en middernacht.

__________

[1] Op You Tube is een versie van dit Adagio te horen en te zien, zoals die op 15 september 2001, vier dagen na de aanslagen in New York, werd uitgevoerd door het BBC Symphony Orchestra onder leiding van Leonard Slatkin, ter nagedachtenis aan de slachtoffers van 11 september.

__________

Afbeelding: De Amerikaanse componist Samuel Barber in 1944, gefotografeerd door Carl Van Vechten.

Letizia Bataglia legt vast

In een herhaling van de VPRO-Dokwerk-aflevering — De vrouw met de camera: Letizia Battaglia, die op zaterdag 24 april door het digitale televisiekanaal Holland Doc 24 zal worden uitgezonden — kunnen de kijkers kennismaken met de vrouw die de benaming fotografe van de dood ten deel gevallen is. Jarenlang heeft zij in en om de stad Palermo de strijd aangebonden met de maffia. Dat deed zij onder meer door alle slachtoffers te fotograferen, en — als zij daartoe op enigerlei wijze de mogelijkheid zag — tevens de daders.
Die foto's van Letizia Battaglia (geb. 1935) hebben internationaal veel aandacht getrokken en zijn diverse malen bekroond. Daarnaast heeft deze moedige vrouw gewerkt als uitgeefster, en onder het bestuur van Leoluca Orlando (geb. 1947) [1] was ze wethouder voor levenskwaliteit. Vervolgens was ze werkzaam als afgevaardigde voor de anti-maffia partij La Rete in het parlement van Sicilië.

Petra Reski's Maffiaboek

In het inmiddels bekende, want veel stof opgewaaid hebbende, Maffia-boek van de van oorsprong Duitse journaliste Petra Reski vervult Letizia Battaglia eveneens een rol.
Dat boek: Mafia, met de ondertitel Von Paten, Pizzerien und falschen Priestern, is tot stand gekomen als één der gevolgen van het feit dat Petra reski helemaal in de ban geraakt was van het boek De Peetvader [2] van Mario Puzo (1920-1999). Daarom stapte ze na haar eindexamen in een roestige Renault  4, en reed ze van het Duitse Kamen naar Corleone in Zuid-Italië. Eenmaal daar aangekomen, heeft het thema maffia haar niet meer losgelaten.
Petra Reski is erin geslaagd met afvallige maffiosi te spreke, zij het onder politiebescherming. Ook was ze te gast op het huwelijksfeest van de meest scabreuze maffia-advocaat, en had ze contact met maffia-vrouwen, die helemaal niet zo onschuldig waren als het wel eens leek. Ze kon vaststellen dat en enkele maffiabaas liefdespoëzie schreef en dat er priesters waren die de schuilplaats van gevluchte maffiosi bezochten om de heren de biecht af te nemen.
In dat boek worden we niet alleen geconfronteerd met de neerslag in woorden van de ontmoetingen die de schrijfster met al die protagonisten en randfiguren heeft gehad, en met maffia-jagers die hun sporen nalopen; ook zijn we leesgetuigen van de banden welke de auteur heeft ontdenkt en die dat misdaadsyndicaat onderhoudt met gelijkgestemden in Duitsland. 

De relatief recente moorden die in Duisburg werden gepleegd, tonen aan dat die extreem malafide organisatie zijn voelhoorns tot ver buiten het eigen land en de VS heeft uitgestrekt, evenals andere, al dan niet figuurlijke lichaamsdelen.
__________

Petra Reski: Mafia — Von Paten, Pizzerien und falschen Priestern. 336 pag., gebonden met stofomslag. Droemer Verlag München 2008. ISBN 978-3-426-27466-8

__________

[1] Leoluca Orlando is een man die de maffia openlijk bestrijdt en daarom altijd is omgeven door lijfwachten. Dat was zelfs in een Duitse televisiestudio het geval toen hij in de Talshow 3nach9 van Radio Bremen, alweer jaren geleden, een interview gaf aan Giovanni di Lorenzo.

Orlando was van 1985-1990 burgemeester van Palermo, en van 1993 tot 2000 nogmaals.

[2] Petra Reski las van De Peetvader vanzelfsprekend de Duitse vertaling, Der Pate. Interessant is het om te weten dat Mario Puzo, gevraagd naar de oorsprong van zijn enorme kennis omtrent de Siciliaanse Maffia, zei bij het schrijven meer de familie Kennedy voor ogen te hebben gehad.

Italiaans-Amerikaanse schrijfster van misdaadverhalen Donna Leon zegt dat ze alles wat ze over de Maffia weet, aan Petra Reski te danken heeft.

____________

Afbeeldingen

1. Letizia Battaglia, hier samen met Franco Zecchin in Mondello, 1987.

2. Petra Reski. (Foto © Paul Schirnhofer.)

Letizia Bataglia legt vast

In een herhaling van de VPRO-Dokwerk-aflevering — De vrouw met de camera: Letizia Battaglia, die op zaterdag 24 april door het digitale televisiekanaal Holland Doc 24 zal worden uitgezonden — kunnen de kijkers kennismaken met de vrouw die de benaming fotografe van de dood ten deel gevallen is. Jarenlang heeft zij in en om de stad Palermo de strijd aangebonden met de maffia. Dat deed zij onder meer door alle slachtoffers te fotograferen, en — als zij daartoe op enigerlei wijze de mogelijkheid zag — tevens de daders.
Die foto's van Letizia Battaglia (geb. 1935) hebben internationaal veel aandacht getrokken en zijn diverse malen bekroond. Daarnaast heeft deze moedige vrouw gewerkt als uitgeefster, en onder het bestuur van Leoluca Orlando (geb. 1947) [1] was ze wethouder voor levenskwaliteit. Vervolgens was ze werkzaam als afgevaardigde voor de anti-maffia partij La Rete in het parlement van Sicilië.

Petra Reski's Maffiaboek

In het inmiddels bekende, want veel stof opgewaaid hebbende, Maffia-boek van de van oorsprong Duitse journaliste Petra Reski vervult Letizia Battaglia eveneens een rol.
Dat boek: Mafia, met de ondertitel Von Paten, Pizzerien und falschen Priestern, is tot stand gekomen als één der gevolgen van het feit dat Petra reski helemaal in de ban geraakt was van het boek De Peetvader [2] van Mario Puzo (1920-1999). Daarom stapte ze na haar eindexamen in een roestige Renault  4, en reed ze van het Duitse Kamen naar Corleone in Zuid-Italië. Eenmaal daar aangekomen, heeft het thema maffia haar niet meer losgelaten.
Petra Reski is erin geslaagd met afvallige maffiosi te spreke, zij het onder politiebescherming. Ook was ze te gast op het huwelijksfeest van de meest scabreuze maffia-advocaat, en had ze contact met maffia-vrouwen, die helemaal niet zo onschuldig waren als het wel eens leek. Ze kon vaststellen dat en enkele maffiabaas liefdespoëzie schreef en dat er priesters waren die de schuilplaats van gevluchte maffiosi bezochten om de heren de biecht af te nemen.
In dat boek worden we niet alleen geconfronteerd met de neerslag in woorden van de ontmoetingen die de schrijfster met al die protagonisten en randfiguren heeft gehad, en met maffia-jagers die hun sporen nalopen; ook zijn we leesgetuigen van de banden welke de auteur heeft ontdenkt en die dat misdaadsyndicaat onderhoudt met gelijkgestemden in Duitsland. 

De relatief recente moorden die in Duisburg werden gepleegd, tonen aan dat die extreem malafide organisatie zijn voelhoorns tot ver buiten het eigen land en de VS heeft uitgestrekt, evenals andere, al dan niet figuurlijke lichaamsdelen.
__________

Petra Reski: Mafia — Von Paten, Pizzerien und falschen Priestern. 336 pag., gebonden met stofomslag. Droemer Verlag München 2008. ISBN 978-3-426-27466-8

__________

[1] Leoluca Orlando is een man die de maffia openlijk bestrijdt en daarom altijd is omgeven door lijfwachten. Dat was zelfs in een Duitse televisiestudio het geval toen hij in de Talshow 3nach9 van Radio Bremen, alweer jaren geleden, een interview gaf aan Giovanni di Lorenzo.

Orlando was van 1985-1990 burgemeester van Palermo, en van 1993 tot 2000 nogmaals.

[2] Petra Reski las van De Peetvader vanzelfsprekend de Duitse vertaling, Der Pate. Interessant is het om te weten dat Mario Puzo, gevraagd naar de oorsprong van zijn enorme kennis omtrent de Siciliaanse Maffia, zei bij het schrijven meer de familie Kennedy voor ogen te hebben gehad.

Italiaans-Amerikaanse schrijfster van misdaadverhalen Donna Leon zegt dat ze alles wat ze over de Maffia weet, aan Petra Reski te danken heeft.

____________

Afbeeldingen

1. Letizia Battaglia, hier samen met Franco Zecchin in Mondello, 1987.

2. Petra Reski. (Foto © Paul Schirnhofer.)