Live vanuit Muziekgebouw aan 't IJ

In het programma De donderdagavondserie dat wordt uitgezonden via Radio 4 — in dit geval op donderdag 13 mei, vanaf 20:02 uur, live vanuit het Muziekgebouw aan 't IJ te Amsterdam — zal het Nieuw Ensemble een optreden verzorgen onder leiding van Ed Spanjaard, met solistische medewerking van violiste Jennifer Koh. Deze musici zullen samen drie composities voorstellen, waarvan twee wereldpremières.
Het concert zal worden geopend met een zo langzamerhand klassiek geworden stuk van de middelste van de drie vertegenwoordigers van de Wiener Schule — welke ten onrechte veelal als Neue Wiener Schule wordt geafficheerd —: Anton von Webern (1883-1945) [1]. Van hem worden de Vijf stukken voor orkest opus 10 gespeeld.

Wereldpremières
Als eerste wereldpremière zal een stuk voor ensemble, getiteld Mudra, gereedgekomen in 2010 en geraliseerd door de Belgische componist Wim Henderickx (geboren 1962). Dit opus heeft een lengte van ongeveer zevenentwintig minuten.

Voordat uitvoerenden aan de andere allereerste uitvoering van een ander werk van een andere componist — Klas Torstenssen (geboren 1951) toekomen — en dat is na de pauze — zullen de orkeststukken van Anton von Webern worden herhaald. Althans, zo staat het in de opsomming van de composities in het persbericht dat we ontvingen. In de programmagegevens van Radio 4 wordt dat niet expliciet — doch evenmin impliciet — vermeld.
In ieder geval is het laatste werk van de avond bestemd voor het ensemble met een toegevoegde soliste, die de partij in het Concert voor viool en orkest van Klas Torstenssen zal interpreteren. 

__________

[1] Voor het geval u ze even niet allemaal op een rijtje heeft: de beide andere heren van deze stroming waren (en zijn) Arnold Schönberg (1874-1951) en Alban Berg (1885-1935).

____________

Afbeeldingen

1. De Belgische componist Wim Henderickx. (Foto © P. Maes.)
2. De Zweedse componist Klas Torstenssen. (Foto © Mikael Grönberg.)

Sneeuwitje

Zoals dat op christelijke feestdagen gebruikelijk is op Duitse tv-zenders, vooral die van ARD/Das Erste en één of meer van de daaraan gelieerde regionale zenders van de zogeheten Dritten Programme, wordt ook op Hemelvaartsdag, donderdag 13 mei, weer aandacht besteed aan de klassieke Duitse sprookjes door middel van een aantal films. Deze dag zijn dat er drie, die verspreid over drie zenders — de ARD, de Norddeutsche Rundfunk (NDR) en de Westdeutsche Rundfunk (WDR) — de ether in zullen worden gestuurd. Aangezien de beide laatstgenoemde instituten tot de organisatie van de ARD behoren, is het ietwat — zeg maar gerust: uiterst — verbazingwekkend dat de beide films elkaar overlappen.

Vooral om de kinderen zoet te houden op zulke niet schoolse dagen, presenteert de ARD reeds om 06:45 uur de film als opening van het dagprogramma dat op gewone werkdagen reeds om 05:30 uur begint. In dit geval gaat het om een rolprent die al bijna een halve eeuw oud is: Schneewittchen, een DDR-productie uit 1961, van Gottfried Kolditz (1922-1982), met Doris Welkow, Wolf-Dieter Panse en Marianne Christine Schilling.
Van geen van deze drie acteurs waren op de gebruikelijke wijze biografische gegevens te vinden. Het zal met het feit dat ze DDR-lieden waren, te maken hebben. De film — naar het wereldvermaarde verhaal van de gebroeders Jacob (1785-1863) en Wilhelm Grimm (1786-1859), duurt exact een uur.

Rumpelstilzchen

Ook de film Rumpelstilzchen is gebaseerd op het gelijknamige verhaal van dezelfde broes Grimm. Deze rolpent uit 2009 van Ulli König duurt eveneens een uur. Daarin kunt u Gottfried John (geboren 1942), Julie Engelbrecht (geb. 1984) en Robert Stadlober (geb. 1982) zien spelen. Deze rolprent wordt vertoond op de regionale televisiezender NDR III, tussen 13:00 uur en 14:00 uur.

Die Bremer Stadtmusikanten

Met de uitzending van de verfilming, eveneens in 2009, van Die Bremer Stadtmusikanten wordt binnen een gering aantal uren voor de derde keer in bewegende beelden een eerbetoon aan de sprookjesverzamelaars Grimm gerealiseerd. Regisseur Dirk Riegel heeft voor deze rolprent een beroep gedaan op Anna Fischer (geb. 1986), Johannes Zirner (geb. 1979) en Florian Martens (geb. 1958).

Deze omzetting in beeld en geluid van een aloud Duits verhaal wordt uitgezonden door de Westdeutsche Rundfunk, tussen 13:40 uur en 14:40 uur.

____________

Afbeeldingen

1. Voorzijde dvd-doos voor de film Schneewittchen. 2. De gebroeders Jacob en Wilhelm Grimm.

3. Acteur Gottfried John.

Muziek in afwisseling met literatuur

Op woensdagavond 12 mei biedt de Duitse regionale radiozender WDR 3 de gelegenheid om in het programma Live-Konzert te luisteren naar muziek en literatuur in afwisseling. Het thema van de gebeurtenis is Denk ich aa Deutschland. Dat zijn de eerste vier woorden van een dichtregel van Heinrich Heine (1797-1856), die in zijn geheel luidt: Denk ich an Deutschland in der Nacht, bin ich um den Schlaf gebracht [1].

Het evenement dat om 20:05 uur begint en tot 22;30 uur duurt, telt negen onderdelen: vijf muziekstukken en vier maal een tekst van Heinrich Heine daartussenin.

Een compositie van Anton von Webern (1883-1945) opent de avond: Zes Bagatellen voor strijkkwartet, opus 9. Aansluitend treedt acteur Udo Samel (geboren 1953) als spreker op met het gedicht Traumbilder I [2] uit Junge Leiden (1817-1821), opgenomen in het Buch der Lieder van Heinrich Heine (1797-1856), voor het eerst verschenen in 1827.

Driemaal Robert Schumann 

Na het Heine-gedicht volgt opnieuw muziek voor strijkkwartet, deze keer van Robert Schumann (1810-1856): opus 41, nr. 1: 4 —, waarna Heine's Traumbilder II [2] wordt gelezen. Direct in aansluiting zalk opnieuw een fragment klinken uit een ander strijkkwartet van dezelfde componist: opus 41, nr. 1: 6.
Het zesde onderdeel an het gevarieerde cultuurprogramma via de ether bestaat uit vier gedichten: Heimkerhr I-IV uit de bijna honderd onderdelen tellende verzameling Die Heimkehr (1823-1824). De eerste regel van het tweede gedicht van die stukken zal menigeen bekend voorkomen: "Ich weiß nicht, was soll es bedeuten."

Dan mag het Kuss-Quartett nogmaals een gedeelte van een Schumann-kwartet ten gehore brengen uit weliswaar hetzelfde opus (41, nr. 1), maar dan onderdeel 8.

Felix Mendelssohn tot slot

Voordat de avond met muziek en poézie met alweer een gedeelte uit een strijkkwartet, want een andere formatie is voor dat gebeuren niet ingepland, wordt afgesloten, maar nu uit de koker van Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847) — uit het strijkkwartet nr. 4, opus 44, nr. 2 —, komt Udo Samel weer aan de beurt met Heine: uit Deutschland, ein Wintermärchen van 1844.

__________

[1] Uit Nachtgedanken, het vierentwintigste — en laatste — gedicht uit Zeitgedichte: het laatste onderdeel uit de Neue Gedichte (1844), die soms in één band worden uitgegeven met de verzameling Buch der Lieder.

[2] Zie de bijdrage op onze zustersite Tempel der Dichtkunst.

____________

Afbeeldingen

1.  Acteur Udo Samel leest gedichten van Heinrich Heine.

2. Auteur Heinrich Heine. Portrettekening uit 1829 van Franz Kugler (1808-1858).

God als misvatting
De Humanistische Omroep zendt in twee afleveringen het programma De wortel van het kwaad uit, over auteur en wetenschapper Richard Dawkins, die in deze documentaire reportage de confrontatie aangaat met gelovigen van verschillende achtergronden en dito religieuze richtingen. Daarmee hoopt hij aan te tonen dat het godsgeloof de wortel van het kwaad is, simpelweg omdat God als misvatting heerst. Die Nederlandse boektitel uit 2006 — een vertaling van Richard Dawkins' boek The God Delusion — is tevens de titel van de eerste  aflevering van het tweeluik dat op twee achtereenvolgende dinsdagen zal worden uitgezonden.

Darwin-adept

De eerste aflevering heeft een omvang van ongeveer zo'n drie kwartier, en is te zien via Nederland 2, beginnend op dinsdag 11 mei om 23:25 uur, en eindigend — althans volgens het schema — in de vroege nacht van dinsdag op woensdag 12 mei.
Daarin maakt Richard Dawkins — als onvoorwaardelijk bewonderaar van Charles Darwin — duidelijk hoe verbijsterd hij is dat de evolutieleer steeds meer wordt beschouwd als gelijkwaardig aan het — uitzonderlijk naïeve, en daardoor volstrekt ongeloofwaardige scheppingsverhaal zoals 'de ware gelovigen' het nog als gesneden koek slikken. 

Richard Dawkins maakt zich — begrijpelijkerwijs en terecht — boos over de, onder veel meer, onrechtvaardige, rancuneuze en racistische God van het Oude Testament tegenover de volkomen dwaze — en op z'n zachtst gezegd totaal wereldvreemde — leer der verzoening in het tweede deel van de oudste anthologie der westerse wereld, bekend bij velen — vooral bij exegeten, gelovigen en literatuurhistorici — als de Gantsche Heilige Schrift: Biblia [1]. 

Geen empathie

In een artikel als voor beschouwing op de film — verschenen in de VPRO-Gids van de thans lopendeweek — schrijft Sietse Meijer dat Dawkins voornamelijk voor eigen parochie preekt, en daarnaast niet echt moeite doet om een verklaring te vinden voor de — ook heden ten dage nog altijd onstuitbare hang naar religie.
Sietse Meijer besluit zijn betoog met de bewering — c.q. vaststelling — dat Richard Dawkins zich moeilijk kan inleven in degenen voor wie religie "een diepere betekeni heeft, troost biedt of om een andere reden belangrijk is." Als laatste zin staat daar: "Hij begrijpt er helemaal niets van."
Dat zal miljoenen mensen eender vergaan in de gebieden waar Dwkins' boek — al dan niet in vertaling — beschikbaar is. Dat niet begrijpen hoeft overigens niet per definitie te betekenen dat men er ook geen begrip voor heeft.

Evolutie-boek
Verleden jaar is er opnieuw een boek van Richard Dawkins verschenen, ditmaal met een inhoud die minder gaat over de God die hij als misvatting beschouwt, maar met een omvangrijke tekst waarin hij een Bewijs voor evolutie aandraagt. Het boek draagt dan ook die ondertitel, met daarboven Het grootste spektakel ter wereld. Daarin biedt Dawkins een verhandeling waarmee hij de wereld duidelijk wil maken dat de evolutieleer boven elke twijfel is verheven, en dat alle andere theorieën over ontstaan en ontwikkeling van mensen, dieren en planten als dwaalwegen kunnen — ja moeten — worden beschouwd.
Dawkins' grootste verdienste ligt beslist in de intelligente, stilistisch hoogstaande en tegelijkertijd zeer leesbare inhoud van de teksten die hij heeft geproduceerd. Hulde daarvoor.
__________

[1] Biblia is het meervoud van het Griekse woord biblion (βιβλιον), dat langzamerhand tot Bijbel (Bi-jbel, waarin de J ter versterking van de I bestond en dus als Bibel werd uitgesproken, hetgeen onder meer Groningers, Friezen en Duitsers doen).

____________

Afbeeldingen

1. Voorplat van de Nederlandse editie van God als misvatting, waarvan inmiddels een goedkope versie in paperback is verschenen.

2. Auteur en wetenschapper Richard Dawkins.

3. Voorzijde van de grote paperback met Dawkins' bewijs voor evolutie: Het grootste spektakel ter wereld.

Onder de titel Eyewitness vertoont BBC Two-tv, beginnend in het eerste uur van de nacht van maandag 10 mei op dinsdag 11 mei — om precies te zijn tussen 00:20 uur en 01:20 uur — een documentaire over ooggetuigenverslagen. Het uitgangspunt is de vraag hoe betrouwbaar ooggetuigenverklaringen zijn. Dit is onder meer een zeer belangrijk element geweest in het proces dat jaren geleden in Israël werd gevoerd tegen John Demjanjuk. Een getuige-deskundge uit Nederland heeft dit probleem van vervorming van de werkelijkheid in de beleving van getuigen nadrukkelijk in het middelpunt van de belangstelling geplaatst. Daarbij kan ook het tijdsverloop tussen gebeurtenis en de af te leggen verklaring een gewichtige rol spelen.
In Manchester is een experiment uitgevoerd waarbij tien mensen zijn gefilmd — zonder dat ze hiervan op de hoogte waren gesteld — terwijl ze gtuige waren van een geénsceneerde steekpartij. Als ze hun verklaring afleggen, blijkt dat ze verschillende situaties beschrijven. Dat is het empirisch verkregen bewijs voor de stelling van de Leidse professor. Dat laatste zal in den brede worden voorgelegd aan de kijkers naar deze documentaire.

Onderzoek naar antisemitsme

Het digitale televisiekanaal Holland Doc 24 zal heden en morgen — tweemaal derhalve — een nieuwe aflevering uitzenden van de reeks VPRO Import, waarin de documentaire Defamation van regisseur Yoav Shamir (geboren Tel Aviv 1970)  zal worden gepresenteerd. Hij heeft deze film gemaakt aan de hand van zijn persoonlijke onderzoek naar het begrip antisemitisme, en vooral de betekenis die dit woord heeft in de huidige tijd. 
De film van Yoav Shamir vertolkt deze persoonlijke zoektocht op heldere wijze. Zo spreekt hij onder meer met het hoofd van de Defamation League in de Verenigde Staten van Amerika. Daartegenover staat een leger van professoren die niet mis te verstane kritiek leveren op juist die organisatie.

Voorts worden we in de zo'n anderhalf uur durende film geconfronteerd met de mechanismen die worden aangewend om de Israëlische jongeren te bestoken opdat deze zich zullen manifesteren als geschikt voor de militaire dienstplicht.
De documentaire van Yoav Shamir wordt uitgezonden op zondag 9 mei van 21:52 uur tot 23:34 uur;een herhaling zal op hetzelfde digitale televisiekanaal worden gepresenteerd op maandag 10 mei, tussen 19:27 uur en 21:00 uur.

__________

Afbeelding: Regisseur Yoav Shamir. Foto van de site van Defamation.

Wagner: Tannhäuser

In het kader van de Europese Operadagen wordt dit weekeinde door Arte-televisie flink wat aandacht aan het fenomeen muziektheater besteed door middel van weliswaar televisie, doch via een breed scala aan thema's.
Nadat deze Duits-Franse cultuurzender reeds op zaterdag 8 mei op diverse fronten aandacht aan deze Europese gebeurtenis heeft besteed, pakt deze op zondagochtend om 09:45 uur de draad weer op met een uitvoering van Tannhäuser uit 1845 van Richard Wagner (1813-1883). Het gaat hier om een versie door het Philharmonia Chor Wen en het Deutsche Symphonie Orchester Berlin onder leiding van Philippe Jordan. De opvoering vindt plaats in het Festspielhaus Baden-Baden.

Maria Callas
Dezelfde zender presenteert later op de dag een documentaire over de onvergelijkelijke en onvergetelijke Maria Kalogeropoulos (1923-1977) die aan operaminnaars en zovelen daarbuiten beter bekend is als Maria Callas.
In de film, die tussen 19:15 uur en 20:00 uur zal worden uitgezonden, kun u impressies bekijken van aan galaconcert uit 1958 in Parijs, gevolgd door een recital uit 1965.

Thema-avond: Peking Opera

Arte-televisie biedt op zondag 9 mei een thema-avond onder de titel Die exotische Welt der Peking-Oper. Twee onderdelen maken deze 'avond', die wordt gerealiseerd tussen 20:14 uur en 23:55 uur.
Als eerste onderdeel kunnen we het Chinese, verfilmde drama Ba wang bie ji (Lebewohl, meine Konkubine) zien, een China/Hongkong coproductie uit 1993, met in de voornaamste rollen Leslie Cheung, Zhang Fengyi en Gong Li.
Om 23:00 uur volgt nog een reportage over en opera-school in Beijing. Daar heerst een ijzeren discipline op basis van tradities die al vele eeuwen overeind worden gehuden om te kunnen garanderen dat het hoge niveau ook voor de — in de in ieder geval nabije — toekomst blijft gehandhaafd.

__________

Afbeelding: Maria Callas (Foto EMI).

In het populair-wetenschappelijke televisieprogrammaLabyrint dat door Teleac in samenwerking met de VPRO via Nederland 2 wordt uitgezonden, zal in de aflevering van woensdag 5 mei opnieuw een kwestie aan de orde worden gesteld die elders niet worden behandeld. Tevens onderscheidt Labyrint zich doordat het kijkers kan verrassen, nieuwe of gewijzigde inzichten voorstelt, en daarmee heel wat stof tot nadenken biedt.
Op deze woensdag wordt Labyrint uitgezonden tussen 20:50 uur en 21:30 uur. Het thema is deze keer Vlees van de toekomst. Door middel van deze aflevering wordt aandacht besteed aan het kweken van vlees zonder dat daarvoor dieren benodigd zijn. Dat zou, in tal van opzichten, een hele vooruitgang binnen de beschaving kunnen zijn.

Speelfilm
Anna Mauth is verpleegster en werkzaam in een ziekenhuis in de Duitse stad Dresen, aan het begin van het jaar 1945. Als gevolg van het oprukken van het Russische Rode Leger via Polen in de richting van Duitsland, raken diverse Duitse soldaten gewond; veel van hen worden naar dat ziekenhuis in Dresden gebracht waar Anna Mauth werkt. Zij is in het persoonlijke vlak helemaal niet geïnteresseerd in soldaten die zijn betrokken bij aanvallen op haar vaderland. Dat verandert echter spoorslags zodra ze in aanraking komt met een Engelse piloot die blijkt te zijn neergestort; dan raakt ze helemaal in de ban van de liefde.

Dit is de synopsis van een historisch drama met de korte — maar in het kader van de gebeurtenissen — veelzeggende titel Dresden. Het is een rolprent uit 2006 van Roland Suso Richter (geboren 1961) over de bombardementen op die stad, begin 1945. De protagonisten in het verhaal worden vertolkt door Felicitas Woll (geboren 1980), John Light (geboren 1964) en Benjamin Sadler (geboren 1971).

De rolprent wordt op woensdag 5 mei, tussen 20;15 uur en 22:40 uur, uitgezonden door het tweede publieke Duitse telvisienet ZDF.
__________

Afbeelding: Regisseur Roland Suso Richter.

In deze periode van het jaar — en dat al meer dan zes decennia — wordt in ieder geval in ons land, in vrijwel alle lagen van de bevolking teruggekeken op de bevrijding van 1945 en de daaraan voorafgaande periode vanaf het begin van de Tweede Wereldoorlog in september 1939, of tot eind januari 1933 toen Hitler rijkskanselier van het oostelijke buurland werd en daarmee de fatale loop van twaalf jaar walgelijk bruine geschiedenis van Europa en zelfs daarbuiten onomkeerbaar is geworden. In veel gevallen komen mensen aan het woord welke die periode bewust hebben meegemaakt en nu nog in leven zijn.

In het programma Beïnvloed en bewogen dat op dinsdag 4 mei door het Nederlandse digitale themakanaal Geschiedenis 24 zal worden uitgezonden, komen drie oudere Nederlanders aan het woord welke direct en indirect te maken hebben met literatuur: de journalist en essayist Jan Blokker (geboren 27 mei 1927), de journalist en essayist Henk Hofland (geboren 20 juli 1927), en de romancier en essayist Harry Mulisch (geboren 29 juli 1927). 

Deze drie halen herinneringen op aan hun jeugd ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.

Deze film is te zien op dinsdag 4 mei, tussen 21:00 uur en 21:43 uur. Voor eventuele herhalingen in de nachtelijke uren en overdag zij verwezen naar de informatie die beschikbaar is op gids.vpro.nl.

____________

Afbeeldingen

1. Essayist en journalist Henk Hofland.

2. Romancier en essayist Harry Mulisch.

Sedert enige tijd wordt op de Duits-Franse cultuurzender Arte-televisie een dcumentaireserie uitgezonden onder de titel LeseHorizonte, over de wereld van de literatuur op tal van plekken op de aardbol. De aflevering die op maandag 3 mei om 23:45 uur aanvangt, en tot 00:40 uur in de nacht op dinsdag 4 mei zal duren, heeft de literatuur in de stad Lissabon als thema.
Die fixatie op een stad, regio of (deel van een) staat, is geen nieuwigheid. 

De Nederlandse literatuurdocumentalist, romancier en literatuurvorser Martin Koomen (*1939) heeft in dat opzicht zo'n drie decennia geleden twee gedenkwaardige boeken gepubliceerd: het eerste is getiteld De literaten van de linkeroever, over Engelse schrijvers in Parijs in de periode van 1940 tot 1944. In dat boek zijn ook drie literaire verkenningstochten opgenomen.
Het tweede boek heeft als titel Het literaire Dublin, en dat heeft als thema de opkomst van de Ierse literaire beweging. De uitgave is voorzien van een wandelgids. U zult veel plekken beschreven zien die op enigerlei wijze met leven en werk te maken hebben van de grootste aller Ierse auteurs: James Joyce (1882-1941).

In deze documentaire van Arte France uit 2009 gaat de Franse auteur en presentator van literaire programma's, Patrick Poivre d'Arvor, op zoek naar de literatuur in de Portugese hoofdstad. Daarbij zal hij zonder twijfel stuiten op Fernando Pessoa (1882-1935). De film, die op het beeldformaat 16:9, met stereofonisch geluid zal worden uitgezonden, zal eind volgende week, op vrijdag 14 mei vanaf 05:00 uur in de ochtend, nogmaals worden vertoond door Arte-televisie. 

__________

Afbeelding: Beeld van Fernando Pessoa in Lissabon, voor het café A Brasileira.

Ruim twee eeuwen

In het programma Composer of the week dat door BBC Radio 3 twee keer per werkdag wordt uitgezonden — eerst tussen 13:00 uur en 14:00 uur en de herhaling daarvan tussen 23:00 uur en middernacht —van maandag tot en met vrijdag, is gedurende de vandaag begonnen week de beurt aan een thema in plaats van een persoon. Dat thema de komende dagen is een belangrijk aspect van de muziekgeschiedenis: de opera in Italië vanaf de begindagen tot en met de eerste decennia van de negentiende eeuw.
Onder de titel Monteverdi to Rossini — Italian opera wordt vijf maal een uur voor deze deelgeschiedenis van het fenomeen muziek gereserveerd. De periode waarover deze uitzendingen gaan, ligt tussen 1607 — toen het eerste echte muziekdrama, Orfeo van Claudio Monteverdi (1567-1643) werd voorgesteld — en 1829 — het jaar waarin de laatste opera van Gioacchino Rossini (1792-1868), Guillaume Tell aan de wereld werd geschonken — en omvat daarmee ruim twee eeuwen.

__________

Afbeelding: Claudio Monteverdi.

Op 9 november 1939 werden twee E ngelse geheim agenten, een luitenant van het Nederlandse leger en een privé-chauffeur, door een SS-commando ontvoerd. Die gebeurtenis werd bekend onder de naam Venlo-incident. Hitler zag daarin de aanleiding om Nederland binnen te vallen, ook al had hij aan koningin Wilhelmina beloofd dat Nederland, net als tijdens de Eerste Wereldoorlog, neutraal kon blijven.
In 2009 heeft Jeroen van Kroonenberg een documentaire gemaakt over deze gebeurtenis. Die film wordt op zondag 2 mei via het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24 uitgezonden tussen 17:36 uur en 18:43 uur. Een herhaling wordt, op dezelfde zender, gepresenteerd op woensdag 5 mei, tussen 20:36 uur en 21:43 uur.
Voor eventuele verdere herhalingen, in de uren tussen middernacht en ongeveer 18:00 uur in de namiddag/vroege avond, gedurende de resterende werkdagen van de komende week, zij hier verwezen naar gids.vpro.nl.