Axel Liégeois, Waarden in dialoog. Ethiek in de zorg, 2009, 192 blz., LannooCampus, € 19,95

Laten we beginnen met het uiterlijk, want het oog wil ook wat, zelfs bij het lezen.

Dit is een zeer verzorgde uitgave, stevig ingebonden of liever gelijmd, zoals tegenwoordig gebruikelijk, kwaliteitsvol papier zonder glans, met een fris, kleurrijk kaft, een handig formaat. Ook het zetwerk valt gunstig op: een klassieke letter, niet te groot of te klein, scherp en egaal gedrukt, met een behoorlijke interlinie, maar niet overdreven (om het aantal pagina’s stiekem op te drijven, bijvoorbeeld), dus een aantrekkelijke, heldere en rustige bladspiegel. Klare aanduiding van de onderverdelingen, maar zonder schoolse volgnummers. Ook voor taal en stijl niets dan lof: een vrijwel vlekkeloos Nederlands, met slechts hier en daar enkele en dan nog algemeen aanvaarde sporen van de Vlaamse afkomst van de auteur. De zinnen zijn kort gehouden, zonder dat het gehakt stro wordt. Ook de paragrafen zijn nooit langer dan één gedachte. Jargon of wetenschappelijke termen zijn blijkbaar bewust vermeden of worden kort geduid. De opbouw van de gedachtegang is logisch, zorgvuldig, gestaag. De auteur doet nadrukkelijk moeite om exclusief man- of vrouwonvriendelijk taalgebruik te vermijden. Er zijn enkele schema’s, maar de verhelderende toegevoegde waarde daarvan leek althans deze lezer vrij beperkt: de grafische voorstelling hielp mij niet om de overigens toch al duidelijke inhoud beter te begrijpen of te onthouden. De karige maar nuttige eindnoten verwijzen vooral naar andere publicaties van de auteur of naar wettelijke documenten.

Het resultaat is een op al deze punten zeer leesbaar boek, zonder echt storende elementen. Dat is een goed begin.

Het onderwerp van deze studie is zonder meer belangwekkend. Zoals de ondertitel vermeldt, gaat het om de ethiek in de zorg. Zorg is hier de verzamelnaam voor de groeiende sector van geestelijke gezondheidszorg, gehandicaptenzorg en ouderenzorg. Het komt mij voor dat het boek evengoed toepasselijk kan zijn in de medische zorg in het algemeen, ook als is dat niet uitdrukkelijk vermeld als de bedoeling.

Laat ik beginnen met een sterke algemene indruk na lezing: indien ik moet terechtkomen in een verzorgingsinstelling, dan zou ik zonder aarzelen kiezen voor een instelling waar de principes van dit boek onverkort worden toegepast. In zijn nawoord beseft de auteur dat er steeds een afstand zal bestaan tussen de idealen en de realiteit, maar het is al een hele geruststelling indien zorgverleners (zouden) uitgaan van de hier voorgestelde en verdedigde idealen en bijvoorbeeld niet van winstbejag, paternalisme, onverschilligheid of zelfs minachting tegenover de zorgvragers.

De opbouw van het boek steunt op twee pijlers. In de eerste drie hoofdstukken wordt een ethisch denkkader aangereikt, dat uitmondt in een praktisch ethisch model. Ik aarzel om hier het woord ‘theoretisch’ te gebruiken, maar het gaat wel degelijk om een fundamenteel nadenken over ethiek, normen en waarden. Dat gebeurt echter steeds met ten minste een half oog op de praktijk van de gezondheidszorg. Vanaf het vierde hoofdstuk zitten we in medias res van de ‘zorg’. Daarin past de auteur zijn zorgvuldig opgebouwd denkkader toe op de verschillende aspecten van de zorg. De ‘theoretische’ inzichten krijgen daar een praktische invulling en zo een verrijkende duiding. Van hun kant ontvangen de concrete omstandigheden en problemen een grondige verheldering door de verwijzing naar de principes uit het eerste deel. Dit gebeurt steeds op een vlotte, niet kunstmatige manier, bijna vanzelfsprekend: alles lijkt op zijn pootjes te vallen zonder gevaarlijk bochtenwerk of vergezochte analogieën.

Theorie en praktijk zijn uitstekend op elkaar afgestemd. Vooral daaruit blijkt de intense vertrouwdheid van de auteur met beide kanten van het bedrijf: de ethische wetenschap die hij kent vanuit zijn theologische opleiding en zijn professoraat aan de K. U. Leuven, en de wereld van de gezondheidszorg, waarin hij actief is als ethisch adviseur bij de Broeders van Liefde te Gent en als docent aan de School voor Psychiatrische Verpleegkunde.

De auteur behoort tot de generatie moraaltheologen die in Leuven hun opleiding kregen van de befaamde theoloog Louis (Lowieke, insisteerde hij zelf) Janssens en van diens leerlingen. Hij betuigt zijn erkentelijkheid aan zijn leermeesters door zijn ethische principes te steunen op het personalisme dat professor Janssens vanaf het midden van de twintigste eeuw ontwikkeld heeft. Dit zijn de grote principes: de menselijke persoon is een subject, een subject in lichamelijkheid, een lichamelijkheid die gesitueerd is in de materiële wereld; personen zijn wezenlijk op elkaar gericht, ze hebben nood aan leven in sociale groepen en in daarin passende structuren en instellingen; de mens is geroepen om God te kennen en te beminnen; de mens is een historisch wezen; elke mens is tegelijk volkomen oorspronkelijk en fundamenteel gelijk. Op dat ene, religieuze aspect na, zijn dit principes waarbij niet weinigen zich probleemloos kunnen aansluiten en die een adequate vertolking zijn van het moderne aanvoelen.

Axel Liégeois vertrekt van deze stevige basis, maar voegt er een eigen accent aan toe. Hij meent dat Janssens’ personalisme nog te zeer vertrekt van het individu; weliswaar een individu in de wereld en samen met anderen, maar de nadruk ligt toch op het individu. Hijzelf hecht meer belang aan de relatie tussen de individuen en spreekt dan ook van een relationeel personalisme. Hij stelt: ‘De mens is allereerst relatie. Daarom vertrekken we niet vanuit het subject dat de mens is en van waaruit de mens relaties aangaat, maar vanuit de context waarin de menselijke relaties zich afspelen.’ Dit is echt niet veel meer dan een nuance, al vindt de auteur het belangrijk genoeg om er dieper op in te gaan. Het is niet zeker dat iedereen hem daarin zal volgen en in het tweede, praktische deel blijkt ook dat hijzelf die nadruk op de relatie zelf niet kan volhouden. Zeker, ook daar heeft hij het voortdurend over dialoog en ontmoeting en samenwerking en wederzijds respect, maar in de toelichtingen en concrete uitwerking van zijn model kan hij niet anders dan voortdurend terug te vallen op kenmerken, eigenschappen, beoordelingen, houdingen en waarderingen van personen, veeleer dan van relaties. Het is immers niet goed denkbaar hoe men zinvol over relaties kan spreken, zonder de betrokken personen ter sprake te brengen. Men kan het bijvoorbeeld wel hebben over een eerlijke relatie, maar dat verduidelijken kan enkel door te spreken over de houding van de betrokken partners in de relatie.

Dit lijkt mij een (de enige!) onnodige methodologische complicatie in het theoretische eerste deel, waarvan gelukkig nog weinig overblijft in het concrete tweede. Zeker, de mens is essentieel een relationeel wezen, maar het is als individu dat we samenleven met anderen. Er is met andere woorden niet zo veel meer betekenis te halen uit de relatie zelf tussen mensen dan uit de ontmoeting van de individuen in de relatie en de essentiële betrokkenheid van het individu op de andere. Maar dit terzijde.

Uit de ethische structuur die de auteur opbouwt, blijkt zijn grondige vertrouwdheid met de klassiekers uit de ethica. Hij vertrekt van de grote voorbeelden: Plato, Aristoteles’ Ethiek voor Nicomachus, Augustinus, Thomas, Hobbes, Hume, Kant, Nietzsche, het existentialisme en de fenomenologie zijn nooit veraf, maar worden zelden met name vermeld. Hij verkiest een eigen verwoording, die nochtans perfect rekening houdt met zijn bronnen. Zo komt hij tot een zeer evenwichtige ethiek, die niet gebouwd is op absolute waarden of principes, maar die waardevolle elementen uit de grote Westerse traditie naadloos integreert.

Dit is, laat me toe het te zeggen, aangenaam verrassend voor een theoloog die zich in het voorwoord uitdrukkelijk ‘een christen’ noemt. Hij slaagt er ook in om zijn pluralistisch standpunt nadrukkelijk vol te houden door het hele boek heen, nergens vervalt hij ook maar enigszins in een sectair, eenzijdig of absolutistisch betoog. De waarden die hij releveert zijn niet afkomstig uit enige doctrine of Openbaring (al zijn ze daaraan natuurlijk niet vreemd), maar uit een algemeen menselijke benadering van la condition humaine. Hij spreekt respectvol over religie, maar enkel als een van de vele elementen die kunnen voorkomen in de relaties die mensen met elkaar aangaan. De vlag van de titel van het boek: ‘Waarden in dialoog’ dekt de eerlijke inhoud.

Welke zijn nu die waarden, zal je me vragen, maar dat vind ik niet zo belangrijk. Axel Liégeois onderscheidt er negen, doch dat is niet meer dan een formulering, een bewoording van de waarden. Deze negen zijn min of meer aangepast aan de situatie, de zorg. Elke filosoof die zich respecteert heeft dergelijke lijstjes en ze komen allemaal op hetzelfde neer. Mijn voorkeur gaat uit naar een van de meer eenvoudige samenvattingen: liberté, égalité, fraternité, of autonomie, evenwaardigheid en solidariteit. Belangrijk is wel dat de auteur nadrukkelijk vermeldt dat zijn formulering niet te nemen of te laten is. Herhaaldelijk benadrukt hij dat er geen eensgezindheid bestaat over ethische waarden en dat het zinloos is om die te betrachten.

Dat moge dan al zo zijn, maar dat is op zichzelf nog geen reden om alle hoop op absolute waarden op te geven. Er zijn namelijk zeer goede filosofische redenen om elk absolutisme af te wijzen, maar daarop ingaan zou ons te ver leiden. We onthouden vooral dat geen enkele waarde, hoe specifiek of algemeen ook, een absolute toepassing kan krijgen in een echt menselijke ethiek. Dit betekent dan weer niet dat er geen waarden zouden zijn waarover vrijwel iedereen het eens is: het tegendeel is waar. Maar er is een belangrijk verschil tussen een waarde waarover iedereen het eens is, en een waarde die altijd en overal absoluut geldt. Wie zich inlaat met absolute waarden, stevent rechtstreeks af op fanatisme en onverdraagzaamheid, op dwang en overheersing.

Af en toe heb ik wat last gehad met de opsommingen die de auteur geeft. Als hij spreekt van twee grote principes of van drie pijlers, dan zijn die (met enige moeite) nog te onthouden, al had ik liever gehad dat hij ze wat vaker zou herhalen bij latere verwijzingen. Maar wanneer hij zijn toelichting (niet zelden) begint met: er zijn negen kenmerken… dan is dat af en toe wat veel gevraagd van de aandacht, eerbied, ootmoed en vooral de volharding van de lezer: als je bij zeven komt, ben je één vast vergeten, wedden? Maar ook dit volledig terzijde.

Ik sluit mijn bespreking van het eerste deel af met een vrij fundamentele opmerking die ook slaat op de rest van het boek. Vrijwel steeds bespreekt de auteur de ethische situatie van de zorgverlener vanuit de grote morele principes en hun toepassing in waarden, normen, goede grondhoudingen of deugden &c. Ik meen dat hij daarbij in zekere mate voorbijgaat aan het feit dat die zorgverleners vrijwel steeds werken binnen een ruimer professioneel verband, niet alleen binnen een team, maar vooral ook binnen een organisatie, bijvoorbeeld een ziekenhuis of zelfs een samenwerkingsverband van verzorgingsinstellingen. Zij zijn daarin in de eerste plaats werknemers en dienen zich dus te schikken naar de regels die gelden binnen die instelling of groep. Naast al de wettelijke voorschriften en de algemeen aanvaarde menselijke normen die we in de maatschappij vinden, zijn er in grote en kleine instellingen ook niet weinig strakke, rigoureuze specifieke regels en afspraken, zowel zeer concrete als heel algemene. Door hun tewerkstelling in dat kader aanvaarden de werknemers al die voorschriften. Wanneer zij er niet (meer) mee akkoord (kunnen) gaan, zal er niet veel anders opzitten dan ontslag te nemen (of te krijgen).

Het is een voortreffelijke gedachte dat wij allen vrije individuen zijn, die op de meest democratische manier met elkaar in gesprek kunnen treden over de fundamentele vraagstukken van de ethiek en over hun toepassing in de diverse domeinen van het menselijk samenleven, maar in de praktijk komt het er vrijwel steeds op neer dat wij ons strikt moeten houden aan voorschriften die weinig ruimte laten voor interpretatie. Ik denk daarbij aan de houding die men binnen de katholieke ziekenhuizen voorschrijft ten aanzien van abortus en euthanasie: wat men daarover als privaat persoon ook moge denken, de directie kan maar kwalijk aanvaarden dat het personeel in woord of daad standpunten inneemt die niet stroken met wat binnen het samenwerkingsverband is overeengekomen.

Het tweede deel begint met een hoofdstuk (IV) over de samenwerking tussen de zorgverleners. Dit is vrij algemeen gesteld, maar dat is geen nadeel: het is bijna zonder mutatis mutandis te gebruiken in vele andere omstandigheden waarin teamwerk belangrijk is, waar persoonlijke verantwoordelijkheid en het zoeken naar consensus aan bod komen, waar men moet omgaan met zijn eigen fouten en die van anderen.

In het vijfde hoofdstuk werkt de auteur zijn model van ethische dialoog uit in de concrete context van de geïnformeerde toestemming, door de zorgvrager of zijn vertegenwoordiger, en rond de delicate kwestie van de wilsbekwaamheid. Hier en ook in de volgende hoofdstukken, stelt hij zijn ethische dialoog vaak tegenover de louter juridische, wettelijke voorschriften.

Hij wijst terecht op belangrijke lacunes in de wetgeving en hoe men vanuit zijn model kan komen tot een inhoudelijk rijkere en meer menselijke benadering. In het zesde hoofdstuk past hij dit met succes toe op problemen rond vrijheidsbeperking en dwang, in het zevende en laatste op de steeds indringender vragen in verband met informatie en beroepsgeheim. Dit zijn zonder enige twijfel zeer leerrijke bladzijden voor alle betrokkenen, zorgverleners, zorgvragers en naastbetrokkenen, maar evenzeer voor ons, het ruimere publiek. Dit is voor mij trouwens een van de meest aantrekkelijke aspecten van dit boek, dat het steeds op een bevattelijke, heldere, onbevooroordeelde en uitgesproken optimistische manier ingaat op algemeen menselijke problemen, op kwesties die ons allen concreet aanbelangen. Er staat op elke bladzijde een waardevolle gedachte, een verrijkende suggestie, een opbeurend woord, een positieve waardering, een hoopgevend perspectief.

Ik wil afsluiten met een vraag aan de auteur. In zijn bronnen (en zijn bibliografie) en ook in de uitwerking van zijn model mis ik een verwijzing naar een van de meest fundamentele ‘moderne’ benaderingen van de mens: de evolutietheorie, en naar de wetenschappen die daarop verder bouwen, de sociobiologie en/of de evolutionaire psychologie. Daarin zien we de mens als een wezen dat tot in zijn genen (mede) bepaald is als gericht op zelfbehoud en op preferentieel en wederzijds altruïsme binnen zijn gemeenschap. Ik had verwacht dat die benadering toch ook een plaats zou krijgen in de context van de gezondheidszorg in ruimere zin, waar het (waardig) individueel voortbestaan van de mens zelf voortdurend en indringend aan de orde is en waar de zorgplicht uitdagend uitgebreid wordt tot precies die categorieën van mensen die het minst in staat zijn tot wederdienst. Misschien waren uit die benadering zo niet andere of betere, maar wellicht toch even waardevolle en overtuigende duidingen of argumenten te puren voor een verantwoorde zorgethiek.

Er is geen enkele reden om dit boek niet te lezen. Er zijn er heel goede om dat wel te doen. Ik kan zelfs geen enkel geldig excuus bedenken om het niet te lezen en te herlezen.


Ik ontving dit boek ter recensie van de vzw De Maakbare Mens.
www.demaakbaremens.org 

Er is een voorlopig einde gekomen aan de hoofddoekenrel in Antwerpen. In het vooruitzicht van de verbreking van het verbod, ingesteld door de schooldirectie, door het Hof van Cassatie, heeft de overkoepelende organisatie van het Gemeenschapsonderwijs het verbod overgenomen. Me dunkt dat dit een zeer kortzichtige beslissing is, genomen onder druk van de tijd, de publieke opinie en de klacht bij Cassatie. Men heeft dus vooral een juridisch probleem opgelost, namelijk de verbreking van het wellicht onwettelijke verbod van de schooldirectie. Het is echter niet ondenkbaar dat daarmee het probleem alleen maar verschoven is. Wie denkt dat Cassatie een oordeel ten gronde heeft uitgesproken, vergist zich deerlijk: juristen spreken zich nooit ten gronde uit, zelfs niet met het mes op de keel. Zij hebben laten uitschijnen (niet meer…) dat niet de school het recht had een dergelijke beslissing te nemen, maar de overkoepelende organisatie. Wellicht steunden zij zich op het gelijkheidsbeginsel: je kan niet aan de enen verbieden wat je aan anderen toestaat.

Maar dat is een algemene regel, die niets van doen heeft met de hoofddoeken. Het is dus zeer goed mogelijk dat, wanneer men de kwestie principieel zou stellen, namelijk: kan men het dragen van een hoofddoek verbieden op school? het Hof van Cassatie daarop negatief zou antwoorden, bijvoorbeeld omdat het dragen van een hoofddoek niet in strijd is met welke regel dan ook. Afwachten dus…

De beslissing van het Gemeenschapsonderwijs is een typische reactie. Ook daar heeft men niet (lang) stilgestaan bij de grond van de zaak, men heeft snel een praktisch probleem opgelost. Dus geen groot debat, geen enquête, geen raadpleging van de oudercomités, de leerlingenraden, de schooldirecties, de leraren, de vakbonden, niets: en petit comité, rap rap.

We hebben het al meer meegemaakt. Men noemt het wel eens de politiek van het brandjes blussen. Er duikt ergens een probleem op, het komt in de media en hop: er wordt een wet gestemd, een besluit genomen, een beslissing geforceerd onder druk van de omstandigheden. Er ontsnapt een misdadiger: er komen nieuwe sloten op de deuren, netten boven de open ruimten, meer bewakers in de gerechtshoven &c. Een bank dreigt over kop te gaan: de staat schuift honderden miljoenen euro’s toe, neemt aandelen over, verkoopt halsoverkop.

We hebben de indruk dat politiek nog uitsluitend daarover gaat: het nemen van overhaaste beslissingen om rampen of ontsporingen te voorkomen, om de openbare opinie te paaien. Er is geen langetermijnvisie, geen enkele planning die niet van bij de eerste stappen van de uitvoering zo grondig overhoop gehaald wordt dat er vrijwel niets van overblijft.

Daarvoor zijn er twee redenen.

De eerste is onze roemruchte overlegstructuur. In de naam van de democratie, maar vooral omwille van de ontelbare drukkingsgroepen en maatschappelijke actoren, hebben we zoveel comités opgericht dat niemand nog een autonome beslissing kan nemen. De eerste de beste restauranthouder die zich benadeeld voelt, kan met een simpel verzoek een miljardenproject van openbaar nut zoals de sluiting van de Antwerpse ring voor jaren blokkeren.

Een tweede reden moeten we dieper gaan zoeken. In vroeger tijden was er nog wel degelijk een langetermijnvisie. De katholieke partij en de bijhorende zuil waren toen nog katholiek-religieus en bevlogen door duidelijke eigen normen en idealen. Men had een einddoel voor ogen, een heilsstaat die men wilde realiseren, in principe bij het einde der tijden, maar in afwachting ook hier. Dat betekende dat men zoveel mogelijk mensen wilde bekeren tot het ene geloof en met die mensen hier al een civitas Dei oprichten, waarin iedereen spontaan zou instemmen met alle voorstellen van het gezag, dat zich daarbij kon beroepen op het Goddelijke Gezag. Op zeker moment was dat in Vlaanderen vrijwel een realiteit, toen de katholieken op de meeste plaatsen de absolute meerderheid hadden en die jarenlang vasthielden.

De socialisten hadden in Wallonië een zelfde positie verworven. Ook zij zouden daar een heilsstaat creëren naar socialistisch model. En dan had je in beide landsgedeelten, met residentie in Brussel, de liberalen, die hun kaart speelden, die van het kapitalisme. Ook zij hadden hun ideaal: de vrije markteconomie die voldoende kapitaal zou genereren om iedereen te laten delen in de hoorn des overvloeds.

Iedereen had dus een ideaal en voor elke beslissing kon men teruggrijpen naar de bijhorende waarden en normen, die bovendien vaak vastgelegd waren in Bijbels, manifesten of ongeschreven wetten.

Dat is nu wel gedaan.

Het katholicisme van vijftig jaar geleden is dood. De ontkerkelijking, de secularisatie heeft zwaar toegeslagen. Van de katholieke eenheidspartij is enkel de naam nog overgebleven, of toch de initiaal: CD&V, zo heet de partij en niemand die ooit voluit zegt dat daarmee de Christendemocratische Vlaamse partij bedoeld is, ook de partijleiding niet. Men voelt zich niet meer ‘christelijk’. Niemand weet nog welke de specifieke waarden zijn die de partij zou verdedigen tegen andere partijen in.

Dit geldt evenzeer voor de socialistische partij, natuurlijk. Zeker na de val van het communisme, dat niets anders is dan een radicaal socialisme, gelooft niemand meer in de dictatuur van het proletariaat en de gelijke verdeling van de middelen, noch in de door de staat geleide economie. De vakbond, die de sterke basis vormde van de socialistische partij, verloor aan belang toen het brute straatgeweld onaanvaardbaar werd. Ook de liberalen moesten inbinden. De vrije markt werd opgeofferd aan een geleide overlegeconomie en aan duizend compromissen in het sociaal overleg dat de politiek bepaalde in de tweede helft van de twintigste eeuw.

Op nationaal niveau heeft geen enkele partij uitzicht op een absolute meerderheid, op verre na niet. De grootste groep, het kartel CD&V/N-VA heeft geen 20% en is ondertussen ook al uiteengevallen. De meeste partijen zitten rond de 10 procent. Er is dus niemand die zijn wil kan doordrukken of die zelfs maar zwaar kan wegen op de besluitvorming. De regeringen zijn dus steeds en noodzakelijk onzalige coalities, monsterverbonden waarin iedereen iedereen wantrouwt. Het land is, dat weten we nu al enkele jaren, onbestuurbaar.

Geen wonder. De ideologieën zijn dood, allemaal. De partijen zijn verdeeld, versnipperd, machteloos. Zelfs indien ze een eigen programma hebben, zoals de groenen, is het verschil met de andere programma’s marginaal, verwaarloosbaar. Bovendien weet iedereen dat men het eigen standpunt toch zal moeten aanpassen aan de eisen van de anderen, waarom dus moeilijk doen?

En dus zien we wat we zien. De politiek is er een van lopende zaken. Brandjes worden geblust, linten geknipt, gratis vaten geschonken, postjes verdeeld. De vele parlementen die we hebben, behandelen de ontelbare wetten en decreten die de administraties en de kabinetten produceren. Maar geen mens die weet waar we naartoe gaan, wat het einddoel is. Er zijn geen waarden meer, geen algemene normen. De politiek kent geen groot verhaal meer, alles is herleid tot sprookjes en schone liedjes die niet lang duren. We dobberen mee, in een ouderwetse boot en zonder stuurman, op de steeds woeliger zeeën van de globale economie. We ondergaan de opwarming van de aarde en de groei en de verwatering van de Europese Unie.

We zijn pessimistisch, we geloven niet meer in een heerlijke nieuwe wereld, in een briljante toekomst voor ons en voor de wereld. We zijn realisten in het beste geval, pragmatisch. We hopen dat het onze tijd nog duurt. Wat daarna komt, daarover durven we ons niet uitspreken.

Voor velen onder ons geeft dat een onaangenaam gevoel, we zijn dat niet gewoon. We hebben altijd vertrouwen gehad in de toekomst, het zou altijd beter worden, de volgende generatie zou het altijd beter hebben, onze kinderen zouden kunnen vertrekken met een ruime voorgift. De wereld zou een betere plaats worden om in te leven, mede dank zij de wetenschap en de technologie. Er zou voedsel zijn voor iedereen en drinkbaar water. Ziekten zouden uitgeroeid worden, rampen voorkomen. Zelfs met zes of tien miljard zouden we het beter hebben dan ooit tevoren.

Bijna ongemerkt is de stemming omgeslagen. De honger blijft bestaan, ziekten ook, aids breidt steeds verder uit, oude ziekten duiken weer op. Het gaat niet goed in de grootste landen en nog veel slechter in de kleinste, zeker in Afrika. Er duiken weer piraten op en straat- en struikrovers. Niemand is nog zeker van zijn werk, zelfs de oudste en grootste bedrijven gaan ten onder. Onze gezondheid is bedreigd, ziekten verspreiden zich onweerstaanbaar over de hele wereld, het aantal doden wordt achteloos ingeschat. Het klimaat lijkt op hol geslagen, natuurrampen nemen toe in aantal en omvang, de opwarming zorgt voor veranderingen op een schaal die we niet voor mogelijk hielden: het miljoenen jaren oude poolijs smelt, net als de massieve gletsjers.

Onze beleving van de tijd is nu anders. We zijn de geschiedenis niet meer als een rechtlijnige beweging, een reis van A naar B, van de holen van de prehistorie naar de sciencefiction heilsstaat. Het kan evengoed zijn dat er een nieuwe ijstijd komt, of een sterke opwarming met catastrofale gevolgen voor miljarden mensen. Het is mogelijk dat een pandemie de helft van de wereldbevolking uitroeit, zoals de pest destijds. Het is denkbaar dat ook wij hier in het Westen honger zouden lijden, dat we geen drinkbaar water hebben, geen kolen, olie, gas of elektriciteit. Misschien lopen grote delen van Europa onder water en moeten we met zijn allen op een kluitje gaan leven.

Het is een vreemde situatie. We leven nog altijd in overvloed, de voorzieningen zijn luxueus, we kunnen het in feite met héél veel minder. Maar geen haar op ons hoofd dat daaraan denkt. We geven massaal geld uit aan dingen die we niet nodig hebben, aan ontspanning, reizen en genot, aan huisdieren en hobby’s, aan spelletjes en virtuele levens.

We leven alsof het niet opkan. De technologie gaat steeds verder, denk maar aan de medische apparatuur, aan de computertoepassingen. Onze basisvoorzieningen steunen op een uiterst kleine groep mensen en op precaire internationale toelevering van eindige bronnen. We geloven nog altijd niet dat het plots kan omslaan, radicaal en globaal. Zelfs wat we er zelf kunnen aan doen, stellen we voortdurend uit: het zal zo’n vaart wel niet lopen, denken we stilletjes. We sorteren het huisvuil en beetje, kopen spaarlampen en misschien zelfs enkele zonnepanelen, een zuiniger auto. Maar ‘anders gaan leven’? Niet echt, nee.

We leven van dag tot dag, van generatie tot generatie. We proberen er het beste van te maken, te overleven in een complexe en onberekenbare wereld. We passen onze ambities een beetje aan als het moet, maar niet te veel, niet te drastisch, dat lijkt niet nodig, nog niet.

Stilaan moeten we beseffen we dat de tijd nog maar net begonnen is, dat de aarde nog zal ronddraaien tot de zon echt ondergaat over enkele miljarden jaren. Wie kan zeggen wat er tussen nu en dan zal gebeuren? Het heeft allemaal niet echt belang, het zijn maar rimpels op de zee van de tijd. Idealen verbleken in het licht van de eeuwigheid. Alles is relatief, tijdelijk, vergankelijk. Niets is waard om voor te sterven. We leven maar een keer en daarvan willen we genieten, dat is het enige dat telt, toch?

Van alle kanten komen er reacties op de hoofddoekenkwestie.

Binnen het Gemeenschapsonderwijs groeit de begrijpelijke vraag naar een… gemeenschappelijk standpunt: als er een algemeen reglement is, dat ook wettelijk gegrond is, dan is alle discussie voorgoed uitgesloten. Men gaat er daarbij van uit dat het gemeenschappelijk standpunt een verbod zal inhouden op hoofddoeken zoals gedragen door moslima’s.

Vooreerst de wettelijke kant van de zaak. Het is helemaal niet duidelijk of de bestaande wetgeving voldoende elementen bevat voor zulk een verbod. Er zal op zijn minst discussie zijn. Sommigen zullen stellen dat scholen of schoolgemeenschappen of overkoepelende organisaties autonoom hun reglementen kunnen opstellen. De leerlingen en hun ouders zijn dan vrij om voor die scholen te kiezen of voor andere. In het geval van het Gemeenschapsonderwijs is dat niet evident: die zijn er namelijk precies om de vrije keuze te waarborgen, om het mogelijk te maken dat men niet naar een ideologisch of religieus gekleurde school moet gaan. Voor scholen die dergelijke waarborgen moeten bieden, is het verre van evident dat men om het even wat kan opnemen in een reglement. De bepalingen mogen zeker niet strijdig zijn met het onafhankelijk karakter van het onderwijs.

Het is dus weinig waarschijnlijk dat een maatregel, die uitsluitend gericht is tegen één bepaalde groep leerlingen, en dan nog omwille van religieuze voorkeuren, kan goedgekeurd worden. Bovendien betreft het niet eens een aspect dat als determinerend, essentieel of zelfs maar belangrijk kan omschreven worden: een hoofddoek is een hoofddoek en iedereen kan een hoofddoek dragen, ook jongens, ook christenen.

Gaat men dan alle hoofddeksels verbieden, zoals hier en daar al het geval is? Ook dat is twijfelachtig. Enerzijds kan men terecht argumenteren dat dit een verdoken verbod is op moslim-hoofddoeken alleen, aangezien de andere godsdiensten geen hoofddeksels verplichten. Anderzijds is dit een zo algemene maatregel dat men moet vrezen dat wanneer dat kan, ook andere zinloze verplichtingen en verboden kunnen opgelegd worden: niemand mag nog roze sokken dragen, of lange onderbroeken, of lang haar, piercings, gekleurd haar, gekke brilletjes, tatoeëringen… Of iedereen een schooluniform, waar gaan we naartoe?

En dan is er nog de kwestie of het wel wettelijk in orde is dat één overkoepelende organisatie zoiets oplegt en een andere niet… Wat zeggen de katholieke scholen? Wat zegt hun koepel? Wat zegt de Kerk?

We zijn er dus nog lang niet uit, ongetwijfeld belandt de hele kwestie voor de Raad van State en het Grondwettelijk Hof. Maar daarmee is de kous, of de hoofddoek nog niet af. Want dit is nog maar een kant van de wet, namelijk de rechterlijke macht, het gerecht, justitie. Die zijn evenwel inhoudelijk volledig afhankelijk van de wetgevende macht, dat is het parlement. Die stellen de wetten op. Ongetwijfeld belandt de kwestie dus ten langen leste bij de politieke partijen. En dan wil ik wel eens zien of er een meerderheid is om hoofddoeken zonder meer te verbieden in België.

In het onwaarschijnlijke geval dat zoiets hier ooit zou gebeuren, trekken de verdedigers van de hoofddoeken zeker naar de internationale gerechts- en politieke instanties en het is voorspelbaar dat een dergelijk stupide verbod daar nooit zal bevestigd worden. Er zijn namelijk ongeveer anderhalf miljard moslims in de wereld, dat is een realiteit waar niemand om heen kan.

Wij moeten ons ook afvragen of de hoofddoekkwestie moet beperkt worden tot de schoolgaande jeugd. Er zijn nu al gemeenten en ongetwijfeld ook privé-instellingen die het dragen van de hoofddoek door moslima’s in bepaalde omstandigheden ‘sterk ontmoedigen’ of ronduit verbieden. Wij kunnen ook voor die gevallen de vraag stellen met welk recht dat gebeurt. Indien men de kwestie scherp stelt en alle middelen uitput, zal ook daar ongetwijfeld blijken dat men geen poot heeft om op te staan met dat verbod.

Het is duidelijk dat men aan jongeren iets kan verbieden, ook bij wet, dat men aan volwassenen toestaat: men mag hen geen alcohol, drugs en sigaretten verkopen (maar ze mogen wel drinken en roken…); ze mogen niet met de wagen rijden &c. Maar het is toch wel zeer twijfelachtig of hoofddoeken onder dergelijke wetgeving kunnen vallen… Scholen moeten de kinderen voorbereiden op het werkelijke leven, en dat is nu eenmaal niet hoofddoekvrij. Scholen, alle scholen moeten niet een neutraal, kleurloos en klinisch clean beeld geven van een ideale en dus ideële maatschappij, maar een kleurrijk geheel van de bonte samenleving van geëngageerde mensen in de volle diversiteit die wij hier bij ons steeds meer mogen meemaken.

Laten we nog wat dieper gaan graven. Al die zure reacties zijn natuurlijk niet gericht op de hoofddoeken zelf, maar op de Islam. Ik ben een overtuigd atheïst, of een naturalist, dat is hetzelfde maar het klinkt hier en daar minder hard. Ik ben ook een hevige antiklerikaal, dat wil zeggen dat ik een tegenstander ben van elke georganiseerde vorm van godsdienst, meer bepaald tegen de wereldlijke macht van godsdienstige organisaties. Je zal mij dus de Islam niet horen verdedigen. Je mag veeleer verwachten dat ik in principe ten minste even hevig tekeer zal gaan als tegen het christendom. Maar van de Islam weet ik evenveel als jij en dat is zo goed als niets. Over het christendom daarentegen… Vandaar dus een zekere eenzijdigheid in mijn kritiek op de godsdienst. Hoe dan ook, als we kijken naar de verspreiding van de godsdiensten over de wereld, dan zien we dat, afhankelijk van wie er telt en hoe, tot 90% van de wereldbevolking tot een of andere godsdienst behoort en dat ook op duizenden manieren laat zien en horen en ruiken… Wie dus een of ander gebruik van een of andere godsdienst of cultuur wil verbieden, wacht een heidens heilloze taak. Als dat gebruik bovendien volkomen onschuldig is in se, zoals het dragen van een hoofddoek, dan vraag ik me oprecht af wat daarvan de zin kan zijn.

Zelfs de personen die de Islam willen bestrijden, en ik wens hen veel succes, al ziet het er niet uit dat ze er meer zullen hebben dan al de anderen die dat al geprobeerd hebben, zelfs die zogezegd verlichte geesten zullen moeten toegeven dat ze met het verbieden van de hoofddoeken geen bressen slaan in de aanstormende legioenen van Allah.

Waar zijn we dus in Gods- of hemelsnaam mee bezig?

Het absoluut totaal onbeduidende aantal atheïsten, naturalisten, agnostici of zelfs maar twijfelaars van deze wereld vermag niets, maar dan ook niets tegen de bijna zes miljard religieuze medemensen, zeker niet op korte, middellange of zelfs langere termijn, dat blijkt uit onze ongeveer 12.000 jaar beschavingsgeschiedenis. Ook tegen de verspreiding van de Islam over de westerse wereld vermogen we niets, totaal niets, want elke vorm van discriminatie bij immigratie op basis van ras, huidskleur, geslacht, religieuze, filosofische of ideologische overtuiging is in strijd met de mensenrechten en dus strafbaar.

Wij laten moslims, mannen, vrouwen en kinderen én hun huisdieren toe. Het heeft geen enkele zin, het is zelfs verboden om van hen te eisen of zelfs te vragen dat zij zich aanpassen aan onze plaatselijke gewoonten, gebruiken, godsdienst of politieke overtuiging. Eens zij hier zijn op wettelijke basis, beschikken zij over dezelfde mensenrechten als ‘wij’ en daarmee amen of inshallah en uit. Om het met de mensen van het Vlaams Blokbelang te zeggen: er zit voor ‘ons’ niets anders op dan ‘aanpassen of vertrekken’. Als wij niet graag moslims in onze buurt hebben, dan moeten we er niet aan denken of ervan dromen om hen te verjagen, te bekeren, te overtuigen of te dwingen om zoals wij te worden, nee, dan moeten wij zelf onze biezen pakken en ergens gaan wonen waar, indien dat nog mogelijk is, géén moslims wonen. Hetzelfde geldt voor negers of hoe je die mensen ook wil noemen, natuurlijk en voor alle andere mensen die niet zijn zoals ‘wij’.

Maar dan wordt het moeilijk, nietwaar. Op den duur ben je tegen zoveel dat er niets anders dan anderen zijn en dan zijn niet zij, maar ben jij de andere. En dan geldt: qui a raison contre tout le monde, a tort.

Er zijn namelijk geen absolute normen, of alle normen zijn absoluut, zoals je wil. Wie hoofddoeken verbiedt, heeft niet meer gelijk dan wie ze verplicht. Waar en waardevol is wat wij als zodanig afspreken, er is niets of niemand om algemene normen af te kondigen, behalve de mensheid zelf, in onderling overleg. En we kunnen maar beter hopen dat het er niet van komt dat De Mensheid zich bezig gaat houden met De Kwestie Van Het Dragen Van Hoofddoeken.

Foei dus, tegenstanders allerhande van hoofddoeken! Denk toch even na, kijk wat verder dan je neus lang is, je straat breed of je achtertuin diep. Verdedig je eigen cultuur door ze hartstochtelijk te beleven, niet door andere culturen te minachten en te bestrijden of te verbieden. Als je overtuigd bent dat jouw inzichten beter zijn dan die van een ander (wat best mogelijk is), overtuig dan die andere van je gelijk, maar dan niet met slaande argumenten, verboden, oekazes, pogroms, fatwa’s, excommunicaties of banvloeken.

Ik blijf erbij: niet wat je op je schedel draagt is van belang, maar wat eronder zit en wat je daarmee doet. Probeer het eens, het lukt zelfs jou wel, dierbare tegenstander.

Het debat over de kledij van moslima’s is weer hoog opgelaaid en iedereen meent dat hij of zij zijn of haar stem moet laten horen. In sommige gevallen meent een ‘hij’ zelfs dat hij ‘haar’ of ‘hun’ stem moet laten horen, alsof hun eigen stem minder waard is dan zijn imam-stem.

Ik stel voor dat je nog eens naleest wat ik hier al op 2 juni 2007 schreef over dat onderwerp, klik gewoon hier: http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=304.

Dit gezegd zijnde, wou ik even ingaan op enkele punten.

Vooreerst wil ik benadrukken dat ik de traditionele hoofddoeken van moslima’s echt wel mooi vind en dat de meeste vrouwen er best goed mee staan. Verre van mij te storen, hebben die hoofddoeken voor mij zelfs een duidelijke esthetische waarde. Bovendien hebben ze iets sympathieks. Het lijkt me een zeer interessant idee dat wij onze culturele achtergrond laten zien in onze klederdracht. In combinatie met andere aspecten van ons uiterlijk, zoals de huidskleur, de fysio(g)nomie of het uitzicht, vormt dat vaak een geslaagde combinatie, getest door eeuwenoude tradities. Ik ben dus een groot voorstander van traditionele klederdrachten. Ik heb een beetje aarzelingen over de boerka, maar à la rigueur kan zelfs dat voor mij. Argumenten als zou dat gevaarlijk zijn, je weet maar nooit of er geen terrorist met een explosievengordel of en raketlanceerinstallatie onder schuilt, zijn niet ter zake: terroristen met dynamietladingen dragen evident nooit verdacht uitziende boerka’s maar minder opvallende kleding.

Er is nu ook discussie over een vrouw uit Soedan die betrapt was op het publiekelijk dragen van een broek. Nu is het nog niet zolang geleden dat ook Vlaamse vrouwen er niet zouden van gedroomd hebben om naar buiten te komen in een broek, en zeker geen nauwsluitende, maar dat is een ander verhaal. Wat ik hier even wil zeggen, zowel over de broek als de hoofddoek, is dit: ik vind vrouwen meestal veel aantrekkelijker wanneer ze goed in de kleren zitten dan niet. Dat geldt zowel voor westerse vrouwen als alle andere. Dit is een persoonlijk aanvoelen, natuurlijk, maar meestal zien vrouwen er profijtelijker uit als ze wat meer aanhebben, kledij die hun beste kanten accentueert en de eventuele andere wat wegmoffelt. Als man benijd ik de vrijheid die vrouwen hebben om allerlei dingen aan te trekken die voor mannen uit den boze zijn. De dame uit Soedan verscheen op TV in een prachtig gewaad, het moet heerlijk zijn zoiets te kunnen dragen. Ik heb ze natuurlijk niet gezien in jeans, en misschien zou ik dan mijn mening herzien, maar ik vermoed eerlijk gezegd veeleer van niet, afgaande op mijn beperkte ervaring.

Een andere kwestie is wat vrouwen daar zelf over denken, en dat is eigenlijk het enige dat telt. Vrouwen overal ter wereld hebben het volste recht om, net als de mannen, aan te trekken wat hen belieft. Je kledij is een persoonlijke keuze, een uitdrukking van je smaak, goede of slechte, of van je onverschilligheid. Meestal is het cultureel gekleurd, zelfs in onze globalizerende maatschappij. Ik pleit voor het behoud van die culturele verschillen, anders zien we er straks allemaal eender uit.

In een beperkt aantal gevallen spreekt men ook van religieuze motiveringen bij de keuze van de kledij. Dat is evident als je bijvoorbeeld de chassidische joden ziet in hun typische, cultureel bepaalde klederdracht, die zij nu gebruiken als een uitdrukking van hun religieuze overtuiging. Ik heb er geen idee van of de hoofddoek voor alle of sommige moslims en moslima’s nu een cultureel dan wel een religieus voorwerp is en het interesseert me ook niet, zoals ik al zei, van mij mogen ze zo ongeveer alles dragen wat ze willen, altijd en overal.

Het is natuurlijk wel een probleem als er dwang bij komt kijken. In Iran worden vrouwen op straat hardhandig aangepakt als ze geen hoofddoek dragen, er zijn speciale ‘religieuze’ politiepatrouilles voor dat doel. In Soedan kan je dus veroordeeld worden tot stokslagen en gevangenisstraf enkel omdat je een broek draagt. Je zal maar in een chassidisch gezin geboren zijn en weigeren de opgelegde klederdracht te dragen: wat doe je dan? Uiteindelijk zit er dan niets anders op dan het gezin te verlaten, of het land, of de godsdienst… Dat vind ik dan wel een probleem.

Ik ben nogal principieel tegen uniformen, in het Engels zeggen ze: there is too often too little difference between the uniformed and the uninformed. Maar ik wil wel aannemen dat in bepaalde gevallen een uniform nodig is: politie in functie, bijvoorbeeld. Voor het overige meen ik dat men zo weinig mogelijk mensen in uniformen moet stoppen, daar komt niets goeds van. Zo ben ik al jaren van mening dat de problemen bij justitie slechts opgelost kunnen worden indien men advocaten én rechters zou verbieden om in toga op te treden. De argumenten pro dateren uit de vroege middeleeuwen en anderzijds zijn alle middelen goed om justitie te hervormen. Van die opgedirkte drukdoeners weer mensen maken, al was het maar door ze gewoon in een pak te steken en ze begrijpelijk Nederlands te doen spreken, dat zou een eerste stap zijn. Geen uniformen dus, tenzij dat nodig is. Geen verplichte kledij of dress code dan ook voor maatschappelijke, religieuze of welke groepering dan ook: niet voor jeugdbewegingen, niet voor wielertoeristen, niet voor katholieken, moslims, imams, priesters, homo’s, zoetwatervissers, analfabeten, schuinsmarcheerders, messenslijpers, sabelslepers, drugverslaafden, Olympische kampioenen, offerblokdieven of blogschrijvers. Let wel: als ze graag een uniform dragen: mij goed; maar er mag geen verplichting zijn, je moet ook wielertoerist kunnen zijn met een pofbroek, jacket en chapeau-claque of gibus of hoge zijden.

Ik kijk dus met bewondering naar de Iranese schonen die met elegantie en charme een loopje nemen met de hoofddoekvoorschriften door prachtige modieuze doeken te dragen op een totaal onreligieuze manier, of naar de uitdagende vrouwen van de oliesjeiks die hetzelfde doen met de boerka. Ik glunder bij de kleurrijke hoofddoeken van progressieve moslima’s. Maar ik huiver als mensen onder druk gezet worden, door hun ouders, opvoeders, religieuze ‘overheden’, regering of staatsinstellingen, om zich op een bepaalde manier te kleden terwijl bepaalde andere manier van kleden verboden worden. Wij zijn individuen, we zijn vrij om te kiezen, vrij om bepaalde regels en afspraken te volgen, maar ook om ertegen in te gaan.

Natuurlijk zijn er grenzen, dat weten we. Je kan niet met een boerka aan in een fabriek aan de lopende band gaan werken, dat is niet veilig. Je moet in de meeste omstandigheden, zoals op de werkvloer, ook niet al te schaars of uitdagend gekleed gaan, als man of als vrouw: wij zijn allemaal seksuele wezens en je moet het niemand echt moeilijk maken. Ik ben geen moraalridder, maar ik vind wel dat er nog iets bestaat als welvoeglijkheid.

Ik ben het dus niet eens met mensen die de hoofddoek een ‘expliciet en opvallend’ religieus symbool noemen, noch met hen die het vergelijken met een te grote decolleté. Een hoofddoek op het werk, op school of waar dan ook, voor mij kan het allemaal. Voor mij is een hoofddoek gewoon dat: een hoofddoek. En zolang niemand verplicht wordt, door niemand, om een hoofddoek te dragen, heeft ook niemand het recht om een hoofddoek te verbieden.

Als een staat lijfstraffen oplegt voor het dragen van een broek, of het niet dragen van een hoofddoek, dan is die staat in flagrante overtreding van de universele rechten van de mens. Als Sarkozy zegt dat de lekenstaat in gevaar komt door het dragen van hoofddoeken, dan is die lekenstaat wel een zeer wankele constructie en het redden niet waard. Als een school van de hoofddoeken een kwestie maakt, dan zijn ze niet bezig met hun elementaire taken en is er waarschijnlijk iets anders aan de hand, dat meer dan waarschijnlijk te maken heeft met leerlingenaantallen, concentraties van allochtonen en subsidies.

Nogmaals: wij zijn vrije mensen. Breng die vrijheid in het gedrang, en je brengt mensen in gevaar. Hebben we dan echt niets geleerd uit onze geschiedenis?

Nationalisme: bij het vermelden van het woord gaan heel wat mensen steigeren, het heeft een negatieve bijklank, er is iets verkeerds mee. De Franstalige media van België vereenzelvigen het met de collaboratie met het Nazisme (dat ook een National-Socialismus was; merk overigens op dat de collaboratie verre van uitsluitend in Vlaanderen voorkwam…) en met alle latere Vlaamse verzuchtingen naar zelfbestuur, die louter gezien worden als pogingen om een einde te maken aan België, ten nadele van de Franssprekenden.

Toegegeven: nationalisme verwijst naar een houding waarin men aan het eigen land, het eigen volk een bepaalde voorkeur geeft. Maar voor zover ik weet interpreteert men dat nergens ter wereld als een negatieve instelling, nee, een gezond patriottisme, een nationale trots is een deugd veeleer dan een ondeugd. Politici roepen op om zich met fierheid een burger van het land te noemen, of dat nu de Verenigde Staten van Amerika is of Iran. Niemand die eraan denkt om aanstoot te nemen aan de nobele gevoelens van vaderlandsliefde. Vooral uit de romantiek hebben we die verknochtheid aan onze eigen aard overgehouden, aan de eigen streek, aan de gebruiken en gewoonten, aan onze literatuur, muziek en beeldende kunst, aan de grote figuren uit het verleden, aan de symbolen ook van de natie: de vlag, het volkslied, de instellingen, de vorst of president.

Het probleem met het Vlaams nationalisme is dat sommigen het wel eens willen verwarren, bewust of niet, met het historisch Vlaams-Nationalisme van tussen de wereldoorlogen en van tijdens de tweede, toen het zich inderdaad in een aantal gevallen gecompromitteerd heeft in de collaboratie met de bezetter, een bezetter die zich daarenboven schuldig maakte aan een onaanvaardbaar imperialisme en aan onder alle opzichten misdadige methodes die op geen enkele manier moreel goed te praten zijn.

Het probleem is ook dat het Vlaams nationalisme van vandaag door België en al wie België verdedigt, uit eigenbelang of om welke reden dan ook, geïnterpreteerd wordt als incivisme, onburgerlijk en onpatriottisch gedrag: in België is alleen Belgisch nationalisme verantwoord. Elk particularisme, elke verdediging van andere belangen dan de Belgische, is zo goed als misdadig.

En dat is nu juist het probleem: Vlaanderen en de Vlamingen hebben geen enkele reden, historisch, politiek, sociaal of economisch, om patriottische gevoelens te koesteren tegenover België. De Belgische staat, zijn vorstenhuis en zijn instellingen hebben Vlaanderen steeds behandeld als een wingewest en de Vlamingen als quantité négligeable, ongeletterde onbenullen, enkel goed genoeg om te werken en belasting te betalen. De Vlaming heeft daarop gereageerd door België als een vreemde bezetter te beschouwen en zijn instellingen als verwerpelijke instrumenten van zijn onderdrukking, zijn vorst als een volksvreemde landvoogd, zoals we er in de loop van de geschiedenis zoveel gehad hebben.

Met het romantische nationalisme is in principe niet zo heel veel verkeerd. Het is goed dat we ons bewust zijn van wat ons kenmerkt als een gemeenschap van mensen, gebonden aan een streek, verbonden door een gemeenschappelijke geschiedenis. Het gaat pas de verkeerde kant uit wanneer men het gaat voorstellen als zouden we daarmee beter zijn de andere gemeenschappen of volkeren. Hebben immers niet alle volkeren het recht, ja de burgerlijke plicht om het eigen land en volk een warm hart toe te dragen? Er is niet mis met ‘fan’ te zijn van een voetbalploeg, maar men hoeft daarom de anderen nog niet uit te schelden of de hersenen in te slaan. Onze vrijheid stopt waar die van de andere begint. Het is juist dat in elk nationalisme, in de overdreven vorm van chauvinisme (naar de eponieme Nicolas Chauvin uit de Napoleontische tijd) wel degelijk het gevaar schuilt tot fanatisme en minachting voor de anderen. Maar dat is niet wat men vandaag aan het Vlaams streven naar onafhankelijkheid verwijt of zelfs kan verwijten. Wij willen alleen maar onafhankelijk zijn en daarmee willen we niemand benadelen. Wij eisen alleen maar onze rechten op, niets meer maar ook niets minder. En als anderen zich daardoor bedreigd voelen, dan kan dat alleen maar zijn omdat zij nu meer hebben dan waarop zij recht hebben…

Als de Franssprekenden vrezen dat zij nadelen zullen ondervinden bij een eerlijke herverdeling van de lasten en de lusten tussen de gemeenschappen in België, dan moeten we daaruit besluiten dat zij sinds 1830 genoten hebben van een ongelijke verdeling en dat zij die onrechtvaardige toestand wensen te behouden, tegen alle beter weten in. Dat is geen Belgisch patriottisme, maar een verwerpelijk Franstalig incivisme. Met andere woorden: de Franstaligen verdedigen helemaal niet de Belgische staat, waarvan Vlaanderen het belangrijkste deel uitmaakt, maar de onrechtmatig verworven bevoordeelde positie van de Franstaligen binnen die staat. Zij maken zich dus schuldig aan wat zij de Vlamingen verwijten: particularisme, of het belang van een groep stellen boven dat van de gemeenschap, misplaatst nationalisme dus, en dat is een vorm van separatisme. Zo zie je maar.

Er zijn dus goede redenen voor het Vlaams nationalisme. Vooreerst vormen wij wel degelijk een eigen gemeenschap, dat is zo vastgelegd in de Belgische grondwet. Vervolgens is de huidige staatsstructuur manifest nadelig voor de Vlaamse gemeenschap, ook dat is objectief vastgesteld door de Belgische staatsinstellingen zoals de Raad van State en het Grondwettelijk Hof. En naast en boven alle andere redenen die men nog zou kunnen aanhalen is er deze: dit land is niet meer te besturen zoals het nu is, dat heeft zelfs de vorst verklaard in zijn recente toespraken tot het volk. Met de rabiate Franstaligen valt al lang niet meer te praten, laat staan samen te regeren. Zij zijn niet geïnteresseerd in het overleven van België, enkel in het wanhopig verdedigen van hun eigen bevoorrechte positie.

Hoewel ik dus een hevige tegenstander ben van elk bekrompen nationalisme, waar ook ter wereld en ik veruit de voorkeur geef aan grensoverschrijdende structuren en wetten voor heel veel aspecten van onze samenleving, toch noem ik mezelf evengoed met waardige trots een ware Vlaamse nationalist en zal ik, al is het maar door mijn stemgedrag en door het verheffen van mijn stem en in geschrifte, blijven ijveren voor een solidair maar onafhankelijk Vlaanderen in het Europa van de volkeren en in de globale samenleving die stilaan onvermijdelijk aan het worden is.

THE RIGHT to bear arms: het recht om wapens te dragen. Het staat ingeschreven in de grondwet van de Verenigde Staten van Amerika, om precies te zijn in het beruchte Second Amendment: A well regulated militia, being necessary to the security of a free State, the right of the People to keep and bear arms, shall not be infringed. Vrij vertaald is dat: Aangezien een goed gereglementeerde militie noodzakelijk is voor de veiligheid van een vrije staat, mag het recht van het volk om wapens bij te houden en te dragen, niet worden geschonden.

We moeten die tekst in zijn historische context zien. Ik besprak hier onlangs, op de Amerikaanse nationale feestdag, de vierde juli, de tekst van de onafhankelijkheidverklaring. Daarin is al sprake van de vrijheid van een volk om zijn lot in eigen handen te nemen, zeker als de overheid zijn rechten niet vrijwaart. Wanneer de overheid als een dwingeland wordt aangevoeld, die geen rekening houdt met de verlangens en de rechten van de meerderheid van de bevolking, dan erkent elke menselijke wetgeving het recht tot kritiek, actie, weerstand, ja zelfs gewapende opstand, wanneer alle andere middelen uitgeput zijn en zeker wanneer ook de overheid gebruik maakt van wapens om de bevolking onrechtmatig te onderdrukken.

Het was tekenend voor de revolutionaire periode tussen 1750 en 1850, toen er een einde kwam aan de willekeur van het ancien régime en de burgers hun rechten gingen opeisen, dat men zich zorgen maakte over het bezit van en het dragen van wapens. De overheid zag erop toe dat zij daarvan het monopolie had: enkel het leger en in veel mindere mate de ordehandhavers mochten wapens hebben en die werden strikt bewaakt in de kazernes. Zo is de toestand ook nu nog, met uitzondering van jacht- en sportwapens. Dat betekent dat, wanneer de bevolking in opstand komt, zij die wapens moet veroveren of de bewakers ervan moet overtuigen om ze over te leveren. Dat ligt niet voor de hand, want de overheid zal vooral haar meest getrouwe dienaars aanstellen om de wapens te bewaken en hen daarvoor ruim vergoeden en met eerbewijzen overladen. Vandaar dat de Amerikaanse revolutionairen, met hun onafhankelijksstrijd tegen de Britten vers in het geheugen, stelden dat de burgers zelf moesten kunnen beschikken over wapens en het recht behielden om ze te gebruiken ter beveiliging van de staat. Wat moeten we ons daarbij voorstellen? Wellicht zoiets als de schuttersgilden vanaf de middeleeuwen of de vrijwillige brandweer: georganiseerde (well regulated) groepen van burgers die zich in hun vrije tijd oefenden met wapens die in de lokalen van de vereniging achter slot en grendel werden bewaard en die enkel in geval van nood werden opgeroepen. Het beruchte Second Amendment kan dus, volgens de meeste interpretaties, niet ingeroepen worden om het recht te verdedigen van elke burger om wapens te bezitten en er gebruik van te maken.

Maar er is altijd een grijze zone geweest en dat is vandaag ook nog zo: de wetten hebben steeds toegelaten dat burgers in beperkte mate wapens bezaten, voor hun eigen veiligheid, om zich te beschermen tegen grote roofdieren, bijvoorbeeld, in streken waar die voorkomen, maar ook tegen misdadigers. Het is dit laatste punt, namelijk het gebruik van wapens ter zelfverdediging, dat in een beschaafde maatschappij voor controverse zorgt.

Tot de essentie van een beschaafde maatschappij behoort dat zij in staat is om haar burgers te beschermen tegen alle vormen van geweld, zodat zij vreedzaam kunnen samenleven. Daartoe probeert men om het geweld zoveel mogelijk uit te schakelen en het te beperken tot het leger, ter bescherming tegen aanvallen uit het buitenland, maar sinds dat gevaar steeds minder reëel geworden is, vooral tot de ordehandhavers, ter bescherming tegen misdadigers en gekken. In principe moet de burger dus niet meer zelf beschikken over wapens en dat is voor de allermeeste burgers ook het geval, sinds vele eeuwen zelfs. In uitzonderlijke gevallen laat men nog toe dat iemand een wapen bezit voor zelfverdediging, maar de wetten die dat regelen worden steeds strenger. Wij hebben het onlangs meegemaakt dat alle vergunningen werden ingetrokken, dat alle wapens moesten ingeleverd worden en dat voor elk wapenbezit een nieuwe toestemming vereist werd, toestemming die aan strenge voorwaarden onderworpen was. Die nieuwe wapenwet was het gevolg van enkele ophefmakende incidenten, waarbij de daders al te gemakkelijk aan hun zware vuurwapens gekomen waren.

Het verzet in ons land tegen die nieuwe wet was vrijwel onbestaand. Als we dat vergelijken met de toestand in de Verenigde Staten, dan stellen we vast dat elk voorstel om de wapenwetten die zij ook wel hebben, maar die veel soepeler zijn dan wat ze hier bij ons ooit geweest zijn, dat elke poging dus om die wapenwetten te verstrengen zonder meer gedoemd is om afgewezen te worden, meestal zelfs nog voor het tot een stemming zou komen in het parlement. Presidentskandidaten en anderen die een politiek mandaat ambiëren en die dergelijke voorstellen in hun programma zouden opnemen, maken geen enkele kans op verkiezing.

Het is sinds vele jaren bewezen dat de wapens die men in huis heeft, waar ook ter wereld, in de eerste plaats gebruikt worden tegen huisgenoten, met opzet, passioneel of per ongeluk. Het is ook duidelijk dat wanneer mensen ‘door het lint gaan’ zij gebruik maken van de (vuur-)wapens die zij in hun bezit hebben. Maar hoe spectaculair dergelijke wilde schietpartijen ook zijn, hoe verpletterend ook de statistieken over het gebruik van vuurwapens in eigen huiskring, hoe afschuwelijk ook het resultaat van het gebruik van wapens in jeugdbendes en de professionele criminaliteit, hoe veel politici, tot presidenten toe er het slachtoffer zijn van aanslagen, toch blijkt het in de V.S. onmogelijk om ook maar iets te doen aan het individueel recht om wapens te kopen, te bezitten en te gebruiken.

Dat moet ons toch doen nadenken over de Amerikaanse maatschappij. De tijd van het ‘wilde westen’ is lang voorbij, maar de gewelddadigheid is gebleven. Ze beperkt zich ook niet tot het intern huiselijk en crimineel geweld. De Verenigde Staten zijn voortdurend verwikkeld in internationaal geweld, onder de vorm van open oorlogsvoering of op meer verdoken manieren, op vele plaatsen in de wereld. Zij beschikken over een onvoorstelbaar arsenaal aan wapens, over het machtigste leger ter wereld, over een technologisch hoogstaande en efficiënte wapenindustrie. Zij behouden zich het recht voor om met geweld tussen te komen in de wereldpolitiek en als zij daarvoor geen geldige redenen hebben, dan fabriceren ze die zonder enige scrupule, tot op het hoogste niveau. Zij geloven dat zij met wapengeweld de vrede kunnen bewaren of opleggen.

Zij zouden nochtans beter moeten weten. In eigen land kijken ze aan tegen torenhoge statistieken over geweld en criminaliteit. Hun acties in het buitenland stuiten op verzet van de betrokken landen, van de bondgenoten van die landen, van religieuze leiders en van vredelievende of zelfs maar neutrale derde landen, ja, van hun eigen nauwste bondgenoten. Het resultaat van hun internationale tussenkomsten is in alle gevallen negatief, bedenkelijk of van zeer voorbijgaande aard.

Men verwijst in die discussie vaak naar de rol van de Amerikanen, samen met andere geallieerden of bondgenoten, in de bevrijding van Europa en andere gebieden in de eerste en de tweede wereldoorlog. We kunnen niet ontkennen dat zij zeker in 1945 een beslissende rol hebben gespeeld in het beëindigen van het Nazi-regime en van het Japans expansionisme; wij kunnen evenmin stellen dat die tussenkomsten ongewenst, ongepast of onverantwoord waren, of dat de wereld er niet beter op geworden is. We kunnen, moeten ons vragen stellen over de manier waarop de oorlog gevoerd is, niet alleen in Europa, denk aan Dresden, maar vooral ook in het Oosten, met het gebruik van atoombommen op de Japanse burgerbevolking. We kunnen twijfels hebben over de verdeling van de wereld tussen de supermachten en de ideologische blokken (kapitalisme tegen communisme). Maar we moeten vooral erkennen dat zelfs het neerslaan van misdadige regimes als het Nazisme en het Japanse imperialisme geen vrijgeleide zijn voor elke militaire tussenkomst. We moeten beseffen dat de V.S. zich steeds ook hun eigen voordeel hebben gedaan, dat zij hun militair overwicht hebben gebruikt om hun economische overmacht te vestigen in grote delen van de wereld. We moeten ons ervan bewust zijn dat steeds meer landen in de wereld het militair, politiek, moreel en economisch leiderschap van de Verenigde Staten niet (meer) erkennen, dat zij zich het recht voorbehouden om hun eigen weg te gaan, ook op religieus en maatschappelijk gebied, en dat zij de V.S. als een bedreiging, ja een regelrechte vijand zien, een onduldbare dwingeland tegen wie ook zij het recht opeisen om wapens te bezitten en te gebruiken. Het is cynisch te moeten vaststellen dat die wapens in de meeste gevallen van Amerikaanse makelij zijn.

Hoe meer we nadenken over de geschiedenis, de recente en de wat oudere, hoe meer we zien dat de welvaart van de enen gesteund is op de onderwerping, de uitbuiting van de anderen. De wereldmacht van Spaanse Habsburgers, de luxe die Nederland zich kon permitteren in de Gouden Eeuw, de koloniale overheersing die leidde tot het Britse Imperium, de pracht en praal van de Tsaren: steeds waren er ook onderworpen volkeren en bevolkingen die tot slaven werden gemaakt. Het is een patroon in het menselijk gedrag, niet alleen op wereldschaal maar ook in de persoonlijke relaties tussen de mensen onderling: met geweld kan men zich een plaats veroveren in de wereld die beter is dan die van iemand anders, kan men het zo regelen dat mensen gedwongen zijn om te werken voor het goed van een andere, die op die manier ‘slapend rijk wordt’.

Dat geweld kan vele vormen aannemen. Brutale koloniale overheersing is nu wel uit de mode, maar de manier waarop grote bedrijven en banken de wereld veroveren, verschilt nauwelijks van de plundering van Afrika en Azië in de vorige eeuw. Het principe van het kapitalisme is nog steeds in grote mate: maximaal winst maken, de concurrentie uitschakelen, groter worden, macht verwerven. Het wereldwijd failliet van het communisme heeft die agressieve en gewelddadige ideologie nog in overtuigingskracht doen toenemen. De diepe financiële en economische crisis die het systeem de laatste tijd doormaakt, zet niet aan tot een grondige herziening, hoogstens tot enkele correcties. Er is geen ernstig alternatief voor het kapitalisme, zegt men, en zelfs de groenen hebben hun fundamentele kritiek opzijgeschoven en spreken nu niet meer van anders gaan leven maar van een groene economie, een groen kapitalisme: het milieu kan enkel efficiënt beschermd worden door het kapitalistisch systeem in te zetten: groene stroom, zonnepanelen, warmtewisselaars, windenergie, biobrandstof, waterkrachtcentrales. Het kapitalisme heeft zich na de puinhopen van het communisme, nu ook meester gemaakt van de composthopen van de milieuactivisten en de anders-globalisten.

Het is een regel die elk van ons heel vroeg leert: werken kost moeite, genieten van het leven is gemakkelijker en aangenamer. Om aangenaam te kunnen leven moet je ofwel eerst zelf werken, ofwel anderen zover krijgen dat ze voor jou werken. Het is evident dat ze dat niet zomaar zullen doen, je moet hen daartoe dwingen, op een of andere manier, want ook zij zullen liever genieten van het leven dan te werken, zeker voor een ander. Je zal dus een of andere vorm van overtuigingskracht of geweld moeten gebruiken. Op die eenvoudige regel is het kapitalisme gesteund. Uit onze geschiedenis is gebleken dat die regel werkt, dat hij beter werkt dan welke andere regel ook. Systemen die niet op die regel gebouwd zijn, blijken niet bestand tegen de concurrentie van het kapitalisme of moeten zich beperken tot randverschijnselen in een globaal roofzuchtig kapitalistisch systeem.

Onze maatschappij is, op dit hoogtepunt van onze beschaving, nog geen stap verder dan de roofvogels, de reiger en de ijsvogel en daarbij nog de overvoede katten van de buren die in onze tuin de eieren en de jongen komen roven uit de nesten van de merels en de kleinere zangvogels en de vissen uit onze vijver. Om te overleven moeten levende wezens eten en het meest voor de hand liggende, het minst tijdrovende is andere levende wezens. Weinig dieren vreten systematisch hun jongen op, maar er zijn er geen die er een probleem van maken om die van anderen dieren te verslinden. Zo is ook de mens begonnen, de veelvraat aan de top van de voedingsketen en zo zijn we in principe nog altijd bezig, ook al zijn we technologisch zoveel verder. We zijn nog steeds op rooftocht, op zoek naar gemakkelijke prooien, naar snel resultaat, naar de weg van de minste weerstand. We hebben nog steeds niet echt begrepen dat het ook helemaal anders kan: dat we groot kunnen zijn zonder iemand anders te kleineren, dat we ons kunnen voeden zonder anderen te laten verhongeren, dat we zelf moeten werken om te overleven, dat we samen meer kunnen dan alleen, dat de aarde onze moeder is, onze thuis en niet het onuitputtelijk voorwerp van onze roofzucht, dat we allen gelijk zijn en dat overdreven ongelijkheid alleen onheil brengt, dat je niet de beste moet zijn om goed te zijn, niet de rijkste om rijk te zijn, dat je niet moet stelen om te hebben, dat je niet moet doden om te leven, dat er een ethische grens is aan hebzucht en machtsgeilheid, dat al wat je nog meer neemt als je al genoeg hebt te veel is, en vooral: dat het leven kort is en dat de dood eenieder wacht.

Ik zal je niet lastig vallen met de volledige wetenschappelijke, meer bepaald chemische uitleg over wat vrije radicalen zijn. Zeer in het algemeen zijn het atomaire deeltjes, moleculen, die geen elektronenpaar hebben, doch slechts één elektron. Dat is een instabiele toestand, die meestal zeer snel opgelost wordt door een verbinding met een ander deeltje zodat er weer een elektronenpaar ontstaat. Deze interactie doet zich zowat overal voor, ook in het menselijk metabolisme.

Toen ik voor het eerst de term free radicals, vrije radicalen tegenkwam, ik weet niet meer in welk vulgariserend wetenschappelijk werk dat mijn petje toch meestal te boven ging, ik ben niet zo heel sterk in wiskunde en aanverwanten, was ik vooral getroffen, het zal niemand verbazen, door de literaire kwaliteiten ervan: free radical, vrije radicaal, geef toe, het heeft iets, het doet je wat, nee?

Ik moest eraan denken toen ik vernam dat Frank Vandenbroucke geen minister meer zou zijn. Hij was een beetje te eigenzinnig, rechtlijnig en zelfs wat arrogant geweest de laatste tijd, ook tijdens de onderhandelingen, vandaar. Iedereen was het erover eens: hij was de slimste van de klas, maar ook af en toe, of meestal, een betweter. En hij wist ook van geen ophouden: als hij gelijk had, en meestal had hij dat ook, en zelfs als dat niet zo was, dan was hij er zelf nog altijd van overtuigd dat hij gelijk had, als hij dus al dan niet terecht vond dat hij gelijk had, dan gaf hij niet af. Als je gelijk hebt, dan probeer je de anderen daarvan te overtuigen, tot ze het ook door hebben en als sommigen te dom zijn om dat in te zien, tja, dan is dat hun probleem.

Wij kennen dat type allemaal, we hebben er allemaal wel eentje rondlopen in onze buurt. Ikzelf moet helemaal nier ver gaan zoeken, beste lezer, lieve lezeres: uw dienaar is ook een beetje een betweter, eentje die denkt dat hij slimmer is dan een ander, iemand die altijd gelijk heeft, of daar in alle geval zelf niet vaak aan twijfelt. Een vrije radicaal, zeg maar.

Want voor ons type is het simpelweg ondenkbaar dat men iets anders zou doen dan datgene wat wij zelf evident vinden, iets anders dan wat het enige juiste is; dat er ook maar ergens ooit een reden zou zijn om, wel wetende dat de oplossing in richting A ligt, toch te kiezen voor oplossing B, om redenen die niets met het probleem te maken hebben. Druk ik me te duister uit? Een eenvoudig voorbeeld dan maar, uit het leven gegrepen…

We hebben allemaal onze belastingsbrief ingevuld, elektronisch of gewoon op papier. Aanvankelijk was er beslist dat de aangifte op de post moest, naar een centraal adres in Gent, geloof ik. Nadien kwam het bericht dat het dit jaar uitzonderlijk ook nog kon in het plaatselijk belastingskantoor, zoals vroeger. Kijk, daar ligt nu het verschil: Reynders geeft zonder veel poeha toe aan de druk vanuit de bevolking. Je kan ervan op aan dat Vandenbroucke zou gezegd hebben: nee, er is geen enkele goede reden waarom iemand zijn brief niet op de post zou doen, dus… Vanzelfsprekend heeft hij gelijk, Reynders’ toegeving is ook niet gesteund op enig zinvol argument, het is alleen maar omdat we het al zo lang gewoon zijn dat we de laatste dag nog met de fiets, de bus of de auto naar het belastingskantoor snellen in plaats van die stomme brief op de post te doen.

Toen de federale regering, in een geheel van maatregelen, afgesproken tussen de meerderheidspartijen na langdurig en moeizaam overleg, een maatregel introk ten gunste van oudere werknemers, ging Vandenbroucke op zijn achterste poten staan en slaagde erin om de Vlaamse regering zowaar een belangenconflict te laten inroepen met de federale regering, iets waaraan zich normaal enkel Franstalige regeringen bezondigen om wanhopig maar onverbiddelijk hun ongelijk met Vlaanderen uit te vechten. Natuurlijk had Vandenbroucke gelijk, vanuit zijn standpunt, het enige dat hij kent, het enige dat hem interesseert. Hij is destijds begonnen bij MLB, de Marxistisch-Leninistische Beweging, hééél radicale mensen. Toen hij vernam dat er smeergeld in de socialistische partijkluis stak (zoals overigens in alle andere partijkluizen), was zijn oplossing: in de fik, dat zootje! Vrij radicaal als oplossing, geef toe.

De grote frustratie van ons, vrije radicalen, is dat we wel altijd gelijk hebben, maar het o, zo zelden ook krijgen of halen. We zijn beter in het vinden van oplossingen dan in het uitleggen en bewerkstelligen ervan, het verkopen aan anderen, het overtuigen van tegenstanders. We maken ons liever boos over de domheid van de anderen: maar zien ze dat nu niet in? Het is toch simpel? Hoe kan je nu zo stom zijn?!? We hebben geen begrip voor ietwat tragere mensen, voor argumenten die niet ter zake zijn, voor ontwijkende gedachten: ja, maar… Dat zal zo wel zijn, maar dat lijkt niet haalbaar, dat kan je niet aan de mensen verkopen, daarvoor is men nog niet rijp.

Vrije radicalen zijn onuitstaanbare, zelfingenomen mensen. Er valt met hen geen land te bezeilen. Je kan met hen niet discuteren. Ze zijn niet bereid te luisteren naar de argumenten van anderen. Ze weten alles en wat ze niet weten, is het weten niet waard. Van compromissen zijn ze vies, toegeven staat niet in hun woordenboek, bakzeil halen, inbinden evenmin.

Een andere grote frustratie van vrije radicalen is dat men hun grote gaven en hun belangeloze inzet niet inziet, dat men hen niet spontaan waardeert en, het ergst van al, dat men bij verkiezingen niet voor hen stemt, dat men nog liever een mooiprater of een regelrechte kluns neemt. Vrije radicalen zijn niet populair en hoewel ze bij hoog en bij laag verzekeren dat het hen niet daarom te doen is, toch doet hen dat pijn. Want zo worden ze op een zijspoor gezet, met al hun gelijk en kunnen ze met al hun talenten niets aanvangen, krijgen ze niet eens de kans om te bewijzen dat ze al die tijd wel degelijk gelijk hadden en het inderdaad beter wisten.

Frank Vandenbroucke is lange tijd een uitzondering geweest: een vrije radicaal die een zelfstandig bestaan leidde, die zich niet hoefde te verbinden met andere elementen om te overleven. Hij hield jarenlang stand in een partij die het met vrijwel al zijn standpunten oneens was, zowel economische, sociale als Vlaamse. Hij was een schoonmoeder geworden, een deel van het probleem in plaats van een hulp bij de oplossing ervan. Hij heeft de prijs moeten betalen. Zo vergaat het ons, vrije radicalen. En dan worden we bitter, rancuneus, we gaan zitten mokken op de achterste rij, we trekken ons terug in ons grote gelijk, we proberen nog slimmer te worden, we kijken steeds meer neer op al die domoren om ons heen die niet eens weten waarover ze praten. Odi profanum vulgus et arceo (klik hier voor de vertaling: http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=401).

Ze doen maar, we zien wel hoe ver ze komen zonder ons. En dat ze maar niet denken dat ze ons kunnen komen smeken als het verkeerd gaat!

Vrije radicalen eindigen in eenzaamheid. Ze voelen zich daar niet echt helemaal goed bij, maar het is hun normale habitat, hun natuurlijke omgeving. They don’t suffer fools lightly. De anderen zijn geen partij voor hen, ze dulden uiteindelijk alleen zichzelf als gezelschap, zij zijn zelf de enigen die zichzelf begrijpen en appreciëren, die alle subtiliteiten van hun fenomenale geest kunnen vatten en bewonderen. Op een dag merken ze dat ze nog enkel tegen zichzelf kunnen praten, dat ze een dagboek bijhouden dat alleen zij lezen, dat ze alleen nog buiten komen als het regent, om eenzame wandelingen te maken langs verlaten wegen. En op een dag ‘hebben ze geen verweer meer tegen het wenken van het water’, tenzij alzheimer hen al eerder van de wereld en van zichzelf heeft bevrijd.

Bijzondere jeugdzorg: ik weet daarover niet meer dan een andere burger, maar dat belet me niet om me bijzonder bezorgd te maken over de jeugd in kwestie.

Onlangs bleek dat de jonge Oekraïense broers, die een medeleerling om een niets levensgevaarlijk hadden verwond met messteken, zonder enige moeite het land hadden (moeten!) verlaten; bij het proces in absentia daarover kregen zij een berisping, de maximale ‘straf’ voor minderjarigen. Elke welmenende mens in Vlaanderen schudde daarbij het hoofd vol onbegrip. Maar jeugdwerkers en jeugdrechters spraken hun verontwaardiging uit over die reacties: wat willen de mensen wel? Dat we die jongelui aan hen overleveren voor een volksgericht of een lynchpartij?

Laten we wel wezen en niet overdrijven. De wetten die ons land heeft opgesteld voor de behandeling van misdaden begaan door minderjarigen, moeten toegepast worden, dat is juist. In het kader van die wetgeving zijn de beide jongelui na de feiten opgesloten in een gesloten instelling en daar begeleid met het oog op hun re-integratie in de maatschappij. Zij hebben daar een aantal maanden doorgebracht, misschien zelfs een jaar. Blijkbaar was men tevreden over hun ontwikkeling en zijn ze, onder voorwaarden en met verdere ambulante begeleiding, vrijgelaten in afwachting van hun proces. Daarvan hebben ze gebruik gemaakt om gevolg te geven aan een bevel om het Belgisch grondgebied te verlaten, uitgevaardigd door een andere instantie, die zich bezighield met hun asielaanvraag. En aangezien de wet niet uitdrukkelijk voorschrijft dat de twee betrokken overheidsdiensten hun gegevens uitwisselen, heeft niemand zich verzet tegen hun vertrek.

Enkele dagen geleden heeft een meisje van vijftien haar vriend van zeventien aangezet om haar moeder te vermoorden. Het gerecht was op de hoogte van de problematische opvoedingssituatie, een eufemisme voor een ernstig conflict tussen moeder en dochter en had de betrokken diensten daarover ingelicht. Die hadden een paar telefoontjes gedaan naar de moeder en hadden een afspraak voor een later gesprek gemaakt. Ondertussen was de situatie geëscaleerd, met het vreselijke bekende gevolg.

Verscheidene betrokken diensten probeerden zich voor de camera van hun ontstellende verantwoordelijkheid te ontdoen, maar het waren lamlendige excuses: wij hebben het doorgegeven, wij hebben contact opgenomen, wij hebben teveel werk, niets kon laten voorzien dat... &c. Ook hier verdedigde men de bestaande wetgeving: minderjarigen moeten niet naar de gevangenis, ze krijgen geen straf, we moeten ze heropvoeden, ze begeleiden en ze een nieuwe kans geven.

Ik ben geneigd om in principe met die opvatting en dus met de wetgeving in te stemmen, zoals de meeste burgers. In principe, zeg ik, want er zijn daarmee, zoals gebleken is, wel enkele problemen. Vooreerst is de begeleiding van minderjarige delinquenten een uiterst moeilijke zaak, dat zal elke specialist ter zake beamen. Men moet kunnen rekenen op een ruim kader van gespecialiseerde, hoog opgeleide en ervaren begeleiders, op voldoende moderne en daartoe speciaal ingerichte instellingen, op aanzienlijke financiële middelen, op een doorgedreven samenwerking met de ouders en de familie, op een nauwgezette opvolging door het gerecht, op potentiële werkgevers voor na de begeleiding, en niet in het minst op de medewerking van de betrokken jongeren. Alle betrokken diensten zijn het erover eens dat geen enkele van deze voorwaarden volledig vervuld is, sommige zelfs helemaal niet: er zijn eenvoudigweg niet voldoende plaatsen voor alle delinquenten, met moet er meer onmiddellijk vrijlaten dan men er kan opsluiten.

Het is dus hypocriet om die wellicht uitstekende wetgeving te verdedigen, als men weet dat ze in de praktijk geen schijn van kans maakt om uitgevoerd te worden. Het is misdadig, tegenover de delinquenten en tegenover de maatschappij, om op grond van die onuitvoerbare wetgeving, die jongeren te blijven onttrekken aan elke vorm van bestraffing. Indien men niet kan waarmaken wat men belooft, namelijk een afdoende begeleiding, dan vervalt mijns inziens ook het andere, complementaire luik van de wet, namelijk de beschermende straffeloosheid van de minderjarige delinquenten. Er zit dan, meen ik, helaas niets anders op dan hen te vervolgen als waren zij meerderjarig, zowel voor de al te laks behandelde straatcriminaliteit als voor de veel ernstiger misdrijven, zoals oudermoord, racistische moord op kinderen, moord op bendeleden, roofmoord…

Sommigen, blijkbaar vooral maar zeker niet uitsluitend in Franssprekend België, blijven zweren bij de opvoedbaarheid van delinquente jongeren en eisen dat de gemeenschap daarvoor alle nodige middelen prioritair zou vrijmaken. Dat klinkt heel nobel, natuurlijk, maar ook daarbij kan men bedenkingen maken. Elke ouder, elke leraar weet dat kinderen en vooral jongeren opvoeden niet simpel is, zelfs als er geen ernstige problemen zijn, zelfs in de beste omstandigheden. De kansen op succes verminderen onverbiddelijk bij elke verzwarende omstandigheid en verzwinden snel helemaal bij bekende risicogroepen.

Het is daarnaast evident dat de wetgever, toen hij de wetten formuleerde, op vraag van en geïnspireerd door de betrokken diensten, zich niet heeft gerealiseerd dat de voorzieningen die werden getroffen voor de begeleiding wel eens op veel meer jongeren zouden kunnen slaan dan aanvankelijk gedacht en dat de budgetten zeer snel totaal ontoereikend zouden zijn. Dit werpt een ernstige schaduw op al de goede bedoelingen van de wetgever en van de welmenende voorstanders van de maakbaarheid van de mens.

Vervolgens kan en moet men zich ook vragen stellen over de prioriteit die men nu opeist en de aanzienlijke bijkomende middelen die men vraagt. Is er wel een maatschappelijk en (dus) politiek draagvlak, zoals dat heet, voor die eisen? Zijn er geen andere, even dwingende of zelfs nog meer prioritaire noden in onze maatschappij? Wat bijvoorbeeld met de billijke vergoeding en de begeleiding van de slachtoffers, om in dezelfde context te blijven? Wat met de wachtrijen in de gehandicaptenzorg? Wat met de verzorging van bejaarden? Wat met de medische zorgen in het algemeen? Wat met het milieu? De werkgelegenheid? De crisis?

De inzet en de billijke verdeling van middelen in een samenleving is een zeer complexe zaak. Iedereen zal het erover eens zijn dat een onmiddellijke en ingrijpende reactie noodzakelijk geweest was toen het gerecht aan de alarmbel trok over de gezinssituatie waarover sprake. Maar moet men dan al de andere, duizenden, zegt men, dergelijke gevallen laten vallen? Moeten er geen drugs meer gezocht worden, huisvredebreuken onderzocht, verkeersovertredingen vastgesteld, gevangenen vervoerd, koninklijke paleizen, parlementen en ambassades bewaakt, wielerwedstrijden begeleid, betogingen in goede banen geleid?

Wij staan voor een ernstig probleem, niet zomaar van praktische aard, maar een tergend moreel probleem. Wat doen we met minderjarige mensen die zich aan de maatschappij vergrijpen en voor wie onze maatschappij manifest niet over de middelen beschikt om hen te verhinderen, op een of andere manier, om dat opnieuw te doen? Bestraffen mag niet, begeleiden kan niet, lukt niet. Dat betekent een vrijgeleide en dus een uitnodiging voor een groep van leden van onze samenleving om de anderen te terroriseren, een groep die omwille van hormonale, sociale, pedagogische, psychologische, materiële en nog vele andere redenen al geneigd, zo niet voorbestemd is om zich irrationeel, onverantwoordelijk, impulsief en vaak bijzonder gewelddadig te gedragen. Wij kunnen vaststellen in de landen om ons heen en in de getto’s en de slums van de grootsteden overal ter wereld waartoe dat leidt. Het is de hoogste tijd dat er iets gebeurt, om het even wat, bestraffing of efficiënte begeleiding, maar iets, nu, voor het te laat is.

Why is Y the American national letter? Because it is the fourth of July!

Een beetje een brain teaser, een pun, een Amerikaanse woordspeling op deze vierde juli 2009, Indepence Day in de Verenigde Staten van Amerika. Op die dag herdenkt men daar de officiële bekrachtiging van de Declaration of Indepence in 1776, de onafhankelijkheidverklaring van de kolonies van het moederland, Engeland. Het grote verschil met andere en latere kolonies was wel dat hier de meerderheid van de inwoners van de kolonies afkomstig was uit het moederland. De echte inboorlingen, de Indianen, hadden zo goed als geen rechten en waren niet betrokken in de vorming van de onafhankelijke staat. De gelijkenis met andere kolonies is hierin gelegen dat de koloniserende natie, Engeland, de Amerikaanse kolonies beschouwde als haar eigendom, een wingewest, zwaar onderworpen aan belastingen en taksen, zonder dat daar veel tegenover stond, behalve dan een militaire aanwezigheid die veel weg had van een vreemde bezetting. Geen wonder dus dat de ‘kolonisten’ na ongeveer honderd jaar schoon genoeg hadden van die toestand en besloten er eenzijdig een einde aan te maken.

Dit is (een gedeelte van) de overbekende tekst van de Declaration of Independence:

When in the Course of human events, it becomes necessary for one people to dissolve the political bands which have connected them with another, and to assume among the powers of the earth, the separate and equal station to which the Laws of Nature and of Nature's God entitle them, a decent respect to the opinions of mankind requires that they should declare the causes which impel them to the separation.

We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal, that they are endowed by their Creator with certain unalienable Rights, that among these are Life, Liberty and the pursuit of Happiness. That to secure these rights, Governments are instituted among Men, deriving their just powers from the consent of the governed, That whenever any Form of Government becomes destructive of these ends, it is the Right of the People to alter or to abolish it, and to institute new Government, laying its foundation on such principles and organizing its powers in such form, as to them shall seem most likely to effect their Safety and Happiness. Prudence, indeed, will dictate that Governments long established should not be changed for light and transient causes; and accordingly all experience hath shewn, that mankind are more disposed to suffer, while evils are sufferable, than to right themselves by abolishing the forms to which they are accustomed. But when a long train of abuses and usurpations, pursuing invariably the same Object evinces a design to reduce them under absolute Despotism, it is their right, it is their duty, to throw off such Government, and to provide new Guards for their future security.

We, therefore, the Representatives of the united States of America, in General Congress, Assembled, appealing to the Supreme Judge of the world for the rectitude of our intentions, do, in the Name, and by Authority of the good People of these Colonies, solemnly publish and declare, That these United Colonies are, and of Right ought to be Free and Independent States; that they are Absolved from all Allegiance to the British Crown, and that all political connection between them and the State of Great Britain, is and ought to be totally dissolved; and that as Free and Independent States, they have full Power to levy War, conclude Peace, contract Alliances, establish Commerce, and to do all other Acts and Things which Independent States may of right do. And for the support of this Declaration, with a firm reliance on the protection of divine Providence, we mutually pledge to each other our Lives, our Fortunes and our sacred Honor.

En dit is de (eigen) Nederlandse vertaling waarop je al even wachtte:

Wanneer het in de loop van de menselijke geschiedenis noodzakelijk geworden is voor een volk om de politieke banden te verbreken die hen verbonden met een ander, en om onder de mogendheden van de wereld het afzonderlijke en gelijke statuut op te nemen waartoe de wetten van de Natuur en van de God van de Natuur hen machtigen, dan vereist een passend respect voor de opinie van de mensheid dat zij de oorzaken zouden aangeven die hen aanzetten tot die scheiding.

Deze waarheden houden wij voor vanzelfsprekend: dat alle mensen als gelijken geschapen zijn, dat zij door hun Schepper begiftigd zijn met onvervreemdbare rechten, waaronder deze: leven, vrijheid en het nastreven van geluk. Om deze rechten veilig te stellen besturen ingesteld worden onder de mensen, die hun rechtvaardige macht afleiden uit de instemming van hen die zij besturen. Wanneer enige vorm van bestuur leidt tot de vernietiging van deze doelstellingen, heeft een volk het recht om dat bestuur af te schaffen en een nieuw bestuur in te stellen, dat zijn op die grondvesten zal steunen en dat zijn macht zo zal organiseren, als hen het best lijkt om te leiden tot hun veiligheid en geluk.

Voorzichtigheid gebiedt inderdaad dat besturen die gedurende lange tijd bestaan hebben niet veranderd worden om lichte en voorbijgaande redenen; de algemene ervaring heeft geleerd dat om die reden de mensheid meer geneigd is om hun kwaad lot te ondergaan, zolang dat althans mogelijk is, veeleer dan zich te verzetten door het afschaffen van de gebruiken waaraan zij gewend zijn. Wanneer echter een lange reeks van misbruiken en wederrechtelijke aanmatigingen, allen onveranderlijk gericht op een zelfde doel, wijst op een plan om hen te onderwerpen aan absoluut despotisme, dan is het hun recht, dan is het hun plicht om een dergelijk bestuur af te werpen en om nieuwe bewakers aan te stellen van hun veilige toekomst.

Wij, de vertegenwoordigers van de Verenigde Staten van Amerika, bijeengekomen in Algemene Vergadering, en ons beroepend op de Hoogste Rechter van de Wereld voor de eerbaarheid van onze bedoelingen, in de naam van en bij het gezag van de goede mensen van deze kolonies, maken hierbij plechtig bekend en verklaren, dat deze verenigde kolonies zijn en rechtens hoort te zijn, vrije en onafhankelijke staten; dat zij ontslagen zijn van alle getrouwheid aan de Britse Kroon en dat elke politieke verbintenis tussen hen en de staat Groot-Brittannië is en hoort te zijn, algeheel verbroken; en dat zij, als vrije en onafhankelijk staten, zij over de volle macht beschikken om de oorlog te verklaren, vrede te sluiten, verbintenissen aan te gaan, handel te drijven en alle andere daden en handelingen te stellen die onafhankelijke staten gerechtigd zijn te doen. Voor het ondersteunen van deze verklaring, en met een verzekerd vertrouwen op de bescherming van de goddelijke voorzienigheid, geven wij elkaar in onderpand ons leven, ons bezit en onze heilige eer.

We kunnen deze verklaring begrijpen en bewonderen vanuit haar historische context en in het licht van de onafhankelijkheidsbewegingen en revoluties die enkele jaren nadien ook Europa zouden in vuur en vlam zetten, maar het is niet onnuttig om ook even stil te staan bij onze situatie als Vlamingen in de Belgische staat. De gelijkenissen zijn inderdaad niet gering. Sinds de verdrijving van de wettige koning (Willem I), de Brabantse Omwenteling en de oprichting van het van de rest van de Nederlanden onafhankelijke België door een Franstalige bourgeoisie, heeft deze staat Vlaanderen onverdroten als een wingewest behandeld, goed voor onrechtvaardige belasting, uitbuiting, onderdrukking en vernedering, met miskenning van de meest elementaire mensenrechten, en getuigend van een diep misprijzen voor zijn taal en cultuur. Een Franstalige overheersing heeft zich jarenlang op alle niveaus doorgezet, met de constante vuige medeplichtigheid van de volksvreemde kerkvorsten en het terechte verontwaardigde verzet van het volk en zijn intellectuele leiders ten spijt.

Vlaanderen heeft sinds 1830 ten minste even veel reden gehad als de Amerikaanse kolonies om zich los te rukken van de banden die het kluisterde aan een despotisch en kwaadwillig staatsgezag. Gold en geldt ook voor ons volk niet dat wij geboren zijn als gelijken, met onvervreemdbare rechten, namelijk het recht op leven, vrijheid en het nastreven van geluk? En heeft het Belgisch staatsbestel deze rechten niet stelselmatig gefnuikt? En worden die rechten ook vandaag niet nog steeds miskend, onder het mom van een nationale eenrichtingssolidariteit met onze vroegere dwingelanden, de franskiljonse bourgeoisie en een met een ander slachtoffer van de onzalige unie van 1830, het door funest cliëntelisme en generaties lang onderhouden sociaal profitariaat en burgerlijk defaitisme verpauperde Wallonië, dat zo grondig van Vlaanderen vervreemd is als wij van hen? Is het ook niet ons recht, nee onze verdomde plicht, om zo niet onverwijld (!) dan toch ooit een eind te maken aan die onduldbare toestand?

De Amerikaanse Founding Fathers hebben bewezen dat het wel degelijk mogelijk is om een land onafhankelijk te verklaren en dat die nobele daad niet hoeft te leiden tot de ondergang van de vroegere eenheid: zowel Amerika als Engeland heeft zijn grootste ontplooiing en hoogste roem gekend in de jaren na de gewelddadige onafhankelijkheidsstrijd van de voormalige kolonies. Tussen Amerika en Engeland lag een oceaan van verwijdering, tussen de Franstaligen van dit land en de Vlamingen strekt zich een weidse zee uit van onbegrip, onwennigheid en van een diep, fundamenteel onvermogen om in een zelfde verband samen te leven.

Sit finis, gedaan ermee!

Ik heb hier al zo vaak gefulmineerd tegen flaters van ‘het gerecht’ dat ik er stilaan genoeg van heb. Als we weer eens wakker worden met berichten over procedurefouten, vrijlating van misdadigers wegens geen plaats, berispingen voor poging tot moord, dan kunnen we hooguit nog een zucht slaken: ja, we weten het, het gaat niet goed bij justitie.

Maar waarom gaat het niet goed? Omdat ze er een spelleke van maken. Justitie is een spel geworden tussen juristen, waarbij er maar één waarheid is: de letter van de wet. Als het niet beschreven staat, dan bestaat het niet; als het in strijd is met de wet, dan mag het niet. Dus niet wat goed en slecht is, telt, maar wat de wet daarover vastgelegd heeft. Nu weet zelfs het kleinste kind dat onze wetten een onontwarbaar kluwen zijn van onleesbare teksten, die op duizend manieren kunnen uitgelegd worden. Als dat niet zo was, dan hadden we ook geen advocaten nodig om ze te betwisten, dan kon de rechter gewoon beslissen op basis van de wet. En toch blijft men bij justitie zweren bij die nooit volledig sluitende wetgeving en laat men zich gijzelen door de evidente beperkingen en onvolmaaktheden die nu eenmaal onvermijdelijk zijn bij menselijke wetten.

De recente blunders tonen nog maar eens aan waar het probleem bij Justitie echt ligt: bij de mensen die recht spreken; zij verschuilen zich achteloos achter wetten, waarvan zij overigens maar al te goed de relativiteit, ontoereikendheid, voorlopigheid, kortom menselijkheid inzien, maar die zij desondanks als absoluut beschouwen: dura lex, sed lex, wet is wet en: fiat justitia, et pereat mundus: recht moet geschieden, al vergaat de wereld.

In zijn tekst over de woede (De ira, I, 18) verhaalt Seneca (-4-65) een gebeurtenis waarbij een zekere Piso rechter was. Een soldaat kwam terug uit verlof, maar zonder zijn gezel. Piso veroordeelde hem prompt ter dood op beschuldiging van moord op die gezel. Toen een officier op het punt stond het vonnis uit te voeren, daagde plots de gezel op. Algemene vreugde! Samen trekken ze naar rechter Piso. Die ontsteekt echter in een Latijnse woede en veroordeelt ook de officier ter dood, omdat hij nagelaten heeft het vonnis uit te voeren en vervolgens ook de gezel, omdat hij door zijn afwezigheid de aanleiding was voor de veroordeling van zijn vriend en door zijn terug opduiken verantwoordelijk voor de fout van de officier (het niet uitvoeren van het vonnis) en dus voor de dood van de officier…

In alle andere menselijke activiteiten houden we rekening met het menselijk falen, zijn we al blij met een goede benadering, met een meerderheid, desnoods een extra grote of een gekwalificeerde; zelfs bij de meest nauwkeurige berekeningen voor precisie-instrumenten staan we een tolerantie toe, een beperkte afwijking van de norm, van de volmaaktheid, die we niet van deze wereld achten. Alleen in de vervolging va misdadigers mag er niets fout gaan, of meteen is het hele dossier om zeep. Dat is onbegrijpelijk, en niet alleen voor de ‘gewone mens’. Want zelfs in de wetenschap aanvaardt men altijd en overal dat men niet tot het uiterste kan gaan, dat men vrede moet nemen met ‘zo goed mogelijk’, dat overweldigende bewijskracht kan aanvaard worden in plaats van absolute zekerheid, dat een minieme procentuele afwijking geen invloed heeft op het eindresultaat.

Bij procedurefouten in alle andere domeinen van het menselijk doen en laten is er een eenvoudige regel: begin opnieuw, en nu terdege! Niet zo bij het gerecht: één procedurefoutje, en de misdadiger gaat vrijuit, hoe zwaar de bewijslast ook is. Hier is duidelijk geen sprake van de proportionaliteit die we in andere gevallen steeds in acht nemen. Neem nu de zaak van cannabisplantage: er is geen twijfel over de grond van de zaak, maar er is iets niet in orde met de tekst van het huiszoekingsbevel. Die relatief kleine onnauwkeurigheid staat niet in proportie met de onweerlegbaar bewezen jarenlange misdadige praktijken van de drugsproducenten en zou dus niet de dramatische gevolgen van een vrijspraak mogen hebben. Akkoord, we mogen daar niet licht overgaan, maar er zijn alternatieven: men kan bijvoorbeeld een college van rechters laten oordelen of de procedurefout al dan niet een doorslaggevende invloed heeft gehad op het dossier, of men kan de procedure laten overdoen. Maar het is onaanvaardbaar dat men manifeste en belangrijke misdaden ongestraft laat wegens administratieve onnauwkeurigheden.

Er is dringende nood aan een grondig andere instelling bij magistraten, staand en zittend, bij de advocaten van alle partijen en vooral ook bij de rechtsfaculteiten, waarbij men zich in de eerste plaats bezig houdt met het zoeken naar de waarheid en het beschermen van de menselijke waardigheid en pas daarna, desnoods, met absurde casuïstiek, verachtelijk legalisme en het commercieel zoeken naar procedurefouten. Het behoren tot de advocatuur of justitie ontslaat niemand ervan in de eerste plaatsmens te zijn, met alle redelijke en emotionele verplichtingen die dat meebrengt. Wat wij nu elke dag zien en horen, doet ons Shakespeare bijtreden:The first thing we do, let's kill all the lawyers (Henry VI).

Lees nog eens deze toepasselijke overwegingen na:

http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=337

http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=143

http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=40

http://blog.seniorennet.be/kareldhuyvetters/archief.php?ID=369

Op 22 juni 2009 heeft de Franse president, Nicolas Sarkozy de leden van de beide kamers bijeengeroepen in buitengewone gezamenlijke vergadering, niet in het parlement, maar in Versailles, nadat hij daartoe de grondwet had laten veranderen. Tijdens het nieuws konden we zien hoe hij door de met bladgoud beklede en met buitenmaatse ceremoniële wachten geflankeerde gangen van het paleis liep. Mijn democratisch hart schreeuwde het uit: schande! Waar is der ouderen fierheid gevaren? Is dit de Franse republiek, de erfgenaam van de Franse Revolutie, de wieg van de democratie in Europa en de wereld?

We hebben hetzelfde verschijnsel gezien in het nieuwe Rusland, met eerste minister of president Poetin in dezelfde rol, een burgerlijke kopie van de tsaar, in dat ander moederland van de opstand tegen de absolute monarchie, de wieg van het communisme en het volksbestuur.

De nieuwe prinsen. Ze hebben op vrij democratische wijze een leidende positie verworven in een democratisch bestel, maar hebben die vervolgens handig omgevormd tot een zetel van persoonlijke macht, die we nog het best met de absolute monarchieën kunnen vergelijken die aan de beide revoluties voorafgingen. De president spreekt de volksvertegenwoordigers toe, terwijl hij naar hen hoort te luisteren. De president bepaalt wat mag en niet, wat in overeenstemming is met de ‘republikeinse beginselen’ en wat niet (de boerka), in plaats van aan het parlement te vragen wat zij daarover denken, hen te laten discuteren en vervolgens de wetten uit te vaardigen die zij hebben voorbereid.

Wij leren blijkbaar echt niet uit onze geschiedenis. Wij laten toe dat onze democratisch verkozen leiders zichzelf macht toe-eigenen die hen helemaal niet toekomt; dat zij hun persoonlijke wil doordrijven, zelfs tegen alle volksverzet in; dat zij hun veto stellen tegen democratisch genomen beslissingen van het parlement.

Het gebeurt in de superstaten: De Verenigde Staten, Rusland, China, maar ook in Italië en Frankrijk, terwijl het de gewone gang van zaken is in rabiaat laat-communistische staten als Cuba en Noord-Korea en ‘volksdemocratieën’ zoals Chavez’ Venezuela, in bananen- en cocaïnerepublieken en, niet te vergeten, in de fundamentalistische religieuze ‘republieken’. Blijkbaar is het enkel in landen waarin de macht hopeloos of deskundig verdeeld is, bijvoorbeeld over de deelgebieden, zoals in Canada, Duitsland, Spanje en België, of tussen een groot aantal politieke partijen, zoals in Nederland, dat men erin slaagt om nieuwe prinsen van de macht te houden.

Wat is toch de machtsbasis van die mensen, kan men zich afvragen. Vroeger regeerde de vorst bij de genade Gods en was de macht erfelijk, de vorstenhuizen bezaten het land, ongeveer zoals wij onze moestuin of onze kamerplanten. Toen een aantal revoluties hen duidelijk maakten dat zoiets niet kon (bijvoorbeeld door hen te onthoofden, een erg efficiënte en definitieve methode, maar niet echt humaan), werd de macht weer aan het volk gegeven in de parlementaire democratieën die toen ontstonden. Het probleem daarmee is echter dat men niet echt komaf gemaakt heeft met de persoonlijke macht van het staatshoofd of de regeringsleider: een deel van de absolute macht van de vroegere vorst berust nog steeds daar. Adolf Hitler was (min of meer) democratisch verkozen, zelfs figuren als Stalin en Pol Pot hadden aanvankelijk een ruime basis van volgelingen, zoals vandaag de president van Iran.

Parlementaire democratieën zijn dat maar echt als het parlement regeert, collegiaal, zonder een haantje de voorste dat staat te kraaien in zijn kleurrijke veren. Wij mogen ons gelukkig prijzen met de (meeste) regeringsleiders die we sinds 1945 in België gehad hebben: zelfs een aristocratisch aandoende figuur als ‘vader’ Eyskens is er nooit van verdacht geweest prinselijke ambities te hebben, en als een proletariër als Van Acker, een pensenbaron als Van den Boeynants of een partijtechnocraat als Martens zich daartoe had laten verleiden, zou het land in lachen zijn uitgebarsten, het ultieme wapen tegen zichzelf opblazende kikkers.

Het was met zeer gemengde gevoelens dat we de nieuwe tsaren in Rusland hebben zien opkomen; het is met diepe verontwaardiging dat we de koninklijke allures van de Franse president aanschouwen en met verbijstering dat we de verkozenen van het Franse volk zien oprijzen voor een staande royale ovatie, in Versailles, van een man die een paar jaar geleden nog gewoon een van hen was en nu niet meer dan de tijdelijke primus inter pares, de dienaar van de dienaren des volks.

Van op mijn zeer bescheiden plaats als meewarig toeschouwer wil ik aan al wie het wil horen met de meeste nadruk verklaren: dit is niet goed, dit gaat de verkeerde kant uit, dit is al eerder gebeurd en het is niet goed afgelopen!

Gewonnen!?

De verkiezingen komen dichterbij: in Vlaanderen stemmen we zondag 7 juni 2009 voor onze vertegenwoordigers in het Vlaams Parlement en ook die voor het Europees parlement.

Het is vreemd. Dat men in de topsport ‘gebruikt’, dat weten we al vele jaren. Er worden enorme bedragen uitgegeven aan dopingcontrole, maar het lijkt niet veel te helpen. Telkens men denkt dat er een kentering is, een mentaliteitswijziging bij een nieuwe generatie sporters en verzorgers, blijkt dat die alleen maar andere producten gebruiken, waarvan ze denken dat ze niet op te sporen zijn. Het is niet anders. We zien ook maar het topje van de ijsberg: voor elke domoor die zich laat pakken, zijn er ongetwijfeld tientallen die het slim spelen en nog anderen die gewoon tussen de wijde mazen van het controlenet glippen.

Geweld. Het is een vast onderdeel van ons leven, gelukkig meestal op veilige afstand, als een fait divers in het nieuws of een duidingprogramma. Soms komt het angstwekkend dichtbij: het huis van de buurman dat afbrandt, een kennis die omkomt in een brutale aanrijding, de zelfdoding van een kind. Soms duikt agressie op waar men het niet verwacht, zoals op de aandeelhoudersvergadering van onze grootste bank, waar beschaafde mensen menen dat ze met fysiek geweld iets kunnen bereiken dat ze met legale middelen niet konden gedaan krijgen.

Rik Pinxten, De strepen van de zebra. Voor een strijdend vrijzinnig humanisme, 220 blz., Houtekiet, 2007

Theo van der Meer, De wesentlijke sonde van sodomie en andere vuyligheeden. Sodomievervolgingen in Amsterdam 1730-1811, 237 blz. Amsterdam, 1984.

De lente is niet meer veraf, gisteren was een heldere, stralende dag zoals je die in deze tijd van het jaar wel vaker hebt, je voelde de warmte van de zon op je lijf, het is plots een andere wereld. Binnenkort hebben de eenden van de buren weer pieltjes, eendenkuikens zijn dat. Het valt me dan telkens op, als ze bij ons op bezoek komen, hoe levendig en zelfredzaam die jonge dieren zijn, al bijna onmiddellijk na het kippen: het zijn nestvlieders, ze verlaten het nest bij de geboorte, kunnen zich zelfstandig voortbewegen, fourageren en hebben enkel nood aan fysieke bescherming tegen belagers.

Robinson Crusoe hoefde geen verkiezingen te organiseren op zijn eiland, aanvankelijk was hij er zelfs helemaal alleen. Er zijn nu nog altijd mensen die verlangen naar dat soort van primitieve situaties. In de Verenigde Staten heb je zonderlingen die zich terugtrekken in de wildernis en daar overleven zonder enige ondersteuning van de beschaafde wereld. Maar in Vlaanderen en in Nederland is dat vrijwel onmogelijk. Wij leven met heel veel samen op een beperkte oppervlakte, wij leven samen, willens nillens. We leven niet alleen naast elkaar, maar ook met elkaar, want we zitten voortdurend in elkaars vaarwater. Vandaar dat die samenleving moet georganiseerd worden. Wij spreken af dat we rechts (of links) rijden, we regelen het verkeer volgens die afspraak en iedereen wordt geacht die na te leven.

Binnenkort zijn er weer verkiezingen, een goede gelegenheid dus om stil te staan bij de programma’s van de politieke partijen, maar dan niet zozeer bij de concrete voorstellen, de borrelhapjes waarmee ze ons proberen te verleiden, zoals een jobkorting, maar bij hun basisopvattingen over de maatschappij.