Brief 16

Henry Oldenburg aan BdS

Londen, 4/14 augustus 1663

…/…

Je ziet, zeer dierbare vriend, wat ik nastreef, wat ik ambieer. Ik wist dat de filosofen onder onze landslieden in dit rijk nooit zullen verzaken aan hun opdracht om te experimenteren; ik ben niet minder overtuigd dat jij je in jouw landstreek daarvan ijverig zal kwijten, hoe de meute van filosofen of theologen je ook aanblaft of belastert. Aangezien ik je in voorgaande brieven al herhaaldelijk daartoe aangespoord heb, zal ik me er nu van weerhouden, om jou niet tot last te zijn. Ik vraag je verder alleen dit, dat je zo goed zal zijn mij zo spoedig mogelijk te laten bezorgen, door de heer Serrurier, al wat al geboekstaafd is, hetzij wat je als commentaar op Descartes schreef, hetzij wat je tevoorschijn hebt gehaald uit de boekenkasten van jouw intellect.

…/…

Brief 16

Oldenburg brengt eerst aan Spinoza de commentaren van Boyle over op de reacties van Spinoza. In zijn besluit moedigt hij Spinoza nogmaals aan, al zegt hij dat niet te willen doen, om zijn gedachten te publiceren, zonder zich iets aan te trekken van de blaffende honden: filosofen of theologen, en om hem al wat hij publiceert te bezorgen via Serrurier.

Hoe onbaatzuchtig Oldenburg daarbij is, valt nog te bezien. Hij lijkt bij zijn aanmoedigingen in alle geval maar weinig rekening te houden met de reële gevaren die auteurs van vrijmoedige geschriften toentertijd bedreigden. Filosofen en theologen mogen dan al academisch en dus onschuldig lijken, maar zij zijn bijna steeds geneigd om in ideologische conflicten de zijde van de gevestigde macht te kiezen, die deze steun graag aangrijpt om elke vorm van kritiek in de kiem te smoren.

In de Nederlandse republiek, die ontstaan was uit een conflict waarin de godsdienst een belangrijke rol speelde, was de kerkelijke overheid nog steeds een belangrijke speler in het maatschappelijke bestel. Dat de ideeën van Spinoza een gevaar betekenden voor ondemocratische instellingen zoals kerken en autocratische regimes hebben hun machthebbers steeds meteen ingezien.

Jonathan Israel heeft op uiterst overtuigende wijze aangetoond dat de revolutionaire ideeën van Spinoza aan de basis liggen van de Verlichtingsbeweging, die uiteindelijk zou resulteren in de politieke omwentelingen van het einde de 18^de eeuw.