John Stuart Mill: het is een van die namen die je bij gelegenheid tegenkomt, maar waar je niet blijft bij stilstaan. In de geschiedenis van de filosofie wordt nauwelijks aandacht aan hem besteed. Toch noemt men hem wel eens ‘de meest invloedrijke Engelstalige filosoof van de 19^de eeuw’.

John Stuart was de oudste zoon van de Schotse filosoof, econoom en historicus James Mill; hij werd geboren in Londen, in 1806 en werd door zijn vader streng opgevoed als een soort van wonderkind. Vanaf zijn derde levensjaar kreeg hij les in Grieks en begon hij de Griekse klassieken te lezen, vooral historische werken. Hij las ook uitvoerig Engelse historische werken. Hij kreeg eveneens een stevige opleiding in de natuurwetenschappen. Toen hij acht jaar oud was, leerde hij Latijn en maakte zich vertrouwd met de klassieke auteurs in die taal. Hij fungeerde als schoolmeester voor de andere kinderen, en in zijn vrije tijd las hij naast wetenschappelijke werken ook populaire klassiekers, zoals Cervantes en Defoe’s Robinson Crusoe. Zijn vader leerde hem ook poëzie te schrijven.

Vanaf zijn twaalfde ging hij gemeenzaam om met vooraanstaande geleerden in verschillende disciplines. Met zijn vader bestudeerde hij economisch-politieke kwesties, terwijl hij zijn eigen aandacht vooral richtte op de logica: hoe kunnen we weten dat een uitspraak waar is?

Toen hij veertien was verbleef hij een jaar in Frankrijk, volgde er lessen aan de universiteit en ontmoette verscheidene geleerden, schrijvers en politici.

Al dat intense werk op jeugdige leeftijd leidde tot wat wij nu een burn-out noemen, of een depressie. Hij herstelde langzaam, en hernam zijn intellectuele bezigheden, onder meer een correspondentie met Auguste Comte.

Mill was een religieuze non-conformist en in feite een atheïst en was als zodanig niet welkom aan de grote universiteiten, Oxford en Cambridge. Hij begon te werken voor de East India Company zoals zijn vader, en liep colleges aan University College in Londen, een seculiere instelling en tot op vandaag een van de meest prestigieuze universiteiten ter wereld.

In 1851 trouwde hij met zijn vriendin en zielsverwante Harriet Taylor. Ze kenden elkaar al meer dan twintig jaar, maar zij was gehuwd, en pas na de dood van haar echtgenoot bezegelden zij hun liefde. Zij had een grote invloed op hem en op zijn werk, maar stierf reeds in 1858.

John Stuart Mill was rector van de University of Saint-Andrews van 1865 tot 1868; in die jaren was hij ook lid van het Britse parlement, waar hij aanleunde bij de Liberalen. Hij was de eerste om het stemrecht voor vrouwen te bepleiten, en bekritiseerde de onderdrukking van Ierland door de Britten. Hij was een krachtig sociaal hervormer en voorstander van een meer democratisch stemrecht.

John Stuart Mill overleed in 1873 in Avignon, waar hij begraven werd naast zijn echtgenote.

Het zou ons te ver leiden indien we dieper zouden ingaan op zijn talrijke werken, zoals A System of Logic (1843), On Liberty (1858) en Utilitarianism (1863). Men leze daarover de degelijke artikelen bij Wikipedia.

Mijn aandacht werd recentelijk getrokken op zijn essay On Nature, dat in New York verscheen in de bundel Three Essays on Religion (1874). Ik las dat essay in een ruk uit op internet: https://www.marxists.org/reference/archive/mill-john-stuart/1874/nature.htm en was zo gecharmeerd door taal, stijl en inhoud van dit werk dat ik meteen besloot het te vertalen in het Nederlands, aangezien er geen Nederlandse vertaling voorhanden blijkt te zijn.

Wie vertrouwd is met de visie van Spinoza op de natuur, zal hier niet alleen vertrouwde ideeën ontmoeten, maar tevens boeiende en verhelderende uitweidingen over dit onderwerp, die ons kunnen helpen om Spinoza’s opvattingen beter te verstaan.

Om verschillende redenen heb ik besloten die vertaling niet online te plaatsen, maar wie erin geïnteresseerd is, kan me een mailtje sturen en dan bezorg ik de tekst graag (en gratis) in pdf- of Word-formaat.

Een interessante link die we ontvingen van Adelin Van Hecke:

http://www.scribd.com/doc/109107557/Continuum-Companion-to-Spinoza-Van-Wiep-Bunge

Het lijkt nuttig onze lezers erop te wijzen dat de tekst van de ongemeen interessante lezing van Etienne Balibar, Spinoza: From Individuality to Transindividuality, gehouden in Rijnsburg en in 1997 gepubliceerd door de Vereniging Het Spinozahuis in de Mededelingen (nr. 71), online ter beschikking is op dit adres. Warm aanbevolen!

Spinoza en Advaita (2)


Het lijkt mij goed om eens wat dieper op de afzonderlijke raakpunten van beide filosofieën in te gaan, juist omdat dit kan leiden tot een beter begrijpen en beleven van de eigen “leer”.

S. : Er is geen individualiteit, onafhankelijk bestaan; het betreft zuiver en
alleen een modus van God.

A. : Er is geen individu, er is niets buiten het Zelf / Dat; “Dat zijt gij”.
(Dat: het “niet dit, niet dit”, het Onnoembare, God)

Uit “De doornen en de roos” citeer ik: “...de ultieme oorzaak of het absoluut oneindig Zijnde: de ene oergrond van alle verschijnselen die zich in ontelbare vormen van realiteit eindeloos ontplooit, onder meer in de vorm van het denken...”.

De Advaita heeft een zelfde opvatting, maar erkent zelfs geen enkele vorm van realiteit, ook geen geest, dus denken. De Werkelijkheid ligt voorbij het ervaren van de zintuigen (de geest wordt in Oosterse filosofieën beschouwd als zesde zintuig). De Werkelijkheid van dit lege is het Absolute, het absoluut oneindig Zijnde, het Onnoembare. Dat wat de zintuigen waarnemen, heeft geen eigenheid, is vergankelijk, is leeg. Dat geldt ook voor het denken, ook het denken is vergankelijk (waar is het denken van de niet-bewuste mens, de baby of bij diepe dementie?).

De kwantumfysica is ver doorgedrongen in de vaststelling van deze leegte en dat de zogenaamde vastheid van de materie alleen veroorzaakt wordt door de snelheid waarmee deeltjes in energetische beslotenheid “rond dansen”, elkaar scheppend en vernietigend; maar steeds verder en steeds opnieuw vaststellend dat wat vast gedacht was leeg blijkt te zijn.

In de filosofie van de Advaita zijn wij en al wat ons omringt geen modus van de ene substantie, wij zijn Dat, het Onnoembare, ook wel geduid met Bewustzijn. Louter dit Zijnde zijn, wil dit zeggen dat wijzelf de causa sui zijn, dus zonder individualiteit en onafhankelijkheid! (Over de (on)vrijheid van de wil in een latere bijdrage meer.)

Geboren worden of sterven is daarom onbestaand in de Advaita. Een modus (je moet er nu eenmaal een naam aan geven), met of zonder vorm, is op geen enkel moment niet ‘Dat’. Het is een onophoudelijk bewegen in ons relatieve zijn en beleven, en een rust in het absolute. Spinoza gebruikt hiervoor meen ik de termen sub specie durationis en sub specie aeternitatis.

Hoe verwoordt Spinoza een en ander? Ik heb daarvan geen grondige kennis en val nogmaals terug op “De doornen en de roos” en citeer:
“...te aanvaarden... de eigen eindigheid, zelfs als rationeel wezen...” (voorwoord). Ligt in deze verwoording niet exact hetzelfde gedachtegoed, ook ten aanzien van de geest?

In het artikel Advaita en kwantumfysica op mijn website is een passus uit de Avatamsaka Sutra geciteerd: “Geen ding kan vernietigd worden. Omdat geen ding geschapen is, geen schepper heeft, het niet verklaard en gelokaliseerd kan worden, omdat de dingen ongeboren en niet ontstaan zijn, omdat er geen geven en nemen is, geen beweging en geen functie.”
Uit “De doornen en de roos” blz. 16: “Er is geen doelgerichtheid in de natuur: alles is gewoon wat het is.” Het is nagenoeg onmogelijk naast deze parallel te kijken!

Het niet bestaan van een individualiteit en dus aanvaarden van onze eindigheid nú, op dit moment en niet als wij sterven, het niet zijn wie wij denken te zijn, een sterven zonder gestorven te zijn, is een cruciaal punt, waaruit belangrijke consequenties voortvloeien. Graag nodig ik u uit om dit punt vanuit Spinoza’s filosofie iets dieper te onderzoeken en te verwoorden dan ik heb kunnen doen.

Will van den Berg

www.advaita-avadhuta.eu

Een binnengekomen bericht:

SPINOZA EN ADVAITA

Was Spinoza – ongewild – een adept van de Advaita (filosofie van non-dualiteit)? Er zijn nogal veel en bijzonder essentiële raakvlakken tussen beide filosofieën. Dit illustreert zich o.a. in de hierna volgende ideeën.

1. S. : Er is geen individualiteit, onafhankelijk bestaan; het betreft zuiver en alleen een modus van God.
A. : Er is geen individu, er is niets buiten het Zelf / Dat; “Dat zijt gij”.
(Dat is het “niet dit, niet dit”, het Onnoembare, God)

2. S. : Er is geen objectief goed en kwaad; deze begrippen zijn relatief, dienen een particulier belang.
A. : Er zijn geen paren van tegenstelling (dus ook geen goed versus kwaad).
Het idee, begrip van verantwoordelijkheid berust op de gedachte dat er
een individualiteit, een ik of ego dat handelt (zie de punten 1 en 7.)

3. S. : Via een uiterste rationaliteit wordt een diep-intuïtief weten en begrijpen bereikt.
A. : Berust op drie grondslagen: 1. de eigen ratio 2. het supra-rationele (het intuïtief weten) 3. de geschriften.

4. S. : Uit dit diep-intuïtief weten en begrijpen vloeit spontaan de deugd
generositas voort.
A. : “ Mededogen dat niet tot stand gebracht behoeft te worden en altijd
beschikbaar is.”
(pm. “Hoge deugd is geen deugd, juist daarom deugd”; Tao Te Tjing. Zie
ook punt 7.)

5. S. : Rationele meditatie op onze gevoelens (aandoeningen) levert ons de volmaakte kennis hiervan op.
A. : Kennis van je zelf leidt tot Zelf-kennis (= Zelf-besef = Zelf-realisatie).
(p.m. Dit kennen is geen mentaal begrijpen maar het ervaren van het
essentiële Wezen van jezelf.)

6. S. : Alles wat ons overkomt, is zo volmaakt als het maar zijn kan en vertoont geen enkel tekort; er is geen goed noch kwaad.
A. : Niet hechten aan, verlangen naar, noch afkeren van.
Er is geen dualiteit, geen enig paar van tegenstelling (wat goed is draagt
kwaad in zich, wat kwaad is draagt goed in zich).

7. S. : Er is geen vrije wil.
A. : Vrije wil is een begrip dat samengaat met het idee van het bestaan van een onafhankelijke individualiteit; dat er een ik, ego is dat handelt. Een diep besef van wie je werkelijk bent levert een altijd juist handelen op in de zin van het woe-wei begrip uit het Taoïsme.
(pm. Heeft zelfs God wel een vrije wil, hoe zou hij/het zichzelf kunnen
kennen zonder enige vorm van manifestatie?)

8. S. : Ook Spinoza's filosofie kan tot een gelukzaligheid leiden.
(Onzekerheid hieromtrent klinkt door bij het voorwoord van De Dijns
“de doornen en de roos”. Ik ben er echter van overtuigd dat een diep
doorleefd besef en ervaren van deze filosofie beslist leidt tot een
blijmoedige bevrijdheid, evenals bij de Advaita. Hiertoe is in beide
“leren” het totaal opgeven van een eigenheid noodzakelijk en beseffen
dat juist de idee van een eigenheid de gebondenheid veroorzaakt.)

A. : Als je weet wie je bent houdt je langzaam op te zijn wie je niet bent! (W) Gebondenheid en bevrijding zijn begrippen, een paar van tegenstelling.
“Hij die zichzelf vrij weet, is inderdaad vrij en hij die zich gebonden acht, is inderdaad gebonden. Zoals een mens denkt, zo wordt hij...” ( uit de
Ashtavakra Samhita en Brihadaranyaka Upanishad).

Voor een kennismaking met enige vertaalde en toegelichte Advaita-teksten, die vrij ter beschikking staan en waarin diverse verwijzingen naar Spinoza's gedachtegoed zijn opgenomen, kunt u mijn website www.advaita-avadhuta.eu
(indirecte toegang via host) bezoeken.

Will van den Berg

Wij verwelkomen hierbij Will als sympathisant van Spinoza in Vlaanderen.

Spinoza in Vlaanderen steunt Rikus Koops van bij de publicatie van zijn hertaling en uitgave van de Korte Verhandeling. Toen hij op zijn website begon met zijn Toelichtingen hebben wij spontaan onze medewerking aangeboden voor het nalezen van die teksten. Dat resulteerde in een vlotte samenwerking en aangename contacten. Nu hij met die heldere en interessante commentaren bij elk van de hoofdstukken van de KV klaar is, willen we hem daarmee van harte feliciteren. Men kan op zijn webstek nu ook de 16 toelichtingen samen downloaden in een keer, alles gratis en voor niks, zoals het hoort.

En hoewel hij een vaste vermelding heeft bij onze favorieten, willen we onze lezers nog eens extra verwijzen naar zijn website: http://www.overspinoza.nl/.

Jacques Quekel vond deze link naar een Spinoza-cursus van de Open Universiteit, van de hand van prof. dr. P.M.L. Steenbakkers, bewerkt door drs. H. Simissen. 

http://www.ou.nl/Docs/Spinoza/Spinoza/spinoza.pdf

Firmin DeBrabander (Ph.D.) is de auteur van het uitstekende boek Spinoza and the Stoics: Power, Politics and the Passions, waarvan we binnenkort een bespreking hopen te brengen. Hij is professor aan MICA, het Maryland Institute College of Art, maar hij is ook de in Amerika geboren zoon van een Vlaamse emigrant uit Roeselare. Hij studeerde als gaststudent enige tijd filosofie in Leuven, vooral Spinoza. En hij prijkt op onze sympathisantenlijst. Genoeg redenen dus om vliegens in te gaan op zijn verzoek om een link te plaatsen naar een boeiend editoriaal dat hij vorig weekend plaatste in de kwaliteitskrant The New York Times. Hij is Spinoza duidelijk nog niet vergeten!

Klik dus zeker eens hier!

Rikus Koops legde op Facebook deze link: http://educatie.ntr.nl/beeldbank/clip/t20120727_spinoza01#.UDNbN9aBZ1w.facebook

Speurend naar interessante informatie en publicaties over Spinoza komt men soms terecht op plaatsten waar men spontaan niet zou aan denken. Neem nu het Instituut voor maatschappelijke vorming en het Vlaams Marxistisch Tijdschrift. Wij vermoeden dat wij niet de enigen zijn die niet vertrouwd zijn met deze beide instanties en ook dat nauwelijks iemand op het gedacht zal komen om daar naar Spinoza te gaan zoeken. Dat laatste vooroordeel blijkt volkomen onterecht.

In jaargang 45 van 2011 vinden we in het lentenummer, nr.1 niet minder dan drie artikelen over Spinoza:

Karl Marx, een ‘a(b)no(r)male’ lezer van Spinoza - Miriam van Reijen 11111-van Reijen

Negri en het paradigma van Spinoza - Sonja Lavaert 11112-Lavaert

Van spinozist tot nationaal-socialist: de Nederlandse rechtsfilosoof Johan Herman Carp (1893-1979) - André Mommen 11113-Mommen over Spinoza

De teksten zijn integraal en gratis toegankelijk, je hoeft alleen maar te klikken. Zeker, Spinoza wordt er behandeld vanuit een specifiek oogpunt, maar dat is meestal zo en hoeft ook niets af te doen aan de objectiviteit, noch aan de ernst en het belang van de bijdrage. Wie het Marxisme louter beoordeelt op het succes - of het ontbreken daarvan - van zijn concrete politieke toepassingen, gaat voorbij aan de waarde van zijn filosofische grondslagen, ook voor onze tijd. Wij vinden hier dan ook een interessante kennismaking met een Spinoza-receptie waarmee zeker sommigen onder ons minder vertrouwd zijn. Zeer lezenswaardig.

Spinoza links en rechts

Spinoza is nadrukkelijk aanwezig op het web. Om je een beetje wegwijs te maken in dat aanzienlijke aanbod, vermelden we hier enkele interessante websites, in willekeurige volgorde, met wat commentaar. Vooral Nederlandstalige sites komen hier nu aanbod. Artikels in online encyclopedieën en Wikipedia kan je zelf wel vinden; ze zijn vaak interessant en bevatten veel verwijzingen.

Als eerste dient Stan Verdult vermeld: http://spinoza.blogse.nl/, ongetwijfeld de meest actieve site. Je vindt van alles op zijn blog: bijna dagelijkse mededelingen en nieuws, aankondigingen van publicaties en gebeurtenissen, boeiende artikels, een forum met vaak pittige discussies, lijsten met interessante links en nog veel meer. Elke rechtgeaarde Nederlandstalige (en buitenlandse, blijkbaar) Spinoza-liefhebber kan daar terecht.

Daarnaast heeft Stan ook een Spinoza website, voor een meer systematische behandeling.

Van een gans andere aard is de site die de Nederlandse Koninklijke Bibliotheek aan Spinoza wijdt, in haar afdeling Denker op het scherm. Het is een uiterst verzorgde presentatie van leven en werk van onze filosoof, met talrijke illustratie en veel verwijzingen, onder meer naar gedigitaliseerde versies van de werken van Spinoza, zoals het manuscript van de Korte Verhandeling. Een uitstekende vertrekplaats.

Professor Herman De Dijn is zowat eigenhandig verantwoordelijk voor het bekendmaken van Spinoza in Vlaanderen. Op zijn fraaie persoonlijke website heeft hij een afdeling Spinoza & Hume, waar hij al zijn publicaties vermeldt en heel wat interessante gegevens verzamelde, onder meer een leesgids voor de Ethica. Verscheidene publicaties zijn online te lezen.

Professor Piet Steenbakkers heeft een degelijke en verzorgde site, ideaal voor een eerste kennismaking met leven en werk van onze filosoof.

De Vereniging Het Spinozahuis, opgericht in 1897, stelt zich ten doel het aan leven en werk van de filosoof Benedictus de Spinoza (1632-1677) gewijde museum te Rijnsburg te beheren en de belangstelling voor en de studie van zijn werk te bevorderen. Zij organiseert lezingen en studiebijeenkomsten en geeft de Mededelingen vanwege Het Spinozahuis uit.

Sinds kort is er een eigen site voor de Korte Verhandeling. Rikus Koops hertaalde de tekst van het manuscript, dat van rond 1750 dateert, in modern Nederlands en gaf het uit in een zeer degelijk boek. Een deel daarvan is online te raadplegen. Daarnaast biedt de site een forum aan, evenals een boeiende, gedetailleerde toelichting door de auteur bij elk van de hoofdstukken, allemaal gratis toegankelijk. Er zijn al zeven afleveringen verschenen. Wij verlenen onze bescheiden medewerking aan het project.

De Amsterdamse Spinoza Kring is zeer actief. Ze organiseren onder meer de jaarlijkse Spinoza dag. In 2012 is Jonathan Israel een van de sprekers. Hun website biedt uitvoerige informatie.

Rudolf W. Meijer woont in het Vlaamse Overijse bij Brussel en heeft een site hoofdzakelijk in het Engels en het Frans, met nuttige  links naar tekstuitgaven, commentaren enzovoort.

Heb je zelf interessante links gevonden? Signaleer ze ons, zend ons een e-mail.