Befaamd door één boek

Vandaag kan de sterfdag worden herdacht van de Italiaanse schrijver Carlo Lorenzini (1826-1890), die beter bekend was onder de naam Collodi en zo bekend werd als de 'vader' van Pinocchio. De titel van het boek in kwestie luidde Le avventure di Pinocchio; de eerste editie was met afbeeldingen van Enrico Mazzanti (1850-1910).

Hoewel de goede man heel wat papieren bedrukt met letteren op zijn naam heeft staan, is hij uitsluitend bekend gebleven door het in 1883 uitgekomen boek over de uitdijende en krimpende neus van en de persoon met die naam. Het boek werd een direct succes en dat

De een overleed, de ander werd die dag geboren
Op 25 oktober stierf de Engelse dichter Geoffrey Chaucer, en werd de Spaanse schilder Pablo Picasso geboren. Er zat echter wel bijna vijf eeuwen tussen die beide gebeurtenissen. De beide protagonisten zouden beiden in de loop der tijden wereldgeschiedenis schrijven. Chaucer (1343-1400) als auteur van de befaamde Canterbury Tales, die voor een deel in de jaren zeventig van de vorige eeuw nog door Per Paolo Pasolini (1922-1975) zijn verfilmd ─, Picasso (1881-1973) als de belangrijkste schilder van de twintigste eeuw.
__________
Afbeelding: Voorplat van de Penguin Classics-editie van Chaucers Canterbury Tales, in modern Engels overgezet. De afbeelding van de auteur is afkomstig uit een manuscript met miniaturen, dat zich thans in het British Museum bevindt.

Hoge leeftijd bereikt
Een van de grootste Nederlanders die heeft geleefd, is zonder twijfel de zakenman/wetenschapper Anthonie van Leeuwenhoek, die op deze dag, 24 oktober in 1632 werd geboren en goed negentig jaar is geworden. De man heeft zoveel gedaan voor de ontwikkeling van de wetenschap, en met name de microbiologie ─ die veel invloed heeft gehad op de verdere uitbouw van de kennis van het menselijk lichaam en zijn ziekten en de strijd tegen die ziekten binnen diverse disciplines van de geneeskunde.

Verbijsterend veelzijdig
Iets meer over deze wetenschapper en een afbeelding van zijn microscopen kunt u vinden op onze Nederlandse zustersite Tempel der Wetenschappen in een bijdrage van heden.

Naast de genoemde kwalificaties moeten we volledigheidshalve ook nog wijzen op het feit dat de man ook optrad als landmeter, glasblazer en wijnroeier.

Vandaag is het honderd vijf jaar geleden dat de "vader der moderne schilderkunst" Paul Cézanne (geboren 1839) is overleden te Aix-en-Provence, waar zijn atelier is omgedoopt tot museum. Deze aanvankelijke impressionist heeft later van zijn leven de aanzet gegeven tot het expressionisme, het fauvisme en zelfs het kubisme. De meester mag zeer productief worden genoemd: 950 olieverfschilderijen en 650 aquarellen vormen zijn oeuvre.

Heden is het honderd en achtenzeventig jaar geleden dat Alfred Bernhard Nobel werd geboren, de latere chemicus en industrieel, die één en ander aan uitvindingen op zijn naam heeft staan, waarvan de bekendste dynamiet is (1867) dat hij zelf ging fabriceren, en dat hem de bijnaam Lord dynamite opleverde. Als gevolg van de internationale toepassing ervan en de dubieuze reputatie die deze springstof al snel heeft gekregen, is min of meer ondergesneeuwd dat de man ook nog andere explosieven heeft uitgevonden. Een biografie over deze geleerde kreeg de passende titel Alfred Nobel ─ onrust om dynamiet. Hij overleed in 1896.

De laatste weken komen we zijn naam steeds weer tegen in verband met de uitreiking van de naar hem genoemde prijzen.

Vrijwel niemand is zich bewust van het feit dat de man ook nog toneelschrijver was. Van zijn hand is het drama Nemesis verschenen, over Beatrice Cenci, deels geïnspireerd op het stuk The Cenci uit 1819 van Percy Bysshe Shelley (1792-1822).

Het stuk, dat werd gedrukt toen Nobel reeds op zijn sterfbed lag gold als dermate scha(n)delijk dat het onmiddellijk na zijn overlijden werd vernietigd. Pas in onze eeuw, acht jaar geleden, verscheen er weer een uitgave, deze keer tweetalig: Zweeds-Esperanto.

De auteur hoogstpersoonlijk.

In het korte NTR-programma Nederland leest dat in de nacht van vrijdag 21 op zaterdag 22 oktober ─ tussen 00:45 uur en 00:55 uur ─ via Nederland 2 zal worden uitgezonden, wordt getracht de Nederlanders weer op het spoor van lezen te zetten door ze te laten voorlezen uit het alweer een halve eeuw oude boek Het leven is verukkulluk (verschenen in 1961) van Remco Campert (geboren 1929), ook wel gesignaleerd als Remko Kampurt.
Ik herinner me dat er eerst meer aandacht was voor de orthografie van de titel dan voor de tekst. De roman heeft als thema de groei naar volwassenheid. Een groepje jongelui vormt de Protagonist. Op een zonnige dag leest de auteur zelf het eerste hoofdstuk voor. Dat doet hij in het Amsterdamse Vondelpark.

Als we het over 20 oktober hebben en ons afvragen of die dag in de geschiedenis van grote betekenis is geweest en daar enige aandacht aan besteden, kunnen we al snel tot de conclusie komen dat er heel wat gebeurd is in de loop der tijden, dat we met die datum in verband kunnen brengen.

Op 20 oktober in 1818 hebben Britten en Amerikanen gemeenschappelijk het besluit genomen dat de 43ste breedtegraad de grens tussen Canada en de Verenigde Staten zal vormen. Vier jaar later is de eerste editie van de Britse krant The Sunday Times verschenen. En zestig jaar nadien werd de later als acteur internationaal vermaardheid verwervende Bela Lugosi (1882-1956) geboren.
Daar kan de meest actuele, en voor heel wat miljoenen mensen verheugende historische gebeurtenis op deze dag zelf, in 2011 (dat rijmt!) worden toegevoegd: de dood van de Lybische krankzinnige dictator Moeammar Khaddafi (geboren in 1942).

Klein oeuvre
Tal van liefhebbers van het kleine poëtische oeuvre van Vasalis: Margarethe Droogleever-Fortuyn Leenmans (1909-1998), van beroep (kinder)psychiater, zijn ervan overtuigd dat ze veel meer gedichten in portefeuille had ─ verborgen in een bureaulade of elders ─  dan we in de drie gepubliceerde bundels [1], aangevuld met enkele losse bijdragen aan Tirade, het literaire tijdschrift van uitgeverij Van Oorschot. Het zou ─ vooral volgens diezelfde liefhebbers, ongetwijfeld mede gedreven door wensdenken ─ door haar terughoudendheid, die mede werd ingegeven door de aard van haar medische beroep ─ ondanks de vrijheid van een grote liefde ─, gelijk opgaand met haar afkeer van publiciteit, te danken zijn dat de 'resterende poëzie' binnenshuis is gebleven en niet "over de rand van mijn bestaan" werd geplaatst.

Alledaagse dingen
De strofen
Vreemd, dat het leven zo terug gaat komen  
achterstevoren . . . . .
passen bij de omstandigheid dat (de) poëtische teksten van de dichteres Vasalis worden geciteerd in overlijdensberichten, die doorgaans te maken hebben met alledaagse dingen, of dat nu vogelpootjes in de sneeuw zijn of de koeien, die zo vaak geschilderd zijn, of wanhoop en welsprekendheid.
Dat alledaagse dingen het leven ─ en derhalve de poëzie ─ van Vasalis beheersten, kwam ook naar voren in haar dankwoord tijdens de uitreiking van de P.C. Hooftprijs in 1982. ". . . poëzie die zich bezighoudt met de kleine dingen van het leven . . .", aangevuld met de ironische kwalificatie "typisch vrouwelijke poëzie."

Profiel van de Ikon
In de aflevering van de reeks Profiel van de Ikon, welke op woensdag 19 oktober ─ tussen 22:55 uur en 23:35 uur ─ via Nederland 2 zal worden uitgezonden onder de titel Vasalis over deze "grootste dichter met het kleinste oeuvre", komt aan de orde dat ze net iets meer heeft gerealiseerd dan binnen het kader van haar medische professie en haar dichterschap bekend is geraakt. Zo schreef ze toespraken voor haar studie-jaargenote Juliana van Oranje (eveneens geboren in 1909), en was ze bevriend met veel dichters van voor, tijdens en direct na de Tweede Wereldoorlog, en later met Gerad Reve, die ze enorm heeft gesteund, onder meer als getuige deskundige in een pleidooi tijdens diens geruchtmakende Ezel-Proces.

Tot slot, passend in de dagen dat de Profiel-aflevering over Vasalis wordt uitgezonden:De kruinen ijl, de stammen bloot
en dit door stilte en mist omgeven [2]
__________
[1] De titels van de bundels poëzie van Vasalis luiden:
Parken en woestijnen (1940)
[aanvankelijk verschenen bij uitgeverij A.A.M. Stols te 's-Gravenhage; later bij G.A. van Oorschot te Amsterdam]
De vogel Phoenix (1947)
Vergezichten en gezichten (1954)
[2] De laatste regels van het gedicht Oktober uit de bundel De vogel Phoenix.

De slagwerkgroep Les Percussions de Strasbourg bestaat sedert 1961 en kan derhalve terugblikken op een halve eeuw muziek maken. Al moet worden toegevoegd dat de jongste telg die tot dit ensemble is toegetreden, pas in 1970 werd geboren.

Arte-tv presenteert op maandag 17 oktober, tussen 22:55 uur en 23:50 uur, een documentaire over deze musici, met de grappig-realistische titel Handwerker des Klangs ─ Les Percussions de Strasbourg.
Hierbij gaat het om een Franse documentaire uit 2011 van Eric Darmon, uit te zenden in HD-kwaliteit, op het beeldformaat 16:9, met stereofonisch geluid. Het is een bijdrage van Arte France aan deze Duits-Franse cultuurzender, die de film op zondag 23 oktober nogmaals zal uitzenden voor degenen, die bij het krieken van de dag, als de haan kraait (hoewel), vanaf 06:00 uur.

In de grandioze reeks natuurdocumentaires, die door de Duitse televisiezender ARD/Das Erste in het uitzendschema zijn opgenomen onder de titel Erlebnis Erde ─ Wildes Deutschland, staat op maandag 17 oktober, tussen 20:15 uur en 21:00 uur (zogeheten prime time), de aflevering Die Berchtesgadener Alpen op de rol.

Arte-tv presenteert op de avond van vrijdag 14 oktober een natuurdocumentaire over de bedreiging van de regenwouden wereldwijd, maar in dit geval met de focus op dat natuurgebied in Australië. De meeste tropische regenwouden, in Zuid-Amerika, Azië en Afrika. Aangezien al deze gebieden niet door de laatste ijstijd zijn aangetast, is de biologische veelzijdigheid nergens ter wereld groter dan in juist die gebieden.

De Australische documentaire op het beeldformaat 16:9, uit 2008 van David Warth en Michael Balson, is een bijdrage van Arte France aan het programma van deze Frans-Duitse cultuurzender; uitzending is tussen 19:30 uur en 20:15 uur.

Arte zal de film herhalen op vrijdag 21 oktober, 's middags vanaf 14:00 uur.
__________

Zie tevens de bijdrage over palmolie, mede in verband met de kap van regenwouden, op onze zustersite Tempel der Documentaires.

Op 15 oktober begint de ZaterdagMatinee van de NTR via Radio 4 ─ ook deze keer met de toevoeging live ─ ruimschoots eerder dan gebruikelijk: om 12:00 uur. Uitgevoerd ─ maar wel concertante ─ wordt het muziekdrama La Gioconda uit 1876 van Amilcare Ponchielli (1834-1886). Het libretto stamt van Arrigo Boito (1842-1918), die dit onder het anagram-pseudoniem Tobio Gorrio heeft gerealiseerd, op basis van het toneelstuk Angelo, tyran de Padoue van Victor Hugo (1802-1885).

Het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor, aangevuld met het Nationaal Jongenskoor, staan onder leiding van Bruno Bartoletti. Solistische medewerking wordt verleend door Eva-Maria Westbroek (sopraan), Riccardo Massi (tenor), Luciana D'Intino (mezzosopraan), Paolo Gavanelli (bariton), Diogenes Randes (bas), en anderen.

In La grande librairie ─ een literair magazine, gepresenteerd door François Busnel, dat gewoonlijk donderdagsavonds laat begint, voorzover dat de uitzendingen door TV5 Monde betreft ─ kunnen we deze week kijken naar een aflevering, die mijns inziens wel eens een herhaling zou kunnen zijn, aangezien we de auteurs Jean d'Ormesson en Héloise d'Ormesson tegenkomen. In principe zou het, vanzelfsprekend, om een nieuwe aflevering met dezelfde personen kunnen gaan. La grande librairie begint deze week om 23:50 uur en loopt door in de nacht op vrijdag 14 oktober.

Jean d'Ormesson, geboren 1925, heeft een in alle opzichten respectabel oeuvre op zijn naam staan. De man is er bovendien in geslaagd met sommige titels zoveel aandacht te genereren ─ ook van mensen die in principe 'van een andere richting' zijn ─ dat dit de verkoop van zijn boeken, via aandacht op plekken waar je deze wellicht niet direct verwacht, flink heeft gestimuleerd.

Wat dacht u van de titel Dieu, sa vie, son oeuvre. Hoewel degene/hetgeen die/dat gewoonlijk met God wordt aangeduid, mij niet in de geringste mate interesseert omdat daarbij om tijdverkwisting gaat, wordt dat met zo'n boek toch anders, al kan ─ theoretisch en praktisch ─ ook dan nog blijken dat je maar beter kastanjes had kunnen gaan zoeken.

Dit lid van de Académie française weet wat hij doet. Een roman van hem heet Tous les hommes sont en fous, verschenen in 1986, en zoiets moet de nieuwsgierigheid toch prikkelen.

Dat geldt, mutatis mutandis, ook voor de titel van het vier jaar eerder verschenen boek Mon dernier rêve sera pour vous (Mijn laatste droom zal voor u zijn), een sentimentele biografie over de Franse schrijver René de Chateaubriand (1768-1848).

Geschiedenis elektriciteit
De Britse televisiezender BBC4 presenteert op donderdag 13 oktober twee documentaires, die beide onderdeel vormen van een, onderling verschillende reeks. Om 22:00 uur onze tijd start genoemde zender de aflevering The age of invention van de reeks Shock and awe: The story of electricity. De presentatie wordt verzorgd door de Britse fysicus Jim Al-Khalili.

Brits elektriciteitsnet
Een uur later begint nog een documentaire die binnen deze discipline valt: deze duurt tot middernacht: Switching on luidt de titel; deze is onderdeel van een reeks over de geschiedenis van het Britse elektriciteitsnet. De documentaire maakt onderdeel uit van de serie The secret life of the national grid.
__________

Beide documentaires krijgen een vervolg op donderdag 20 oktober, op dezelfde zender en elk op hetzelfde tijdstip. Eerstgenoemde docu wordt gevolgd door Revelations, tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd, en in aansluiting daarop volgt het derde deel van de geschiedenis van het nationale Britse elektriciteitsnet, Pulling the plug, tussen 23:00 uur en middernacht.

Naar Aleksandr Ostrovski

Op vrijdag 18 november, goed vijf weken na heden, wordt in het Theater aan de Vrijthof in Maastricht de eerste voorstelling gegeven van tien ─ verspreid over de beide laatste maanden van het jaar ─ door Opera Zuid van het muziekdrama Katja Kabanova uit de jaren 1920-1921 van de geniale Tsjechische muziekmeester Leos Janácek (1854-1928), die zelf het libretto schreef op basis van het toneelstuk Het onweer (Russisch: Groza; Engels: The storm) uit 1859, één van de bijna vijftig oorspronkelijke toneelstukken van de Russische tegenhanger van één van Frankrijks grootste dramaturgen: Molière: Aleksandr Ostrovski (1823-1886).

Deze letterkundige kan worden beschouwd als de toneelschrijver bij uitstek uit de geschiedenis der Russische letteren, zoals Aleksandr Poesjkin (1799-1837) mag worden beschouwd als de grootste dichter uit diezelfde letteren.'

Heroisch, Hartstochtelijk en Hormonaal

Het thema dat Opera Zuid in het seizoen 2011-2012 hanteert, luidt Heroïsche, Hartstochtelijke en Hormonale Vrouwen. Om het tragische lot van een vrouw in het tsaristische Rusland over het voetlihct te brengen, met een hopelijk nog grotere dramatiek dan in een toneelstuk sec aan de toeschouwers kan worden overgebracht, is Katja Kabanova onder de meesterhand van Janácek tot de meest oprecht denkbare gevoelserupties op het hoogst denkbare niveau opgestuwd, en ─ vooropgesteld dat de regie zich niet te buiten gaat aan tegenwoordig bijna verplichte, en ook nog eens als modern gekwalificeerde, doch niet zelden  door fantasieloosheid uitmuntende ─ presentatie; zeg maar gerust: zich daartoe niet laat verleiden, dan kan Katja Kabanova een doorslaand succes worden. Mede daardoor is de naam Harry Kupfer in combinatie met deze productie een vakman, die we vanaf deze plek vol overtuiging toeroepen: noblesse oblige.