Vandaag is hete exact achtenvijftig jaar geleden dat het eerste nummer van het internationale, Engelstalige, in Amerika uitgegeven, tijdschrift Playboy is verschenen. De oplage bedroeg 70.000 exemplaren, op de middenpagina's was een foto afgebeeld van een naakte Marilyn Monroe (1926-1962).
Het tijdschrift van uitgever Hugh Hefner (*1926) wordt nog dikwijls gekwalificeerd als blootblad, en hoewel dat niet helemaal onjuist is, werd het blad gekenmerkt door meer dan alleen cartoons, oppervlakkige seksverhaaltjes en, in elk nummer, de grote foto, verdeeld over de beide middenpagina's, die soms zelf nog weer kon worden uitgevouwen; deze afbeelding werd omschreven als centerfold. Veel mannen, die werden 'betrapt' op het lezen of doorbladeren van het tijdschrift, gaven als reden "het interview" op en konden daar, objectief gezien, redelijk mee wegkomen, aangezien dat element van het blad vrijwel altijd van bijzondere kwaliteit was en de geïnterviewden niet zelden door geen enkel ander tijdschrift werden geïnterviewd, respectievelijk niet door andere publicaties wensten te worden geïnterviewd.

__________

Afbeeldingen: 

1. Playboy-uitgever Hugh Hefner op 13 november 2010 in Long Beach, California.

2. Hoewel deze foto van Marilyn Monroe niet als zodanig in het blad Playboy werd gepubliceerd, maar dat er één was waarop MM zonder enige kledij te zien is, past deze heel goed in de context. Dit is een foto uit de film Some like it hot uit 1959 van William Wyler.

01-12-2011 om 15:06 geschreven door Heinz Wallisch  

Op woensdag 30 november vertoont de digitale Nederlandse televisiezender Cultura 24, tussen 20:00 uur en 21:00 uur een aflevering van Het uur van de wolf, waarin de Nederlandse schrijver Arnon Grunberg protagonist is. Zijn officiële, complete, naam luidt Arnon Yasya Yves Grunberg; hij werd op 22 februari 1971 te Amsterdam geboren. Op de voorpagina van de Volkskrant verschijnt zijn dagelijkse column, die in ieder geval aanzei tot nadenken. In de VPRO-Gids publiceert hij wekelijks een column met de naam Yasha, en verder schrijft hij als Marek van der Jagt.
David Kleywegt was als genodigde aanwezig op een feest dat in Argentinië werd gegeven ter gelegenheid van de veertigste verjaardag van Arnon Grunberg. Kleywegt nam bij die gelegenheid het besluit om dat verjaardagsfeest als uitgangspunt te nemen voor een documentaire, waarin hij een poging doet om te onderzoeken in welke mate en op welke wijze het schrijven en het gewoon-menselijke leven van Arnon Grunberg zijn verweven.

Voor eventuele herhalingen van deze film, overdag en tijdens de nachtelijke uren, zij hier verwezen naar de programmagegevens op de website van Cultura 24.

30-11-2011 om 01:31 geschreven door Heinz Wallisch  

In de vijfde aflevering van de reeks Geheimnisse des Dritten Reiches, welke door het tweede publieke Duitse televisienet op dinsdag 29 november, tussen 20:15 uur en 21:00 uur, wordt uitgezonden, komt het thema Hitler und die Frauen aanbod. 

Hoewel ik daar niet al te veel nieuws verwacht ─ want veel wat ons als nieuw of als geheim wordt voorgeschoteld, is in een andere context al eerder aan de orde geweest ─, kan het theoretisch best zo zijn dat er iets verrassends aan de oppervlakte komt, en komen we ─ door kennis te nemen van de inhoud van die uitzending ─ iets aan de weet over andere vrouwen dan Eva Braun (1912-1945), welke met Dolle Dolfje ─ een der internationale, krankzinnige topcriminelen uit de eerste helft van de twintigste eeuw ─ eveneens nader in contact hebben gestaan, dat wil zeggen: die een meer dan oppervlakkige rol hebben gespeeld in zijn bestaan.

Een interessante trilogie over nazi-vrouwen ─ eerst separaat verschenen en later nog eens in een band met meer dan duizend bladzijden ─ hebben we voorgesteld op de Nederlandse site Tempel der historie, op 14 januari 2008.
Daarin komt, tussen talrijke andere kwalijke wezens van de vrouwelijke kunne, Hitlers nicht Gely voor, die depressief is geworden van alle bemoeizucht.

29-11-2011 om 17:39 geschreven door Heinz Wallisch  

In het, op deze site veelvuldig aan de orde gekomen, programma Am Abend vorgelesen van de regionale Duitse radiozender NDR Kultur worden de komende twee weken ─ in beide gevallen, zoals gebruikelijk, van maandag tot en met vrijdag, steeds tussen 22:05 uur en 22:35 uur ─ in totaal tien voordrachten gehouden door acteur Manfred Schradi (1921-1996), uit de verhalen van de Duitse schrijver Johann Peter Hebel (1760-1826). De data met betrekking tot het leven van de voorlezer geven reeds aan dat het hier gaat om oudere opnamen, maar wie het werk van Hebel een beetje kent, zal dat geen enkel bezwaar vinden.
De verhalen in kwestie ─ vijf deze week, en evenzovele in de week die daarop aansluit ─ zijn alle afkomstig uit Schatzkästlein des rheinischen Hausfreundes, uitgegeven door Cotta te Stuttgart in 1811.

Deze week zijn dat Drei Wünsche op maandag 28 november; Kannitverstan op dinsdag 29 november, op woensdag de 30ste november gevolgd door Merkwürdiges Schicksal eines jungen Engländers. Op donderdag 1 december wordt de reeks voortgezet met Unverhofftes Wiedersehen, waarna op vrijdag, de tweede dag van de laatste maand van het jaar 2012, het verhaal Hilfe in der Not deze eerste helft van de reeks afgesloten.
__________

Afbeelding: Johann Peter Hebel; pastel uit 1795 van Philipp Jakob Becker (1763-1829).

28-11-2011 om 11:05 geschreven door Heinz Wallisch  

In het voorlaatste jaar van de negentiende eeuw ─ en wel op 27 november 1899 ─ is de Vlaamse dichter Guido Pieter Théodore Joseph Gezelle te Brugge overleden. Hij was op 1 mei 1830 in diezelfde Belgische stad geboren, waar nu een plein naar hem is genoemd met daarop een standbeeld van deze zeer vruchtbare poëet. In de tijd dat ik van de (toen nog) lagere school overstapte naar het middelbaar onderwijs, bleek de eerste bijdrage in de bloemlezing die we in de eerste lyceum-klas gebruikten [1] De ballade van Boerke Naas te zijn. Daar bestond toen minder weerstand tegen dan in die dagen gebruikelijk was tegen de verplichte literatuur. Dat kwam voornamelijk door het humoristische element. 

De positieve keerzijde daarvan was dat je, desgewenst, meteen een ruimere woordenschat kreeg, doordat menig begrip voor ons noorderlingen niet bepaald alledaags was: leeuwenhert, zevenschot, alzo, bacht, tronk enz.

Gezelle zal ongetwijfeld levendiger zijn gebleven in Vlaanderen dan dit in de Noordelijke Nederlanden het geval is.
Zie tevens de bijdrage van heden  op de Nederlandse, redactioneel aan deze site gelieerde site Tempel van het fin de siècle.

[1] W.L.M.E. van Leeuwen en F.G.A. Stemvers: Verhalen en Liederen I. Groningen, J.B. Wolters.

__________

Afbeeldingen:

1. De Vlaamse dichter Guido Gezelle. Portret naar een oude fotografie.
2. Boerke Naas, naar de gelijknamige ballade van Guido Gezelle. Portret door Pieter Dierckcx (1871-1950).

27-11-2011 om 18:30 geschreven door Heinz Wallisch  

Op zondag 27 november, nog net vóór middernacht, om 23:55 uur, begint op het tweede Duitse publieke televisienet (ZDF) een nieuwe aflevering van het, in principe maandelijks eenmaal uit te zenden programma Das Philosophische Quartett, zoals gebruikelijk gepresenteerd door Peter Sloterdijk en Rüdiger Safranski.

De als discussieprogramma gekwalificeerde thema-uitzending heeft deze keer als thema Klimawandel ─ ein Glaubenskrieg? Er zullen ook deze keer weer twee gasten deelnemen. Deze keer zijn dat Frank Schätzing en Gerd Ganteför. Laatstgenoemde us als fysicus verbonden aan de Universiteit van Konstanz, zijn tegenhanger in de discussie is auteur van bestsellers, die probeert de mensen bewust te maken van een niet alleen dreigende katastrofe, maar van een katastrofe die zich meer dan alleen aftekent, doch reeds in gang gezet is. Frank Schätzing bespeelt ook de angsten van zijn lezers, en dat is volstrekt legitiem, en des te meer als dat ertoe bijdraagt dat de aardbewoners zich wat bewuster gaan gedragen ten opzichte van de natuur, het milieu en de beschikbare grondstoffen, die er, in zeer belangrijke mate toe zullen moeten bijdragen dat de mens ook in leven kan blijven, zowel qua voedsel alsook op het punt van energie, en niet als laatste met betrekking tot een steeds schaarser wordend basiselement: Water.

27-11-2011 om 11:20 geschreven door Heinz Wallisch  

Op zaterdag 26 november presenteert de Britse cultuurzender BBC Radio 3 in een aflevering van het programma 'Opera on 3' een versie van het muziekdrama Jevgeni Onjegin van Pjotr Iljitsj Tsjajkovski (1840-1893) door de English National Opera. Koor en orkest van dat instituut worden voor deze gelegenheid geleid door dirigent Edward Garner.De rollen worden gespeeld en gezongen door

Audun Iversen (baritone) als Jevgeni Onegin

Amanda Echalaz (soprano) als Tatjana
Toby Spence (tenor) als Lenski
Brindley Sherratt (bass) als Prince Gremin
Claudia Huckle (mezzo-soprano) als Olga
Diana Montague (mezzo-soprano) als Madame Larina
Catherine Wyn-Rogers (mezzo soprano) als Filipjevna
David Stout (baritone) als Zaretski

Het programma, dat wordt uitgezonden vanaf 19:00 uur onze tijd, zal worden geïntroduceerd door Martin Hanley. 

26-11-2011 om 11:20 geschreven door Heinz Wallisch  

De aflevering van 'The verb', het literatuurprogramma van de Britse cultuurzender BBC Radio 3, dat op vrijdag 25 november kan worden beluisterd tussen 23:00 uur en 23:45 uur, heeft een speciaal thema ─ al zou je tevens kunnen zeggen dat het een speciale aflevering is over ─ het woord sparkling.

Daarin komt tekstmateriaal voor van William Shakespeare (1564-1616) en van John Keats (1795-1821) uit de tijd der Engelse klassieke dichters, aangevuld met nieuw werk van Jo Shapcott (*1953), een veelvuldig gelauwerde dichteres, en tevens van Val McDermid (*1955); laatstgenoemde geldt als bestselling, award winning crime writer.

25-11-2011 om 01:25 geschreven door Heinz Wallisch  

Tweeëntachtig jaar is het geleden dat op 24 november de Franse politicus en schrijver, Georges Eugène Benjamin Clemenceau, te Parijs is overleden. Hij was op 28 september in 1841 te Mouilleron-en-Pareds in de Vendée geboren. Zijn geboortestreek werd voornamelijk bewoond door streng-katholieke mensen, maar zijn familie gold als tegenstander van de clerus.

Georges Clemenceau groeide op in het voorvaderlijke kasteel; zijn vader was arts zoals dat met tal van de voorafgaande zonen in de geschiedenis van de familie het geval geweest is. Als gevolg van de rijkdom van, in ieder geval, deze generatie Clemenceaus oefende Georges' vader geen praktijk uit. Toch volgde hij in de voetsporen van zijn vader en ging hij eveneens medicijnen studeren, eerst te Nantes en daarna in de Franse hoofdstad. Tijdens die studieperiode kreeg hij een reputatie doordat hij zeer radicale pamfletten publiceerde. Hij was nog maar vierentwintig jaar toen hij promoveerde.

Hij zou zich in de politiek engageren en eveneens de letterkunde bedrijven. Over dat laatste kunt u binnenkort meer op één van onze andere cultuurwebsites lezen.

24-11-2011 om 16:42 geschreven door Heinz Wallisch  

De Frans-Duitse cultuurzender Arte-tv presenteert op woensdag 23 november een Duitse documentaire van Claire Walding over koning Edward VIII (1894-1972), die in 1936 nog geen jaar koning is geweest. Hij heeft afstand gedaan van de troon, omdat hij in het huwelijk trad met de Amerikaanse Wallis Simpson (1896-1986), die echter reeds tweemaal was gescheiden. Edward werd opgevolgd door zijn jongere broer Albert, die ─ toen hij koning werd ─ George VI (1895-1952) ging heten. Zijn regeringsperiode begon op 11 december 1936; hij overleed op 6 februari 1952.
Wel had dit alles tot gevolg dat er een crisis in het Britse koningshuis is ontstaan.

De film uit 2009 ─ in HD-kwaliteit, op het beeldformaat 16:9 ─ die tot stand is gekomen in opdracht van de regionale zender Radio Berlin Brandeburg, wordt op genoemde datum uitgezonden via opgemelde televisiezender te zien tussen 20:15 uur en 21:05 uur.
Herhalingen zijn te zien op zaterdag 26 november, 's middags vanaf 15:55 uur, en op dinsdag 29 november, 's ochtends vanaf 10:55 uur.

23-11-2011 om 17:59 geschreven door Heinz Wallisch  

Marieluise Fleißer

De regionale Duitse radiozender NDR Kultur presenteert op dinsdag 22 november, in de nieuwste aflevering van het programma Kulturforum ─ die zal worden uitgezonden tussen 20:05 uur en 21:00 uur onder de titel Ingolstadt liegt in Amerika.
Daarin wordt een portret geschetst vand e Duitse schrijfster Marieluise Fleißer (1901-1974), die haar grootste bekendheid te danken heeft aan haar Dramen, en vooral twee toneelstukken, te weten Fegefeuer in Ingolstadt (uit 1926) en Pioniere in Ingolstadt waarvan de eerste versie stamt uit 1928.

Hulp van Brecht
Boze tongen ─ onder dewelke zich die van de Duitse literatuurpaus in ruste, Marcel Reich-Ranicki (*1920) bevindt ─ beweren dat Marieluise Fleißer die stukken alleen maar zo adequaat heeft kunnen produceren doordat ze in die jaren als geliefde van één der grootste dramaturgen (uit de eerste helft) van de twintigste eeuw, Bertolt Brecht (1898-1956) fungeerde en van hem de juiste tips heeft gekregen.

Driedelige editie

In 1972 is er een driedelige editie met Gesammelte Werke ─ samen zo'n 1.150 pagina's ─ bij Suhrkamp in Franlfurt am Main verschenen. Het eerste deel bevat de Dramen; in het tweede deel zijn een roman, verhalend proza en essays opgenomen; het derde deel biedt de Gesammelte Erzählungen.

22-11-2011 om 17:31 geschreven door Heinz Wallisch  

Vandaag, de dag waarop de geniale Duitse dichter Heinrich von Kleist (1777-1811), samen met een ongeneeslijk zieke vriendin, Henriette Vogel (1780-1811), exact tweehonderd jaar geleden een einde aan zijn leven maakte, vertoont Arte-televisie de voorstelling Carmen, zoals die op 7 december 2009 in de Italiaanse stad Milaan in de enscenering van Emma Dante in première is gegaan, en wel op de naamdag van de schutspatroon van deze stad, de heilige Ambrosius. 

Pas zo'n drie maanden na de eerste voorstelling van het concert- en opera-zeizoen in de meeste culturele centra ─ het opera-seizoen 2009-2010 van start met Carmen uit 1875 van de Franse componist Georges Bizat (1838-1875). Deze schreef weliswaar zo'n vijfentwintig muziekdrama's, doch alleen De Parelvissers uit 1863 en Carmen hebben repertoire gehouden.

Het lijkt ons eerlijk gezegd niet nodig de handeling in dat muziekdrama hier opnieuw te verklaren. Daartoe verwijzen we naar een eerder artikel op deze site. We halen we Heinrich von Kleist aan, omdat die in het epigram getiteld Das frühreife Genie aan deze opera refereert:

"Nun, das nenn ich ein frühgereiftes Talent doch! bei seiner Eltern Hochzeit bereits hat er den Carmen gemacht."
Zoals gebruikelijk met opera's die via Arte-televisie worden uitgezonden, is ook Carmen uit het seizoensprogramma van de Scala ─ dat nu bijna twee jaar geleden is gestart ─ slechts eenmalig via die zender te zien, en wel op maandag 21 november, tussen 20:15 uur en 23:00 uur.
De muzikale leiding heeft Daniel Barenboim.

21-11-2011 om 11:35 geschreven door Heinz Wallisch  

Dit jaar is het een halve eeuw geleden dat, eveneens in de maand november, de miljonairszoon Michael Rockefeller, tijdens een verblijf in het toenmalige Nederlands Nieuw Guinea, is verdwenen. Hij was de, in 1938 geboren, jongste zoon van VS-gouverneur Nelson Rockefeller.
Als gevolg van die verdwijning stonden grote delen van de VS-bevolking op hun achterste benen. De Nederlandse overheid heeft toen weliswaar alles ingezet wat beschikbaar was om de man te vinden, helaas onder resultaat. Wel kwamen allerlei theorieën bovendrijven: misschien was de jongeman wel verdronken, opgepeuzeld door krokodillen of verorberd door Papoea's. 

In 1964 werd Michael Rockefeller officieel doodverklaard.
Hans Goedkoop memoreert dat alles in de nieuwste aflevering van het NTR/VPRO-programma Andere Tijden, onder de titel Vermist: Michael Rockefeller. De bijdrage is te zien op Nederlands 2, op zondag 25 november, tussen 21:20 uur en 22:00 uur.
Op vrijdag 25 november, tussen 21:07 uur en 21:37 uur, is een herhaling te zien op het digitale kanaal Geschiedenis 24. Eventueel meer uit te zenden herhalingen, overdag en/of in de nachtelijke uren zullen te vinden zijn in de Programmagegevens van de digitale zender in kwestie.

Meer over de kwestie Michael Rockefeller valt te lezen op de site Odd News and Stories.

20-11-2011 om 22:47 geschreven door Heinz Wallisch  

Een goed half jaar nadat ook in Duitsland een einde aan de Tweede Wereldoorlog was gekomen, zijn in de Zuid-Duitse stad Neurenberg op 20 november 1945 de Processen begonnen voor het aldaar door de Geallieerden ─ die samen Duitsland bezet hielden ─ geïnstalleerde Tribunaal tegen de vierentwintig zogenoemde hoofddaders in de echelons der nationaal-socialistische misdadigers, die hele waslijsten aan de ergst denkbare strafbare feiten op hun naam hadden staan.

Op 1 oktober 1946 werden de vonnissen uitgesproken, en daarmee kon het Tribunaal worden ontbonden.

Neurenberg had een symbolische betekenis, vanwege de zogeheten Neurenbergse Wetten (Nürnberger Gesetze) tegen Joden en vanwege het feit dat aldaar de grote partijbijeenkomsten in de jaren werden georganiseerd. Van de bijeenkomst uit 1934 kunnen we nog altijd beelden zien in de door de met Hitler bevriende regisseuse Leny Riefenstahl (1902-2003) gedraaide documentaire Triumph des Willens uit 1935.

20-11-2011 om 19:37 geschreven door Heinz Wallisch  

In de aflevering van het programma NTR Podium, welke op maandag 21 november, 's avonds om 23:55 uur begint en eindigt omstreeks 00:15 uur in de nacht op dinsdag 22 november, wordt de registratie uitgezonden van de oorspronkelijke versie van het orkestwerk Nacht op de kale berg uit 1867 van Modest Moessorgski (1839-1881). Het stelt een heksendans voor tijdens de zonnewende op de berg Triglav. Het stuk is opgedragen aan componist en muziekcriticus en -essayist Vladimir Stas(s)ov (1824-1906).
Deze oorspronkelijke versie werd gespeeld tijdens de ZaterdagMatinee van 12 maart dit jaar, door het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van James Gaffigan.
Een documentaire over Nacht op de kale berg wordt in ieder geval uitgezonden door de digitale televisiezender Cultura 24, op donderdag 24 november tussen 23:00 uur en 23:21 uur. Daarin bezoekt Hans Haffmans enige mensen die van deze compositie op geheel eigen wijze een versie presenteren.
Eventuele verdere herhalingen op het digitale kanaal zullen, in voorkomend geval, te vinden zijn in de Programmagegevens op de website van de zender in kwestie.

20-11-2011 om 16:20 geschreven door Heinz Wallisch  

De Britse cultuurzender BBC Radio 3 presenteert op zaterdag 19 november, vanaf 19:00 uur, een opvoering van het muziekdrama La Somnambula uit 1831 van de Italiaanse componist Vincenzo Bellini (1801-1835). Het libretto daarvoor stamt van Felice Romani (1788-1865).
De première werd gerealiseerd op 6 maart 1831 in de Scala van Milaan.

De handeling

Het verhaal speelt zich af in een Zwitsers dorp in het begin van de negentiende eeuw. De wees Anima ─ sopraan ─ is de bruid van de jonge grondbezitter Elvino ─ tenor ─ die op zijn beurt het object van begeerte is de herbergierster Lisa ─ eveneens sopraan.
Elvino koestert gevoelens van jaloezie ten opzichte van Graaf Roldofo ─ bas ─ die, eenmaal teruggekeerd op zijn geboortegrond, zijn intrek heeft genomen in de herberg. Elvino´s jaloezie lijkt terecht, als Anima 's nachts in de kamer van de graaf wordt aangetroffen. Doch die kan snel aantonen dat het om een misverstand gaat door te bewijzen dat Anima al slapend bij hem is beland.

Mijlpaal in de operahistorie 
De versie van dit muziekdrama die in 1957 in de Milanese Scala werd opgevoerd met Maria Callas (1923/1977) in de titelrol, onder regie van Luchino Visconti (1906-1976) werd gepresenteer, is een mijlpaal in niet alleen de geschiedenis van deze opera, maar tevens in die van Maria Callas, de Scala en regisseur Visconti.

19-11-2011 om 13:35 geschreven door Heinz Wallisch  

Niet alledaagse Verdi-opera

Oberto, Conte di San Bonifacio is een muziekdrama in twee bedrijven van Giuseppe Verdi (1813-1901), op een libretto van Antonio Piazza, dat werd gereviseerd door Temistocle Solera (1815-1878). De eerste uitvoering werd gerealiseerd in Milaan op 17 november 1839.

De handeling speelt in de dertiende eeuw. De bruiloft van Amiza ─ mezzosopraan ─ en Riccardo, Graaf van Salinguerra ─ tenorpartij ─ is aanstaande.
Plotsklaps verschijnen daar Leonora ─ sopraan ─ en haar vader Oberto, Conte di Bonifacio, die is teruggekeerd uit ballingschap ─ bas ─ ten tonele. Leonora bekent de aanwezigen dat zij door Riccardo werd verleid, waarop vader Oberto die euveldader voor een duel uitdaagt. Daarin legt de graaf van Bonifacio helaas het loodje. Daarop verlaat Riccardo het land en schenkt hij al zijn bezittingen aan Leonora.
Op basis van hetzelfde libretto hebben nog andere Italiaanse componisten, heel snel na Verdi, een muziekdrama gecomponeerd: Federico Ricci (1809-1877) in 1841 en Achille Graffigna (1816-1896) in 1842.

Uitvoering op Radio 4
Dit muziekdrama wordt uitgezonden op zaterdag 19 november in het programma 'Opera live' van Radio 4 in een uitvoering door het Orchestre National de France en het Koor van radio France, onder leiding van Carlo Rizzi.
Vocale solisten zijn onder anderen: Michele Perturi (Oberto); Maria Guleghina (Leonora); Ekaterina Gubanova (Amiza); Fabio Sartori (Riccardo).

19-11-2011 om 08:40 geschreven door Heinz Wallisch  

Op vrijdag 18 november presenteert Arte-televisie een documentaire over de vleermuis, een dier dat jaar in, jaar uit, meer liefhebbers 'verzamelt'. Het is een recente bijdrage, uit 2011, van Volker Artz, die de film in opdracht van de Westdeutsche Rundfunk heeft gerealiseerd.
De documentaire, die op het beeldformaat 16:9 zal worden uitgezonden in HD-kwaliteit, duurt 43 minuten en zal te zien zijn op genoemde datum tussen 19:30 uur en 20:15 uur. Herhaling op vrijdag 25 november, 's middags vanaf 14:00 uur.

17-11-2011 om 19:49 geschreven door Heinz Wallisch  

Eén van zestien kinderen

Net als haar broer Jacob Israël de Haan (1881-1924) ─ die op één dag na een jaar later werd geboren ─ was Caroline Lea de dochter van een Joodse godsdienstonderwijzer te Zaandam, in een gezin met zestien kinderen. Ze was weliswaar in Smilde geboren, maar toen genoemde broer, op 31 december van hetzelfde jaar het levenslicht zag, woonde het gezin reeds in de Noord-Hollandse stad.
In 1900 werd ze onderwijzeres te Amsterdam, vier jaar later trad ze in het huwelijk met de zeven jaar oudere redacteur, journalist en romancier Kees van Bruggen (1874-19), met wie ze in Nederlands-Indië ging wonen. Drie jaar later keerde het echtpaar terug in Nederland, waar ze nog in hetzelfde jaar haar eerste boek publiceerde.
Het huwelijk met Kees van Bruggen werd in 1917 ontbonden; in 1920 hertrouwde ze met kunsthistoricus Adriaan Pit.

In het jaar daarvoor had ze haar standaardwerk gepubliceerd ─ Prometheus ─ een bijdrage tot het begrip der ontwikkeling van het Individualisme in de Literatuur ─ waardoor ze tot op de huidige dag meer bekendheid heeft gehouden dan met haar prozawerken. Haar andere essayistische boek, Hedendaags fetischisme, kritische beschouwingen over taal- en taalkunde is buiten vakkringen ook niet echt meer een gezocht boek.

Nederlandse Virginia Woolf

Sommigen zagen Carry van Bruggen in die beginjaren van de twintigste eeuw als de Nederlandse Virginia Woolf, mede doordat ze zich uitte met betrekking tot het vrouwenvraagstuk, in Heleen ─ een vroege winter, uit 1913, dat sterk autobiografische trekken vertoont. In het overige proza dat tegenwoordig heel wat minder belangstelling ondervindt ─ een lot dat talloos veel boeken van mannelijke en vrouwelijke collega's van deze schrijfster delen ─, al is daarin veel te vinden over haar eigen jeugd en jongere jaren.
In Het Huisje aan de Sloot uit 1921 krijgt de lezer een uitstekend beeld van de situatie waarin ze als jong kind en adolescente leefde, alsmede van het maatschappelijk gebeuren.

Vier Jaargetijden is verschenen in een reeks Kleine romans van uitgeverij Em. Querido te Amsterdam. Aan de achterzijde van de titelpagina staat:

"Aan de nagedachtenis van mijn broer Jacob Israël de Haan, gestorven in Jeruzalem op 30 juni 1924."
In een reeks kleinere, soepel in linnen gebonden boekjes van dezelfde uitgeverij is in 1926 van Carry van Bruggen de bundel Tirol verschenen. Tal van proza-uitingen van deze schrijfster zijn eveneens herdrukt. In de jaren zeventig en tachtig van de achter ons liggende eeuw zijn nog diverse van haar werken opnieuw uitgegeven, onder meer in een speciale Prisma-reeks van uitgeverij Het Spectrum te Utrecht. Die zien we tegenwoordig veelvuldig op boekenmarkten, in kringloopwinkels en in kratten voor de etalages van antiquariaten, voor prijzen vanaf 50 cent.

Een Kunstenaar

Iets anders lag dat, in ieder geval tot voor kort, met de roman Een Kunstenaar, die in hetzelfde jaar als het Huisje aan de Sloot is uitgekomen (1921), maar bij uitgeverij Nijgh en Van Ditmar te Rotterdam, onder het pseudoniem Justine Abbingi. In de kringloop vond ik het weliswaar enkele jaren geleden voor één euro, maar op het schutblad stond nog de prijs van 25 gulden, met de toevoeging "Band zeer matig".
Tot in het jaar van overlijden heeft Carry van bruggen gepubliceerd, al werd ze vanaf 1928 regelmatig enige tijd opgenomen in een verpleeghuis vanwege depressies. Ze overleed aan een overdosis slaapmiddelen, maar doordat ze die langdurig en veelvuldig innam, is de conclusie dat ze zelf een einde aan haar leven heeft gemaakt, erg voorbarig gebleken.

Sedert 1997 staat er een bronzen beeld ter nagedachtenis van Carry van Bruggen in de spoorbuurt van Zaandam, vervaardigd door Helene Frik, voorstellende een boekenkast met haar werken.

16-11-2011 om 21:10 geschreven door Heinz Wallisch  

Achtergrond Tweede Wereldoorlog

In een aflevering van het programma Kulturforum van de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, welke op dinsdag 15 november zal worden uitgezonden tussen 20:05 uur en 21:00 uur, zal een documentaire worden uitgezonden over de relatie tussen twee internationaal befaamde filmsterren: de Fransman Jean Gabin (1904-1976) [1] en de Duitse Marlene Dietrich (1901-1992). Laatstgenoemde wordt in de aankondiging van het programma weliswaar aangekondigd als zangeres, maar we hebben haar nog in herinnering uit speelfilms als Witness for the prosecution uit 1957, naar het gelijknamige boek van de Engelse thrillerschrijfster Agatha Christie (1890-1976), en in de, eveneens Britse, thriller Stage fright uit 1958 van Alfred Hitchcock (1899-1980).

Niet eerder openbare notities

Hun relatie begon in 1941 en daardoor hadden de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog in hun beider landen een grote invloed op hun doen en laten. Het bijzondere van de radiodocumentaire in kwestie is dat er materiaal is gebruikt uit Franse archieven, alsmede delen uit FBI-documenten, en tevens zijn er nog niet eerder openbaar gemaakte notities uit de nalatenschap van Marlene Dietrich in het geding. Dat belooft wat.

15-11-2011 om 13:25 geschreven door Heinz Wallisch