Film uit 1971 over rocklegende Frank Zappa op digitaal kanaal Holland Doc 24
De kunstenaar vertelt
Deze week kunnen de geïnteresseerde luisteraars naar de muziek van de inmiddels als legendarisch geldende Frank Zappa (1940-1993) op het Nederlandse, digitale themakanaal Holland Doc 24 nog driemaal kijken naar een portret van deze uitzonderlijke artiest. De eerste uitzending binnen dit kader heeft reeds plaatsgehad: net voor het scheiden van de dinsdag: vanaf 23:54 uur tot in de nacht van woensdag om 00:50 uur. Het betreft hier een film uit 1971 van VPRO-medewerker Roelof Kiers (1938-1994), die een ware tijdgenoot van de musicus was. Zappa vertelt in deze film over zijn jonge jaren en over zijn diep gewortelde liefde voor gitaren. Ook zijn sterke belangstelling voor niet-westerse muziek komt aan bod. En een film over Frank Zappa kan niet een juist beeld van de man geven als niet ook de oprichting van zijn befaamde band The Mothers of Invention aan de orde wordt gesteld. Bovengenoemde zender presenteert het Zapa-portret nogmaals op woensdag 26 mei, tussen 22:26 uur en 23:22 uur. Ook op donderdag 27 mei krijgt u op hetzelfde kanaal de gelegenheid tussen 21:00 uur en 21:56 uur, en vrijdag de 28 ste van deze maand volgt de vooralsnog laatste uitzending van de bijna vier decennia oude bijdrage: tussen 19:32 uur en 20:28 uur.
__________
Afbeelding: Frank Zappa in actie tijdens een optreden in Noorwegen (1977).
Vijf oudere programma's over de dichter Gerrit Achterberg nu direct achter elkaar op Neerlands digitaal televisiekanaal Geschiedenis 24
Uiteenlopende bijdragen
Tweeënhalf uur achtereen is de Nederlandse dichter Gerrit Achterberg (1905-1962) in vijf verschillende programma's de protagonist, en wel op het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24, beginnend om 21:30 uur. Een documentaire uit 1980 van Jelle van Doornik en Wim Hazeu opent de reeks Achterberg-bijdragen van deze zender. Daarin wordt een beeld geschetst van leven en werk van Gerrit Achterberg. Het is een film van de NCRV met de titel Wat niet goed is, is niet geschreven: Gerrit Achterberg. Om 22:33 uur kunt u kijken naar de herhaling van een aflevering in de Avro-reeks Literaire ontmoetingen. De opname dateert van 1963, een jaar nadat de dichter is overleden. In de aflevering in kwestie wordt Achterberg geportretteerd door zijn collega-dichter Ed Hoornik (1910-1970). Deze film duurt tot 23:13 uur, waarna de derde van de vijf Achterberg-bijdragen wordt opgestart. Dat is opnieuw een literatuurprogramma: NCRV's Literair kijkschrift. De aflevering die de familienaam van de dichter als titel heeft, duurt tot 23:23 uur. Het is een studiogesprek van J. Bernlef en K. Schippers met de essayist Jesurun d'Oliveira. [1]
Atlantis en de koe
In aansluiting daarop volgen nog twee relatief korte bijdragen. Als eerste een aflevering van het VPRO-programma Atlantis, die eveneens van zeer korte lengte is: om precies te zijn twaalf minuten. In dat tijdsbestek wordt het verblijf geschetst van Gerrit Achterberg in Veldzicht, het Rijksasyl voor Psychopaten te Balkbrug. Hij werd daar opgenomen op basis van een veroordeling met TBR (tegenwoordig tbs), nadat hij zijn hospita van het leven had beroofd. [2]
Het vijfde en laatste onderdeel van de Gerrit Achterberg-avond op Geschiedenis 24 bestaat in de herhaling van nog een VPRO-uitzending uit vroeger dagen: La vache qui rit. [3] Dat is een film uit 1994 van Marion de Vries over de koe. Die aflevering wordt ingeleid door De dichter en de koe, een gedicht uit Achterbergs bundel Eiland der ziel uit 1939.
Parafernalia
In 1963 is bij E.M. Querido te Amsterdam de exact duizend pagina's dikke bundel op dundruk de eerste editie van de Verzamelde Gedichten [4], uitgekomen. Daarin ontbrak toen nog de bundel Blauwzuur [5], tevens waren daarin Zeven gedichten niet gebundeld. In een latere druk, met een ander uiterlijk, werden Blauwzuur en Zeven gedichten wel opgenomen. In 1980 is separaat nog de bundel Achtergebleven gedichten door Querido in de handel gebracht. De uitgever kondigde bij de heruitgave van de Verzamelde Gedichten in 1980 aan dat Achtergebleven gedichten niet door Achterberg zelf warn gepuliceerd en derhalve pas in een historisch-kritische editie welke toen reeds in voorbereiding was zou worden opgenomen.
__________
[1] Deze aflevering wordt in ieder geval herhaald op woensdag 26 mei van 19:13 uur tot 19:23 uur. [2] Deze Atlantis-bijdrage is nogmaals te zien op woensdag 26 mei, tussen 19:23 uur en 19:35 uur.
[3]La vache qui rit wordt opnieuw uitgezonden op woensdag 26 mei van 19:35 tot 20:00 uur.
Het betekent dat drie van de vijf bijdragen van dinsdagavond een avond later opnieuw achter elkaar te zien zijn. Voor eventueel meer herhalingen daarvan of her-uitzendingen van de beide overige onderdelen van de Achterberg-avond kunt u zoeken op gids.vpro.nl.
[4] De latere uitgave van de Verzamelde Gedichten (1980) had zo'n zeventig pagina's meer omvang door de opname van de genoemde bundels. [5] Voordat de bundel Blauwzuur in de nieuwe editie van de grote verzameling kon worden opgenomen is deze separaat verschenen bij Bert Bakker in 1969 (in linnen gebonden met blaw stofomslag). De inhoud bestaat uitsluitend uit gedichten over zijn verblijf in Veldzicht, waar de dichter het volgens de tekst niet erg naar de zin had, zoals de hieronder opgenomen regels aantonen:
In welk riool ben ik terchtgekomen.
. . . . . Modder en vuilnis staan in onze dromen.
____________
Afbeeldingen 1. Voorzijde van het stofomslag van de eerste editie van de Verzamelde Gedichten van Gerrit Achterberg, uitgegeven in 1963.
2. Voorkant van het stofomslag van de bundel Blauwzuur uitgekomen in 1969.
3. Voorzijde stofomslag van Achtergebleven gedichten uit 1980.
4. Voorkant van de band in zalmkleurig linnen van de aangevulde editie van de Verzamelde Gedichten van Gerrit Achterberg, uitgegeven in 1980.
Documentaire op ZDF over Theodor Herzl, zijn leven, werk en invloeden
Deels gedramatiseerd
Op maandag 24 mei presenteert de tweede publieke Duitse televisiezender (ZDF) tussen 18:15 uur en 19:00 uur een documentaire met gedramatiseerde elementen onder de titel Der Traum vom Gelobten Land over de Joodse journalist Theodor Herzl (1860-1904), die tegen het einde van de negentiende eeuw in Europa een groeiend antisemitisme signaleerde. Als Auslöser daarvoor fungeerde de Dreyfus-affaire in Frankrijk, waarover Herzl verslagen schreef voor de Weense krant Die Neue Presse. Voor die krant was hij werkzaam als correspondent te Parijs.
In Herzls optiek was voor Joden niet (meer) voldoende om verdere assimilatie na te streven, en daarom vond hij dat er slchts één oplossing voor de Joden bestond: een eigen staat. Daartoe schreef hij in 1895 het utopisch-realistische boek Der Judenstaat, waarmee hij de grondlegger van het moderne zionisme werd. Weliswaar bestonden er reeds geruime tijd zo'n twee millennia dergelijke gedachten, die alle eveneens waren ontstaan als gevolg van de diaspora waarin Joden al die eeuwen leefden. Wereldcongres
Bij Herzl bleef het echter niet bij ideeën: hij maakte er werk van, allereerst door in Basel (1897) het eerste Zionistische Wereldcongres te organiseren. De afgevaardigden uit Oost-Europa maakten duidelijk dat zij Palestina als de ideale ruimte voor het realiseren van die wens beschouwden op godsdienstige gronden.
In de overwegingen van Theodor Herzl was Palestina weliswaar eveneens een optie, maar daarnaast werd ook Argentinië betrokken in zijn beschouwingen. Door toedoen van de Britse minister van Koloniën kwam Oeganda op de agenda en daarmee vond Herzl dat ook dit land land tot de mogelijkheden behoorde. Op het Zesde Congres van de Zionisten (1903) zette hij het punt op de Agenda en stelde hij zelf inderdaad Oeganda voor, maar voor dat plan kreeg hij geen steun, en werd op het daarna gehouden Congres definitief voor Palestina gekozen.
Herzl werkte weliswaar als journalist, maar door zijn opleiding was hij jurist en heeft hij zich geprofileerd als diplomaat,waardoor hij in aanraking kwam met staatslieden, politici en zakenmensen, bij wie hij kon lobbyen. Een der directe gevolgen daarvan was de oprichting van de Jewish Council Trust, een instituut dat geld inzamelde om te gebruiken voor grondaankopen in het gewenste beloofde land.
Kaiser Wilhelm II In 1898 had er bij Jeruzalem een ontmoeting plaats tussen de toenmalige Duitse keizer Wilhelm II. De majestei maakte een rondreis door het Midden-Oosten en deed ook die plaats aan. Hoewel die Duitse monarch niet bepaald te boek stond als een vriend van de Joden, bewonderde Herzl hem toch vanwege diens grote verdienste: het bijeenhouden van het Duitse rijk dat toen nog uit veel kleine staatjes van uiteenlopende structuur bestond.
Het plan van Theodor Herzl viel bij de Duitse keizer in goede aarde, maar dat vond zijn oorsprong in het feit dat de man in zijn staat de Joden liever kwijt dan rijk was. Mede doordat Herzl het Duits als officiële taal in Palestina wilde invoeren, zag Kaiser Wilhelm daarin een mogelijkheid tot uitbreiding van zijn invloed in die regio.
In de bij gedeelten als drama uitgevoerde documentaire worden niet alleen het leven en de werkzaamheden van Theodor Herzl voor de kijkers uiteengezet, maar worden tevens zijn sporen aan een nader onderzoek onderworpen. In Israël gebeurt het laatste onder meer op de Herzl-heuvel waarzich diens graf bevindt nadat zijn stoffelijke resten in 1949 met het eerste El Al-vlucht naar de nieuwe Joodse staat waren vervoerd.
Op dat graf staat de tekst Wenn ihr wollt, ist es kein Märchen.
____________
Afbeeldingen
1. Voorzijde (met buikbandje) van de nieuwste Duitse uitgave van het boek Der Judenstaat van Theodor Herzl, voor het eerst verschenen in 1895. Deze editie is uitgegeven in verband met een jubileum van Uitgeverij Manesse (Zürich/München).
2. Foto van Theodor Herzl uit 1897, genomen in Basel, ten tijde van het Eerste Zionistische Wereldcongres.
Hoe u een gestolen rijbewijs kunt vervangen en nog eens vierendertig andere komische adviezen van Umberto Eco in een boekje bijeengebracht
Wat men allemaal moet doen/laten Vertelt u nu eens met de hand op het hart of ook u niet al heel lang wilt weten hoe u besmettelijke ziekten kunt vermijden of hoe u een gestolen rijbewijs kunt vervangen. Het juiste advies met betrekking tot de vraag hoe men een televisieprogramma dient te presenteren, zou een uitkomst zijn voor zo menigeen die in de branche van de 'beelden in 625 lijnen' werkzaam is, waarbij er met nadruk op dient te worden gewezen dat het begrip presentatie hier heel letterlijk en direct in de vorm van een 'begeleidend personage' dient te worden begrepen. Dit laatste omdat er steeds meer en gelukkig maar uitzendingen worden gerealiseerd zonder dat daarbij een inmiddels ouderwets wezen als de omroepster m/v aan te pas komt.
Vijfendertig columns
Ook heel interessant kan het zijn om uit te vinden hoe u kunt vermijden te weten hoe laat het is, althans in tal van denkbare situaties. Zou u een pornofilm herkennen, of weten hoe u een lucratief beroep kiest of hoe men nu precies een ijsje dient te eten?
Ook daarop kunt u antwoord krijgen. En op nog zoveel meer. U kunt het allemaal aan de weet komen door een goed honderd bladzijden tellend boekje van Umberto Eco (geb. 1932) te lezen: Op reis met een zalm en andere vermakelijke verhalen. In 1992 is het in Italië verschenen en drie jaar later lag het als Ooievaar-pocket in de Nederlandstalige boekhandel, al was dit reeds een herdruk van de in 1993 gepubliceerde Omgekeerde wereld. Een kleine kroniek.
Het geheel bestaat uit vijfendertig columns wselke oorspronkelijk zijn verschenen in La bustina die Minerval, een rubriek die sedert 1986 deel uitmaakt van het Italiaanse tijdschrift Espresso.
Naast de boven opgesomde instructies omtrent datgene wat men zou moeten doen dan wel laten om tot het gewenste resultaat te komen: bij voorbeeld hoe je telegrammen in de prullenmand gooit, of hoe je langs de douane komt, wordt ook uitgelegd hoe je voor Indiaan moet spelen en hoe men zijn of haar tijd moet indelen, en dat zijn toch alle zeer belangswekkende kwesties. Hoe men erin slaagt een loochening te loochenen, is al evenmin overbodige kennis.
Het gevaar weduwen afwenden
Voor collega's die veel boeken hebben en die ook willen houden, is het niet verkeerd om over de juiste kennis te beschikken hoe men de eigen bibliotheek rechtvaardigt. Maar misschien is het nog wel interessanter om een methode in voorraad te hebben waarmee men zich kan hoeden voor weduwen, eventueel op dezelfde wijze als voor namaak, want daar is toch een aperte overeenkomst.
Uitleg omtrent een methode het gebruik van een draadloze telefoon te vermijden, is een volkomen achterhaalde poging van de auteur, maar was dat wellicht twee decennia geleden, toen hij die opschreef, nog niet; nu is het vechten tegen de bierkaai. Ik geloof dat dit laatste ook geldt voor de methode om tegen te gaan dat men "precies" zegt.
Amerikaanse treinen en voetbal
Nog een geluk dat ik geen plannen koester om binnen afzienbare tijd met een Amerikaanse trein te reizen, zodat ik de methode die de schrijver ons daarvoor aan de hand doet, niet hoef te onthouden. Dat geldt eveneens voor de inhoud van de dertigste bijdrage in het boek in kwestie, al is de actualiteit daarvan reeds enige weken wel heel schrijnend: Hoe vermijd je over voetbal te praten. Wat Umberto Eco daarover ook te melden heeft, beter dan mijn eigen manier om dit tegen te gaan, is er niet. Gedecideerd zeg ik dan altijd: "Ik weet niets van voetbal en ik wens ook helemaal niets over dat afgrijselijke fenomeen te weten."
Lieden die dan de ongelooflijke brutaliteit hebben om een rechtvaardiging van mij te eisen, verwijs ik steevast door naar de Officier van Justitie die veelal een eis mag stellen, maar ook hij/zij/het dient zulks achterwege te laten aangaande mijn onwetendheid en onwilligheid met betrekking tot zulke platvloerse uitingen. Waarvan akte.
Opera Thaïs (1894) van Jules Massenet zondagavond op Duitse radiozender WDR3
Op zondag 23 mei tussen 20:03 uur en 23:00 uur wordt de opera Thaïs uit 1894 van Jules Massenet (1842-1912) gepresenteerd op de Duitse regionale radiozender WDR 3. Uitvoerenden zijn het Orchestre National Bordeaux Aquitaine onder leiding van Yves Abel. Medewerking wordt verleend door het Choeur de l'Opéra Lyon, en de zangers Thomas Hampson, Renée Fleming en David Grousset, alsmede andere vocale solisten.
De handeling van dit muziekdrama kunt u lezen in een eerdere bijdrage op de site Tempel van het Muziektheater, gepubliceerd op 20 december 2008.
Tags:Jules Massenet, opera, 'Thaïs', Choeur de l'Opéra de Lyon, Orchestre National Bordeaux Aquitaine, Yves Abel, Renée Fleming, Thomas Hampson, David Grousset
Portret van Amerikaans componist Alvin Lucier zaterdagnacht op Neerlands Radio 6
Op zaterdag 29 mei komt de Amerikaanse componist Alvin Lucier, geboren op 14 mei 1931 die als pionier van de Amerikaanse experimentele muziek wordt beschouwd naar Nederland om deel te nemen aan de Haagse manifestatie Dag in de branding: een ééndaags muziekfestival voor actuele muziek in de Residentie van ons land.
De composities die Alvin Lucier realiseert, kunnen worden gezien als een methode voor het onderzoek naar de talrijke eigenschappen die he fenomeen geluid bezit; daarbij speelt de resonantie van voorwerpen een belangrijke rol, maar eveneens de resonantie binnen gesloten ruimtes en die in de atmosfeer zijn van niet geringe betekenis. In het logische vervolg daarvan ligt de importantie van de locatie waar de uitvoering van de muziek in casu wordt uitgevoerd. Een week voorafgaande aan die Haagse gebeurtenis wordt in de nacht van zaterdag 22 op zondag 23 mei, tussen 00:02 uur en 01:02 uur, op Radio 6 een portret geschetst van Alvin Lucier. De samenstelling van dat programma komt voor rekening van Armeno Alberts, die tevens de presentatie verzorgt. Meer over Dag in de branding binnenkort op deze site. __________
Afbeelding: Deel van een foto van Alvin Lucier, overgenomen van diens officiële website.
Opera Zuid vanuit Maatricht naar 14 steden met Mozarts Le nozze di Figaro
Naar Frans toneelstuk
Tussen 22 mei en 6 juli zal het thans jubilerende (20 jaar) Nederlandse muziekthatergezelschap Opera Zuid veertien voorstellingen geven van de opera Le nozze di Figaro uit 1786, geschreven door Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791). Voor dit muziekdrama in vier bedrijven heeft librettist Lorenzo da Ponte (1749-1838) de tekst gerealiseerd op basis van het toneelstuk La folle journée ou Le mariage de Figaro van Pierre-Augustin-Caron de Beaumarchais (1732-1799). Op 1 mei 1786 werd in Wenen de eerste uitvoering gegeven. Een jaar later was Praag aan de beurt met een Duitse versie. Opvallend is dat er binnen zeer korte tijd drie andere Duitse versies werden gerealiseerd: in 1788 te Frankfurt am Main, in het jaar daarop te Hannover en in 1792 te Wenen. Van 1900 tot en met 1941 werden er nogmaals vier nieuwe Duitse edities op de planken gebracht. Tot in de twintigste eeuw werden uitvoeringen gegeven waarin de recitatieven werden vervangen door gedeelten met alleen gesproken tekst.
De handeling
Het verhaal speelt zich af in de Spaanse stad Sevilla in het midden van de achttiende eeuw. Op de dag die de toeschouwers van het drama voorgezet krijgen aan het hof van graaf en gravin Almaviva zal het huwelijk worden voltrokken van Figaro een rol voor bariton en Susanna een partij voor sopraan , beiden in dienst van het grafelijke echtpaar. De partij van de graaf moet worden ingevuld door een bariton, die van de gravin door een sopraan. De graaf wenst gebruik te maken van het aloude recht van de eerste nacht: het ius primae noctis, waarbij de broodheer de huwelijksdaad bij de bruid mag voltrekken, en daardoor eveneens in staat is zo'n voorgenomen huwelijk uit te stellen. Het feit dat de kamenier van de gravin, Marcellina, nog een oude rekening met Figaro te vereffenen heeft, komt de graaf daarbi zeer goed van pas. Marcellina heeft ooit aan Figaro geld geleend onder de voorwaarde dat hij met haar zou trouwen als mocht blijken dat hij het geld niet zou kunnen terugbetalen. Samen met de gravin broeden Susanna en Figaro een plan uit om de toestemming van de graaf alsnog te verkrijgen.
Jaloezie
De graaf raakt helemaal overmand door steeds groter wordende jaloezie zodra hem het vermoeden bekruipt dat zijn vroegere page Cerubino die hij voorheen de deur heeft gewezen zich in het boudoir van de gravin ophoudt. Tijdens het proces van Marcellina ontdekken Figaro enerzijds en zijn tegenstander Doctor Bartolo en Marcellina anderzijds dat zij zoon en ouderpaar zijn. De onwillige houding van graaf Almaviva wordt gerelativeerd als Susanna hem een brief brengt waarin een heimelijk rendez-vous wordt voorgesteld. In de nachtelijke uren hebben de gravin en Susanna van kleding gewisseld waarna de graaf zijn wettige echtgenote het hof maakt, in de veronderstelling dat hij de kamenier voor zich heeft. Uiteindelijk schenkt de gravin haar echtgenoot vergiffenis.
Enscenering
Als we het brede scala aan ensceneringen uit de tweede helft van de twintigste eeuw bezien, dan valt het op hoeveel verscheidenheid valt te creëren op basis van het boven omschreven gegeven. Die versies liepen uiteen van een platvloerse uitvoering, zo'n drie decennia geleden, in het noorden en oosten van het land tot en met de presentatie van een interessant mysteriespel via de muziekzender Mezzo-televisie. Dan waren er nog voornaam-elegante presentaties tegenover sociaal-kritische of een voorstelling die van elke illusie gespeend bleek. Begin jaren tachtig voegde Peter Zadek daar nog een groteske uitbeelding aan toe. Uit deze beschrijving zal iedereen begrijpen dat we zeer nieuwsgierig zijn naar de versie die het regie-team voor de huidige voorstelling van Opera Zuid voor ogen staat. Dat team is samengesteld uit vier mensen, waarvan er drie voor het eerst iets voor dit gezelschap mogen realiseren.
Veertien steden
Op zaterdag 22 mei wordt de thans gereedgekomen en daarmee nieuwste versie van Le Nozze di Figaro in première voorgesteld in het Parktheater van Eindhoven. Daarna volgen tot en met 6 juli nog dertien uitvoeringen in evenzovele Nederlandse steden, waarbij de laatste voorstelling in het Concertgebouw semi-scènisch zal zijn. Voor de juiste gegevens met betrekking tot de theaters, de aanvangstijden, aanrijdroutes etc., zij hier verwezen naar het betreffende gedeelte op de website van Opera Zuid. Daarvoor hoeft u slechts hier te klikken. Even eenvoudig is het te lezen welke mensen u op en voor respectievelijk half onder het podium, in de orkestruimte, en achter de coulisse kunt aantreffen. Dat kan met deze link.
Mahlers Zesde Symfonie (Tragische) vrijdagavond op BBC Radio 3
Op vrijdag 21 mei presenteert de Britse zender BBC Radio 3 in het klassieke muziekprogramma Performance on 3, dat tussen 20:00 uur en 22:15 uur kan worden beluisterd, als eerste onderdeel de Zesde Symfonie van Gustav Mahler, uit te voeren door het BBC National Orchestra of Wales onder leiding van de Nederlandse dirigent Jacques van Steen. Deze ongeveer anderhalf uur durende symfonie is een fascinerend stuk bekentenisliteratuur in muzikale gedaante. Een uitgebreid artikel daarover, met achtergronden en een technische toelichting met illustraties is te vinden op de Nederlandse fin de siècle cultuursite All art is quite useless van Rond1900.nl. Het werd daarop onlangs om precies te zijn op 10 mei jongstleden opnieuw gepubliceerd.
Verfilming van Jack Londons Sea Wolf in twee delen op België Eén
De op 1 november 2009 op de Nederlandse website All art is quite useless van Rond1900.nl, over de cultuur van het fin de siècle behandelde nieuwste verfilming van het boek The Sea Wolf uit 1904 van Jack London een Canadees-Duitse coproductie uit 2009 zal deze vrijdag en in de volgende week door het eerste Nederlandstalige televisienet van België Eén worden uitgezonden. Het eerste deel zal te zien zijn tussen 21:50 uur en 23:20 uur. De film draagt overigens de titel Sea Wolf.
Een artikel over die schrijver is eveneens op genoemde site te vinden: het is gepubliceerd op 18 januari 2007. Saillant detail: het is de tot op dit moment omvangrijkste bijdrage van dit elektronische tijdschrift.
Karl Goldmark heden herdacht op NDR Kultur met diens Strijjkkwartet opus 8
De op 18 mei 1830, als zoon van een Joodse cantor in Hongarije, geboren Karl Goldmark heeft gedurende zijn leven tevens als Oostenrijks componist gegolden. Voordat hij echter als scheppend kunstenaar aan de slag kon, heeft hij als violist in orkesten van diverse theatergroepen in zijn geboorteland en in Oostenrijk.
Ter gelegenheid van het feit dat zijn geboorte heden exact 180 jaar geleden plaatsgreep, wordt op de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, vanavond tussen 19:30 uur en 20:00 uur diens Strijkkwartet in D, opus 8, uit 1860 en voor het eerst uitgevoerd in 1870 te Wenen gespeeld door het Fourth Dimension String Quartet, in het programma Musica.
Naast zijn werkzaamheid in de sfeer der kamermuziek, vocale werken, opera's en nog componerend in andere disciplines, is zijn roem vooral overeind gebleven door zijn Vioolconcert, opus 35 waarvan het jaar van ontstaan nog onzeker is , alsmede door zijn Ländliche Hochzeits-Sinfonie, opus 26 (1877). Karl Goldmark overleed op 2 januari 1915.
Teledoc-aflevering van de IKON op Nederland 2-tv over Tanja Nijmeijer en de FARC
Via de televisiezender Nederland 2 kan men op dinsdag 17 mei getuige zijn van een nieuwe aflevering van het programma Teledoc van de Ikon. Daarin kunt u zich nader laten informeren over het wel en wee, het hoe en het waarom van een Nederlandse die de laatste tijd in het nieuws is geweest met betrekking tot actuele gebeurtenissen: de uit Overijssel afkomstige Tanja Nijmeijer (geboren te Denekamp in 1978), grotendeels in verband met de Colombinaanse guerillabeweweging FARC. Filmmaker Leo de Boer is op zoek gegaan naar die Tanja omdat hij zodanig geprikkeld is geraakt door de vraag wat zo'n Nederlands meisje moet hebben bezield door de eigen achtergronden te laten voor wat ze zijn om zich daarna aan te sluiten bij één der meest gewelddadige guerillabewegingen op dit ondermaanse. Antwoorden wil Leo de Boer vinden op die ogenschijnlijk nogal voor de hand liggende vragen. Doch Tanja Nijmeijer blijft een mysterie. In een aflevering van NCRV's Rondom 10 is Leo de Boer in aanraking gekomen met Luduin Zumpolle, die expert is inzake Farc-kwesties. De filmer had enerzijds reeds contact met de familie vanTanja N., maar zocht toch Luduin Zumpolle in Colombia op; alles bij elkaar heeft dat de documentaire Dichter bij Tanja opgeleverd: een anderhalf uur durende film, die op de genoemde datum zal worden uitgezonden tussen 20:25 uur en 22:00 uur.
Documentaire,maandagavond laat, op Canvas: Verlos ons van den boze
Laat op de avond van maandag 17 mei presenteert Canvas, het tweede Nederlandstalige, Belgische tv-net, een documentaire van Amy Berg onder de titel Deliver us from evil. Deze, ruim anderhalf uur durende, rolprent behandelt het thema pedofilie in de schoot der katholieke kerkin de Verenigde Staten, al is in de context die ter discussie staat dat begrip pedofilie volkomen misplaatst, aangezien het om pedoseksualiteit gaat. De klachten aldaar over seksueel misbruik van pupillen, misdienaars of andere menselijke wezens die hadden moeten worden beschermd tegen de priesters aan wie zij waren toevertrouwd, zijn al zeker een decennium bekend, doordat ze eerder naar buiten werden gebracht dan in West-Europese landen. Die schandalen hebben de kerk in Amerika enorme sommen aan schadevergoeding gekost. Dat is, vanzelfsprekend, terecht, maar het heeft er niet toe geleid dat de geleden schade aan de ziel daarmee kon worden gecompenseerd. De gevallen zijn des te schrijnender doordat de misdrijven werden begaan door vertegenwoordigers van een wereldwijd verbreid netwerk, overkoepeld door de leiding in Rome van dat ene instituut dat nu juist wordt geacht en eveneens zelf pretendeert zich om het zielenheil te bekommeren van alle mensen die zich met die instelling heel direct en nauw verbonden voelen. Nu bovenal in Duitsland en tevens in Nederland geurende vooral de eerste maanden van 2010 meer en meer gevallen bekend zijn geworden en in België sedert kort eveneens door slachtoffers de barrière wordt genomen en de trend aldaar wat later een stijging blijkt te vertonen, vallen we van de ene verbazing in de andere. Daarom is het goed dat we in de gelegenheid worden gesteld om via de 'Canvas-documentaire' kennis te nemen van hetgeen enkele slachtoffers en hun ouders te zeggen hebben omtrent datgene wat hun in het kader van dat misbruik is aangedaan en wat ze hebben moeten doen om hun leven weer enigermate in het gareel te krijgen als dat al, gedeeltelijk eerder dan geheel, kan gelukken. De documentaire duurt tot 01:20 uur in de nacht op dinsdag 18 mei, en is alleen al daarom rijp voor een herhaling binnenkort, maar dan op prime time.
Leoncavallo's muziekdrama I Pagliacci maandagavond via Arte-tv
Registratie uit 2009 In juni 2009 is in het Opernhaus Zürich een nieuwe versie gepresenteerd van de opera Paljas van Ruggero Leoncavallo (1857-1919). Uitvoerenden waren koor en orkest van de Opera van Zürich onder leiding van Stefano Ranzini. Grischa Asagarof tekende voor de enscènering, de titelrol waarmee de beroemdste tenor uit de geschiedenis van het muziektheater, Enrico Caruso (1873-1921), in onder meer de New Yorkse Metropolitan Opera, nu ongeveer een eeuw geleden, furore heeft gemaakt werd daarin vertolkt door de Italiaanse tenor José Cura. Van deze uitvoering is een registratie gerealiseerd die op maandag 17 mei door de Duits-Franse cultuurzender Arte-televisie zal worden gepresenteerd tussen 22:10 uur en 23:25 uur.
I Pagliacci Zowel de Duitse alsook de Nederlandse versie van I Pagliacci hebben de titel in het enkelvoud Der Bajazzo, respectievelijk Paljas geeft de oorspronkelijke titel een meervoudsvorm aan. I Pagliacci is een muziekdrama in twee bedrijven met een proloog. De tekst werd geschreven door de componis, naar een ware gebeurtenis. De eerste uitvoering werd op 21 mei 1892 gegeven in het Teatro dal Verne te Milaan, onder leiding van Arturo Tscanini (1867-1957), die daarvoor zangsolisten van de hoogst denkbare klasse van die dagen ter beschikking had: Addelina Stehle (1861-1945) in de rol van Nedda, Fiorello Giraud (1870-1928) als Canio, Victor Maurel (1848-1923) [1] als Tonio en Mario Ancona (1860-1931) als Silvio. Nog in het jaar van de première werd er aan de Berlijnse Hof-Oper een Duitse versie gerealiseerd. In latere tijden zouden er nog enkele andere Duitstalige versies worden voorgesteld. In het jaar na de Scala-uitvoering werd I Pagliacci in Londen en New York voorgesteld.
Het verhaal
De handeling speelt zich af in het jaar 1865 in het Italiaanse Calabria. In de Proloog bereidt komediant Tonio rol voor een bariton het publiek erop voor dat men een ware geschiedenis zal meebeleven. Canio rol voor een tenor is de oudere leider ban de rondreizende theatertroep. Mede door het grote leeftijdsverschil tussen hem en Nedda is hij zeer jaloers en waakt hij nauwgezet over haar. Op een dorpsplein bereiden de komedianten de opvoering van de avond voor. Nedda die in het geheim verliefd is op de jonge boer Silvio die door een bariton moet worden voorgesteld en met hem bespreekt ze de plannen voor de vlucht die ze de daarop volgende nacht met hem wil ondernemen. Tonio, die zich in een eerder stadium aan Nedda heeft opgedrongen, luistert dat gesprek af en vertelt de inhoud ervan aan Canio. Deze slaagt er echter niet meer in de minnaar van zijn vrouw tegen te houden, en Nedda weigert resoluut diens naam te noemen. Als de komedie op het dorpsplein is begonnen, raken spel en werkelijkheid verweven. Gedurende de afwezigheid van paljas (Canio) ontvangt Colombina (Nedda) de harlekijn (Beppo een tenorpartij). Na zijn terugkeer raakt Paljas steeds opgewondener door meer en meer oplaaiende jaloezie. Weer eist hij van zijn vrouw dat ze hem de naam noemt van haar minnaar, maar dan steekt hij Nedda neer voor de ogen van de toeschouwers. De ijlings toegesnelde Silvio wordt eveneens door Canio neergestoken. __________
[1] Door tussenkomst van deze tenor kwam Leoncavallo in contact met muziekuitgever Ricordi die weliswaar interesse had in datgene wat de componist had gemaakt, doch uitsluitend voor zover dat de tekst betrof. Teleurgesteld daarover wendde de componist zich tot een concurrerende uitgever, Sonzogno, en bood deze firma zijn Paljas aan.
____________
Afbeeldingen
1. De operacomponist Ruggero Leoncavallo (ansichtkaart uit 1910).
Nederlandse speelfilm Het Ravijn van Nicole van Kilsdonk op Nederland 2-tv
Naar roman van Max Pam
Max is drieënvijftig jaar, maar hij kan niet meer lopen, hij spreekt moeizaam en kan evenmin nog plassen. Boosheid, in combinatie met schaamte over zijn situatie, brengt zijn relatie met een veel jongere wederhelft in de gevarenzone: zoveel gevolgen kunnen aan een hersenbloeding kleven.
Zo is echter de situatie die de kijkers in de Nederlandse speelfilm Het Ravijn, die in 2005 door Nicole van Kilsdonk (geboren 1965) werd afgerond. In de hoofdrollen zien we Gijs Scholten van Aschat, Kristen Denkers en Mijs Heesen. De rolprent biedt een uitstekend beeld van de hulpeloosheid en het gevoel van overgeleverd zijn die iemand ondergaat als hij het besef toelaat wat er precies met hem aan de hand is. Het verhaal dat we in beelden op een huiskamerscherm krijgen voorgezet, is gebaseerd op de autobiografische roman van Max Pam (geboren 1946) [1] ooit redacteur van het opinieweekblad Vrij Nederland; tegenwoordiger te zien onder meer als columnist van Buitenhof, alsmede in andere hoedanigheden. De relatief korte film wordt uitgezonden door de VPRO via Nederland 2, in de nacht van donderdag 13 op vrijdag 14 mei tussen 00:10 uur en 01:05 uur.
Oliver Stone's documentaire over Fidel Castro op Neerlands net Holland Doc 24
Ter afsluiting van een hele avond (Zuid-)Amerikaanse documentaires op Neerlands digitale televisiekanaal Holland Doc 24 op donderdag 13 mei onder meer over Evita Peron en Che Guevara wordt kort vóór middernacht, van 23:52 uur tot ongeveer 00:30 uur een documentaire van de VS-filmer Oliver Stone uitgezonden. Deze regisseur heft een periode in het gezelschap van Fidel Castro (geboren 1926) doorgebracht, en daarbij is hij in de gelegenheid gesteld om meer dan dertig uur aan interviews en informele gesprekken op te nemen. Daaruit is een portret van de Cubaanse leider ontstaan dat hier en daar afwijkt van het algemene beeld dat men, vrijwel overal ter wereld van hem heeft. Met Oliver Stone spreekt hij openhartig over de revolutie en over de huidige toestand waarin Cuba zich bevindt. Zelfs Castro's decennia lang verborgen gehouden 'liefdesleven' blijkt in die documentaire geen taboe. Een herhaling zal worden uitgezonden op zaterdag 15 mei, op dezelfde digitale zender, tussen 22:02 en 22:38 uur. __________
Afbeelding: Fidel Castro (r.) met Che Guevara, lang geleden.
Nieuw Ensemble met twee wereldpremières in Muziekgebouw aan 'IJ en op NL-Radio 4
Live vanuit Muziekgebouw aan 't IJ
In het programma De donderdagavondserie dat wordt uitgezonden via Radio 4 in dit geval op donderdag 13 mei, vanaf 20:02 uur, live vanuit het Muziekgebouw aan 't IJ te Amsterdam zal het Nieuw Ensemble een optreden verzorgen onder leiding van Ed Spanjaard, met solistische medewerking van violiste Jennifer Koh. Deze musici zullen samen drie composities voorstellen, waarvan twee wereldpremières. Het concert zal worden geopend met een zo langzamerhand klassiek geworden stuk van de middelste van de drie vertegenwoordigers van de Wiener Schule welke ten onrechte veelal als Neue Wiener Schule wordt geafficheerd : Anton von Webern (1883-1945) [1]. Van hem worden de Vijf stukken voor orkest opus 10 gespeeld.
Wereldpremières Als eerste wereldpremière zal een stuk voor ensemble, getiteld Mudra, gereedgekomen in 2010 en geraliseerd door de Belgische componist Wim Henderickx (geboren 1962). Dit opus heeft een lengte van ongeveer zevenentwintig minuten.
Voordat uitvoerenden aan de andere allereerste uitvoering van een ander werk van een andere componist Klas Torstenssen (geboren 1951) toekomen en dat is na de pauze zullen de orkeststukken van Anton von Webern worden herhaald. Althans, zo staat het in de opsomming van de composities in het persbericht dat we ontvingen. In de programmagegevens van Radio 4 wordt dat niet expliciet doch evenmin impliciet vermeld. In ieder geval is het laatste werk van de avond bestemd voor het ensemble met een toegevoegde soliste, die de partij in het Concert voor viool en orkest van Klas Torstenssen zal interpreteren.
__________
[1] Voor het geval u ze even niet allemaal op een rijtje heeft: de beide andere heren van deze stroming waren (en zijn) Arnold Schönberg (1874-1951) en Alban Berg (1885-1935).
Tags:Nieuw Ensemble, Ed Spanjaard, Jennifer Kuh, Anton von Webern, Klas Torstenssen, Wim Hendericks, Muziekgebouw aan 't IJ-Amsterdam, NL-Radio 4, 'De donderdagavondserie'
Drie Grimm-sprookjes als film op Hemelvaartsdag op iverse Duitse zenders
Sneeuwitje
Zoals dat op christelijke feestdagen gebruikelijk is op Duitse tv-zenders, vooral die van ARD/Das Erste en één of meer van de daaraan gelieerde regionale zenders van de zogeheten Dritten Programme, wordt ook op Hemelvaartsdag, donderdag 13 mei, weer aandacht besteed aan de klassieke Duitse sprookjes door middel van een aantal films. Deze dag zijn dat er drie, die verspreid over drie zenders de ARD, de Norddeutsche Rundfunk (NDR) en de Westdeutsche Rundfunk (WDR) de ether in zullen worden gestuurd. Aangezien de beide laatstgenoemde instituten tot de organisatie van de ARD behoren, is het ietwat zeg maar gerust: uiterst verbazingwekkend dat de beide films elkaar overlappen.
Vooral om de kinderen zoet te houden op zulke niet schoolse dagen, presenteert de ARD reeds om 06:45 uur de film als opening van het dagprogramma dat op gewone werkdagen reeds om 05:30 uur begint. In dit geval gaat het om een rolprent die al bijna een halve eeuw oud is: Schneewittchen, een DDR-productie uit 1961, van Gottfried Kolditz (1922-1982), met Doris Welkow, Wolf-Dieter Panse en Marianne Christine Schilling. Van geen van deze drie acteurs waren op de gebruikelijke wijze biografische gegevens te vinden. Het zal met het feit dat ze DDR-lieden waren, te maken hebben. De film naar het wereldvermaarde verhaal van de gebroeders Jacob (1785-1863) en Wilhelm Grimm (1786-1859), duurt exact een uur.
Rumpelstilzchen
Ook de film Rumpelstilzchen is gebaseerd op het gelijknamige verhaal van dezelfde broes Grimm. Deze rolpent uit 2009 van Ulli König duurt eveneens een uur. Daarin kunt u Gottfried John (geboren 1942), Julie Engelbrecht (geb. 1984) en Robert Stadlober (geb. 1982) zien spelen. Deze rolprent wordt vertoond op de regionale televisiezender NDR III, tussen 13:00 uur en 14:00 uur.
Die Bremer Stadtmusikanten
Met de uitzending van de verfilming, eveneens in 2009, van Die Bremer Stadtmusikanten wordt binnen een gering aantal uren voor de derde keer in bewegende beelden een eerbetoon aan de sprookjesverzamelaars Grimm gerealiseerd. Regisseur Dirk Riegel heeft voor deze rolprent een beroep gedaan op Anna Fischer (geb. 1986), Johannes Zirner (geb. 1979) en Florian Martens (geb. 1958).
Deze omzetting in beeld en geluid van een aloud Duits verhaal wordt uitgezonden door de Westdeutsche Rundfunk, tussen 13:40 uur en 14:40 uur.
____________
Afbeeldingen
1. Voorzijde dvd-doos voor de film Schneewittchen. 2. De gebroeders Jacob en Wilhelm Grimm.
Vooruitblik op oecumenische kerken-dag München via ARD en ZDF
Op woensdag 12 mei, kort voor middernacht wordt op de beide publieke Duitse televisiezenders ARD/Das Erste en Zweites Deutsches Fernsehen als laatste programma-onderdeel, overgaand in de nacht op donderdag 13 mei, een voorbeschouwing gewijd aan de komende, oecumenische kerken-dag te München welke dit jaar voor de tweede keer in Duitsland zal worden gehouden.
De vraag die in de reportage op het eerste net aan de orde komt, is of de recente actuele gebeurtenissen het schrijnende misbruik, waaronder in seksueel opzicht, van kinderen in dit geval binnen de beide kerken, maar vooral in de katholieke van invloed zullen zijn op de inhoud van deze manifestatie. De reportage is van ARD/Das Erste is gepland voor uitzending tussen 23:30 uur en 00:15 uur. De vooruitblik via het ZDF daarentegen duurt maar een kwartier: van 23:55 uur tot 00:10 uur. Journalistiek gezien is het prima dat er twee, zo moelijk verschillende, invalshoeken worden gepresenteerd, maar het nadeel dat daaraan in dit specifieke geval kleeft, is dat de langere ARD-bijdrage die kortere van het ZDF overlapt.
Tonen van strijkkwartet en gedichten van Heine tijdens Live-Konzert via WDR 3-radio
Muziek in afwisseling met literatuur
Op woensdagavond 12 mei biedt de Duitse regionale radiozender WDR 3 de gelegenheid om in het programma Live-Konzert te luisteren naar muziek en literatuur in afwisseling. Het thema van de gebeurtenis is Denk ich aa Deutschland. Dat zijn de eerste vier woorden van een dichtregel van Heinrich Heine (1797-1856), die in zijn geheel luidt: Denk ich an Deutschland in der Nacht, bin ich um den Schlaf gebracht [1].
Het evenement dat om 20:05 uur begint en tot 22;30 uur duurt, telt negen onderdelen: vijf muziekstukken en vier maal een tekst van Heinrich Heine daartussenin.
Een compositie van Anton von Webern (1883-1945) opent de avond: Zes Bagatellen voor strijkkwartet, opus 9. Aansluitend treedt acteur Udo Samel (geboren 1953) als spreker op met het gedicht Traumbilder I[2] uit Junge Leiden (1817-1821), opgenomen in het Buch der Lieder van Heinrich Heine (1797-1856), voor het eerst verschenen in 1827.
Driemaal Robert Schumann
Na het Heine-gedicht volgt opnieuw muziek voor strijkkwartet, deze keer van Robert Schumann (1810-1856): opus 41, nr. 1: 4 , waarna Heine's Traumbilder II[2] wordt gelezen. Direct in aansluiting zalk opnieuw een fragment klinken uit een ander strijkkwartet van dezelfde componist: opus 41, nr. 1: 6. Het zesde onderdeel an het gevarieerde cultuurprogramma via de ether bestaat uit vier gedichten: Heimkerhr I-IV uit de bijna honderd onderdelen tellende verzameling Die Heimkehr (1823-1824). De eerste regel van het tweede gedicht van die stukken zal menigeen bekend voorkomen: "Ich weiß nicht, was soll es bedeuten."
Dan mag het Kuss-Quartett nogmaals een gedeelte van een Schumann-kwartet ten gehore brengen uit weliswaar hetzelfde opus (41, nr. 1), maar dan onderdeel 8.
Felix Mendelssohn tot slot
Voordat de avond met muziek en poézie met alweer een gedeelte uit een strijkkwartet, want een andere formatie is voor dat gebeuren niet ingepland, wordt afgesloten, maar nu uit de koker van Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847) uit het strijkkwartet nr. 4, opus 44, nr. 2 , komt Udo Samel weer aan de beurt met Heine: uit Deutschland, ein Wintermärchen van 1844.
__________
[1] Uit Nachtgedanken, het vierentwintigste en laatste gedicht uit Zeitgedichte: het laatste onderdeel uit de Neue Gedichte (1844), die soms in één band worden uitgegeven met de verzameling Buch der Lieder.
[2] Zie de bijdrage op onze zustersite Tempel der Dichtkunst.
____________
Afbeeldingen
1. Acteur Udo Samel leest gedichten van Heinrich Heine.
2. Auteur Heinrich Heine. Portrettekening uit 1829 van Franz Kugler (1808-1858).
Tweedelige documentaire over De wortel van het kwaad op Humanistische Omroep via Nederland 2-tv
God als misvatting De Humanistische Omroep zendt in twee afleveringen het programma De wortel van het kwaad uit, over auteur en wetenschapper Richard Dawkins, die in deze documentaire reportage de confrontatie aangaat met gelovigen van verschillende achtergronden en dito religieuze richtingen. Daarmee hoopt hij aan te tonen dat het godsgeloof de wortel van het kwaad is, simpelweg omdat God als misvatting heerst. Die Nederlandse boektitel uit 2006 een vertaling van Richard Dawkins' boek The God Delusion is tevens de titel van de eerste aflevering van het tweeluik dat op twee achtereenvolgende dinsdagen zal worden uitgezonden.
Darwin-adept
De eerste aflevering heeft een omvang van ongeveer zo'n drie kwartier, en is te zien via Nederland 2, beginnend op dinsdag 11 mei om 23:25 uur, en eindigend althans volgens het schema in de vroege nacht van dinsdag op woensdag 12 mei. Daarin maakt Richard Dawkins als onvoorwaardelijk bewonderaar van Charles Darwin duidelijk hoe verbijsterd hij is dat de evolutieleer steeds meer wordt beschouwd als gelijkwaardig aan het uitzonderlijk naïeve, en daardoor volstrekt ongeloofwaardige scheppingsverhaal zoals 'de ware gelovigen' het nog als gesneden koek slikken.
Richard Dawkins maakt zich begrijpelijkerwijs en terecht boos over de, onder veel meer, onrechtvaardige, rancuneuze en racistische God van het Oude Testament tegenover de volkomen dwaze en op z'n zachtst gezegd totaal wereldvreemde leer der verzoening in het tweede deel van de oudste anthologie der westerse wereld, bekend bij velen vooral bij exegeten, gelovigen en literatuurhistorici als de Gantsche Heilige Schrift: Biblia [1].
Geen empathie
In een artikel als voor beschouwing op de film verschenen in de VPRO-Gids van de thans lopendeweek schrijft Sietse Meijer dat Dawkins voornamelijk voor eigen parochie preekt, en daarnaast niet echt moeite doet om een verklaring te vinden voor de ook heden ten dage nog altijd onstuitbare hang naar religie. Sietse Meijer besluit zijn betoog met de bewering c.q. vaststelling dat Richard Dawkins zich moeilijk kan inleven in degenen voor wie religie "een diepere betekeni heeft, troost biedt of om een andere reden belangrijk is." Als laatste zin staat daar: "Hij begrijpt er helemaal niets van." Dat zal miljoenen mensen eender vergaan in de gebieden waar Dwkins' boek al dan niet in vertaling beschikbaar is. Dat niet begrijpen hoeft overigens niet per definitie te betekenen dat men er ook geen begrip voor heeft.
Evolutie-boek Verleden jaar is er opnieuw een boek van Richard Dawkins verschenen, ditmaal met een inhoud die minder gaat over de God die hij als misvatting beschouwt, maar met een omvangrijke tekst waarin hij een Bewijs voor evolutie aandraagt. Het boek draagt dan ook die ondertitel, met daarboven Het grootste spektakel ter wereld. Daarin biedt Dawkins een verhandeling waarmee hij de wereld duidelijk wil maken dat de evolutieleer boven elke twijfel is verheven, en dat alle andere theorieën over ontstaan en ontwikkeling van mensen, dieren en planten als dwaalwegen kunnen ja moeten worden beschouwd. Dawkins' grootste verdienste ligt beslist in de intelligente, stilistisch hoogstaande en tegelijkertijd zeer leesbare inhoud van de teksten die hij heeft geproduceerd. Hulde daarvoor. __________
[1] Biblia is het meervoud van het Griekse woord biblion (βιβλιον), dat langzamerhand tot Bijbel (Bi-jbel, waarin de J ter versterking van de I bestond en dus als Bibel werd uitgesproken, hetgeen onder meer Groningers, Friezen en Duitsers doen).
____________
Afbeeldingen
1. Voorplat van de Nederlandse editie van God als misvatting, waarvan inmiddels een goedkope versie in paperback is verschenen.
2. Auteur en wetenschapper Richard Dawkins.
3. Voorzijde van de grote paperback met Dawkins' bewijs voor evolutie: Het grootste spektakel ter wereld.
Cultuurspectrum
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
