Coppola's verfilming van The Rainmaker van John Grisham te zien op BBC One
De Amerikaan John Grisham (geb. 1955) is volgens zijn uitgever althans dat impliceert de flaptekst van zijn roman The Rainmaker de populairste schrijver ter wereld. Zoals dat gebruikelijk is bij de thrillers van deze auteur, is het verhaal volgens een vast stramien ingedeeld, hetgeen de beste garantie blijkt te zijn voor enorme scharen lezers welke net iets meer willen dan een niemendalletje, maar daarnaast niet zitten te wachten op teksten met literaire hoogstandjes. Zijn eerste vijf romans A time to kill en The Firm, The Pelican Brief en The Client, alsmede The Chamber haalden wereldwijd een oplage van zo'n zestig mljoen exemplaren voordat The Rainmaker is verschenen.
Die ruime toegankelijkheid heeft ervoor gezorgd dat die boeken vrij gemakkelijk om te zetten zijn in filmbeelden en dat is met de meeste van Grishams romans gebeurd. In 1997 is de verfilming van The Rainmaker uitgekomen. Dit rechtbankdrama dat in de nacht van vrijdag 16 op zaterdag 17 juli door BBC One-television zal worden uitgezonden tussen 00:45 uur en 02:50 uur in de regie van Francis Ford Coppola heeft een sterbezetting: Matt Damon, Danny DeVito, Mickey Rourke en Jon Voight.
Afbeeldingen
1. De Amerikaanse auteur John Grisham in 2008.
2. Voorzijde van het stofomslag van de gebonden versie (derde druk 1996) van The Rainmaker.
ZDF-documentaire over het zesde zintuig in Abenteuer Forschung
(Para)normaal?
Van het wetenschappelijke programma Abenteuer Forschung dat door het tweede Duitse publieke televisienet wordt verzorgd, zal op woensdag 14 juli een nieuwe aflevering worden gepresenteerd.
De documentaire die dan tussen 22:15 uur en 22:45 uur zal worden uitgezonden, draagt de titel Geheime Botschaften Der Code des Übersinnlichen. Daarin begeleidt Harald Lesch de kijkers op een zoektocht naar het zesde zintuig.
Ervan uitgaande althans, dat doet de auteur van deze bijdrage dat, zeker in de loop van de twintigste eeuw, ruimschoots is bewezen dat er iets bestaat dat met het begrip zesde zintuig kan worden aangeduid, blijft het onder alle omstandigheden oppassen met betrekking tot allerlei dubieuze praktijken, die u onder het mom van seriositeit worden voorgeschoteld. E of dat nu gaat om de misselijk makende presentatie op het huiskamerscherm door wezens die voortdurend solliciteren op een wijze die men wellicht in een kitschbordeel zou verwachten, en zeker niet in een serieus programma. En precies daarover gaat het: wat u in Nederland op de buis te zien krijgt, is alleen door de wijze waarop met de talrijke deelaspecten van het geheel wordt omgegeaan in het gunstigste geval lachwekkend treurig, doch dat gunstige geval zal zich vast nooit werkelijk voordoen.
Waarschuwing
Hopelijk laat wetenschapper Harald Lesch niet na om bij alle positiefs dat hij te melden heeft te waarschuwen tegen al die blatende gakkergeitjes die de kijkers alleen maar willen laten winkelen, en dat kost in de bewuste context altijd geld, teveel geld, omdat elke cent teveel is voor zulk ziekelijke geraaskal van tuig dat zin heeft in geld. In het nachtprogramma van het ZDF dat van woensdag 14 op donderdag 15 juli zal worden uitgezonden, kunt u eventueel kijken naar een herhaling van deze documentaire.
Drie Mahler-symfonieën door Concertgebouworkest deze week 's avonds laat via Nederland 2
De eerste drie
Ter gelegenheid van de honderdvijftigste geboortedag op 7 juli van dit jaar, en de honderdste sterfdag op 18 mei 2011 van de componist in kwestie worden in de week met de dagen 14 tot en met 16 juli drie symfonieën van Gustav Mahler uitgevoerd, op elk van die dagen als laatste programmaonderdeel van de avond. Avro-televisie zorgt daarvoor via de zender Nederland 2. De muziek de symfonieën in de eenvoudige volgorde 1, 2, 3 wordt steeds voorafgegaan door een praatje van Hans van den Boom. Als u daarna nog niet vakkundig in slaap bent gesust, kunt u al die keren schitterende muziek van een genie beluisteren, steeds gespeeld door het Concertgebouworkest een instituut dat het ridicule adjectief koninklijk in de naam voert.
Sedert de 'ruime ontdekking' van Gustav Mahler, nu alweer bijna een halve eeuw geleden, zowel in de muziekliteratuur alsook in de literatuur over muziek, en dat is gebeurd in overeenstemming met de 'voorspelling' die de componist deed Meine Zeit wird kommen zijn inleidende woorden onder het mom van Wie was Mahler? reeds een zo uitgesleten karrenspoor dat dat men wel iets nuttigers en aangenamers had moeten verzinnen om als vlag de lading mee te kunnen dekken. Vandaar ons uitdrukkelijke advies: Laat de muziek spreken.
Woensdagavond, om 22:50 uur moet men, ondanks Hans van den Boom, toch maar even naar het korte, inleidende filmpje kijken, omdat daarin zogenoemde Mahler-plekken in Bohemen en Oostenrijk worden getoond.
Concertgebouworkest
De Eerste Symfonie Titan zal worden gespeeld onder leiding van Daniel Harding; deze uitvoering begint om 23:05 uur en duurt tot 01:05 uur in de nacht op donderdag 15 juli. Die avond leidt chef-dirigent Mariss Jansons zijn ensemble in de Tweede Symfonie Auferstehung waarin de sopraan Ricarda Merbeth en de mezzosopraan Bernarda Fink zullen optreden, alsmede het Groot Omroepkoor. Dit concert begint om 22:50 uur en duurt tot 00:35 uur in de nacht op vrijdag 15 juli.
De Derde Symfonie in de reeks begint vrijdagavond om 22:50 uur en eindigt in de nacht op zaterdag 18 juli omstreeks 00:40 uur. Mariss Jansons is dan ook weer de baas op de bok, en opnieuw wordt het instrumentale ensemble aangevuld met stemmenmateriaal: nogmaals het Groot Omroepkoor, verder de Jongens van het Sacramentskoor Breda, alsmede het Jongenskoor Rijnmond en Riviereland. mezzosopraan Bernarda Fink is ook hierin van de partij, voor de tekst van Friedrich Nietzsche: O Mensch, gib acht.
Tags:Gustav Mahler, symfonieén, Concertgebouworkest, Daniel Harding, Mariss Jansons, Bernarda Fink, Ricarda Merbeth, Groot Omroepkoor, Jongens van het Sacramentskoor Breda, Jongenskoor Rijnmond en Riverenland, Hans van den Boom, Avro-tv
Kabale und Liebe ' bürgerliches Trauerspiel van Schiller via WDR-televisie
Spreekbuis van de tijdgeest
Op dinsdag 13 juli presenteert de Duitse regionale televisiezender Westdeutscher Rundfunk (WDR) het 'jeugddrama' hetgeen in dit geval betekent ontstaan tijdens de jonge jaren van de auteur Kabale und Liebe uit 1784 van Friedrich (von) Schiller (1759-1805). Dat gebeurt in het kader van het programma Theater aus NRW (Nordrhein-Westfalen). Het stuk wordt in de VPR)-Gids gekwalificeerd als wetenschapskomedie, en dat zou enerzijds kunnen betekenen dat we iets anders voorgeschoteld krijgen dan we in eerste instantie verwachten, aangezien het toneelstuk van Schiller dat eerst Luise Müllerin zou gaan heten; onder de titel Luisa Miller is het in 1845 getoonzet door Giuseppe Verdi als bürgerliches Trauerspiel geldt. Anderzijds maakt de redactie van genoemde programmagids reeksen blunders als het om muziekdrama's of andere composities gaat, en derhalve kunnen we pas achteraf met enige zekerheid vermelden waarover het allemaal wel ging. In ieder geval denk je toch even aan een korte tekst die Schiller zelf ten beste heeft gegeven: "Ich möchte gern in dieser holperichten Welt einige Sprünge machen, von denen man erzählen soll."
Profetische woorden?
Dat heeft Schiller genoteerd in de tijd dat hij aan Kabale und Liebe heeft gewerkt. Die periode liep van september 1782 tot januari 1784. De eerste gedrukte editie van het stuk verscheen op 15 of 16 maart van dat jaar bij Schwann in Mannheim, waar Schiller sedert enige tijd woonachtig was. Op 13 april 1784 werd de eerste opvoering van dit drama in vijf bedrijven gerealiseerd in Frankfurt am Main.
Wellicht dat de regie van het door de WDR deze dinsdag tussen 23:45 uur en uur in de nacht op woensdag 14 juli uit te zenden productie die sprongen voor de auteur heeft gerealiseerd, zij het twee eeuwen na diens verscheiden, en is het de bedoeling dat ik op deze site achteraf daarover "erzählen soll." In het laatste geval bent u, in verband met Kabale und Liebe nog niet van ons af. Want als er al sprake is van een andere voorstelling dan wij in principe in gedachten hebben, en daarin meer kabaal dan liefde in voorkomt, zijn wij allen op deze plek enigszins ontregeld.
____________
Afbeeldingen
1. Friedrich (von) Schiller door Johann Friedrich Bolt (1769-1836), omstreeks 1792.
2. Voorzijde van de gebonden editie van het Schiller Handbuch van uitgeverij Metzler, Stuttgart 2005.
Emily Brontë's Wuthering Heights als kostuumdrama in drie afleveringen via Nederland 2
Film èn boek in drie delen
Op maandag 12 juli begint de NCRV via Nederland 2 met de uitzending van de eerste aflevering van het driedelige Britse kostuumdrama Wuthering Heights naar de gelijknamige romantische, gothic novel uit 1847 van Emily Brontë (1818-1848), verschenen onder het mannelijke pseudoniem Ellis Bell. Net als haar zuster Charles gebruikte Emily een mannenaam voor haar boeken, omdat ze anders geen schijn van kans zou hebben om een uitgever die vinden die bereid was hun werk te publiceren. De titelpagina verraadt dat het boek aanvankelijk in drie delen is verschenen; heden ten dage zien we in de meeste gevallen een editie in één band of paperback.
Wuthering Heights is de enige roman van Emily Brontë, verder publiceerde ze gedichten. Het boek is in ons land eveneens populair geworden, en wel onder drie verschillende titels: Woeste Hoogten, vervolgens als De Woeste Hoogte en als boek voor de lezers van de toenmalige Libelle en andere bladen die door uitgeverij De Spaarnestad Haarlem werden uitgegeven, met de van de Engelse titel sterk afwijkende titel Het huis der Stormen.
Drie maandagen De eerste aflevering is op Nederland 2 te zien tussen 21:05 en 21:40 uur, hetgeen betekent dat de drie delen samen elk van de beide navolgende maandagavonden wordt opnieuw een gedeelte gepresenteerd de lengte van een normale speelfilm innemen. Dat de productie niet in z'n geheel wordt uitgezonden, zal te maken hebben met enkele factoren: ten eerste is de vervaardiging van die kostuumdrama's een nogal kostbare aangelegenheid, en de BBC zal de laatste jaren ook meer geld in het laatje willen zien rollen als andere zenders zich aanmelden, hetgeen niet alleen met de reeds langer bestaande crisis bij de BBC te maken heeft, maar tevens met de economisch woelige tijden waarin we inmiddels zo'n twee jaar doorbrengen, gekoppeld aan een ondanks de economische groei nog steeds onzekere toekomst. Tweede overweging is dat tijdens een vakantieperiode er eigenlijk te weinig kijkers zijn voor zo'n film ineens. Dat heeft echter ook een keerzijde. Diverse vakantiegangers zien gedurende de vijftien dagen dat deze drie afleveringen te zien zullen zijn, er maar één van kunnen bekijken, waardoor het verlangen de resterende delen eveneens (ooit) te kunnen zien, zal groeien. En dat leidt er eventueel toe dat de film in de winter of volgende zomer ook nog eens ineens zal worden voorgesteld.
Film uit 2009
Het verhaal van de weesjongen Heathcliff is al diverse keren verfilmd, waarvan de bekendste versie die uit 1939 van William Wyler (1902-1981) is, met in de hoofdrollen Laurence Olivier (1907-1982) en Merle Oberon (1911-1979). Dat is weliswaar niet de oudste verfilming, maar het is niet bekend of daarvan nog een exemplaar bestaat. Tussen alle serieuze verfilmingen is een kort gedeelte als satire in het programma Monty Python's Flying Circus bij de adepten van die reeks bekend gebleven. Daarin communiceerden Heathcliff en Catherine door middel van seinvlaggen met elkaar; hilarisch. De delen van de versie die deze en de komende twee maandagen door de NCRV zal worden voorgesteld, stamt uit 2009 en is geregisseerd door Coky Gledroyc. De voornaamste rollen worden vervuld door Tom Hardy (geboren 1977), Charlotte Riley (geb. 1981) en Andrew Lincoln (geb. 1973). Peter Bowker maakte de adaptatie van de oorspronkelijke roman.
Degenen die het wereldvermaarde boek kennen, zijn vertrouwd met de handeling, degenen die dat niet zijn, moeten zich maar laten verrassen door deze klassieke liefdestragedie.
Afbeeldingen
1. Emily Brontë, geschilderd door haar broer Branwell (1817-1848), die één jaar ouder was dan Emily en in hetzelfde jaar overleed als deze zuster.
2. Titelpagina van de eerste druk (in drie delen) van Wuthering Heights.
3. Actrice Charlotte Riley. (Foto overgenomen van haar website.)
4. Acteur Tom Hardy. (Detail uit foto; overgenomen van website.)
Tags:'Wuthering Heights', Emily Brontë, Ellis Bell, kostuumdrama, speelfilm, Laurence Olivier, Merle Oberon, William Wyler, Coky Glendroyc, Tom Hardy, Charlotte Riley, Andrew Lincoln, Tom Bowker, NCRV, Nederland 2
Rainbow Warriors van het eerste uur blikken terug in documentaire
Groot engagement
Suzanne Raes heet een documentaire gemaakt over The Rainbow Warrior of Waiheke Island, een film die binnen vijf dagen ten minste drie maal wordt uitgezonden. De eerste keer is dat op zondag 11 juli via Nederland 2,tussen 23:10 uur en volgens de VPRO-Gids 00:45 in de nacht op maandag12 juli. [1] In die film wordt teruggekeken op de geschiedenis van de mensen die samen Greenpeace hebben opgericht. In 1978 heeft een aantal, vol overtuiging geëngageerde mensen idealisten van top tot teen in Londen een oude vissersboot gekocht. Ze hebben het vaartuig de naam Rainbow Warrior gegeven en zijn ermee ten strijde getrokken tegen nogal uiteenlopend onrecht dat onze wereld teisterde: de walvisvangst enerzijds en atomproeven aan de andere kant.
Franse aanslag In 1985 heeft de Franse geheime dienst de boot tijdens een actie gebombardeerd, waarbij een dode is gevallen. Diverse onderzoeken hebben steeds priemender gewezen in de richting van de zichzelf als socialist beschouwende Franse president François Mitterand (1916-1996). In de film komen uit de beginperiode zes bevriende opvarenden aan het woird. Ze worden nu gewoon ouder op het eiland Waiheke. Niet zonder nostalgische elementen en tegelijkertijd doorregen met melancholie kijken zij terug en maken zij de balans op.
__________
[1] Op maandag 12 juli wordt een herhaling uitgezonden via het digitale kanaal Holland Doc, tussen 20:00 uur en 21:00 uur. Of de gegevens van zondag 11 juli kloppen niet, of die van de herhalingen. Er wordt nergens gewag gemaakt van een ingekorte versie, hetgeen echter het geval zou moeten zijn als de lengte van de eerste uitzending, op Nederland 2, juist is. Anders is de herhaling van maandag met een te korte uitzendlengte aangegeven. Doch dat geldt echter ook voor de tweede herhaling van vrijdag 16 juli, tussen 21:01 uur en 22:01 uur.
Eventuele extra herhalingen, vooropgesteld dat die in deze periode eveneens zullen worden uitgezonden, kunt u zoeken, en wellicht tevens vinden, op gids.vpro.nl
Wat precies gebeurt er met ons op het moment van ons overlijden?
Nieuwste onderzoeksmethoden
Op vrijdag 9 juli tussen 21:50 uur een 22;40 uur presenteert de Duits-Franse cultuurzender Arte-televisie een wetenschappelijke documentaire onder de titel Im Augenblick des Todes. Daarin wordt de vraag aan de orde gesteld wat er nu precies gebeurt in het menselijk lichaam op het moment dat het levenseinde zich aandient en het lichaam sterft. Op tal van plekken op onze globe zijn medische wetenschappers actief in nader onderzoek naar een antwoord op die brandende vraag; waarbij zij gebruik maken van de meest moderne methoden.
In het uur van onze dood
Hoe dikwijls hebben we niet gehoord, respectievelijk gelezen dat op het laatste moment van ons bestaan, het hele voorafgaande leven in een mum van tijd aan ons voorbijtrekt; andere stemmen beweren dat het daarbij alleen maar om de mijlpalen gaat. Veel van die specifieke gegevens zijn echter afkomstig van mensen die een bijna-dood-ervaring hebben ondergaan, en in het leven zijn teruggekeerd. Maar wat in dergelijke verhalen voor een wetenschappelijk gefundeerde geloofwaardigheid ontbreekt, is nu juist de Dood zelf, en wat eraan mankeert is dat element van bijna.
Nog een keer
Deze vijftig minuten durende documentaire uit de Verenigde Staten, in 2008 gerealiseerd door Marc Mannucci, is een ZDF-bijdrage aan Arte. De film, die is voorzien van stereofonisch geluid, zal worden uitgezonden in HD-kwaliteit op het beeldformaat 16:9. Een herhaling is voorzien voor woensdag 28 juli bij het krieken van de ochtend: om 05:00 uur. _________
BRAVA NL, de klassieke muziekzender krijgt langzaamaan enige gestalte
Enige profilering wordt zichtbaar Hoewel bij de muziekzender Brava NL nog steeds niet alles koosjer verloopt in de presentatie op het beeldscherm, lijkt het of er enige tekening in gaat komen. Zwart/wit-films wisselen de puur muzikale programmaonderdelen af: onlangs over Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) en in de daarnet begonnen nachtelijke uren over de zanger Joseph Schmidt (1904-1942), de man met reeds in zijn gelaatstrekken het lijden van het Joodse volk, al dan niet in diaspora, met in zijn stem zonder uitzondering het eeuwige lamento dat authentiek was en daarmee zowel intellectueel alsook emotioneel aanvaardbaar dit in tegenstelling tot het volstrekt artificiële, en daarmee ondraaglijke want in de meeste gevallen immens vermoeiende, lamento in de stem van Dietrich Fischer-Dieskau (geboren 1925).
In de profilering van het aanvaardbare commerciële element van deze instelling komt nu eveneens enige tekening, en wel op een wijze die naar twee kanten positief kan zijn: naar de kijkers toe en naar de eigen financiële behoeften. Tijdens de aftiteling van enkele programma's komt in een opvallende ingevoegde regel te staan dat het programma in kwestie te bestellen is bij de zender, en dat geldt ook voor zulke documentaires als die over Joseph Schmidt. Dat is vanzelfsprekend een goede zaak en zal in de nabije toekomst ongetwijfeld worden uitgebreid. Als men zich nu nog, noodzakelijkerwijze, gaat bekommeren om de agressieve elementen in de presentatie lees: deze afzwakt tot een aanvaardbaar niveau en dat redactioneel tevens zou doen om de teksten die tussen programma's door worden vertoond, zal er al veel gewonnen zijn. Kortom: daar hoort een redacteur te werken die zowel het nodige van muziek weet en tegelijkertijd kan omgaan met de Nederlandse taal, en dat wordt een steeds moeilijker te vinden entiteit. De één kan met taal omgaan in woord en geschrift, anderen weten iets van de materie uit de vele geledingen der toonkunst, maar de combinatie is kennelijk nog moeilijker te vinden dat dit reeds geruime tijd was. Volgens ingewijden is die combinatie altijd zeldzaam geweest, maar waar we ook kijken, blijkt dat de vergrotende, zo niet de overtreffende trap van "moeilijk te vinden" in een dergelijke sfeer van toepassing is.
Na onze eerste bijdrage op deze site kregen we van individuele Nederlandse musici het verzoek om Brava NL kritisch te blijven volgen. Vooralsnog zullen we dat blijven doen, totdat eventueel blijkt dat zulks een hopeloze zaak zou zijn. De zender reageert niet op verzoeken om persinformatie, en dat zal altijd weer blijken ten detrimente van de instelling zelf uit te pakken, en van (een) aanvaardbare reactie(s) op elektronische post kunnen we de zender tot nu toe evenmin 'beschuldigen'.
__________
Afbeelding: De onnavolgbare, zeer veelzijdige zanger Joseph Schmidt. (Foto overgenomen van de site Dutch Divas.)
Jongeren in Zuid-Afrika worden geconfronteerd met het fenomeen muziektheater
Niet alleen plebejisch vermaak
Hoewel Zuid-Afrika momenteel wereldwijd in het centrum van de belangstelling staat vanwege vulgair vermaak dat met cultuur niet het geringste, maar met Cultus alles, te maken heeft, mogen we niet vergeten dat er in dat laagst gelegen gedeelte van het werelddeel Afrika ook nog andere dingen plaatshebben. Daarover kunt u zich en als u van klassieke muziek houdt, wilt u dat wellicht ook maar al te graag laten informeren door op donderdag 8 juli te kijken naar het programma Terzake dat 's avonds tussen 20:00 uur en 20:40 uur zal worden uitgezonden door het tweede, Nederlandstalige Belgische televisienet Canvas.
In die aflevering van het actualiteitenprogramma kunt u kennismaken met de meest veelbelovende operastemmen van de nieuwste lichtingen in Kaapstad. Deze worden gevolgd tijdens een reis door het land met de bedoeling zoveel mogelijk jongeren te laten kennismaken met het fenomeen klassiek muziektheater. Dat wordt gedaan door middel van voorstellingen en workshops. Het liefst zien de initiatoren dat ze degenen die ze ermee confronteren, meer dan alleen passieve interesse voor het muzikaal-dramatische gebeuren binnen dat fenomeen bijbrengen. Wil zeggen hen zodanig te prikkelen dat ze na die kennismaking ook voorstellingen zullen blijven bezoeken en niet hun belangstelling zullen beperken tot 'thuisconsumptie' via radio, televisie en/of de verschillende vormen van beeld- en geluidsdragers. Terzake wordt gewoonlijk in de nachtelijke uren nog enkele keren herhaald.
Documentaire over dieren in, op en langs de rivier de Oder
De Duitse regionale televisiezender NDR (Nord Deutscher Rundfunk) presenteert op woensdag 7 juli weer een aflevering uit de reeks natuurdocumentaires die onder de verzameltitel Expeditionen ins Tierreich bekendheid gekregen hebben, en ver uitsteken boven die filmpjes welke hier en daar eens een deel van zo'n geheel aan de orde stellen.
In de aflevering Die Oder Schlesienswilder Strom nemen de makers u mee naar Silezië waar ze alle mogelijke hebben gefilmd die voorkomen in, op en langs de rivier de Oder, die als wilde stroom te boek staat. De film wordt door de NDR uitgezonden tussen 20:15 uur en 21:00 uur.
Gustav Mahler als Composer of the week, zijn weduwe als onderwerp van zesde biografie
Vijf keer een uur met herhaling Op 7 juli is het exact anderhalve eeuw geleden dat Gustav Mahler in Kalitě werd geboren. Dat ronde getallen-feit zal voor de makers van het programma Composer of the week van BBC Radio 3 (mede) aanleiding geweest zijn om deze notenkunstenaar één der meest befaamde aller tijden als protagonist voor de week van 5 tot en met 9 juli te kiezen. Maandag tot en met vrijdag wordt het programma in kwestie elke dag tweemaal uitgezonden: eerst tussen 13:00 uur en 14:00 uur en vervolgens tussen 23:00 uur en middernacht; in beide gevallen gaat het om onze, Nederlandse uitzendtijden.
Op tal van cultuursites hebben we de laatste jaren diverse malen aandacht besteed in de vorm van artikelen en voorbeschouwingen over de muziek van Gustav Mahler, die in 1911 op 18 mei is overleden. Daarom wijken we hier af van het gangbare stramien en wijzen we op de recentelijk verschenen, voordelige, herdruk van een biografie over Mahlers echtgenote vanaf 1902: Alma Schindler, getiteld Witwe im Wahn Das Leben der Alma Mahler-Werfel. Oliver Himes historicus, politicoloog en psycholoog, en gepromoveerd op de politieke muziekgeschiedenis van de twintigste eeuw heeft het relatief omvangrijke boek geschreven dat voor het eerst in 2004 is uitgekomen. Uiteenlopende visies
Alma Schindler (1879-1964) was een vrouw die erin is geslaagd van haar eigen leven een opvallend, veelzijdig en onvermijdelijk kunstwerk te maken in het kader van de wereld der kunsten, niet alleen, maar vooral, in haar eigen 'omgeving'. En tal van mannen uit die sfeer lagen aan haar voeten, met diverse van hen had ze een intieme relatie.
Drie keer was ze getrouwd, eerst met de architect Walter Gropius, daarna met Gustav Mahler en na diens overlijden met de schrijver Franz Werfel. Met de schilder Oskar Kokoschka had ze een onstuimige liefdesaffaire en de schrijver Gerhart Hauptmann was ook uitermate van haar onder de indruk. In die rij mogen de namen van Hugo von Hofmannsthal en Romain Rolland niet ontbreken, al is daarmee de rij van aanbidders en vereerders zeker niet compleet.
Al met al is het leven van deze Alma Schindler niet bepaald langs lijnen van geleidelijkheid verlopen en dat was al geruime tijd bekend, mede door haar eigen publicaties [1] en de visies op haar die van verschillende zijden op schrift zijn gesteld en vervolgens in druk zijn verschenen [2].
Grillige persoonlijkheid
Ze was nog geen twintig jaar oud toen ze, in 1898, liet weten "Ich möchte eine große Tat thun." Met haar, in ieder geval eerste, echte grote daad het huwelijk met Gustav Mahler in 1901 bleef ze tot ver in de twintigste eeuw omstreden. Enerzijds werd, en wordt ze nog steeds, beschouwd als de muze voor (vertegenwoordigers van) vier kunstrichtingen van hoge importantie: muziek en literatuur, schilderkunst en architectuur; daar staat echter tegenover dat Alma Mahler wordt ervaren als een dominante, aan seks verslaafde, meestal onweerstaanbare verleidster die er niet voor terugdeinsde die verschillende echtgenoten uitsluitend te gebruiken voor haar eigen doeleinden.
Menigeen is de opvatting toegedaan dat Alma Schindler in het geheel niet heeft gefungeerd als bron van inspiratie een status die ze maar al te graag voor zichzelf heeft geclaimd.
Toch heeft ze laten zien dat ze buiten het gangbare cliché viel van de pikant-kittige wederhelft die niet werkelijk uit de schaduw van 'de heer des huizes' hoorde te stappen.
Afrekening
Reeds anderhalf decennium geleden heeft psychoanalyticus Hans Wollschläger in een artikel in de Frankfurter Allgemeine Zeitung de eis gesteld om een diepgaand uiteenzetting met die Weense femme fatale te realiseren, opdat ze eindelijk ad acta zou kunnen worden gelegd. Hij kon die eis onderbouwen met een waslijst aan negatieve beoordelingen, variërend van Richard Strauss, via Theodor Adorno tot en met Elias Canetti als heren der schepping en daartegenover de visie van bekende vrouwen uit de wereld der letteren, zoals Claire Goll en Gina Kaus. In die context vielen kwalificaties welke uiterst denigrerend waren en ondanks alle veranderingen in beoordeling en de uitingen daarvan in bewoordingen dat nog altijd zijn, zoals "opgeblazen Walküre die dronk als een gootsteengat", en daarnaast ook "majestueuze travestiet". Marietta, echtgenote van de Oostenrijkse schrijver Friedrich Torberg vatte de discrepantie in de persoonliijkheid van Alma Schindler ls volgt samen: "Ze was een grande dame en tegelijkertijd een riool."
Een stoet van prominenten
In de loop van haar lange leven heeft de weduwe van Gustav Mahler en Franz Werfel een leger aan prominente figuren ontmoet, voornamelijk uit de wereld van de kunsten, welke tezamen een lexicon van personen uit de cultuur op het gehele ondermaanse kunnen vormen. Het mag dan ook geen verbazing wekken dat Alma's leven niet alleen een kunstwerk met schaduwzijden was, maar daarnaast aanleiding vormde voor een zogenoemd polydrama van Joshua Sobol: Alma A Show Biz ans Ende dat met veel succes op de planken is gebracht.
Nieuwe gegevens
Alma Mahlers nieuwste biograaf stelt zelf de retorische vraag waarom er, vier decennia na het verscheiden van de protagoniste, een zesde levensbeschrijving de zijne zou moeten verschijnen. Zijn antwoord daarop is dat de reeds bestaande alleen de twee uitersten raken: kritische afstand tegenover ongebreidelde lof. Himes zelf komt nu met een veel objectiverender beschrijving welke mede tot stand is gekomen aan de hand van niet eerder beoordeeld en derhalve niet door een biograaf in overweging genomen brieven en dagboeken waaruit is gebleken dat we in Alma Mahler niet alleen een slim, hartstochtelijk en inspirerend kunnen vinden, mar wier schaduwzijden eveneens onverholen aan bod komen: de hysterie en heerszucht, alsmede haar antisemitsme en alle schakeringen welke tussen die beide extremen verder nog konden worden vastgesteld.
__________
Oliver Himes: Witwe im Wahn Das Leben der Alma Mahler-Werfel. 478 pagina's met tal van z/w foto's, paperback. Pantheon Verlag, München, april 2010. ISBN 978-570-55112-7.
[1] Alma Mahler: Mein Leben. Voor het eerst verschenen in 1960, bleek inhoudelijk niet geschikt om als bron voor feiten te fungeren.
[2] Tussen de vier vrouwen die het leven van Alma Mahler hebben beschreven Karen Monson, Susan Keegan, Françoise Giroud en Astrid Seele bevond zich één van een man, die alleen nog wensbeelden kon beschrijven en daarmee de kwalificatie biograaf niet verdiende: Bernt W. Wessling.
Afbeeldingen
1. Gustav Mahler in 1909. 2. Handtekening van de schilder Oskar Kokoschka (1886-1980). 3. Alma Mahler- Schindler in 1909. 4. Schrijver Franz Werfel (1890-1945).
5. Voorzijde van de paperbackeditie van Witwe im Wahn. . . .
Het gedicht The dreamer van William Edward Hartpole Lecky (1838-1903)
THE DREAMER
A YOUNG man wandered alone by the shore,
And he said as he gazed on the sea,
'Be the life of the fetterless dreamer mine,
No home and no friend for me :
From sea to sea, and from land to land,
Be it mine forever to roam,
Bright thoughts they are better than earthly friends,
And the mind creates its home.
The ripples of evening quivered below, And the sky was cloudless above ; And the breeze came as soft on the listening ear, As the whisper of one we love ; And the seabird hung poised upon motionless wing, Ere it glided in light along ; And the thoughts that passed through that young man's brain, Were turned into waves of song.
But a cloud pass'd over the minstrel's soul
As he gazed on the watery gleam ;
The hopes and the cares ad the joys of men, Became like a fading dream. His heart soon lost the power of love, And his eye the power to weep ; And the bloom of his fancy withered away, And his mind was locked in sleep.
Winter may darken the glittering sea, And summer return again ; But no pulse can throb in that young man's heart, No pulse of joy or of pain. And the ripple breaks with a sadder sound, Where he lies on the lonely shore, With folded arms and a dreamless brain, For ever and evermore.
William Edward Hartpole Lecky (1838-1903) uitPoems(1891)
Naders over deze dichter is te vinden in een artikel dat dezer dagen verschijnt op de redactioneel aan deze website gelieerde Tempel der Letteren.
Nog een gedicht van deze auteur is te vinden op de fin de siècle website All art is quite useless van Rond1900.nl. Voorts zijn er vanaf heden twee opgenomen in de kolom van de algemene cultuursite Kunst en cultuur. En het zou vreemd zijn als er op de eveneens aan deze en de andere genoemde sites gelieerde site Tempel der Dichtkunstniet eveneens iets uit dezelfde bundel zou zijn opgenomen.
Een goede dood is het thema deze week in de reeks The essay
De dood als leidraad
In het programma The essay van BBC Radio 3, dat in onze tijdzone steeds tussen dinsdag van 00:00 uur en 00:15 uur en zaterdag in dezelfde tijdsspanne wordt uitgezonden, is het thema deze week A good death, over de kunst van het sterven en taboes rond de dood. In aflevering nummer één onderzoekt classiciste Mary Beard (geb. 1955) hoe de oude Grieken en Romeinen met dit thema zijn omgegaan.
Romancière Beryl Bainbridge (1932-2010), die op vrijdag 2 juli is overleden, laat ons in de tweede aflevering weten op welke wijze haar visie op de dood van invloed is geworden op haar wijze van leven en op haar werk als schrijfster.
In het derde kwartier van deze vijfdelige serie in de nacht van woensdag op donderdag tussen 00:00 uur en 00:15 uur bekijkt barones Mary Warnock (geb. 1924) nader wat wij, in onze tijd, kunnen destilleren uit het werk van de dichters uit de tijd der Romantiek met betrekking tot de dood.
Dat verschillende religies niet op dezelfde wijze omgaan met het onvermijdelijke verschijnsel Dood, is reeds bekend; rabbi Julia Neuberger (geb. 1950) onderzoekt in de vierde aflevering hoe die verschillen liggen. De Amerikaanse poëet en begrafenisondernemer Thomas Lynch (geboren 1948) laat zich in de laatste aflevering, in de nacht van vrijdag op zaterdag uit over het fenomeen ouder worden, over vriendschap, en over het feit dat hij beslist "weinig gevaar" ziet in de Dood.
__________ Afbeelding: Julia Neuberger, rabbi en parlementslid voor de Britse Liberal Democrats in The House of Lords.
Elektra van Richard Strauss zondagnacht uit Baden-Baden via Arte-tv
In de nacht van zondag 4 op maandag 5 juli wordt, tussen 01:00 uur en 02:50 uur, de opera Elektra uit 1909 van Richard Strauss (1864-1949) voorgesteld door middel van een registratie die eerder dit jaar werd gerealiseerd in het Festspielhaus Baden-Baden.
De enscenering is van Herbert Wernicke, voor de televisieregie tekent Andreas Morell. Christian Thielemann leidt de Münchner Philharmoniker. De televisie-uitvoering wordt gerealiseerd in HD-kwaliteit met stereofonisch geluid. In tegenstelling tot zovele andere muziekprogramma's die door Arte-tv op het scherm worden gebracht, wordt dit onderdeel van het Arte-progamma vooralsnog niet herhaald.
Uitgebreide informatie over dit muziekdrama is te vinden in een artikel dat op donderdag 11 juni 2009 op de site Tempel van het Muziektheater is gepubliceerd.
De tragische prins van Denemarken op twee verschillende wijzen voorgesteld in twee speelfilms, zaterdagavond
Op zaterdag 3 juli presenteert de Avro-televisie via Nederland 2 de speelfilm Hamlet, een Amerikaans-Engels-Franse coproductie uit 1990, geregisseerd door Franco Zeffirelli (geboren 1923). Het is onder meer gekwalificeerd als romantisch drama naar de gelijknamige tragedie uit de jaren 1600-1602 van William Shakespeare (1564-1616). Hoewel ik een intense afkeer heb van Mel Gibson, en evenzeer van Glen Close, ligt het voor de hand dat ik die twee ook niet graag mijn netvlies laat teisteren, zal Zeffirelli in die beiden voldoende acteertalent hebben gezien om ze allebei een zware en gewichtige rol te laten spelen. Degenen die deze rolprent gaan bekijken tussen 23:10 uur op vrijdagavond en 01:20 uur in de nacht op zondag 4 juli waarin we verder ook nog een oudgediende in de persoon van Alan Bates tegenkomen , doen er wellicht verstandig aan ook te kijken naar de film Rosencrantz and Guildenstern are dead, eveneens uit 1990, die een klein half uur na de laatste beelden van eerder genoemde film zal beginnen op de Frans-Duitse cultuurzender Arte. Laatstgenoemd drama is een komedie uit 1967 van Tom Stoppard (geboren 1937). Daarin kunnen we zien optreden Gary Oldman (1958), Tim Roth (geb. 1961) en Richard Dreyfuss (geb. 1947).
Twee karakters uit het beroemdste stuk van Shakespeare de toneelspelers Rosencranz en Guildenstern, die in de tragedie worden ingezet tégen Hamlet, die ze op zijn beurt weer gebruikt in de strijd tegen zijn gemoord hebbende oom.
In de film van Tom Stoppard bekijken deze beide acteurs de gebeurtenissen in het veraal vanuit hun eigen perspectief. Het ligt echter voor de hand dat het oorspronkelijke stuk van de bard uit Stratford-upon-Avon daaraan ten grondslag ligt. BBC Two television zendt deze rolrent uit tussen 02:05 uur en 04:00 uur, en als het even meezit zullen we die op dezelfde dan wel een andere BBC-zender binnenkort nogmaals kunnen zien.
____________
Afbeeldingen
1. De beroemdste bard uit de Engelstalige letteren: William Shakespeare, getekend.
2. Voorzijde van de paperback-editie van Rosencranz and Guildenstern are dead van Tom Stoppard.
Tags:William Shakespeare, Tom Stoppard, 'Hamlet', Franco Zeffirelli, Mel Gibson, Glen Close, Alan Bates, Gary Oldman, Tim Roth, Richard Dreyfuss, Rosencranz, Guildenster
Bernsteins Derde Symfonie Kaddish uit Vlaams concert van 28 mei, via Klara
Klaagzang als 'symfonie'
Op maandag 21 juni heeft u op deze site een bijdrage kunnen lezen naar aanleiding van het feit dat de Amerikaan Leonard Bernstein (1918-1990) vijf dagen lang als Componist van de week heeft gefungeerd. We hebben in ons artikel niet bepaald de loftrompet gesproken over deze componist en dirigent omdat hij volgens onze opvattingen teveel Hollywood in zijn presentatie heeft gestoken.
Vandaag, donderdag 1 juli, kunt u dat zelf testen door vanavond te luisteren naar het programma In de loge van de Belgische zender Klara. Dat programma wordt van 20:00 uur tot 22:08 uur uitgezonden en heeft de Derde Symfonie, Kaddish tekst: Samuel Pisar van Bernstein op de lijst staan, uit te voeren door Samuel Pisar, spreekstem; Kelley Nassief, solostem, begeleid door de Filharmonie en het Kamerkoor van Namen, aangevuld met het Vlaams Radiokoor en het kinderkoor van de Vlaamse Opera. Dirigent is Yutaka Sado (geboren 1961). Dit werk klinkt na de pauze; wordt voorafgegaan door andere composities in het kader van hetzelfde concert dat op 28 mei jongstleden in de Filharmonie van Vlaanderen werd gegeven.
Spreker, sopraan, gemengd koor, jongenskoor en orkest
Deze vierdelige symfonie werd gecomponeerd in 1963 en gereviseerd in 1977 naar aanleiding van de moord op de Amerikaanse president John Fitzgerald Kennedy (1917-1963) een lichtbaken in moeilijke tijden, doch wiens fatsoen en goedheid immens werden, en nog altijd zwaar worden overschat. Ook die man werd uitsluitend gedreven door machtsdenken en dienovereenkomstig handelen. De Kennedy-clan werd door velen en dat waren niet alleen maar linkse extremisten beschouwd als een maffiose familie, die in boosaardigheid en manipulatie geenszins onderdeed voor de criminelen van Cosa Nostra.
Het mag dan een halve eeuw geleden zijn dat Kennedy de mening heeft geventileerd, maar vergeten zal ik nooit dat hij vond dat China, als het te machtig zou worden, maar platgebombardeerd moest worden. Die opvatting alleen al geeft aan met wat voor een gedegenereerd karakter we in die jaren te maken hadden in het geval van de machtigste man op aarde.
Dat Leonard Bernstein een In Memoriam in muziek schiep ter nagedachtenis van genoemde Kennedy zegt meer over de extravert-emotionele instelling van de componist die een hier en daar ondraaglijk lamento heeft gecreëerd dan over de waarde van Kennedy als mens en als president.
____________
Afbeeldingen
1. De Japanse dirigent Yutaka Sado.
2. De eertijdse president van de Verenigde Staten van 1960-1963: John F. Kennedyb
Tags:Leonard Bernstein, Symfonie 'Kaddish', Samuel Pisar, Kelley Nassief, Yutaka Sado, Filharmonie van Vlaanderen, Choeur de Chambre de Namur, Vlaams radiokoor, Kinderkoor van de Vlaamse Opera, John Fitzgerald Kennedy, 'In Memoriam'
Mezzo-tv vertoont de komende weken nog driemaal Wagners Tristan und Isolde
Drie keer de komende weken
Op dinsdag 29 juni wordt door Mezzo-televisie een uitzending gerealiseerd van de Wagner-opera Tristan und Isolde, zoals deze op het Festival van Glyndebourne in 2007 werd gerealiseerd door solisten, Glyndebourne Chorus koor en het London Philharmonic Orchestra onder leiding van Jiri Behlolávek. Bijzonderheden daarover zijn op deze site te vinden in een artikel dat we op zondag 22 juni 2008 hebben opgenomen.
In de rol van Tristan komen we Robert Gambill tegen; de partij van Isolde wordt vertolkt door Nina Stemme; koning Marke wordt uitgebeeld door René Pape; de rol van Kurwenal werd toevertrouwd aan Bo Skovhus; Katherina Karneus treedt op als Brangäne; en als Melot zien en horen de kijkers Stephen Gadd.
Het muziekdrama via de beeldbuis begint om 20:30 uur en eindigt omstreeks 00:15 uur in de nacht op woensdag 30 juni. Herhalingen staan gepland voor woensdag 7 juli, 's middags vanaf 16:30 uur en op maandag 12 juli, dan in de ochtenduren vanaf 10:00 uur.
__________
Afbeelding: Nina Stemme als Isolde, in de uitvoering van Wagners Tristan und Isolde tijdens het Glyndebourne Festival van 2007.
Tags:muziekdrama, Richard Wagner, Glyndebourne Festival, Jiri Behlolávek, London Philharmonic Orchestra, Glyndeburne Chorus,Nina Stemme, René Pape, B kovhus, Katerina karneus, Stephen Gadd, Robert Gambill, Mezzo-tv
Franse krant Le Monde lijkt gered met 110 miljoen euro
Drie Franse zakenlieden hebben samen honderd en tien miljoen euro op tafel gelegd in de hoop daarmede het dagblad Le Monde van de ondergang te redden. Daarmee geven zij een belangrijk signaal af waarmee ze laten zien dat de Franse overheid die toch veel te veel inmenging toont waar het zaken van de pers betreft, zoals in de wereld van radio en televisie. Het liefst zou de regering Sarkozy zien dat deze overname-procedure niet tot stand zou zijn gekomen. Dit vooral vanwege de houding die de drie geldschieters innemen tegen de Franse president Nicolas Sarkozy. De regering heeft dat ook pogingen ondernomen om de overname door Pierre Bergé, Xavier Niel en Matthieu Pigasse door interventie te verhinderen.
Journalisten hadden reeds hun voorkeur voor dit driemanschap te kennen geven, en de Raad van Toezicht van Le Monde heeft zich daar gisteren unaniem bij aangesloten.
Verleden week heeft de Rus Fetisov, multimiljardair en eigenaar van een bank, een bod gedaan op een meerderheidsbelang in diezelfde Franse krant. Veel rijke Russen samen hebben, al dan niet in vereniging, zoveel in het buitenland in bezit te krijgen, dat 'de Russen' alsnog de wereld kunnen beheersen. daarvoor was al bekend geworden dat France Télécom een belang in dat dagblad wenste te verwerven. Gisteren heeft dit bedrijf het bod echter ingetrokken.
Alweer een zwijgende film van een eeuw geleden, nu op Arte-tv
Grote namen van toen
Verleden dinsdag, 22 juni, werd door het digitale themakanaal Geschiedenis 24 één van de eerste Nederlandse zwijgende films die toen, tot en met de jaren tachtig van de vorige eeuw, gewoon als stomme film werden gekwalificeerd Het geheim van Delft,uit 1917, over het verloren gegane recept voor het vervaardigen van Delfts blauw van Maurits Binger (1868-1923) uitgezonden. Twee dagen daarna werd via hetzelfde instituut de zwijgende film Beyond the rocks, uit 1922, van Sam Wood (1883-1949) via allerlei technologische snufjes op uw huiskamerscherm getoverd. In die film konden we enige beroemdheden van het witte doek uit die dagen tegenkomen: Gloria Swanson die in werkelijkheid Gloria May Josephine Svensson heet(te) (1899-1983), Rudolph Valentino (1895-1926) en Edythe Chapman (1863-1948). Standaardwerkje?
In de tweede week van deze maand, net voorafgaande aan die twee films op de beeldbuis had ik in de opruimingsdozen van een antiquariaat in mijn woonplaats voor de somma van vijftig eurocents een nog ongebruikt exemplaar gevonden van het boek The silent cinema, dat ongetwijfeld de indruk moest wekken van klein standaardwerk. Opgewekt zoekend in het register kwam ik echter niet de namen van beide bovengenoemde regisseurs tegen. Ondanks het feit dat Maurits Binger in het kader van de filmwereld in die periode meer dan alleen regiewerk de nodige hand- en spandiensten heeft verricht, en ook Sam Wood, een regisseur wiens naam is blijven naklinken en die de bovengenoemde sterren naar zijn hand heeft gezet, in dat boek ontbreken, doemt er toch enige twijfel omtrent de kwaliteit van het boek op.
Marcel Perez en Luigi Maggi
Ook de namen van de regisseurs van de Italiaanse zwijgende film Le avventure straordinarissime di Saturnino Farandola De uitzonderlijke avonturen van Saturnino Farandola , de Spanjaard Marcel Perez, die tevens de naam Marcel Fabre draagt (1885-1927) en de Italiaan Luigi Maggi (1867-1946), zoekt men tevergeefs in voornoemd werkje, dat desondanks veel te bieden heeft, maar als overzicht ten aanzien van het fenomeen zwijgende film niet geheel kan meetellen. De hier genoemde film uit 1913 een Italiaans-Franse coproductie met een lengte van 77 minuten wordt door Arte-televisie in de nacht van maandag28 op dinsdag 29 juni uitgezonden tussen 01:10 uur en 02:30 uur. Er zullen vooralsnog geen herhalingen op het huiskamerscherm te zien zijn.
Het bijzondere camerawerk is van Ottavio de Matteis. Het script stamt van Guido Volante naar een roman van Albert Robida (1848-1926), verschenen in 1879, die als pastiche werd gepresenteerd en daarmee als tegenhanger bij de avonturenromsns van Jules Verne.
Regisseur Marcel Perez (Fabre) speelt in de film de rol van Saturnino Farandola. Naast hem treden Nilde Baracchi op, alsmede Filippo Castamagna. Er wordt gefluisterd dat de film binnenkort als dvd in omloop zal worden gebracht, dan wel inmiddels reeds in omloop is.
Afbeeldingen
1. Voorzijde van het boekje The silent cinema, geschreven door Liam O'Leary, een Pictureback van dutton vista uit 1965.
BBC Radio 3-programma The essay richt zich op Couples
Op alle werkdagen van de week wordtvia BBC Radio 3 gedurende een kwartier het programma The essay uitgezonden 's nachts tussen 00:00 uur en 00:15 uur onze tijd. Het is gebruikelijk dat gedurende die vijf korte uitzendingen diverse deelaspecten van het te behandelen thema aan de orde komen. Dat is ook deze week het geval als als het fenomeen Couples nader wordt beschouwd.
De aandacht in de eerste aflevering zal daarbij uitgaan naar beroemde koppel vanaf de dagen der verre oudheid: koppels in de Griekse mythologie, de Bijbel en tijdens oude beschavingen. In de tweede aflevering in de nacht van dinsdag 29 op woensdag 30 juni komt Frederic Raphael (geb. 1931) aan het woord over klassieke mythes en koppels in de literatuur: Helena en Menelaos, Odysseus en Penelope, alsmede Hector en Andromache.
Aflevering 3 van de vijfdelige reeks behandelt ook beroemde liefdesduo's uit de literatuur vanaf de Romeinse dichter Ovidius tot en met stellen in de literatuur van de twintigste eeuw in de verhalen van W. Somerset Maugham en de met de Nobelprijs Literatuur onderscheiden Ernest Hemingway
De vierde aflevering behoort opnieuw toe aan Frederic Raphael, die zich daarin uitspreekt over het huwelijk en over ouders welke in de loop der eeuwen een rol hebben vervuld inde letteren. De slotbijdrage van Couples in de nacht van vrijdag 2 op zaterdag 3 juli, gaat over Hollywood-stellen, politieke koppels en koninklijke liefdesverbintenissen waarin Queen Victoria en haar zo innig geliefde Prince Albert een voorname plaats innemen. Uit de mededelingen dienaangaande valt niet op te maken of er ook ruimte is voor anders getinte liefdesverhoudingen, zoals die van Sappho en haar damesmeisjes, of die van heren met Griekse beginselen gedurende de laatste vijfentwintig tot dertig eeuwen.
Cultuurspectrum
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg){kind=small}
.jpg)
.jpg)
