Portret van de meester

De Duitse regionale radiozender NDR Kultur presenteert op zaterdag 9 juli twee programma's, direct achtereen ─ tussen 20:00 uur en middernacht ─ over de componist Arnold Schönberg (1874-1951). Beide programma's hebben een duur van 120 minuten.
Om 20:00 uur start Prima Musik, een vast onderdeel van het uitzendschema van genoemde ether-gemachtigde. Het thema is deze keer Zum 60. Todestag von Arnold Schönberg. Het betreft een portret van deze op  1874 geboren muziekmeester die het 'nationaliteits-adjectief' Oostenrijks-Hongaars-Amerikaans heeft gekregen. Dat portret is onder meer gewijd aan diens betekenis voor de wereld van de hedendaagse toonkunst.
Schönberg maakte deel uit van een trio muziekmeesters, die samen de Wiener Schule vormden: Alban Berg (1885-1935) en Anton von Webern (1883-1945) waren de beide anderen. In die context werden zij echter dikwijls als Zweite Wiener Schule en nog vaker als Neue Wiener Schule gekwalificeerd. Beide benamingen zijn onjuist, want gebaseerd op de aanname dat er een Eerste Wiener Schule moet zijn geweest. En hoewel het duidelijk is dat daarmee het drietal Mozart (1756-1791), Beethoven (1770-1827) en Franz Schubert (1797-1828) wordt bedoeld ─ al dan niet onder het 'toeziend oog' van Joseph Haydn (1732-1809), hebben die heren nimmer een Schule gevormd, maar is hun bestaan in combinatie met het raakvlak Wenen aanleiding geweest om van de Wiener Schule der Klassik te spreken.

Vier composities
In aansluiting op dat radioportret volgt een aflevering van het eveneens vaste onderdeel van de programmering van diezelfde zender: Variationen zum Thema. Daarin worden vier composities van Schönberg voorgesteld. Als eerste diens Suite voor piano, opus 25, gecomponeerd in de jaren 1921-1923, gevolgd door het oratorium Die Jakobsleiter, (zonder opusnummer), gecomponeerd in de jaren 1917-1922  ─ later nog diverse malen bewerkt, na Schönbergs overlijden, nogmaals in 1958 door dirigent/componist Winfried Zillig (1905-1963). 
De Fünf Orchesterstücke, opus 16 uit 1909 (later diverse malen herzien) vormen het derde onderdeel van het muzikale gedeelte van de ' Schönberg-avond'. Het concert wordt besloten met een bewerking voor pianotrio door pianist Eduard Steuermann (1892-1964) van het strijkerssextet Verklärte Nacht, opus 4, uit 1899 (latere versies voor strijkorkest zijn gerealiseerd in 1917 en 1943).

Amerikaans componist
Ooit vond ik ─ het zal inmiddels bijna een halve eeuw geleden zijn ─ het boekje Amahl en de drie koningen, een Zwarte Beer-pocket (nr. 553), uitgegeven door A.W. Bruna te Utrecht, 'over' de opera Amahl and the night visitors uit 1951 van de inmiddels tot Amerikaans componist verheven Gian Carlo Menotti. Anderhalf decennium daarna heb ik de première, door Opera Forum, bijgewoond van Maria Golovin uit 1958, een ondraaglijk stuk, zoals dat met wel meer werken van dezelfde componist in die discipline het geval is. Renske Koning sprak toen in het Nieuwsblad van het Noorden van "een draak met zeven koppen".

Italiaanse oorsprong
Het is deze week, op donderdag 7 juli, exact een eeuw geleden dat Menotti in Cadegliano (in het Italiaanse Lombardije) werd geboren. Van zijn twaalfde tot zijn zestiende jaar studeerde hij aan het Giuseppe Verdi Conservatorium te Milaan, waarna hij naar de VS vertrok om daar nog vijf jaar verder te studeren aan het het toen net nieuwe Curtis Institute of Music in Philadelphia. In 1933 wijzigde hij aldaar zijn positie van student in die van docent Compositie, en dat zou hij tot 1955 blijven. 

Relatief snel leerde hij een andere componist kennen, Samuel Barber (1910-1981), met wie hij een relatie begon. Menotti ging andere terreinen dan doceren en componeren verkennen en daardoor kwam hij in de positie van regisseur onder meer in het Italiaanse Spoleto waar hij in 1958 het Festival van Twee Werelden (dei Due Mondi) had gesticht. Niet alleen eigen stukken, maar ook muziekdrama's van anderen, regisseerde hij aldaar.

Nieuwe wegen
Toen de relatie met Barber was geëindigd, vertrok Menotti naar Schotland, waar hij een zo kapitaal pand betrok dat alleen al daaruit duidelijk werd dat de man goed had 'geboerd'. Menotti wordt onder meer omschreven als een duizendpoot, aangezien hij niet alleen de drie hierboven omschreven functies uitoefende, maar tevens libretti schreef en directeur van operahuizen is geweest. Vijfennegentig jaar oud is Gian Carlo Menotti op 1 februari 2007 in Monte Carlo overleden. Zoals gebruikelijk wordt het programma Composer of the week twee keer per dag, gedurende de werkdagen van de week, uitgezonden: eerst tussen 13:00 uur en 14:00 uur onze tijd, en dan, in de herhaling, tussen 19:30 uur en 20:30 uur.

Arte-televisie zendt op zondag 3 juli, tussen 19:15 uur en 20:00 uur, een Mozart-concert uit onder leiding van de van oorsprong Britse dirigent Neville Marriner (geboren 1924). Deze musicus was zijn carrière gestart als violist, maar als gevolg van onvrede met de bestaande dirigentencultuur ─ welke niet zelden ontaardde in een persoonlijkheidscultus ─ richtte hij, samen met anderen The Academy of St. Martin in the Fields op, dat vrij snel een eigen cultus ging ontwikkelen: een van veelal overspannen, mooie klanken. Toen Neville Marriner de baton had overgegeven aan violiste Iona Brown, ging hij zich vooral in de Bondsrepubliek Duitsland meer toeleggen op het repertoire voor symfonieorkest, en opnieuw met succes.

In de Arte-bijdrage van deze zondag leidt Neville Marriner het Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks. Solisten zijn Isabelle Moretti, harp; en Philippe Boucly, fluit. Daardoor weten we dat het Concert voor fluit, harp en orkest in C-groot KV 299 uit 1778, zal worden uitgevoerd. Het betreft een opname uit mei 2009 toen onder het motto Mozart & Paris een hele reeks optredens ─ vijftig in totaal ─, onder meer met genoemd symfonieorkest, werd verzorgd. Dit geschiedde in het kader van het oudste Mozart-Festival in Duitsland, gesticht in 1922. Het orkest van de Beierse Omroep opende het festival en daarvan doet deze film verslag. De televisieregie was in handen van Michel Beyer. De opname wordt op het beeldformaat 16:9 uitgezonden, voorzien van stereofonisch geluid.

Twee herhalingen van deze bijdrage van de Bayerische Rundfunk zullen door Arte-televisie op korte termijn worden gerealiseerd: de eerste op donderdag 7 juli, 's ochtends bij het krieken van de dag: vanaf 06:00 uur; de tweede, op woensdag 13 juli op hetzelfde tijdstip.

Eén van de talrijke reacties welke na de opvoering, in 1892, van het allereerste toneelstuk van George Bernard Shaw (1856-1950), Widowers' Houses, werd geuit, luidde: "The play is a pamphlet in dramatic form." Zo stond het in The Western Mercury.
Wie dat stuk nog niet kent ─ en dat zullen er inmiddels heel wat liefhebbers van toneel zijn, omdat Shaws stukken, in relatie tot een halve eeuw geleden, nauwelijks meer worden opgevoerd ─, krijgt de gelegenheid, zijn lacune op te vullen door op de avond van zondag 3 juli de Britse cultuurzender BBC Radio 3 in te schakelen als om 21:00 uur, in het programma 'Drama on 3' dit toneelstuk (opnieuw) zal worden voorgesteld.
Na de eerste opvoering waren de meningen in de pers flink verdeeld. In de publicatie Colonies in India kon men onder meer lezen:
"Mr Shaw wishes to utter a tirade against certain abuses; and he thinks the theater a suitable pulpit for his utterances."
Tja, niet iedereen was (ook) toen (al) even gelukkig over het feit dat sociale misstanden werden benoemd en beschreven en vooral aan de kaak gesteld.

Behoorlijke productie

De Franse schrijfster Irène Némerovsky (1903-1942), geboren te Kiev in een Russisch-Joods gezin. Dat laatste element in haar achtergrond werd haar fataal; ze werd op 13 augustus 1942 gearresteerd en op transport gesteld; vier dagen daarna overleed ze in Auschwitz in de ziekenbarak als gevolg van tyfus.
Tijdens haar leven zijn er, vanaf 1923, in ieder geval dertien van haar boeken in het Frans verschenen; enkele ervan werden in het Nederlands vertaald. Na haar overlijden zijn er nog eens tien boeken van haar uitgekomen, en ook daarvan zijn er twee in het Nederlands verschenen.

In die laatste 'reeks' is ook een levensbeschrijving van de Russische schrijver Anton Tsjechov uitgekomen (1946).

Sonntagsstudio
In de reeks Sonntagsstudio van de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, wordt op zondag 3 juli, tussen 20:00 uur en 22:00 uur aandacht aan het boek Rausch  van Irène Némerovsky besteed. Waarschijnlijk gaat het daarbij om een Duitse vertaling van Chaleur du sang, voor het eerst verschenen in 2007 en ook in het Nederlands uitgekomen onder de titel De hitte van het bloed.
De als actrice bekend staande Iris Berben, een vreselijke Schmierenkomödiantin die niets anders kan dan steeds maar weer clicheetjes ten beste te geven, zoals ze dat ook doet in tal van slechte reclame-projecten, waardoor haar geloofwaardigheid als actrice, als ze die ooit terecht (heeft ge) had, volkomen heeft verloren.
Het zal een beproeving blijken, die onnatuurlijke stem van Iris Berben ─ die al even onnatuurlijk is als haar fysieke optreden ─ te moeten horen, maar onlangs, op 13 april van dit jaar heeft zij het op zich genomen uit Rausch voor te lezen in Boekhandel Felix Judd te Hamburg. Degenen die in de schrijfster Irène Némerovsky geïnteresseerd zijn (geraakt), doen er beter aan zo'n boek te kopen en dan ook te lezen.

Lyrische tragedie
De Duitse regionale radiozender WDR3 (Westdeutscher Rundfunk, gevestig te Keulen) wordt op zondag 3 juli, in het programma Buhne: Radio, tussen 20:05 uur en 23:00 uur het muziekdrama Olimpie, tragédie lyrique van Gasparo Spontini (1774-1851) uitgezonden.

Het zal hierbij gaan om een ietwat oudere opname, te oordelen naar de vocale solisten ─ allereerst het echtpaar Julia Varady (geboren 1941) en Dietrich Fischer-Dieskau (geboren 1925), met naast hen Franco Tagliavini (geboren 1934) ─ die in Olimpie optreden.

Olimpie is gebaseerd op de gelijknamige tragedie uit 1763 van Voltaire (François-Marie Arouet: 1694-1778); het libretto stamt van Michel Dieulafoy en Charles Brifault.
De première werd gegeven op 22 december 1819 in Parijs, een Duitse versie van E.Th.A. Hoffmann (1776-1822) kwam in 1821 op de planken in Berlijn. In 1966 werd Olimpie opnieuw in het speelplan van de Milanese Scala opgenomen.

Synopsis
Twee personages uit de Griekse antieke mythologie, Cassandre (gezongen door een tenor) en Antigone (vertolkt door een bas) ─ laatstgenoemde heeft ooit een gifdrank voor Alexander de Grote toebereid ─ zijn rivalen in het dingen naar de gunst van Amenaide (een rol voor sopraan).
Als Cassandre de huwelijksvoltrekking voorbereidt, blijkt dat de weduwe van Alexander de Grote verborgen zit achter het masker van priesters Statire (uitgebeeld door een mezzosopraan); die vervloekt Cassandre omdat ze denkt in die persoon de moordenaar van haar man te herkennen. In Amenaide daarentegen ziet ze haar dochter Olimpie.
In het gevecht om de rechtmatige koningsdochter delft Antigone het onderspit en bekent schuld. Olimpie en Cassandre treden daarop in het huwelijk. 

Tales of Beatrix Potter luidt de titel van de dansfilm die BBC Four-television vanaf 20:00 uur onze tijd op zaterdag 2 juli vertoont. Daarin is een optreden te zien van het Royal Ballet met een choreografie uit 1971 van Frederick Ashton (1904-1988) naar de boeken van Beatrix Potter (1866-1943).Om 21:10 uur volgt een aflevering van de serie Imagine, met een documentaire over gepensioneerden die het voor het eerst hebben aangedurfd zich over te geven aan de 'moderne dans'. Save the last dance for me heet de film in kwestie, die tot 22:00 uur duurt.

Giacomo Puccini. Foto uit 1908.

In het programma Opera on 3 van de Britse zender BBC Radio 3 wordt op zaterdag 2 juli vanaf 19:45 uur onze tijd een versie door the Royal Opera House Covent Garden gepresenteerd van La Bohème uit de jaren 1895-1896. In laatstgenoemd jaar was ook de eerste uitvoering, in 1897 werd de Nederlandse première gerealiseerd. Het is één van die gruwelkitsch-muziekdrama's van Giacomo Antonio Domenico Michele Secondo Maria Puccini (1858-1924), die over de gehele aardbol populariteit heeft verworven; helaas niet op basis van kwaliteit, maar vanwege het ontbreken daarvan en het staaltje zwelgen in artistieke onmacht dat de meester van het verisme hier heeft 'neergezet'. Koor en orkest van genoemd instituut worden geleid door de uit Litauen afkomstige dirigent Andris Nelsons (geboren 1978).

Meer dan vijf uur ballet in één avondprogramma van dezelfde televisiezender kan men tot zich nemen op vrijdag 1 juli via BBC Four, vanaf 20:35 uur tot 01:45 onze tijd,verdeeld over vijf verschillende bijdragen.

Om 20:35 uur start Bicentennial summer 3: Martha Graham, over het werk van deze Amerikaanse choreografe, die we in ons land onder meer hebben kunnen zien tijdens Holland Festival voorstellingen, decennia geleden. Zij leefde van 1894 tot 1991. Nog geen half uur later, om 21:00 uur volgt The most incredible thing, de uitvoering van een dansstuk naar een sprookje van de Deense grootmeester in dat genre: Hans Christian Andersen (1805-1875), op een scenario van Matthew Dunster. Voor de choreografie en de regie tekent Javier de Frutos. Anderhalf uur duurt deze dansfilm.

Dan volgen er, vanaf half elf,  twee bijdragen, direct achtereen, over Sergej Djagilev (1872-1929) en diens Ballets Russes: eerst For art's sake ─ The story of Ballets Russes, over de geschiedenis van Djagilevs dansgezelschap. 

Om 23:30 uur gevolgd door In the spirit of Diagilev, over de invloed die genoemde danser, maar dan als impresario, heeft uitgeoefend op zijn dansgroep. Het is al zaterdag 2 juli, in onze tijdzone, als om 00:45 uur de documentaire Dance! The most incredible thing about contemporary dance begint en tracht ons gedurende een heel nachtelijk uur van, de voor een juist inzicht nodige en gewenste, informatie voorziet.

De wereldwijd opererende, Franstalige televisiezender TV5 Monde komt gedurende de zomermaanden met een eerder gepresenteerde reeks gedramatiseerde verhalen: Chez Maupassant.In die Franse dramaserie naar de verhalen van Guy de Maupassant (1850-1893) ─ de onovertroffen verteller uit de tweede helft van de negentiende eeuw ─ wordt Le petit fût uitgezonden op dinsdag 28 juni, van 22:00 uur tot 22:30 uur.

De rollen daarin worden gespeeld door Olivier Marchal, Marie Kremer en Ophélia Kolb Kasapoghu.

Le petit fût is voor het eerst verschenen op 7 april 1884 in Le Gaulois. Het verhaal werd opgenomen in de bundel Les soeurs Rondoli.

In een tamelijk bibliofiele editie met Contes choisis van Maupassant, gepubliceerd door Editions Jacques Petit uit 1946, met illustraties van Raoul Serres ─ een versie die alleen nog antiquarisch verkrijgbaar is ─ vinden we Le petit fût eveneens, verspreid over elf pagina's (relatief grote letter) met drie illustraties in kleur.

Zes avonden

Jack Nicholson, geboren in 1937, geldt als één van de meest vooraanstaandce acteurs van het witte doek. Allereerst in Hollywood en daarmee verspreid over de gehele aardbol. Ten gevolge van die populaireit zal menigeen, in tal van landen ter wereld, in positieve spanning verkeren als zij of hij kan uitzien naar een nieuwe rolprent met de geliefde protagonist. Maar ook oudere producties worden heel vaak met vreugde tegemoet gezien, want dan is er in veel gevallen blijdschap in verband met de herkenning.
De Nederlandse televisie biedt gedurende de komende drie weekeinden driemaal twee speelfilms met Jack Nicholson, steeds op de vrijdag- en de zaterdagavond.

Easy Rider
De eerste film in de reeks wordt op vrijdag 1 juli via Nederland 2 aangeboden; daarbij gaat het om Easy Rider, een VS-productie uit 1969 van Dennis Hopper (1936-2010), die zelf eveneens een rol in de film speelt. Verder komen we Peter Fonda en Karen Black tegen.
Easy Rider is heel snel een klassieker geworden, niet alleen door de vorm en inhoud, alsmede door vanwege het feit dat er sprake was van een zogeheten low budget.
Een cultfilm werd deze rolprent doordat de geest van de jaren zestig erin is verankerd. Bijna een halve eeuw later doen sommige elementen ietwat gedateerd aan. 
Voor Jack Nicholson betekende deze rol in Easy Rider een doorbraak; tot dan toe leidde hij een bestaan als B-acteur.
Easy Rider wordt op Nederland 2 uitgezonden vanaf 23:25 uur op vrijdagavond tot 01:00 uur in de nacht op zaterdag 2 juli.

Michael Scott presenteert

Op maandag 27 juni presenteert de Britse televisiezender BBC Four de eerste helft van een tweedelige documentaire met als thema heimelijke genoegens: Guilty pleasures.

De eerste aflevering gaat over Luxury in ancient Greece: Nothing in excess?"

Die drie Engelse woorden kunnen, net als het Griekse origineel, worden vertaald met twee Nederlandse woorden: Niets overmatig. Dat Griekse origineel is te vinden als inscriptie van de tempel van Apollo te Delphi, waar het vermaarde orakel zitting hield.

De eerste helft van die korte serie wordt uitgezonden tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd. De verwachting is dat exact een week later het tweede deel zal worden uitgezonden, op maandag 4 juli.
Professor Michael Scott presenteert het programma. Dat zal worden herhaald, op dezelfde zender, direct in de nacht van maandag op dinsdag om 01:45 uur onze tijd en nogmaals vanaf 04:15 uur.

Op maandag 27 juni begint om 22:00 uur de eerste aflevering, van in totaal elf, van het programma Am Abend vorgelesen van de regionale Duitse radiozender NDR Kultur, waarin de Oostenrijkse acteur en onder meer Hörbuchsprecher Peter Matic (geboren 1937) de luisteraars in kennis brengt met de inhoud van het epos in verzen Reineke Fuchs van Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832).

In januari 1793 is Goethe begonnen met zijn versie van Reineke. In april was hij daarmee gereed. Het zijn 12 Zangen geworden met in totaal 4312 verzen in hexameters, zonder commentaar. In december van hetzelfde jaar ging het bij uitgever Unger in Berlijn in druk; in het voorjaar van 1794 is het werk op de markt gekomen.

Deze week wordt er, zoals dat gebruikelijk voor dat programma, op de avond van elke werkdag, tussen 22:00 uur en 22:35 uur een aflevering gepresenteerd: van maandag 27 juni tot en met vrijdag 1 juli; dat geldt in principe eveneens voor de daarop volgende week: van maandag 11 tot en met vrijdag 15 juli, met als gevolg dat er nog één aflevering rest voor de week daarna. 

In het vaste programma Nachtconcert van de Avro, dat door Radio 4 wordt uitgezonden, zal in de nacht van dinsdag 21 op woensdag 23 juni, tussen 00:02 uur en 01:30 uur, een drietal strijkkwartetten worden gespeeld door het Bennewitz Kwartet. Twee van de drie composities werden geschreven door Béla Bartók (1881-1945); daartussenin wordt het Derde Strijkkwartet in Bes-groot, opus 67, uit 1877, van Johannes Brahms worden uitgevoerd.
Meer dan drie decennia ─ tussen 1908 en 1939 ─ bestrijkt de periode waarin Béla Bartók zijn zes strijkkwartetten heeft gecomponeerd: in respectievelijk 1908, 1917, 1917, 1928, 1934, 1939.
Het Nachtconcert zal worden geopend met het Vijfde Bartók-Kwartet (1934) en afgesloten met het Zesde Bartók-Kwartet uit 1939.
Voor meer strijkkwartetten die avond, lees onze  bijdrage op Tempel der Toonkunst.

Twee programma's achtereen over aardrijkskundige kaarten biedt de Britse zender BBC Four op woensdag 22 juni. Om 20:30 uur onze tijd begint het met een aflevering van de documentaireserie The beauty of maps. Van deze reeks over kaarten wordt de aflevering Medieval maps ─ Mapping the medieval mind getoond. Daar kunnen we een confrontatie verwachten met een andere tekening van de werelddelen dan onze huidige, mede op grond van satellietfoto's tot stand gekomen inzichten.

Direct in aansluiting, om 21:00 uur, volgt een nieuwe aflevering  ─ met de lengte van bijna een uur ─ in de BBC Four-reeks Maps: Power, plunder and possession. Daarin komen de verhalen aan bod, die de 'achtergrond' vormen voor landkaarten.

Deze aflevering draagt de titel Windows on the world.

Meer dan vijftig titels

Onder de titel Commissaris Altijdkalm besteedt Oliver Kerdijk in de VPRO-Gids van deze week aandacht aan de herhalingen, die de Belgische, Nederlandstalige televisiezender EEN met ingang van maandag 20 juni in de namiddag zal uitzenden van Maigret-afleveringen met in de hoofdrol de Franse acteur Bruno Cremer (1929-2010).
In de eerste zin stelt de auteur dat Georges Simenon (1903-1989) ─ de schrijver van de Maigret-boeken ─ tevreden zou zijn geweest als hij de vertolking van die rol door Bruno Cremer had kunnen zien. Vierenvijftig episodes zijn er in totaal met die volstrekt geloofwaardige politieman die het type van de denker vertegenwoordigt. Simenon schreef overigens 105 romans met Jules Maigret in de hoofdrol.
Nu hebben diverse ─ en zeer uiteenlopende ─ acteurs de rol van commissaris Maigret op zich genomen, voor enkele speelfilms en hele reeksen televisiefilms. Dat varieerde van de opdringerige, al te Duitse Heinz Rühmann (1902-1994) tot en met de Engelsman Rupert Davies (1916-1976), die tijdens de jaren zestig in meer dan vijftig afleveringen deze politieman een gezicht heeft gegeven.

"Dat is Maigret!"
In een interview met de Duitse publieke televisiezender ZDF ─ dat nu alweer ruim vier decennia geleden, gedurende een heel jaar, elke zaterdagavond een nagesynchroniseerde, en voor muzikale oren derhalve ondraaglijke, aflevering heeft uitgezonden ─ verklaarde Rupert Davies, die de reputatie genoot dat hij wel eens in kennelijke staat op de set is verschenen, dat Simenon en hij elkaar nog niet hadden ontmoet, maar toen hij in het blikveld van de geestelijke vader van de wereldvermaarde commissaris was verschenen, dat Simenon enthousiast zou hebben uitgeroepen: "Dat is Maigret!"

Auteur Georges Simenon in 1963

Ook in Nederland zijn Maigret-afleveringen gemaakt, met Kees Brusse (geboren 1925) en Jan Teulings (1906-1989), die beiden de rol van de politieman van de Quai des Orfèvres op zich hebben genomen.
Maigret-afleveringen met Bruno Cremer zijn overigens de laatste maanden, zij het met tussenpozen, te zien op de vierentwintig uurs zender Misdaadnet; al gaat het om een kleine selectie die enkele weken schijnbaar eindeloos wordt herhaald, onder meer 3-4 keer per etmaal.