Luciano Pavarotti heeft ons verlaten. Hij is 72 geworden en was een beroemd operazanger gedurende meer dan veertig jaar. We kunnen ons opera in de tweede helft van de 20^ste eeuw niet voorstellen zonder Pavarotti. Zijn stem was meteen herkenbaar, niemand heeft ooit zo gezongen. Niemand was ook zo verstaanbaar: zijn buitengewone stemkwaliteiten lieten hem toe op alle klinkers en medeklinkers van het Italiaans voluit te gaan en steeds spectaculair helder te articuleren.

Het is een tijd lang de gewoonte geweest, in bepaalde kringen, om Pavarotti af te doen als een louter commercieel succes en zijn vocale en artistieke kwaliteiten te betwijfelen. Men schilderde hem dan af als een hogenotenkanon zonder enige verfijning en acteren kon hij ook al niet. Ik heb dat nooit begrepen. Als Pavarotti ‘niet kon zingen’, zoals sommige critici en ‘muziekliefhebbers’ stelden, wie dan wel? Je kan net zo goed zeggen dat Callas ‘niet kon zingen’ of dat de Everest ‘maar’ een berg is. Ach, het was allemaal zo blasé en zo dom, dat vergelijken en kritiseren, die rivaliteit met andere tenoren, het feit dat hij op middelbare leeftijd steeds minder volledige opera’s zong - omdat hij het niet meer kon, zei men dan, en dan? Is men verplicht om altijd alles te kunnen?

Pavarotti was een natuurtalent en hij heeft van die uiterst zeldzaam weelderige gave een hoge kunst gemaakt, hij heeft zijn zeer menselijke stem tot een volmaakt instrument geciseleerd voor de subtiele en dramatische vertolking van het bel canto-repertoire. Dat is zijn onvergelijkelijk geschenk geweest aan elke operaliefhebber en we koesteren de vele opnames, de vroege en de meer recente, nu nog meer, nu hij ons toezingt vanuit de herinnering.

Terwijl ik dit schrijf zingt hij op de stereo zijn enthousiasme uit op een verzamel-cd, zeker, een commerciële, maar dat stoort me niet, ik ben blij dat ik zijn heerlijke stem weer mag horen, ze is me zo vertrouwd als die van een vriend uit mijn kinderjaren.

Dank je wel, Luciano Pavarotti, je hebt mijn dagen vaak verblijd, je heroïsche en genereuze benadering van het onbereikbare volmaakte heeft me steeds geholpen om de grauwte van wanhoop en teleurstelling en de kleurloze onopvallendheid even te vergeten. Je machtige stem straalde als de schitterende zuiderse zomerzon en verjoeg blijgemoed met parelende vocalen alle kleinmenselijke beslommeringen.

Dank je wel, je hebt niet voor niets geleefd.

Ik heb altijd een groot respect gehad voor verstandige mensen en ik denk dat ik me niet vaak fundamenteel vergist heb in iemands intellectuele capaciteiten. Ik weet het, daarmee is niet alles gezegd over een mens, verre van. Maar intelligentie telt ten minste toch ook. Louis Janssens, de zeer knappe Leuvense theologieprofessor, wellicht de enige Vlaming die ooit op de voorpagina van Time Magazine prijkte toen dat nog als een eer beschouwd werd, verraste me ooit toen hij op een bestuursvergadering stelde: de meerderheid heeft altijd gelijk. Het heeft vele jaren geduurd voor ik begon te begrijpen wat hij bedoelde en nog langer eer ik hem kon bijtreden. Hoe kan het toch dat een domme, slecht geïnformeerde meerderheid meer gelijk zou hebben dan zeer verstandige mensen in de minderheid? En toch is het zo.

Zelfs in de volle overtuiging van zijn gelijk moet ook de meest intelligente enkeling zijn conclusies trekken als hij door de meerderheid afgewezen is, dat is namelijk de essentie van de democratie. Qui a raison contre tout le monde, a tort. Wie zijn gelijk aan anderen oplegt, is een dictator.

Wil dat zeggen dat elke domme, slecht geïnformeerde meerderheid, en die bestaan heus wel, haar wil kan opleggen aan leden van de minderheid die goede redenen hebben om (ook) overtuigd te zijn van hun gelijk? Wel… ja en neen.

Het is de heilige roeping van iedereen die overtuigd is van de waarde van zijn argumenten, en wie is dat niet, om te proberen de anderen te overtuigen. Dat is de diepere grond van elk geloof in democratische besluitvorming. Geloof in het gelijk van de meerderheid is geloven in de kracht van de waarheid om hoe dan ook steeds uiteindelijk tot stand te komen. Maar er is wel een belangrijke voorwaarde: er mag geen menselijke interventie zijn die het openbaar debat bemoeilijkt of verhindert. Dat hebben we gezien in de totalitaire staten die vooral in onze 20^ste eeuw zijn ontstaan. Maar het is een bewijs voor de onstuitbare kracht van ons argument over de onvermijdelijkheid van de overwinning van de waarheid, dat zelfs in die staten, ondanks alle onderdrukking en vervolging, uiteindelijk ook daar de waarheid heeft gezegevierd.

Deze gedachten werden al geformuleerd door Thomas Jefferson (1743-1826), de belangrijkste mede-auteur van de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring en de derde Amerikaanse president en ik vertaal: Ik weet van geen andere veilige bewaarplaats voor de ultieme macht van de gemeenschap dan het volk zelf; en als wij menen dat zij niet genoeg verlicht zijn om de controle over die macht uit te oefenen met gezond inzicht, dan is de remedie niet om de macht van hen af te nemen, maar om hun inzicht te inspireren.

Indien we dit alles zouden toepassen op de huidige situatie in België, dan ligt de oplossing niet bij Orchestral Manoeuvres in the Dark door een eenzame oude man en zijn Franstalige familie in een enorm Brussels paleis, noch bij een tot redder des vaderlands aangestelde maar tot voor kort overigens vrijwel onbeduidende politicus die misschien wel veel ervaring heeft met het ingewikkeld maken van ons land maar in de herfst van zijn leven niet bepaald kan rekenen op publieke erkenning of een overweldigend stemmenaantal bij de verkiezingen; noch bij sommige politieke partijen en partijtjes met uitsluiting van andere; noch bij kortzichtige vakbonden, mutualiteiten of verenigingen van werkgevers; noch in karikaturale nonsens op de Waalse TV of uit de mond van een nauwelijks veredelde clown als Reynebeau, maar in een rechtstreekse politieke bevraging van de bevolking en de onverwijlde (horresco referens, wat huiver ik bij dat woord!) uitvoering van de resultaten van die bevraging.

Daarom, hier mijn enquête over de toekomst van ons land, totaal onwetenschappelijk en niet representatief, met een foutmarge van 100%; de antwoorden heb ik er meteen maar bijgegeven, dat bespaart u tijd bij het invullen en mij ook alle werk achteraf voor de berekeningen en de interpretaties.

Heeft het zin dat de Franstaligen mede beslissen over de toekomst van Vlaanderen?                               neen  a

Heeft het zin dat Vlaanderen betaalt voor de toekomst van de Franstaligen?                                                     neen  a

Kunnen Vlaanderen, Wallonië, Brussel en de Duitstalige Gemeenschap onafhankelijk samen bestaan in een federale republiek België met minimale centrale macht en alle andere bevoegdheden bij de deelstaten?                       ja       a

Zo, nu weet je het ook.

Kopstukken van de socialistische partij hebben zich gebogen over de oorzaken van hun recente verkiezingsnederlaag, die hen in de oppositie heeft gedwongen na vele jaren van regeringsdeelname en al de voordelen die dat met zich bracht.

Het probleem lijkt te zijn dat er geen socialisten meer zijn, of toch niet genoeg. Maar is dat wel zo? En wat bedoelt men precies?

Is een socialist iemand die voor de socialistische partij stemt? Niet noodzakelijk: elke Vlaamse partij is ten minste een beetje socialistisch. Socialisme is geen partijpolitieke kleur, maar een ideologie, een manier van kijken naar de dingen, naar de samenleving en een inspiratiebron voor de acties die men wil ondernemen. En in ons land is het politieke zelfmoord om naar de verkiezingen te gaan met een programma dat niet sociaal gericht is, wat hetzelfde is als socialistisch. We mogen dus concluderen dat er niet minder socialisten zijn, maar meer en dat is een goede zaak, natuurlijk. Het is evident dat de andere partijen duidelijk meer sociale accenten hebben dan zeg maar in de 19^de eeuw. De socialistische partij had toen een zeer duidelijke reden van bestaan.

Vandaag is het probleem, als dat al een probleem is, dat al die sociaalvoelende burgers niet noodzakelijk meer voor de socialistische partij stemmen. Men zou dan kunnen stellen dat er geen socialistische partij meer nodig is: alle partijen zijn socialistisch. Vanuit een ideologisch standpunt is dat zo, maar dat geldt evenzeer voor alle andere partijen, want ze zijn allemaal democratisch, humanistisch, volksverbonden, niet-extreem en dus centrum, ze aanvaarden allemaal de gemengde markteconomie, het samenspel tussen werkgevers en werknemers &c. Kijk maar naar de partijprogramma’s: ze lijken als twee druppels water op elkaar. Er moet geen christelijke partij meer zijn, want er zijn geen christenen meer. Er moet geen liberale partij zijn, want echte liberalen bestaan niet meer.
Dit wordt bevestigd door ons kiesgedrag: wij zijn niet meer partijvast, zoals vroeger, we stemmen nu eens zo en dan weer anders of zelfs voor verschillende partijen voor de kamer, de senaat, de Vlaamse verkiezingen, de gemeenteraden… Het kiesgedrag is niet meer bepaald door de sociale stand waartoe men behoort of door het betaald lidmaatschap van een bepaalde zuil, al dan niet gekenmerkt door een geloofsovertuiging of een ideologie. De oude indelingen hebben afgedaan, Vlaanderen ziet er vandaag totaal anders uit dan toen de huidige partijen ontstaan zijn. De tegenstellingen die toen zeer reëel waren, zijn nu opgelost of irrelevant geworden. De zuilen zijn er nog, tot spijt van wie ’t benijdt of helaas, maar de binding met een bepaalde partij, die vroeger vanzelfsprekend en verplicht was, die is bijna volledig verdwenen. De ‘werkmenschen’ van vroeger zijn nu goed betaalde werknemers en ze stemmen niet meer voor de ‘partaai’.

De christen-democraten en de liberalen hebben dat beter of eerder ingezien. Hun programma verschilt niet van dat van de socialisten, maar zij hebben begrepen dat de mensen niet meer stemmen voor of van uit een ideologie, noch als een ‘stand’, noch als gelovige of ongelovige. Ze stemmen, je hebt het al geraden, op een kop. En het hoeft niet eens een schone kop te zijn: Tobback, Stevaert, Verhofstadt, toch geen van allen moeders mooiste; en als je de dom grijnzende dorpsonderwijzerskop van Leterme 800.000 keren kunt verkopen in Vlaanderen, dan is er nog hoop voor de socialisten. Maar ze moeten wel voorzichtig zijn: niet elke kop deugt. De socialistische partij heeft altijd wel een handvol intellectuelen aangetrokken, maar de basis heeft een gezond wantrouwen tegen mensen die hun handen nog nooit vuil gemaakt hebben en veel dure woorden gebruiken. Tobback, een bijzonder intelligent man en Stevaert, een uitgekookte kerel, deden hun uiterste best om over te komen als volksmens. Vande Lanotte heeft zijn bijnaam niet gestolen: de Professor; als minister deerde hem dat niet, ze waren trots op hem, maar het was een verkeerde zet om hem voorzitter te maken, dat is wel gebleken. En de partijtop heeft wel meer dergelijke problemen: het zijn vaak topfunctionarissen, hogere ambtenaren, burgemeesters van grote steden, dochters van rijke ouders, universitair geschoolde vrijgestelden, wetenschappelijke medewerkers van studiediensten en ministeriële kabinetten, witte boorden, kortom en die liggen niet goed bij een partij met een sterk arbeidersverleden.

Een andere weg naar het herstel zou deze kunnen zijn: zoeken naar een nieuwe basis. Dat ze hun Professor of een van hun studiediensten eens een sociologisch onderzoek laten doen en dan een segment van het kiespubliek uitzoeken dat ze willen aanspreken. Ze hebben ook genoeg marketingspecialisten in huis om die groep dan te bespelen met al de moderne media. Maar… dat is precies wat ook de andere partijen doen en aangezien ze allemaal de grootste groep willen aanspreken, het centrum dus, vissen ze allemaal in dezelfde vijver…

Dat brengt me tot mijn laatste bedenking voor vandaag. Waarom zo vasthouden aan die oude indeling in rooms (of oranje), rood, blauw, groen en… zwart? In Amerika en Engeland en Frankrijk en Duitsland zijn er maar twee partijen en dat werkt ook. Waarom zouden de socialisten niet scheep gaan met de christen-democraten? Als NVA daar aanvaardbaar is, dan de socialisten toch zeker? De tijd is voorbij dat het geloof een rol speelde, zowel voor de enen als voor de anderen. Waarom zouden de liberalen en de christen-democraten niet in een kartel gaan? Ideologisch zitten ze dicht genoeg bij elkaar. Waarom zouden ze niet allemaal samengaan? Waarom moeten we een meerderheid-oppositie-structuur hebben? Als garantie voor de democratie? Kom zeg, dit is een zuivere particratie, de democratie is gegarandeerd omdat alle partijen democratisch zijn, of toch bijna allemaal…

Wat we vandaag zien is partijpolitiek gekrakeel over belangrijke dingen, die we eerder van gemeenschap tot gemeenschap zouden moeten bespreken. Partijen vieren overwinningen of treuren om nederlagen, elk om beurt. Ik droom van een samenleving waarin niemand hoeft te verliezen, waarin de middelen en de mensen op de beste manier ingezet worden. De huidige gebeurtenissen geven me niet veel hoop dat ik het nog zal meemaken.

In de inleiding van Sudden Origins. Fossils, Genes and the Emergence of Species, een boek uit 1999 van Jeffrey H. Schwartz, las ik (en ik vertaal vrij): “Nicolaus Copernicus publiceerde onvervaard zijn stoutmoedige weerlegging van de opvatting dat de zon om de aarde zou draaien.” Na alles wat ik over Copernicus gelezen heb, heeft Copernicus zelf helemaal niets gepubliceerd en heeft hij zich tot op zijn doodsbed verzet tegen de publicatie door anderen van zijn stellingen die hij tientallen jaren tevoren had opgetekend. Natuurlijk was Copernicus een van de scherpste geesten van zijn tijd en was zijn inzicht in ons zonnestelsel revolutionair, maar stoutmoedig? Nee, in tegendeel, zou ik denken. Was hij bang voor de reactie van de kerk? Galilei zou later aan den lijve ondervinden wat het betekende om het oneens te zijn met wat Rome zei over wetenschappelijke stellingen.

Als jobstudent werkte ik ooit als kelner in een café. De patron was een zachtaardig man wiens bescheiden ambities en dromen toch nog zijn praktische begaafdheden en zakelijke mogelijkheden in ruime mate overtroffen. Toen hij een naam moest verzinnen voor zijn pasgeopende zaak, kwam hij niet verder dan Ritmo-bar; dat kwam dan in grote letters op de ramen. Het heeft niet mogen zijn, de verwachte studenten kwamen niet opdagen, na enkele maanden kon hij me niet meer betalen en nog een paar maanden later stond het café leeg. Ondertussen zijn er veertig jaar verlopen. Wat zou er van Pierre geworden zijn en van zijn trotse Spaanse echtgenote? Ach, herinneringen kunnen soms zo opdringerig zijn als de kinderen die in onze grootsteden zwijgend hun verwijtende hand uitsteken voor een stukje van onze overvloed.

Ik wou het over ritme hebben. Wat is dat eigenlijk? Er zijn geleerde definities die wellicht heel precies zeggen wat ritme is en niet is, maar ik probeer het eenvoudig te houden. Laten we vertrekken van iets dat we allemaal kennen: een walsje; al dansend tellen we één twee drie, één twee drie... De één krijgt wat nadruk, twee en drie zijn wat stiller. Dat is een ritme. Een mars, dat gaat zo: één twee, één twee, links rechts, links rechts... Dat is een ander ritme. Het gaat dus om een vast, herhaald patroon in een muziekstuk. We mogen dit niet verwarren met het tempo, dat is namelijk de 'snelheid' van de uitvoering van een muziekstuk: je kan een wals snel spelen of traag; de Britten hebben die typische slepende slow march, maar ook de kwieke, bijna komische double quick, je hebt dat wel al eens gezien bij een taptoe of the Trooping the Colour. 
Het tempo van een muziekstuk gaat dus van traag of lento tot snel, presto of zelfs prestissimo. Op partituren duidt men het tempo soms aan met een cijfer, dat overeenkomt met een aanduiding op een metronoom, een toestelletje dat een regelmatige tik weergeeft, traag of snel, één twee, één twee... Met de elektronica kan je de twee combineren: dan geeft de metronoom niet alleen het tempo maar ook het ritme weer. Elektronische orgels en synthesizers hebben allerlei toetsen om een volledige ritmesectie te imiteren.

We weten ook dat muziek met een vast ritme en een even vast tempo na een tijdje behoorlijk kan gaan vervelen. Componisten weten dat ook en brengen dus veel variatie in hun muziek: een stukje traag, een stukje snel, een stukje traag en dan op een rapje naar het einde, bijvoorbeeld, zoals in vele klassieke stukken. Vaak hoor je nog nauwelijks welke 'maat' er gebruikt is, want dat wisselt ook en er zijn talloze variaties mogelijk, ook als je globaal het zelfde ritme behoudt.

Die begrippen: ritme, tempo, maat komen niet alleen in de muziek voor, maar ook in de taal. Tempo is duidelijk: als je Frans hoort praten, of Italiaans en Spaans, dan weet je wat ik bedoel: zij praten veel rapper dan wij, ze proppen meer woorden in een minuut, zoals een laagvlieger meer kilometer per uur aflegt: hij gaat sneller. Je kan ook heel bewust trager praten: als je iets heel nadrukkelijk wil meedelen, dan doe je dat erg langzaam, woord voor woord, op een zeer rustig tempo.

Maar spreken wij ook in een bepaald ritme? Dan zitten we bij Molières Bourgeois Gentilhomme; toen men hem het verschil uitlegde tussen proza en poëzie, stelde hij tot zijn verbazing en trots vast dat hij al heel zijn leven in proza sprak... Als we gewoon met elkaar praten, dan komen de woorden spontaan en dan is er geen vast ritme. Maar sinds de mens begon te praten heeft hij ook het ritmisch praten ontdekt. En als dat zeer bewust gebeurt, dan kan je die wat kunstmatige of zelfs kunstzinnige manier van spreken en van schrijven poëzie noemen. Niet dat we daarmee een volledige definitie van poëzie gegeven hebben; er is ook nog het rijm en nog vele andere kunstgrepen, zoals je in de muziek naast ritme en tempo ook nog de dynamiek hebt tussen luid en stil &c. En dan hebben we het nog niet over de inhoud gehad.

Zoals voor de muziek heb je in de poëzie bepaalde ritmes die vaak voorkomen. Er is een hele 'wetenschap' gebouwd op het gebruik van ritmische patronen in de poëzie en dichters hebben zich in alle mogelijke bochten gewrongen om te laten zien dat ze al die technische middeltjes perfect beheersen. Maar niet alle poëzie volgt een vast ritme, of metrum, zoals men dat dan noemt. Zeker in de moderne tijd hebben dichters de noodzaak aangevoeld om zich te bevrijden uit de dwingelandij van rijm en metrum en de indeling van de versregels in een vaste opeenvolging van ritmische patronen en een opgelegd aantal lettergrepen. Denk aan Van Ostaijen en zijn Bezette Stad, waar de woorden en zelfs de letters zich vrij bewegen over de pagina.

Dat brengt me bij een opmerking die een lezer me maakte over mijn vertalingen op deze blog van Shakespeare en Arnold en over mijn meta-sonnet, waarin ik in sonnet-vorm uitleg wat een sonnet is. Volkomen terecht zegt die lezer dat ik geen gebruik maak van metrum, zelfs niet in mijn meta-sonnet, dat een van de meest bekende gestileerde dichtvormen is, met vast afgesproken vormgeving. Ik had wel de moeite genomen om het vereiste vaste aantal lettergrepen te behouden, maar dat maakt er inderdaad geen metrum van, geen vast ritme, daarvoor heb je een ritmisch patroon nodig, zoals jamben (kort-lang of onbenadrukt-benadrukt) dat een vast aantal keren herhaald wordt en zo de versregels vult.

Nu we dat ook voor onszelf verduidelijkt hebben, toch nog enkele beschouwingen over al die technische elementen van muziek en dichtkunst.

Toen ik Latijn en Grieks leerde in de humaniora, van mijn twaalfde tot mijn achttiende, heeft men geprobeerd om mij in te wijden in de geheimen van het scanderen, het ontdekken en analyseren van de versvoeten in een tekst. Het was alsof de waarde van poëzie afhing van de technische virtuositeit van de dichter en de metrische complexiteit van de dichtwerken. Ik moet toegeven dat ik dat nooit erg zinvol gevonden heb. Vooreerst bleek de meeste Latijnse en Griekse poëzie de eenvoudige regeltjes die we moesten leren maar ‘min of meer’ te volgen, met veel dichterlijke vrijheid dus, maar bovendien hadden wij er nauwelijks een idee van hoe we die gedichten moesten lezen, wat de precieze uitspraak was, waar de nadruk lag in een woord en of we die moesten aangeven met meer volume, dus harder, of met een hogere toon of door het tempo... En voor ons was en is poëzie in de eerste plaats iets dat je leest, stil, zonder je lippen te bewegen. Gedichtjes voordragen hebben wij nooit gedaan, ik kon trouwens zelfs met de beste wil geen gedicht onthouden dat langer was dan vier regels, iets dat eigenaardig genoeg wel lukte met liederen van verscheidene strofen...

Al dat technisch bravourewerk ging en gaat dus grotendeels aan mij voorbij. Ik heb er geen idee van, tenzij iemand het voor mij opmerkt, dat een gedicht, oud of modern, een vast metrum gebruikt en om het met Clark Gable te zeggen, frankly, my dear, I don't give a damn. Dat is misschien spijtig voor de auteur die zo zijn best gedaan heeft, maar het is iets dat bij mij niet aanslaat, ik zie de meerwaarde ervan echt niet in. En dat is niet enkel zo bij poëzie maar ook bij muziek: ik maak me bij het beluisteren niet de minste zorgen over de maatsoort of het cijfertje op de metronoom, of de tonaliteit en al die andere aspecten die alles te maken hebben met het maken van muziek en poëzie en met het bestuderen ervan, maar die voor de dilettant en dat is Italiaans voor liefhebber, letterlijk iemand die van iets houdt, nauwelijks en slechts zeer impliciet opgemerkt worden. Ik geef het toe: hoe meer je van iets afweet, hoe beter je ervan kan genieten, maar dat is een andere, bijna professionele manier van benaderen, niet wat wij, jij en ik, gewoonlijk doen in onze onschuld...

Metrum is voor mij a bridge too far, het is aan mij niet besteed, ik zie het niet, ik hoor het niet... Bij muziek hoor je het natuurlijk wél, je kan niet anders, maar in geschreven, niet voorgedragen poëzie is metrum ongeveer zo belangrijk, althans voor mij, als de kleur van de pagina's in een brailleboek voor een blinde lezer. Noem me maar een cultuurbarbaar, een ongecultiveerde analfabeet.

Merk wel: ik heb geen enkel bezwaar tegen het gebruik van metrum, door dichters van vroeger of nu en door handige en metrisch beslagen vertalers. Ik zeg enkel dat het ongemerkt aan mij voorbijgaat, dat het een aspect is dat ik niet aanvoel of spontaan ontdek. Ik kan me soms vreselijk opwinden als een dirigent een naar mijn aanvoelen te snel tempo gebruikt in een bekend stuk, vaak zet ik dan de muziek gewoon af. Maar vraag me niet naar de maatsoort van de eerste beweging de vijfde van Beethoven, of het metrum van de sonneten van Shakespeare. Ik weet het niet en dat deert me niet en belet me niet ervan te genieten, dat is althans mijn intuïtief aanvoelen. Het is zoals met de ‘vliegende’ steunberen van een gotische kathedraal: ze zullen wel ergens voor nodig zijn, maar voor mij zijn het vooral visueel aantrekkelijke elementen in een groter geheel van lijnen en verdeling van massa’s, ik hoef niet te weten waarom ze zo dik of dun zijn, en of ze wel op de juiste plaats zitten en of er niet te veel of te weinig zijn en waarom ze precies die boogvorm hebben: dat is het werk van de bouwer van de kathedraal, ik hoef er alleen naar te kijken, gelukkig maar.

Dus metrum: nee, niet voor mij. 

Toevallig… vond ik in ’t Profijtelijk Boeksken in de Diestsestraat in Leuven in het boekenrek waar de dunnen bundeltjes van zovele dichters wat vereenzaamd tegen elkaar aanleunen, de recente bundel Happy Christmas, Happy New York (2006) van Bart Stouten. Wat is daar zo speciaal aan, zal je me misschien vragen; misschien, want Bart Stouten is voor vele luisteraars van Klara zowat een begrip geworden. Hij presenteert elke weekdag in de vooravond tussen vijf en zeven zijn programma De tuin van Eden, met steeds uitstekende en zeer gevarieerde muziek, bindteksten die je de oren doen spitsen, poëzie die verteerbaar is en ontroeren kan. Zijn programma is ook een oase van rust op Klara: er is geen wedstrijd aan verbonden, je kan niet inbellen, er zijn geen interviews, geen luidruchtige en infantiele lokkertjes voor andere programma’s, geen vergelijkende beluistering van verschillende uitvoeringen van het zelfde muziekstuk, geen lange geleerde monologen, geen uitnodiging om mailtjes te sturen of zelf muziek te kiezen. Dit is radio zoals alle radio zou moeten zijn, althans zo voel ik het aan.

Je hoort voortdurend zeggen dat de formateur (waarom blijven wij al die Franse bastaardwoorden gebruiken als we toch zo oer-Vlaams willen zijn?) voor een onmogelijke opdracht staat: hij moet de kwadratuur van de cirkel realiseren. Uit onderzoek is gebleken dat onze jongeren een heel beperkte kennis van de wetenschappen hebben. Maar wie van onze senioren en medioren (die tussen de junioren en de senioren) weet wat daarmee bedoeld is?

Even opfrissen. Een cirkel heeft een omtrek (c, van circumferentia), een oppervlakte (A van area), een straal (r, van radius) en een diameter (d), zover kunnen we nog volgen. De middellijn of diameter is twee keer de straal, natuurlijk. Maar hoe berekenen we de oppervlakte en de omtrek? Met een eenvoudige formule, waarin telkens het ‘getal’ pi voorkomt, meestal afgebeeld met een Griekse p.

De omtrek is 2 p r

De oppervlakte is r² p

Maar wat is die pi of p ?

Het drukt de vaste verhouding uit tussen de omtrek van een cirkel en zijn diameter of middellijn: c/d=p.

p is de eerste letter van perifereia, omtrek, maar het gebruik van het symbool p kwam er pas veel later, vooral met de grote mathematicus Leonhard Euler, in 1737.

Die verhouding hebben de vroegste meetkundigen, Egyptenaren, Indiërs, Chinezen en Grieken al proberen vastleggen maar dat bleek niet simpel. Je kan bijvoorbeeld een touwtje gebruiken om de lengte van een cirkelomtrek te meten en als je dan de lengte van dat touwtje meet en die deelt door de lengte van de diameter, dan krijg je ongeveer 3, maar ‘ongeveer’ is niet goed genoeg, natuurlijk. Men zocht naar een formule om dat getal preciezer te berekenen.

We weten dat de diameter twee keer de straal is, dus kunnen we p=c/d ook schrijven als p=c/2r. Als we de straal r kennen en we kennen de waarde van p, dan kunnen we zowel de omtrek als de oppervlakte berekenen van elke cirkel en dat is best handig voor allerlei toepassingen, ook al in de oudheid. Maar dan moest men beter doen dan ‘ongeveer 3’.

Een vroege Babylonische benadering van p was 25/8=3,125 en dat is er al dicht bij, het is maar 0,5% fout! Je kan nog verder gaan: 256/81 &c. maar het was Archimedes die een systeem uitwerkte waarbij hij in een cirkel een altijd maar grotere (met meer hoeken) veelhoek construeerde, die dus altijd maar dichter de cirkel benaderde. De lengte van de zijden van een veelhoek berekenen kan perfect als je de straal kent, want dat is de lengte van twee van de zijden van de driehoeken die de veelhoek vormen, maak zelf maar eens een tekeningetje… Hij kon zo bewijzen dat p moest liggen tussen de waarden van 223/71 en 22/7 en dat is ‘ongeveer’ 3,141; men noemt p dan ook de constante van Archimedes.
De zoektocht ging verder; in 1873 berekende een amateur de waarde tot op 707 cijfers na de komma en publiceerde zijn resultaten in wat ongetwijfeld het meest onleesbare boek ooit moet zijn, maar hij maakte een stom foutje bij de 528^ste decimaal en dus was alles daarachter ook verkeerd. Ferguson berekende in 1947 de juiste waarden tot op 808 decimalen juist, maar hij gebruikte wel een vroeg rekenmachientje…

Ondertussen had men wel door dat p een waarde had die wellicht niet in een gewoon getal te vatten was, met andere woorden er komt geen einde aan de zoektocht, er blijven altijd cijfers na de komma bijkomen. Wiskundigen wouden wel eens weten waarom dat was maar het duurde tot 1761 voor men ook kon bewijzen dat p nooit het resultaat kon zijn van de deling van twee getallen: p is een irrationeel getal. In 1882 bewees men dat het ook een transcendentaal getal is, dat wil onder meer zeggen dat het geen construeerbaar getal is, een getal waarvan men de coördinaten kan bepalen met enkel een passer en een (ongemarkeerde) liniaal (een ‘regel’ zeggen wij).

En dan zijn we terug waar we begonnen zijn. Want als p die ongrijpbare eigenschappen heeft, dan is het ook onmogelijk om alleen met passer en liniaal een vierkant te maken waarvan de oppervlakte net zo groot is als die van een cirkel.

Je kan met passer en liniaal in een cirkel vrij gemakkelijk een middellijn trekken, door bijvoorbeeld een loodrechte te construeren op een koorde, een lijn die van een punt op de omtrek naar een ander gaat; dan heb je meteen ook het middelpunt en de straal. Maar met alleen die gegevens en een passer en liniaal kan je dus nooit het vierkant tekenen dat even groot is als je cirkel.

Vandaar de uitdrukking dat de ‘kwadratuur’ (een kwadraat is een vierkant) van de cirkel of squaring the circle onmogelijk is. Het was een probleem dat meetkundigen en wiskundigen zich sinds het prille begin van hun wetenschap gesteld hadden en waar veel knappe koppen vele jaren van hun leven aan gegeven hebben: misschien lukte het toch?

Vandaar dat die uitdrukking ook in het gewone leven terecht kwam, waar ze iets ging betekenen als: een vrijwel onmogelijke zoektocht, of een poging om iets te doen dat wellicht niet kan. Uiteindelijk heeft men dan toch kunnen bewijzen dat het écht niet kan, dat vierkant maken met enkel passer en liniaal.

Vandaag zijn wij allemaal aan het denken dat een ‘Belgische’ regering maken een even onoplosbaar probleem is. Misschien moeten we daaruit de juiste conclusies trekken en niet, zoals al die andere knappe koppen, eeuwenlang blijven zoeken naar een oplossing die er niet is, die er niet kán zijn. De besprekingen vormen nu al een praktisch bewijs van de onmogelijkheid en dat is in de politiek nog veel overtuigender dan een theoretisch. De Franstaligen maken zich vrolijk over onze eisen en blijven bij hun non, in de overtuiging dat een Vlaamse onafhankelijkheid ondenkbaar is. Precies die houding heeft bij ons de reactie dat als het niet anders kan, het dan maar dat moet worden: onafhankelijk Vlaanderen in een federale staat. België heeft meer dan genoeg aan zijn deelregeringen, een nationale regering is echt de kwadratuur van de cirkel. Laten we ons bezighouden met belangrijker politieke kwesties, zoals wat we nog samen zullen doen en hoe, en dan verder onze eigen zaken regelen zonder inmenging van mensen die onze taal en onze idealen niet delen en ons toch maar beschouwen als rare vreemdelingen, nee: als aliens, marsmannetjes.

Je kon hier al mijn commentaar lezen bij het recente boek van Richard Dawkins, The God Delusion, je vindt het hiernaast op datum van 21.12.2006. Ik vermeld nu graag dat het boek ook in het Nederlands verschenen is onder de titel God als misvatting, ong. € 20, bijvoorbeeld bij Proxis en Fnac. Zeer aan te raden als je vragen hebt over onze (ik bedoel die van ons, senioren) opvoeding, over onze huidige samenleving, over het verschijnsel godsdienst en over de rol van godsdienst in de politiek, bijvoorbeeld in de U.S., maar ook zeer verhelderend nu een christelijke partij de hoofdrol ambieert in ons land, samen met de restjes van wat ooit een trotse PSC was en nu een minuscuul Centre Democrate et Humaniste, dat zelfs geen verwijzing naar zijn christelijk verleden meer duldt in zijn naam.

Ondertussen heb ik een van de eerste boeken van Dawkins gelezen: The Selfish Gene, dat ook in het Nederlands beschikbaar is als De Zelfzuchtige Genen, bij Proxis ongeveer € 20. Ik las de Engelstalige uitgave van 2006, met een nieuw voorwoord en uitstekende eindnoten ter gelegenheid van de dertigste verjaardag van het eerste verschijnen van het boek in 1976. Had ik het toen maar gelezen! Maar dat is waar voor bijna alles wat ik gelezen heb sinds ik gepensioneerd begin 2006 en waarvan je de besprekingen hier op mijn blog kan nalezen.

De zelfzuchtige genen is een tour de force van hoogwaardige communicatie.

Het is een wetenschappelijk werk over een vrij technisch en niet meteen simpel onderwerp, maar het is zo goed geschreven dat het leest als een roman, een goede roman dan. Het kan door iedereen gelezen worden en het zou ook door iedereen moeten gelezen worden. Het wijdt je in in de evolutietheorie op de meest vlotte en soepele manier, zonder een ogenblik te vervelen of té technisch te worden. Er staat geen enkele wiskundige formule of tabel in, maar je krijgt wel alle informatie die in saaie wetenschappelijke werken in dergelijke formules verborgen wordt. Dawkins opent je ogen voor aspecten van ons mens-zijn die je nooit eerder kon vermoeden en doet dat op een totaal geloofwaardige manier. Op elke bladzijde heb je een aha!-ervaring, een aanstekelig gevoel van: ah, ja, natuurlijk! Je begint zelf verbanden te leggen, bijvoorbeeld naar ervaringen uit je eigen beleving, naar familietwisten, echtscheiding, opvoeding van je kinderen, situaties op het werk…

Dawkins schrijft haarscherp, met een stevige dosis humor en zin voor zelfrelativering, gedreven, overtuigd en altijd meesterlijk en subtiel overtuigend, zelfzeker en zeker van zijn zaak, enthousiast en meeslepend. Bovendien heb je steeds de indruk dat je iets belangrijks verneemt, het is geen triviaal verhaaltje dat je vandaag leest en morgen vergeten bent, nee: dit is voedsel voor je geest, dit legt zeldzaam diepe fundamenten voor verder denken over vele zaken die belangrijk zijn voor jezelf, je omgang met de anderen en met de rest van de wereld.

Ik heb nog enkele andere werken van Dawkins klaar liggen en ik moet mezelf dwingen om eerst eens iets anders te lezen. Maar telkens ik iets anders ter hand neemt denk ik: zal het zo goed zijn als Dawkins? zo leerrijk? zo belangrijk? zo plezant om lezen?

Ik geef toe: je moet wat meer intellectuele inspanning leveren dan bij het lezen van de krant (al moet ik toegeven dat ik nooit kranten lees of gelezen heb), maar de beloning voor die inspanning is fenomenaal, echt waar. Probeer het eens, je hebt niets te verliezen en zoveel te winnen. En als toch zou blijken dat het je niet aanspreekt of boeit, geef het dan cadeau aan een vriend.

Een goéde vriend, wel te verstaan.

Naar aanleiding van een opmerking van een aandachtige onbekende bloglezer kom ik even terug op mijn vertaling van het gedicht van Jacques Prévert, Pater Noster, dat begint met de aanhef van het Onzevader. Ik druk de originele Franse tekst hier nog eens af, voor de vertaling verwijs ik naar 25.02.2007.

Pater noster

Notre Père qui êtes aux cieux

Restez-y

Et nous nous resterons sur la terre

Qui est quelquefois si jolie

Avec ses mystères de New York

Et puis ses mystères de Paris

Qui valent bien celui de la Trinité

Avec son petit canal de l'0urcq

Sa grande muraille de Chine

Sa rivière de Morlaix

Ses bêtises de Cambrai

Avec son océan Pacifique

Et ses deux bassins aux Tuileries

Avec ses bons enfants et ses mauvais sujets

Avec toutes les merveilles du monde

Qui sont là

Simplement sur la terre

Offertes à tout le monde

Éparpillées

Émerveillées elles-mêmes d'être de telles merveilles

Et qui n’osent se l'avouer

Comme une jolie fille nue qui n'ose se montrer

Avec les épouvantables malheurs du monde

Qui sont légion

Avec leurs légionnaires

Avec leurs tortionnaires

Avec les maîtres de ce monde

Les maîtres avec leurs prêtres leurs traîtres et leurs

reîtres.

Avec les saisons

Avec les années

Avec les jolies filles et avec les vieux cons

Avec la paille de la misère pourrissant dans l’acier des

canons.

In mijn vertaling deed ik onvoldoende recht aan een sommige min of meer verborgen elementen van het origineel, die enkel mits close reading te voorschijn komen.

Neem nu het rijm. Soms is het evident en is een woord misschien wel gekozen precies omdat het rijmt met een voorgaand:

noster           terre             terre

restez-y        si jolie          Paris             Tuileries

York              Ourcq

Morlaix          Cambrai        sujets

monde          monde          monde          monde

eparpilées     l’avouer         montrer

légionnaires  tortionnaires

légion           saisons         cons             canons

Maar er zijn ook eindwoorden die geen rijm hebben: cieux, Trinité, Chine, Pacifique, là, merveilles, leurs, reîtres.

Dat is dan weer gecompenseerd door binnenrijmstructuren, herhalingen en klank-allusies:

restez-y        resterons

mystères       mystères      

éparpillées    émerveillées

merveilles     emerveillées  merveilles

elles             telles

qui n’osent    nue              qui n’ose

légion           légionnaires  tortionnaires

maîtres         maîtres         prêtres          traîtres         reîtres

Een andere manier om woorden of begrippen met elkaar te verbinden is de tegenstelling:

père             nous

cieux            terre

New York      Paris

mystères1     mystères2     mystère3 (zie verder)

petit canal     grande muraille

canal            rivière

rivière           bêtises

océan           bassins

merveilles     malheurs

bons enfants mauvais sujets

saisons         années

jolies filles     vieux cons

paille            acier

Soms schuilt er meer achter een woord of een uitdrukking.

Les mystères de New York is een verwijzing naar Amerikaanse films die onder die titel tijdens de eerste wereldoorlog, vanaf 1915, in Parijs vertoond werden in feuilleton-vorm; het was een initiatief van Charles Pathé, je weet wel, die van de nieuwsberichten in de filmzalen, met de bekende haan. Hij knipte bestaande Amerikaanse films in 12 wekelijkse afleveringen van ongeveer een half uur. Wie daarover meer wil weten kijkt even hier: http://www.louis-feuillade.com/lunelart/cine/feuillade/feu_seri.htm

Prévert was een fervent filmliefhebber; hij heeft als scenarioschrijver meegewerkt aan beroemde Franse films zoals Drôle de drame, Les Visiteurs du soir, Les Enfants du paradis, Remorques, Lumière d’été.

Les mystères de New York is ook een onuitgegeven roman van Alfred Mercier, die net als de films in afleveringen verscheen, maar dan aan het einde van de 19^de eeuw, een avonturenroman zoals ook Alexandre Dumas ze schreef. Dat brengt ons bij Les mystères de Paris, eveneens een roman-fleuve in afleveringen, zoals ook Les mystères de New York een film-fleuve in stukjes was; de auteur ervan was Eugène Sue. Hij verscheen in Parijs in 1842-43 en was een ongelooflijk succes, men zegt zelfs dat hij heeft bijgedragen tot de revolutie van 1848.

Het derde mysterie, dat van la Trinité, zou volgens mijn correspondent verwijzen naar La Trinité-sur-mer, een stadje in Bretagne. New York-Paris-La Trinité, het zou kunnen… als er in La Trinité een mysterie was en dat heb ik er niet gevonden. Mijn vertaling zegt: de Triniteit, dat is de Drievuldigheid. Prévert stelt de ‘mysteries’ van deze wereld, In New York maar vooral in Parijs, zoals de verschenen in romans en films, tegenover het onbegrijpelijke en dus waardeloze mysterie van de Heilige Drievuldigheid, dat zoals Onze Vader ook het best in de hemel mag blijven.

Het petit canal de l’Ourcq is waarschijnlijk gekozen uit een rijmwoordenboek, want wat rijmt er nu met New York? Van dat kleine vaartje in het Dept. de l’Aisne gaat het naar het de enorme Chinese muur, op alle punten het tegenovergestelde, zoals al de andere tegenstellingen uit het lijstje hierboven.

Waarom het dan terug naar de Morlaix gaat, bij Finistère? Misschien had Prévert jeugdherinneringen aan het gelijknamige stadje, of aan de bêtises de Cambrai, geen zotternijen of dwaasheden, maar een soort snoepjes uit die stad, zoals bij ons in Oostende, Dinant, Geeraardsbergen en zelfs Leuven, met zijn Fonskes en Antwerpen met zijn Handjes.

Toch nog even dankjewel zeggen aan de anonieme lezer die mij op La Trinité wees en me zo op het spoor bracht van de verborgen rijkdom van het Pater noster van Prévert.

Waarschijnlijk behoort het tot de taboesfeer waarin de meesten van ons, senioren, opgevoed zijn, dat we niet al te veel weten over de menselijke voortplanting. Enkele momenten van welbedoelde maar nauwelijks nuttige seksuele voorlichting, noch de lessen biologie op school hebben daar veel aan verholpen, althans niet bij mij en ik vermoed zo dat ik daarin niet alleen ben. In wat volgt ga ik proberen om niet de zelfde fouten te maken. Ik zal geleerde woorden zoveel als mogelijk vermijden, praktische voorbeelden geven en ‘er geen doekjes om doen’.

Er zijn maar weinig boeken die in mijn jeugd zo’n diepe indruk op mij gemaakt hebben als ’20.000 mijlen onder zee’ van Jules Verne. Ik herinner mij nog precies hoe ik de twee deeltjes las, ontleend uit de parochiale bibliotheek waar mijn peter zaliger een groot deel van zijn vrije tijd als bibliothecaris doorbracht. Later heb ik genoten van de film, met een onstuimige Kirk Douglas als Ned Land en met de memorabele gevechtscène met de reuzenoctopus. Ik ben met Dirk, mijn oudste zoon, de zelfde film gaan zien toen ik dacht dat hij er klaar voor was, al was hij nog erg jong.

Veel, veel later pikte ik de originele Franse versie van het boek op uit een doos met restanten tijdens een braderie. Het was, spijtig genoeg, niet meer zoals toen, de Franse versie was veel saaier, met bladzijdenlange natuurbeschrijvingen en wetenschappelijke informatie, ik kan me niet voorstellen dat die in de duidelijk voor de jeugd gemaakte Nederlandse vertaling, de versie met het donkerblauwe kaft, ook aanwezig was, waarschijnlijk had men daar serieus in gekuist. De magie van die eerste lezing was weg, waarschijnlijk ook wel omdat de ondertussen verlopen tijd ook mij niet had gespaard. Ik was een andere, meer kritische lezer, het jeugdig enthousiasme was verdwenen.Toch zijn zowel de prachtige gravures als de filmbeelden voor altijd in mijn geheugen geprent en zijn de personages en gebeurtenissen ontstellend reëel in mijn verbeelding en herinnering.

Het leek me een goed idee om even naar die jeugdherinnering terug te keren ter gelegenheid van de onbekende 20.000ste lezer van mijn blog, die als een ondoorgrondelijke kapitein Nemo even in mijn haven heeft aangemeerd, een ‘niemand’ die enkel op een anonieme teller een digitaal spoor heeft nagelaten en dan weer verdwenen is in de maalstroom van het web en de eenzaamheid van de nacht. Mijn dankbare gevoelens jegens hem of haar zijn ook speciaal bestemd voor alle lezers die ooit de moeite genomen hebben om me een berichtje te sturen met een opmerking, een appreciatie, een zure oprisping of wat dan ook. Soms wordt een Nemo dan even ‘iemand’ en dat doet altijd goed.

Tot binnenkort,

Karel

Er zijn van die auteurs van wie de naam en de werken vaak opduiken in andere werken die je leest. Dat wekt dan je nieuwsgierigheid en als je toevallig een van die boeken tegenkomt, dan neem je het ter hand, bladert erin, je leest de achterflap en de korte inhoud en als het niet te duur is en in goede staat, dan neem je het toch mee naar huis?

ook


Het is een eigenaardig woordje.

Het is een bijwoord, en die gebruiken we bij een werkwoord en eventueel ook bij een ander bijwoord, een bijvoeglijk naamwoord of een telwoord, maar nooit bij een zelfstandig naamwoord.

Wij gebruiken vandaag de dag voor alles en nog wat batterijtjes, ik had het daarover al bij een vorige gelegenheid, op 8 maart 2007, onder de titel Jongens en wetenschap, je kan het hiernaast aanklikken.

Maar eigenlijk is een batterijtje… geen batterij.

De oorsprong van het woord moeten we niet ver zoeken: het komt van het Frans battre, slaan. Een batterie is dus het geklop, het slaan; daarvan afgeleid ook: het lawaai van dat slaan, bijvoorbeeld van dorsvlegels of de inslag van projectielen.

We vinden het woord vooral terug in militaire omstandigheden. Oorspronkelijk is het daar de plaats waar geschut opgesteld is, te land in het veld of op een versterkte burcht, of ter zee, op de brug van een schip bijvoorbeeld, maar er zijn ook drijvende en rijdende batterijen. Vandaar ging men al gauw ook de ‘stukken’ zo noemen, het geschut zelf dus. Het gaat daarbij altijd over verscheidene al dan niet identieke kanonnen of ander schiettuig, die door hun gezamenlijke vuurkracht een grote invloed kunnen hebben op het verloop van de strijd.

Toen men elektriciteit begon te gebruiken voor allerlei industriële toepassingen, was het nodig verscheidene cellen of elementen die de stroom opwekken aan elkaar te koppelen om voldoende energie te hebben voor een langere tijd; één celletje was meestal te mager om veel effect te hebben en ook te snel leeg. Zo een koppeling van verscheidene cellen noemde men dan ook maar een batterie, eigenlijk dus een samenkoppeling van elementen om meer kracht te hebben, zoals bij kanonnen. Later, toen de individuele cellen krachtig waren voor afzonderlijk gebruik, behield men de naam voor een groep cellen: batterij.

Naar Frans voorbeeld zijn we batterie ook gaan gebruiken als een algemeen meervoudswoord, bijvoorbeeld in een legbatterij met honderden kippen die aan de lopende band eieren produceren; in de (professionele) keuken heb je ook een hele batterij potten en pannen, die niet alleen veel lawaai maken als je erop slaat of ermee werkt, maar die zelf ook door koperslagers gemaakt zijn, op de oudste modellen kan je nog zien hoe ze heel fijn gehamerd werden. In jazzorkestjes spraken we vroeger ook van de batterie, met de ‘verengelsing’ van onze taal is dat nu een drumstel. In een café of bar zie je een hele batterij flessen, bij de kapper een batterij scharen &c.

Als je dus heel precies wil zijn in je taalgebruik, of ronduit pedant, dan spreek je alleen van een batterij als er meer dan één element in het spel is, wat zelfs in eenvoudige afstandsbedieningen al het geval is. Wat je dan moet doen als er echt maar één enkel zo’n ding in zit? Technisch gezien is dat een elektrische cel of ook een accu, de afkorting van accumulator, een ‘toestel’ waarin elektrische energie opgeslagen wordt die later en/of op een andere plaats gebruikt wordt.

Maar als je naar de elektro-zaak gaat, vraag dan toch maar naar batterijtjes, en niet naar een accu van 1,5 volt.

Toen het Vlaams Blok veroordeeld werd voor racisme heeft een overigens doorgaans bedachtzame Gerolf Annemans zich memorabel laten gaan: hij sprak ronduit dreigende taal tegen de rechters van het hof, zo heet dat: Het Hof en zei onder meer veelbetekenend dat hij zich hun namen zou herinneren… Dit zou op zich moeten voldoende zijn voor een veroordeling, bijvoorbeeld voor smaad aan het hof, of voor incivisme, maar ja…

Nochtans vergiste het Blok zich toen van vijand. Enerzijds deden die rechters gewoon hun verdomde en domme plicht en ze moesten daarbij gelukkig zelfs niet al te veel nadenken: de wet was op maat geschreven en gestemd door het parlement in een quasi unanieme actie van de democratie partijen, met als enige bedoeling het Blok te kunnen veroordelen. De wet was er, het Blok had zich schuldig gemaakt aan de misdrijven beschreven in de wet, wat dacht je, dus de rechters konden niet anders dan het Blok schuldig verklaren, zo simpel en voorspelbaar kan rechtspraak zijn.

De tweede reden waarom het Blok niet boos hoefde te zijn op het hof hebben ze zelf al heel snel ingezien: door die uitspraak was een nieuwe verkiezingsoverwinning gegarandeerd. Het Blok kon weer tranerig de geschopte hond spelen, succes verzekerd. Iedereen was weer tegen hen: het parlement, het gerecht, de kerk: niet toevallig de drie ‘toppers’ in elke opiniepeiling naar de personen of instanties die men NIET vertrouwt.

Nee, Gerolf, je weet het ondertussen maar al te goed, het hof, de rechters die je zo onheus behandelde: het zijn je beste vrienden. Geen verkiezingscampagne, geen toespraak voor de ouwe getrouwen, geen publiciteitsfolder in elke bus van Vlaanderen, geen tv-optreden, geen al dan niet veroordeelde affiche heeft zoveel succes als de zoveelste uitschuiver van Het Hof.

Hoe moet een mens ook anders reageren? Zowat elke dag krijgen we op het nieuws een onwaarschijnlijk verhaal uit de gerechtelijke wereld. Vetmesters worden vrijgesproken omdat ze door een parlementaire onderzoekscommissie, zowat de meest autonome en gezaghebbende instantie in ons land, ondervraagd werden. Niemand die hun schuld ontkent of betwist, maar ja: hun rechten waren geschonden!

Vandaag krijgen we weer een staaltje: een drugskoerier, betrapt met kilo’s drugs in zijn lijf, was in flagrante gefilmd door een reportageploeg: zijn privacy was geschonden! Nadat een eerste reeks rechtbanken daar niet in liep, besliste uiteindelijk, na een reeks processen die ons een fortuin gekost hebben (en wie betaalt de advocaten van de koerier, denk je?) besliste het Hof van Beroep dat zijn privacy geschonden was en dat hij onheus behandeld werd.

Het is iets dat mij al lang danig irriteert: misdadigers, zelfs de meest agressieve, de meest gewelddadige, die de meest gruwelijke dingen doen met andere mensen, zoals bij roofovervallen, blijven recht hebben op ons respect, onze voorkomendheid: wij mogen er geen verkeerd woord tegen zeggen, ze niet áánraken. Dutroux zit nu wel opgesloten, maar de verhalen die we daarover lezen doen ons vermoeden dat degenen die het meest lijden onder zijn opsluiting zijn bewakers zijn. Ik voel zoiets van: mensen die het recht aan hun laars lappen, die ons en onze wetten op zo’n verschrikkelijke manier en zonder enige scrupule verachten, verbeuren hun recht op recht.

Men mag daarin niet te ver gaan, akkoord, de fundamentele rechten mogen niet geschonden worden. Maar men moet ook niet te ver gaan in het beschermen van misdadigers. Neem nu de drugskoerier. Hij is schuldig, dat is duidelijk. Wat is nu het misdrijf dat gebeurd is bij zijn arrestatie: een inbreuk op de privacy-wetgeving. Wel, dat men dan de bepalingen van die wetgeving toepast: een veroordeling van degenen die zich schuldig gemaakt hebben aan die overtreding en zo mogelijk een herstel van de schade van het slachtoffer of een vergoeding voor het leed dat hij ervan ondervond. Indien er geen wet op de bescherming van de persoonlijke levenssfeer bestond, zou je nog kunnen stellen dat men geen ongeoorloofde opzoekingsmethodes mag gebruiken en dan zou een uitspraak dat althans een deel van de bewijslast ongeldig is, nog enigszins begrijpelijk zijn. Het is dan ook nog de vraag of een reportage maken, met toestemming van de politie en de gerechtelijke instanties, over een arrestatie, onder die bepalingen valt. Men zou ook rekening kunnen houden met de vrijheid van meningsuiting en van nieuwsgaring door de pers. Maar hoe dan ook: als men een aparte wetgeving heeft voor overtredingen tegen de privacy, dan moet men die wetgeving strikt toepassen en de sancties dáárin voorzien opleggen, en niet de zaken door elkaar halen, zoals nu: de vervolging wegens drugstrafiek, waardoor de man door verscheidene rechtbanken was veroordeeld, wordt ongedaan gemaakt, hij wordt gewoon vrijgesproken! omdat er een overtreding is van de wet op de privacy.

Dat gaat te ver, geen mens die bij zijn verstand is, kan dat aanvaarden, dat is zo provocerend dat niet alleen de politie, de lagere rechtbanken en de media gaan steigeren, maar ook elke rechtgeaarde burger. Het lijkt wel of Het Hof het erom doet!

En zo gaat het steeds verder, keer op keer. En het VB, zij lachen in hun vuistje, want op slag hebben ze er weer tien duizend stemmen bij, van mensen die geen andere manier meer zien om aan de heren en dames van Het Hof duidelijk te maken dat hun manier van rechtspreken niet de onze is. Iederéén zegt dat het verkeerd loopt met justitie, dat er iets moet aan gedaan worden. Maar niemand doet er ook in de praktijk iets aan, behalve dat er in Antwerpen nu een prachtig modern gerechtsgebouw staat, dat men in Brussel het protserige Justitiepaleis nóg mooier maakt, met nóg meer bladgoud en dat de rechters nog steeds, als enigen in de hele wereld, optreden in hun alles verhullende toga’s en hun heilig juridische gelijk proclameren, dat steeds verder afwijkt van wat de maatschappij daarvan denkt. Een kloof tussen de burger en de politiek? Tussen de burger en Het Hof gaapt een niet te dichten zwart gat waarin onverdroten mateloze massa’s energie en geld geruisloos verdwijnen zonder dat er ook maar iets verandert aan Het Hof.

Men zegt soms dat de mens altijd een beetje masochist is. Als je ziet hoe lijdzaam wij blijven toezien op de guitenstreken en vrolijke fratsen van Het Hof, dan zou je het gaan geloven.

Ach, ik weet het wel, het kan nog veel erger, we zijn gelukkig nog niet in Tsjetsjenië of Soedan. Maar het kan zoveel béter, wij zijn met een kleine inspanning tot zoveel meer in staat, zelfs binnen de juridische wereld gaan er daarover stemmen op en dat wil wat zeggen. Maar doe een mens een toga aan, en hij verandert meteen in een schrikbarende parodie van zichzelf die elke verbeelding tart.

Man man man…

De taal is gans het volk.

Een citaat? Ja, maar van wie? Volgens een Vlaamse journalist zou de Duitse Sturm und Drang-dichter Herder het gezegd hebben, maar Die Sprache ist das ganze Volk zal je niet in zijn teksten terugvinden. Een Duitse journaliste vertaalt onze tekst in het Duits en situeert de uitspraak in de strijd voor de erkenning van het Nederlands. Zeker is dat August Vermeylen de uitdrukking gebruikt heeft, maar hij vermeldt ze al als een citaat, ‘een gevleugelde spreuk’ in een tekst van 1937: Vlaanderen in het kader van België. Ook hij is niet de auteur, dus. In de 19^de eeuw was er in Gent een taal- en letterkundig genootschap dat die naam droeg: De Tael is gans het Volk. We zullen het maar daarbij houden, tenzij iemand zou weten wie de strijdbare naam van dat genootschap bedacht heeft?

Wat scheidt ons, Vlamingen, van de Franssprekende Belgen? Juist: zij spreken Frans. Maar dat is niet alles. Precies omdat zij een andere taal spreken, vormen zij, en wij, aparte gemeenschappen. De taal is gans het volk. Wij zijn dus niet allemaal Belgen, van wie een deel Frans spreekt en een deel Nederlands en ook nog een paar naoorlogse aangetrouwde Duitstaligen. Al voor de verkiezingscampagne, bijvoorbeeld bij de nepreportage op de RTBF over de Vlaamse onafhankelijkheidverklaring, maar ook in de campagne zelf en in de evaluatie van de verkiezingsuitslagen, heeft iedereen voortdurend benadrukt dat Vlamingen en Franssprekenden een totaal andere cultuur hebben, dat zij elkaar niet meer kennen en zich daar ook geen zier van aantrekken.

En wat blijkt bij de regeringsvorming? De beide groepen staan zowat lijnrecht tegenover elkaar, zoals destijds in de Kortrijkse beemden. Wij Vlamingen willen af van het Belgische staatsbestel, wij willen ons eigen potje koken, als het moet binnen een Belgische staat, als het kan in een groter Europees geheel, maar steeds los van het Franssprekende blok aan het been. Wij zijn eraan gewend geraakt, want er is al een hele brok bevoegdheden die we autonoom kunnen uitoefenen. We willen op die ingeslagen weg verdergaan, want wat we zelf doen, doen we misschien niet altijd beter, maar we kunnen dan de schuld niet meer op een ander steken.

De Franssprekenden, en ik gebruik met opzet die term en niet: de Walen, want in onze heerlijke staatshervorming hebben wij beslist dat er gewesten en gemeenschappen zijn en er is enerzijds het Waalse gewest en anderzijds de Franstalige gemeenschap, wat erop neerkomt dat het overwegend Franssprekend Brussel van hén is en niet van ons, althans volgens hen, niet volgens ons… De Franstaligen, dus, weigeren elke staatshervorming, elke uitbreiding van de bevoegdheid van de gewesten of de gemeenschappen. Zij verdedigen het oude België. Wij proberen hen wijs te maken dat zij zich ook voordeel kunnen doen met bijkomende bevoegdheden en een afslanking van de federale staat, maar zij weigeren botweg.

Dan stelt zich die ene vraag: waarom? En er kan maar één antwoord zijn: de Belgische staat speelt, nog altijd, in hun voordeel. Alle Franstalige partijen stellen dat zij geen staatshervorming zullen aanvaarden die in hun nadeel is. Vreemd genoeg stellen de Vlaamse partijen dat zij dat ook niet willen, dat een staatshervorming in het voordeel van de beide kan zijn, maar dat geloven ze blijkbaar niet. Het lijkt ook ongeloofwaardig: als wij zo nodig willen hervormen en meer eigen bevoegdheden hebben, dan betekent dat minder federale bevoegdheid en middelen en meteen meer middelen die naar de Vlamingen gaan, dus minder naar de Franstaligen. Men zegt wel dat de federale middelen eerlijk verdeeld worden, rekening houdend met de bevolkingsaantallen van de gemeenschappen en gewesten, maar als we de Vlaamse afkeer voor het Belgische instituut koppelen aan de hardnekkige Franstalige Belgische liefde, dan kan het niet anders dan dat België meer geeft aan de Franstaligen dan ze zouden krijgen bij een 100% eerlijke verdeling, bijvoorbeeld in een federatie van twee onafhankelijke staten. Er zijn dus transfers, er wordt geld overgeheveld van de enen naar de anderen en wij zijn ervan overtuigd dat ons geld naar het zuiden gaat en de Franstalige reactie op de Vlaamse eisen bewijst dat dat inderdaad zo is.

En nu zitten ze samen aan tafel om een regering te vormen die als belangrijkste taak heeft om zichzelf zowat overbodig te maken en de Vlaamse en Franstalige parlementen en regeringen oppermachtig te maken en zo Vlaanderen rijker en de Franstaligen armer, laten we er geen doekjes om doen.

Ofwel krijgen we een regering die niets van dat alles doet, ofwel krijgen we geen regering. Ofwel krijgen we dus een regering, maar geen staatshervorming, ofwel een staatshervorming, maar geen regering.

Ik ben eens benieuwd.

Daniel J. Boorstin, The Discoverers. A History of Man’s Search to Know His World and Himself, 745 pp., 1983, paperback, gekocht voor € 9 In ’t Profijtelijk Boeksken, Antwerpen-Leuven-Westerlo.

Als ik ooit een ondertitel voor mijn blog moet zoeken, dan heb ik hier toch wel een prachtig voorbeeld: mijn zoektocht naar de kennis van mijn wereld en van mezelf. Dit boek, dat ik toevallig op de kop tikte en in één lange ruk uitlas zonder een pagina of zelfs een paragraaf over te slaan, is een soort van beschavingsgeschiedenis, maar dan eentje waarbij je niet in slaap kán vallen. Boeiend is een te zwak woord, meeslepend eveneens: dit zou verplichte lectuur moeten zijn, dit is wat je altijd hoopte te krijgen op school en aan de universiteit. Het is vertaald in het Nederlands onder de titel ‘De ontdekkers’ en is hier en daar tweedehands te vinden, net zoals de twee andere delen van zijn beschavingsgeschiedenis-trilogie: De zoekende mens en De scheppende mens. Aarzel niet, want dit is uiterst leesbaar, ongemeen belangrijk, onmisbaar zelfs voor eenieder die nieuwsgierig is naar de wereld en naar zichzelf.

Ik heb de andere delen al besteld en kijk ernaar uit om ook die ter hand te nemen.

Mag ik tussendoor even vermelden dat ‘iemand’ gisteren de 25.000^ste pagina heeft omgeslagen op mijn blog? En ze heeft me nog een complimentje gestuurd ook! Dank je, Maria. De foto van het Rivierenhof is voor jou.

Op 24 september 2006 schreef ik hier een stukje over Saint-Denis, wat in het Engels Sydney werd, maar oorspronkelijk de heilige Sidonius was, of Saint Sidoine, een Ierse slaaf die werd vrijgekocht door de monniken van de abdij van Saint-Ouen in Normandië en die later een eigen abdij mocht stichten in de buurt, de abdij van Saint-Saëns, die later door de Noormannen zou vernield worden.

Saëns of Saenz is een vorm van Sancho en gaat terug op sanctus, heilig, zoveel Latijn kennen wij oudjes allemaal nog. Het was blijkbaar een naam die men gaf aan bekeerde of althans toch gedoopte Joden. Sidonius betekent letterlijk: afkomstig van Sidon, de stad in Libanon; was onze ‘Ierse’ slaaf oorspronkelijk ook een Jood uit Sidon, na zijn bekering in Ierland ‘Saëns’ genoemd en daarom zo gastvrij opgenomen in de Normandische abdij? Moeilijk om achterhalen: men spreekt van Sidonius van Saëns, niet andersom; hoewel de abdij van Saëns al heel vroeg verwoest werd en nooit meer heropgebouwd, is er wel nog altijd een stadje in de buurt van Rouen dat Saint-Saëns heet. Misschien werd onze Saens die later Sidonius werd en de abdij stichtte die zijn naam droeg, nog later genoemd naar zijn abdij, dus Sidonius van Saëns, want die abdij kende men, de vreemde voornaam Saens niet.

Wij kennen Saint-Saëns evenwel vooral van de componist met die naam, die de voornaam Camille draagt en wiens voorouders wellicht uit Normandië kwamen. Hij werd geboren in Parijs in 1835 en stierf op gezegende leeftijd in Algiers in 1921. Zijn buitengewone intelligentie werd al heel vroeg opgemerkt, evenals zijn muzikale begaafdheid en beide werden gevoed door zijn moeder en groottante. Hij gaf al pianoconcerten als knaap en deed dat 75 jaar later nog altijd! Hij werd toegelaten tot het Conservatorium in Parijs op zijn dertiende, zijn eerste symfonie werd opgevoerd in 1853, hij was dan 18. Berlioz en Liszt en vooral Gounod bewonderden hem en moedigden hem aan verder te componeren. In 1857 werd hij titularis van de Madeleine, de meest begeerde positie voor een organist in Frankrijk en zelfs in de hele wereld. Zijn composities werden overal gespeeld, niet in het minst in Duitsland, dat anders niet bepaald gek was op Franse muziek. Hij werd ook een publieke figuur, leidinggevend in de muziekwereld van Parijs, een bewonderaar van Mozart, die hij hielp bekendmaken in Frankrijk, beroemd ook in Engeland, waar hij ontvangen werd door de Queen.

In Parijs was je maar beroemd als je slaagde als operacomponist. Dat is Saint-Saëns nooit echt gelukt. Zijn meest bekende opera, Samson et Dalila, kende haar eerste successen in het buitenland, in Parijs was men niet zo gebrand op een religieus en dan nog Bijbels of zelfs Joods onderwerp… Wij kennen van hem vooral de Danse macabre (zie ook mijn etymologische verkenning van ‘macaber’ op 14 december 2006) en van het grappige Carnaval des animaux. Ik ben ook een grote bewonderaar van zijn spectaculaire derde symfonie, bekend als de orgelsymfonie; als je eens alleen thuis bent, zet die eens op en draai de geluidsknop van je stereo zo ver als je luidsprekers en je oren toelaten…

Gisteren was er op Mezzo opera, zoals elke zaterdag, met jawel, Samson et Dalila van Saint-Saëns, overigens de aanleiding voor dit stukje. Het was echter op de meest punten een tegenvaller. Laat ik beginnen met het goede. Muzikaal was alles aanwezig om er een groot succes van te maken: koor en orkest van de Scala, Gary Bertini als ervaren dirigent met een perfect aanvoelen van tempi en van de zangers; Placido Domingo en Olga Borodina als protagonisten in groten doen; het supermoderne Teatro degli Arcimboldi in Milaan; maar… een onbegrijpelijke regie, met bijvoorbeeld een openingsscène met het koor van de gevangen Joden die (gelukkig vruchteloos) een soort bondageseks proberen met allerlei auto-onderdelen: uitlaatpijpen, deuren, handschoenkastjes… hoe is het toch in hemelsnaam mogelijk. Lut suggereerde dat het misschien een verwijzing was naar de autobommenplaag: kan zijn, kan zijn.

En dan de opera zelf. Het verhaaltje is bekend: Samson, de legendarische Superman van de Joden, laat zich inpakken door een Filistijnse, Dalila, sindsdien een soortnaam voor onbetrouwbare vrouwelijke schonen; door zijn lange manen te laten knippen verliest hij zijn wonderbare kracht (voor alle zekerheid steken ze ook nog eens zijn ogen uit). Maar als hij opgevoerd wordt op het overwinningsfeest schudt hij de steunpilaren van het paleis en sterft zo samen met deze vijanden van de Joden. Het was niet het laatste conflict tussen de Joden en de Fili- ofte Palestijnen, zoals wij ze nu noemen. Flinterdun gegeven dus en naar mijn aanvoelen niet erg subtiel of overtuigend verwerkt door Saint-Saëns, die geen grote vernieuwer was maar wel uiterst getalenteerd als vakman. De koren zijn stereotiep en gekenmerkt door zowat de slechtste verhouding tussen tekst en muziek uit de hele operageschiedenis en dat wil wat zeggen, want operalibretti zijn, daarover is iedereen het wel eens, legendarische draken. De grote scènes tussen de hoofdrollen krijgen geen echt memorabele muziek, met uitzondering van Dalila, tot tweemaal toe en dat zijn dan ook de enige hoogtepunten van de hele avond, samen met enkele bekende instrumentale intermezzi, die in Parijs in de mode én verplicht waren maar die helaas het theatraal verloop en de eenheid van het verhaal danig verstoren, terwijl de idiote pseudo-erotische balletten van deze uitvoering eerder een parodie lijken van derderangse Moulin-rouge-cabaretten voor giechelende Japanse toeristen.

De opera lijkt wel een vehikel voor een grote mezzo en dat had Pauline Viardot moeten zijn, de zus van la Malibran, maar eer Parijs aan deze opera toe was, waaraan Saint-Saens al aan het werk was van in 1868, was het al 1890 en dan was Viardot 70… Olga Borodina redt hier de show, want Domingo moet het doen met wat Saint-Saëns hem biedt en dat is, op enkele gekwelde hoge noten na, niet veel soeps.

Laten we het dus maar bij de prachtige aria Printemps qui commence houden, die elke operaliefhebber kan meeneuriën en het even terecht bekende Mon coeur s’ouvre à ta voix dat zo verwant is met Printemps… dat ik een hele tijd dacht dat het een reprise was; twee aria’s die elke mezzo moet gezongen hebben en die je dus op elke recital- of verzamel-cd terugvindt. Die passages steken zo ver boven al de rest uit, dat je je afvraagt of ze wel van dezelfde componist zijn.

Gemengde gevoelens, dus. Misschien zijn dat de enige juiste?

Laatst kwam in een toevallig gesprek de vraag naar voren over de rol van de westerse en vooral christelijke beschaving in de formulering en realisatie van het principe van de naastenliefde.

Als we even alle directe goddelijke interventie of inspiratie ter zijde laten, is naastenliefde een algemeen menselijk begrip, dat elke mens spontaan als waardevol erkent, al was het maar uit eigenbelang: behandel de medemens zoals gij wilt dat de medemens u behandelt, zo eenvoudig is het. Oordeel niet en gij zult niet geoordeeld worden. Wie zich verheft zal vernederd worden.

Zijn dit typisch of exclusief christelijke waarden? Is het katholicisme zoals het zelf nog steeds volhoudt, met uitsluiting van honderden miljoenen andere christenen en miljarden andere medemensen, de enige godsdienst die de naastenliefde predikt? Ik weet te weinig van de andere wereldgodsdiensten om daarover een oordeel te vellen, maar het lijkt me gewoon onwaarschijnlijk dat dit algemeen menselijk aanvoelen uniek zou zijn voor één groep van mensen en totaal vreemd aan alle andere. De ultieme test van elk systeem ligt in zijn praktische realisaties; de waarde van een boodschap kan je afmeten aan haar succes.

En daar begint het schoentje al te wringen. Zelfs indien de boodschap van naastenliefde door Christus zelf in zijn Joodse gemeenschap zou gepredikt zijn rond het begin van onze tijdrekening, overigens een hypothese waarvoor geen historische gronden bestaan, dan nog bewijst de geschiedenis van het christendom van in de vroegste tijden tot vandaag dat de naastenliefde misschien wel gepredikt werd of als een ideaal voorgesteld, maar dat in de praktijk de medemens ook door de christenen op de meest liefdeloze manier werd behandeld, misbruikt, vernederd, bedrogen, belogen, bestolen, gemarteld, verkracht en vermoord, niet zelden in naam van de naastenliefde of de interpretatie die daaraan werd gegeven door de religieuze machthebbers van het moment.

Op onze dagen maken wij wellicht het definitieve einde mee van het christendom. Kijk om u heen of kijk in uw hart en geef toe: wat is er nog christelijk in wat wij doen en laten, in onze manier van denken, in onze hoop en verwachtingen voor hier en nu en later? Het christendom heeft gefaald, precies omdat het sinds zijn eerste dagen steeds gekozen heeft voor de macht, de macht van zijn leden en vooral van zijn priesters over anderen, de wereldse macht, de juridische macht veeleer dan het morele gezag. In de moderne tijd, vanaf de renaissance maar vooral vanaf de revolutionaire periode, heeft de Kerk door haar onbegrip, behoudsgezindheid en star anti-intellectueel dogmatisme ook het geloof van de burgers verloren, van de intellectuelen, de commerçanten, dan dat van de arbeiders, van de nationalisten, van de socialisten en uiteindelijk, door haar achterhaalde en manifest mensonwaardige morele standpunten over seksualiteit, over het begin en het einde van het leven en over de samenleving, ook het vertrouwen van zelfs de meest eerlijke devote zoekenden en onzekeren.

Wie nu nog kiest voor het Roomse ideaal, schaart zich onder een vale vlag, een uitgerafelde banier, een onbegrijpelijk en onwezenlijk overblijfsel van een uitgestorven traditie en klampt zich wanhopig vast aan Latijnse rituelen en lege riten die geen troost meer bieden voor het alledaagse leed dat mens-zijn onvermijdelijk met zich meebrengt, lijden en dood, het verlies van je eigen leven en het afscheid van de geliefden om je heen.

Neen, ik acht het christendom niet hoog, niet hoger dan een andere godsdienst of beschaving, niet hoger dan de godsdiensten en beschavingen die het christendom zonder reden of aanleiding heeft bestreden en uitgeroeid. Neen, het christendom heeft het monopolie niet van de naastenliefde, in tegendeel: het heeft de naastenliefde afgezworen, elke dag opnieuw, elke keer dat het gedoogde, toeliet of aanmoedigde dat de ene mens zich verhief boven en ten nadele van een andere, elke keer dat een christen een vernietigend oordeel uitsprak over een medemens of zijn lichamelijke of geestelijke integriteit belaagde. De kerken zijn leeg, want de hongerigen naar brood kregen er slechts stenen, zij die er God zochten, vonden slechts de mens, zij die Christus wilden volgen, zagen keer op keer hun weg versperd door de mammon.

De kans dat met de trotse maar verweerde stenen van haar lege kathedralen een nieuw Jeruzalem gebouwd wordt, een thuis voor de onbehoorlijk talrijke daklozen en de miljarden moreel vertwijfelden die deze aarde bevolken, is gering. In het witgekalkte Rome predikt een merkwaardig argeloos hardvochtige, uitdagend kortzichtige en mateloos verstarde oude man geen verzoening maar orthodoxie, geen naastenliefde maar genadeloze leerstelligheid, wie niet met hem is, is tegen hem en dat ben ik, wanhopig en met vuur en leg, trouw aan mijn menselijke waardigheid, lijdzaam doch met rustige zekerheid, de oude gewaden af, mijn blik vast gericht op een nieuw ontwaken tot bevrijdend dienen.

Barbara Bain is een van die Amerikaanse actrices die in je netvlies gebrand zijn, enerzijds omdat ze voortdurend verscheen in populaire tv-series en films, anderzijds vooral omdat haar fascinerende verschijning dat ene tikkeltje mysterieuze en onderkoelde erotiek heeft, dat elke puber en de puber in elk van ons voor altijd vereenzelvigt met onbereikbare maar daarom net begeerlijke verre geliefden, wegens leeftijdsverschil, stand of gewoon omdat zij een tv-ster is. Dat zij daarnaast ook nog een echte levende persoon is, doet er dan even helemaal niet toe. Barbara Bain is de Asta Nielsen van mijn generatie, die ons samen met onze excuus-kinderen aan tv kluisterde net voor of na het avondnieuws. Ze is geboren in Chicago in 1931 en was al vrij bekend in de States vanaf 1958, maar zij is vooral doorgebroken met haar rol van Cinnamon Carter in Mission: Impossible (76 afleveringen 1966-69) en later als dr. Helena Russell in Space: 1999 (48 afleveringen, 1975-1978), enorm succesvolle reeksen die wij ook hier met enige vertraging te zien kregen.

‘Cinnamon’ was voor mij toen gewoon een exotische naam, die wonderwel leek te passen bij Barbara Bain en haar personage; wist ik veel wat cinnamon was, tot ik ineens beroepshalve Engels moest kennen en me daar hals over kop (of, zoals ze bij ons in Eeklo zeiden: kop over kloten) in stortte, met de bekende gevolgen, maar dat is een ander verhaal. De mysterieuze Cinnamon bleek dan gewoon Kaneel te heten. Kaneel?

Kaneel is een specerij. Ze is zo oud als onze beschaving, de Egyptenaren kenden al kaneel en ook het Oude testament. Het is de binnenbast van een boom, de kaneellaurier, die vooral op Ceylon, nu Sri Lanka voorkwam; die binnenbast wordt bewerkt en gedroogd en krult dan spontaan op tot de bekende bruine pijpjes. Hier in Vlaanderen gebruikten we het alleen maar in rijstpap.

De naam kaneel komt van het Franse woord, cannelle, dat een verkleinwoord is van canne, van het Latijn canna en het Grieks kanna, allemaal met de betekenis: riet, of iets dat van riet gemaakt is, zoals een fluit, of een maatstok, of de teut van een recipiënt, of de recipiënt zelf, zoals een… kan, natuurlijk, hoewel Van Dale etymologisch weer Haas heet en van niets weet. De bijnaam van de jonge Van Dale was trouwens volgens sommige gefrustreerde bronnen inderdaad Haasje, omdat hij al op vroege leeftijd op alle pertinente en vooral etymologische vragen placht te antwoorden met een luidkeels: dat is mij onbekend! Later kreeg hij natuurlijk het meer vertrouwde epitheet ‘den dikke’, tot hij zo lijvig werd dat men wel drie volumes nodig had om hem helemaal te beschrijven, maar dit volkomen terzijde.

De botanische benaming van de kaneelboom is tweevoudig, want er zijn twee verschillende soorten kaneel. Enerzijds heb je Cinnamomum verum of C. zeylanicum, waarin je gemakkelijk Ceylon herkent, anderzijds de Laurus cassia, die bij ons ook de Malabaarse kaneelboom heet, naar het zuiden van de westkust van Indië, waar de Nederlanders naar toe trokken toen ze Ceylon verloren aan de Britten. Onze kaneel is meestal de echte, in Amerika is het hoofdzakelijk de wat zoetere en pikantere kaneelkassie of houtkaneel.

Meteen weet je ook waarom in het Engels kaneel cinnamon is; de nog verdere etymologie loopt via het Hebreeuws naar het vroege Maleisische woord voor ‘zoete boom’.

Mission: Impossible is sinds lang in onze taal verankerd, net zoals het self-destructing bandje met de opdracht; zelfs Dehaene, die nauwelijks van allusief taalgebruik kan verdacht worden, gebruikte de term onlangs vlotjes. De tv-serie was geschreven door Bruce Geller, die nadien ook die andere onverwoestbare serie, Mannix schreef. Hij is dus de bedenker van de personages en hun namen, inclusief Cinnamon. Het was geen populaire voornaam, om voor de hand liggende redenen en het is dat ook niet geworden. Je kan je dochter misschien wel Merel noemen, maar Kaneel?...

En toch zal ik altijd een beetje, onderkoeld, verliefd blijven op de rijpere Barbara ‘Cinnamon’ Bain.