Europese steden met extra aandacht, donderdag 12 december op ARTE-TV
Reportage Als u onze bijdrage van woensdag 10 december heeft gelezen op onze moedersite Cultuurtempel, zou
u geneigd kunnen zijn te denken dat tal van het aspecten van het
veelzijdige fenomeen Stad via diverse televisiezenders in West-Europa
voor donderdag 11 december waren voorbehouden. Alsof hetom 'afgesproken
werk' gaat, blijkt dat het in ons artikel behandelde nog niet eens de
helft van het aanta steden te zijn dat deze bewuste dag op de beeldbuis
zal verschijnen in enigerlei context. Naast de genoemde reportages over verhuizen naar een stad, een bij de wederopbouw van een land vergeten stad, en tenslotte twee door zware misdaad geteisterde steden, willen we u ook nog wijzen op twee achter elkaar uit te zenden programma's over andere, in totaal drie steden.
De eerste van de beide programma's wordt uitgezonden tussen 22:35 uur en 23:35 uur en behandelt, onder de titel Liverpool Beat city,
die Engelse stad, waar de Beatles-rage bijna een halve eeuw geleden is
begonnen. Liverpool is dit jaar bestempeld tot culturele hoofdstad van
Europa, samen met het Noorse Stavanger.
Discussieprogramma In aansluiting daarop, om 23:35 uur, volgt het ruim een uur durende discussieprogramma Paris-Berlin, die Debatte. Het thema van de discussieavond die met de beide bevriende hoofdsteden te maken heeft, is Brauchen wir das Christentum?
Aangezien
het ook en vooral, zo niet uitsluitend, Frankrijk en Duitsland zijn,
die bepalen wat in Europa belangrijk is en wat er zoal moet gebeuren,
is het niet oninteressant om te weten wat de diverse discutaerenden
daarover te melden hebben. Lange gold Europa als het christelijke
wereddeel bij uitstek; niet alleen in religieus opzicht, maar tevens
qua culturele achtergronden, waarden en ontwikkelingen. Nu
ons werelddeel in niet onbelangrijke mate voorzichtig wordt
geïslamiseerd een feit dat sommige mensen wat zorgen baart, anderen
volkomen hysterisch maakt en naar alle kanten in onbedaarlijke gekte
doet doorslaan is het de vraag in hoeverre de christelijke normen en
waarden die niet per definitie van kerkbezoek of godsgeloof
afhankelijk hoeven te zijn, maar zich als zelfstandig cultuur- en
gedachtengoed die allengs zijn ontstaan uit die ooit, tot en met de
Renaissance, brede basis voldoende tegenwicht zullen kunnen bieden
tegen de nieuwe invloeden die mede hun kansen hebben gekregen door de
open grenzen en allerlei andere opvattingen en daaruit voortvloeiende
maatregelen om een hecht fundament te kunnen blijven voor al
diegenen, die niet tegen integratie zijn, maar wel vóór het behoud
vanhet bestaande dat zijn sociaal-culturele invloed in ruime mate heeft
bewezen. ____________ Afbeeldingen 1. Liverpool. Havengebied werelderfgoed. 2. Voorplat van de Nederlandse vertaling van Novalis' verhandeling Die Christenheit oder Europa, verschenen Bij Wereldbibliotheek, 1949.
Mozarts Sinfonia concertante KV 364 voor viool, altviool en orkest nogmaals op Mezzo-TV
Geniaal werk Eén van de meest geniale instrumentale composities van Wolfgang Amadeus Mozart is de Sinfonia Concertante voor viool,
altviool en orkest in Es grote terts, in 1779 te Salzbug gecomponeerd.
Zo'n vier decennia geleden hebben tal van Europese televisiezenders van
deze compositie een opname uitgezonden met David Oistrach en Yehudi
Menuhin als solisten, ondersteund door het Zürcher Kammerorchester
onder leiding van Edmond de Stoutz. Het zou aardig zijn als een (of
meer) televisiestation(s) die verschillende versies eens (zeer kort) na
elkaar zou uitzenden: Mezzo zelf of ARTE.
Al
diverse keren heeft Mezzo-TV de muziekzender voor klassiek en ('s
nachts) jazz dit werk gepresenteerd. Op donderdag 11 december kunt u
dit meesterstaaltje nogmaals horen en zien. Dezelfde zender zal de
inmiddels bij velen bekende uitvoering door de Kremerata Baltica
onder leiding, en met solistische medewerking, van Gidon Kremer
nogmaals aan u voorstellen, en vast niet voor de laatste keer.
Mezzo TV donderdag 11 december 19:50 uur - 20:30 uur.
Racismemonitor bijgesteld Op
de dag waarop het precies zestig jaar is geleden dat de Algemene
Vergadering van de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de
Rechten van de Mens in 30 artikelen heeft vastgelegd, komen enkele
onderzoekers tot de conclusie dat de Nederlandse
politieke beweging van Geert Wilders, die als Partij Voor de Vrijheid
inmiddels bekend staat, rechts-extremistisch is. De onderzoekers in
kwestie van de Anne Frank Stichting en de Universiteit van Leiden
hebben dit vastgelegd in de Racismemonitor op woensdag 10 december. Nu
lijkt ons die conclusie geenszins verrassend. Men heeft toch alleen
maar kennis hoeven nemen van de inhoud van Wilders uitzinnig slechte
film Fitna [1]
die uitblinkt in onnozelheid en manipulatie om maar te zwijgen over
de talloze andere gebreken die aan dit wanproduct kleven, om vast te
stellen dat de maker niet alleen de kwaliteiten mist om een sociaal
aanvaardbare rolprent over een eventueel dreigende islamisering te
maken, maar dat hij tevens bewust allerhande feitelijkheden heeft
weggelaten om alleen de grote lijn binnen zijn dodelijk vermoeiende,
tot in den treure herhaalde, totaal ongenuanceerde en uit elk
maatschappelijk verband gerukte, beweringen als waarheid te doen
overkomen. Dan weet men uit welke stal, uit welk kamp, dat opruiende
product afkomstig is.
Verkwiste energie In
plaats van de strijd aan te binden tegen antidemocratische, de vrijheid
van de westerse samenleving bedreigende elementen in alle stromingen op
deze aardbol, richt Wilders zich op grote groeperingen vredelievende
mensen, de moslim zijn. Daar zitten zijn oogkleppen en zijn onwil om de
maatschappij te zien zoals deze is: gekleurder en genuanceerder dan hij
die wenst. Onder meer
dat is één van de rechts-extreme elementen binnen zijn stroming, waar
hij als Hoofdman fungeert over een groepering die alleen op
radikalinski-instincten wenst te drijven en weigert een minimaal
gedeelte van de weke massa in de schedelpan te gebruiken. Dat
de man en zijn aanhang woedend zijn over de terechte indeling van zijn
stroming mag niemand deren; hij en de zijnen zijn altijd woedend als
anderen anders denken dan wat hij aanvaardbaar vindt. Een doorwrochte
cursus democratiebeginselen zou geen kwaad kunnen. __________ [1] Zie daartoe het artikel van vrijdag 28 maart 2008 op onze moedersite Cultuurtempel.
Wondervreemd Aanvankelijk
leek er niets bijzonders aan het kind dat op een tweezitsbank naast een
mevrouw in de stadsbus van het centrum der stad naar het
NS-hoofdstation reed, maar onderweg kreeg ze het ietwat op haar heupen
en langzaam maar zeker steeds meer. Dat leidde ertoe dat de mevrouw die
aan de raamkant naast het meisje zat de zenuwen op het gezicht had
liggen. Je zag haar denken: "Hoe kom ik daar ongeschonden langs?" Het
kind dat in een opengeslagen stripverhaal scheen te lezen maar dat
liep in het echt zo'n vaart niet want ze hield het geheel al die tijd
ondersteboven pakte een potloof uit haar jaszak en stootte de mevrouw
naast haar aan. "Je
naam?" Toen een reactie uitbleef, drong ze met extra stemverheffing
aan, zodanig dat de chauffeur van de bus enkele keren in de spiegel
richting passagiers keek. "HOE IS JE NAAM?" bulderde ze. "JE NAAM ZEG
IK JE."
Hardere maatregelen Vol
verachting keek ze opzij en trachtte ze oogcontact met de mevrouw naast
haar te krijgen, die echter wijselijk naar buiten bleef kijken. "Dertig
duizend gulden boete . . . . ." Ze pakte het potlood stevig tussen duim
en wijsvinger en deed alsof ze iets in het stripverhaal noteerde. Toen
dat hoge boetebedrag de mevrouw ook niet tot een reactie kon bewegen,
liet ze een hoongelach horen dat al niet veel goeds voorspelde. De
hardere maatregelen lagen er als het ware in opgesloten. "Je weigert?
Oooh: Tweehonderd gulden boete." Ze
liet zich duidelijk niet om de tuin leiden, maar moest bij het station
uitstappen. Het zal die arme vrouw nog lang hebben vervolgd, die
grimmige sfeer van onbedaarlijke waanzin.
Drie filmreportages met het thema stad in steeds een andere context ' donderdag 11 december
Verhuizen naar een stad BBC Two zendt op donderdagavond 11 december tussen 20:30 uur en 21:00 uur de laatste aflevering van een zesdelige reportageserie uit die de overkoepelende titel draagt James May's 20th Century.
Die presentator toont in dat relatief korte bestek ontwikkelingen die
allemaal in de twintigste eeuw hebben plaatsgegrepen, waardoor de
wereld zeer ingrijpend is veranderd. James May (geboren in 1963) vloog
voor deze serie rond de wereld in een Eurofghter Typhoon met 1320 mijl per uur, tweemaal de snelheid van het geluid. De slotaflevering van de reeks heeft als titel Big city, bright lights, en heeft verhuizen als thema. Iedere dag verhuizen er zo'n 180.000 mensen naar een stad, ergens op deze ondermaanse planeet.
Vergeten stad VPRO's programmareeks Holland Doc biedt dezelfde avond via Nederland 2 tussen 22:55 uur en 23:55 uur de reportage De verloren stad.
Hierin vragen de inwoners van een Balkan-stad zich af wanneer er een
eind aan de oorlog zal komen. Hoe moet men overleven in een stad die
van wederopbouw is uitgesloten? Wat zijn het voor mensen die in een
dergelijke stad wonen en wat is hun motivatie om er te blijven onder de
gegeven omstandigheden? Humor en cynisme begeleidden de beelden die in
deze reportage een indringend verhaal vertellen.
Wet en onregelmatigheden De
derde reportage die zich met het fenomeen stad bezighoudt en in dit
geval zelfs met twee steden: Philadelphia en Johannesburg , is weer
van een geheel ander kaliber. De reportage wordt via BBC Two
uitgezonden in de nacht van donderdag 11
december op vrijdag 12 december, tussen 00:20 uur en 01:20 uur onze
tijd. Het betreft de laatste van twee afleveringen die zijn
gerealiseerd door Louis Theroux onder de titel Law and disorder en brengt de enorme criminaliteit in kaart welke juist in die beide genoemde steden welig tiert. ____________ Afbeeldingen 1. BBC-presentator James May. 2. Wolkenkrabbers in het zakencentrum van Johannesburg. 3. Independence Hall in Philadelphia (Pennsylvania, USA).
Natuurlijke muziek: walvis en klarinet in interactie ' in de nacht van woensdag op donderdag op Radio 6-NL
Musicerende dieren Direct
in het eerste uur van de nacht van woensdag 10 op donderdag 11 december
tussen 00:02 en 01:00 uur kunt u op de Nederlandse zender Radio 6
in het NPS-programma Supplement luisteren naar de aflevering Natuurlijke muziek het zevende deel in die reeks, getiteld Whale Music en David Rothenberg. Van deze Amerikaanse componist en klarinettist zal Whale Music
worden uitgezonden, en een aantal live opnames van waarachtig muzikale
ontmoetingen tussen de walvis en David Rothenberg, die daarbij klarinet
speelt.
Rechten Op
woensdag 10 december 2008 is het zestig jaar geleden dat de Universele
Verklaring van de Rechten van de Mens werd vastgelegd tijdens de
Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Toch
bestaan er talloze schendingen van deze rechten, niet alleen binnen
dictaturen of bananenrepublieken, maar ook in eigen land zijn er tal
van dubieuze kwesties die snel dienen te worden verbeterd. Hoe
moeilijk het voor grote aantallen slachtoffers van monsterlijk
handelende staatslieden zal zijn om te zien dat een proces tegen een
eenmaal afgezette dictator die onnoemelijk veel meer bloed te
verantwoorden heeft dan zijn eigen lichaamsgewicht steeds maar wordt
vertraagd, uitgesteld en via advocarentrucs jaren kan slepen, is het
geen goede zaak dat het recht daar niet zijn loop heeft. Over het tegen
de Iraakse dictator Saddam Hoessein eind december 2006 uitgesproken
doodvonnis en de daaraan gekoppelde onsmakelijkheden bestaan tal van
bezwaren. Er is meer dan eens de directe vraag gesteld of dat Beest uit
de Afgrond wel een eerlijk proces heeft gehad. Die
vraag komt eveneens aan de orde in de documentaire van de Catalaanse
filmer Esteban Uyarra die in de nacht van woensdag 10 op donderdag 11
december door het tweede publieke Duitse televisienet (ZDF) zal
worden uitgezonden tussen 00:35 en 01:25 uur. Al
eerder, eind oktober dit jaar, heeft de Duits-Franse cultuurzender ARTE
aan dit proces aandacht besteed met de uitzending van onder meer deze
documentaire. Op de site Tempel der Politiek kunt u daarover in een korte bijdrage meer lezen. ___________ Afbeelding:
De Nederlandse editie van het boekje met de dertig Artikelen, is
hierboven net iets groter afgebeeld dan het werkelijke formaat van 8,9
cm breed en 6,5 cm hoog (uitgave A.W. Bruna, Utrecht).
"Wilders en zijn partij zijn rechts-extreeem" luidt heden de uitkomst van een diepgaand onderzoek
Racismemonitor bijgesteld Op
de dag waarop het precies zestig jaar is geleden dat de Algemene
Vergadering van de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de
Rechten van de Mens in 30 artikelen heeft vastgelegd, komen enkele
onderzoekers in Nederland tot de conclusie dat de aldaar
gevestigde politieke beweging van Geert Wilders, die als Partij Voor de
Vrijheid inmiddels bekend staat, rechts-extremistisch is. De
onderzoekers in kwestie van de Anne Frank Stichting en de
Universiteit van Leiden hebben dit vastgelegd in de Racismemonitor op
woensdag 10 december. Nu
lijkt ons die conclusie geenszins verrassend. Men heeft toch alleen
maar kennis hoeven nemen van de inhoud van Wilders uitzinnig slechte
film Fitna [1]
die uitblinkt in onnozelheid en manipulatie om maar te zwijgen over
de talloze andere gebreken die aan dit wanproduct kleven, om vast te
stellen dat de maker niet alleen de kwaliteiten mist om een sociaal
aanvaardbare rolprent over een eventueel dreigende islamisering te
maken, maar dat hij tevens bewust allerhande feitelijkheden heeft
weggelaten om alleen de grote lijn binnen zijn dodelijk vermoeiende,
tot in den treure herhaalde, totaal ongenuanceerde en uit elk
maatschappelijk verband gerukte, beweringen als waarheid te doen
overkomen. Dan weet men uit welke stal, uit welk kamp, dat opruiende
product afkomstig is.
Verkwiste energie In
plaats van de strijd aan te binden tegen antidemocratische, de vrijheid
van de westerse samenleving bedreigende elementen in alle stromingen op
deze aardbol, richt Wilders zich op grote groeperingen vredelievende
mensen, de moslim zijn. Daar zitten zijn oogkleppen en zijn onwil om de
maatschappij te zien zoals deze is: gekleurder en genuanceerder dan hij
die wenst. Onder
meer dat is één van de rechts-extreme elementen binnen zijn stroming,
waar hij als Hoofdman over een groepering die alleen op
radikalinski-instincten wenst te drijven en weigert een minimaal
gedeelte van de weke massa in de schedelpan te gebruiken. Dat
de man en zijn aanhang woedend zijn over de terechte indeling van zijn
stroming mag niemand deren; hij en de zijnen zijn altijd woedend als
anderen anders denken dan wat hij aanvaardbaar vindt. Een doorwrochte
cursus democratiebeginselen zou geen kwaad kunnen. __________ [1] Zie daartoe het artikel van vrijdag 28 maart 2008 op de site Cultuurtempel.
De Oostenrijkse arts Clemens von Pirquet (1874-1929) heeft het begrip allergie
in de medische wereld en daarmee, zij het veel langzamer, in de
maatschappij geïntroduceerd. We spreken van allergie als het
immuunsysteem danig is verstoord en een verhoogde gevoeligheid tot
gevolg heeft vooral voor stoffen die al in het systeem zijn opgenomen,
maar die door de verandering daarin niet meer normaal kunnen
wordenverwerkt. De laatste jaren blijkt het aantal mensen met enigerlei
vorm van allergie van overgevoeligheid voor één simpele stof tot en
met een heek conglomeraat van, bij voorbeeld, voedselintolerantie
schrikbarend toe te nemen. Het wetenschappelijke televisieprogramma Horizon van BBC Two presenteert op dinsdag 9 december tusen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd een documentaire onder de titel Allergy planet, en daarin wordt een poging ondernomen te onderzoeken welke de oorzaken zijn van die toename. Jaren
geleden heeft de BBC al een documentaire vertoond waarin werd duidelijk
gemaakt dat in een bepaald hoog flatgebouw ergens in Engeland een
onderzoek was gedaan naar allergieën. Anavankelijk viel het percentage
van mensen die last van die aandoening(en) hadden, niet buiten de toon.
Na de aanleg van een zeer brede, intensief bereden snelweg langs onder
meer dat gebouw, bleek bij een hernieuwd onderzoek, enige jaren later,
dat het aantal mensen in datzelfde flatgebouw met een ongelooflijk hoge
factor moest worden vermenigvuldigd. Andere wijzigingen dan het
voorkomen van een extreem verhoogde concentratie van benzinedampen in
de directe omgeving van dat flatgebouw waren er niet. Toch gaf het
Londense Ministerie van Volksgezondheid te kennen dat er geen verband
bestond tussen de aanleg van die weg en de toename van de soms complexe
allergieën. De politieke lobbies blijken vrijwel altijd sterker dan de
belangen van de bevolking.
Alsof het gisteren was Het Nederlandse digitale themakanaal GeschiedenisTV herhaalt op dinsdag 9 december tussen 21:02 uur en 22:02 uur twee gesprekken die Adriaan van Dis in de IJsbreker heeft gevoerd met de schrijver Salman Rushdie,naar aanleiding van het verschijnen van zijn boek The Satanic Verses
en de gevolgen die de verspreiding van dat werk heeft gehad, zoals de
prijs die de Iraanse 'geestelijk leider'Chomeini heeft uitgeloofd voor
het doden van deze schrijver een der kwalijkst denkbare uitingen van
de inmenging in democratische structuren in westerse landen door
dictatoriaal aangestuurde groeperingen elders in de wereld. Zelfs de
zeer bedenkelijk optredende Britse premier Thatcher ging een dergelijk
optreden te ver en zo werd Rushdie lange tijd onder strenge bewaking
gesteld, waaruit hij slechts af en toe, onaangekondigd te voorschijn
kwam op andere plaatsen in de wereld. Vanzelfsprekend trad hij dan ook
op in boekhandels, en of dat nu in New York was dan wel in Groningen,
de belangstelling was enorm. De talrijke mensen, die bij slechte
weersomstandigheden buiten moesten wachten in lange rijen voordat ze
een glimp konden opvangen van deze bijzondere held en van hem een
opdracht in het nieuwe boek te krijgen, maakte de daarmee samenhangende
ongemakken ruimschoots de moeite waard.
Ophef en dreigementen In die dagen was er in Amsterdam ook veel ophef over dat boek en werden winkels waar dat te koop
was bedreigd of werden er ruiten ingegooid en speelden zich andere
onverkwikkelijke taferelen af. Ik kreeg het boek in die tijd van een
vriendin die een ongebruikt exemplaar voor de helft van de normale
prijs vond in een slechts enkele dagdelen per week geopend antiquariaat
van een provincieplaats, waar geen haan te vinden was die zelfs maar
één keer over deze 'verrader van de goede zaak' heeft gekraaid. De gesprekken tussen Adriaan van Dis en deze zeer succesvolle schrijver hebben plaatsgehad in 1989 en in 1992.
Apart mannetje Hoewel
we in huis en daarbuiten één en ander van Kater Ollie gewend waren
onder andere zijn wel heel bijzondere manier van mauwen: "Engjiauw"
wist hij je met regelmaat nog weer te verrassen. Een
tijdlang was hij een buitenkat geweest en dat was zichtbaar in het
contrast tussen de zomer-Ollie en de winter-Ollie. Op de foto is het
duidelijk om welk jaargetijde het gaat, want hier heeft hij drie
koppen. Meestal in de tweede helft van oktober onwikkelde hij zich
binnen een paar weken tot speklapje: het winteruiterlijk; en in april
was het 'overtollige vet' eveneens binnen drie weken weer verdwenen. Op
een middag kwam ik thuis en zat meneer bij de keukendeur op me te
wachten. De begroeting was altijd even enthousiast en betekende veelal
tegelijkertijd dat meneer iets van me gedaan wilde hebben: eten. Aangezien
ik eerst mijn jas wilde uitdoen en ophangen, en daartoe langs hem liep, moest hij toch nog even
melden hoe dringend zijn verzoek was. Hij keek me strak aan en zei: "Ràààng ràààng, lòòòng lòòòng, jèèèng jèèèng." Dat
was geheel nieuw. Nooit eerder had hij zich zo ingespannen om met
'woorden' een wens kracht bij te zetten. Direct speet het me dat er
geen band meeliep, opdat ik het nog eens kon terugluisteren. Toch
haalde ik een mini-dictafoon, die ik kort tevoren voor interviews had gekregen,
te voorschijn en stapte ik weer op Heer Kater af. "Hoe lijkt het Ollie, doe je nog even als een Chinees?" Hij deed even zijn kop scheef, scheen er eerst over te willen denken, maar zei toen opnieuw: "Ràààng ràààng, lòòòng lòòòng, jèèèng jèèèng." Bij die beide keren is het helaas gebleven. Maar het is, gelukkig wel, magnetofonisch gedocumenteerd.
Tijdloos cultuurgoed Sedert
de laatste decennia van de zeventiende eeuw hadden componisten bepaald
geen onbekommerd leven. Meestal stonden zij als cantor, muziekdirecteur
of kapelmeester in dienst van een vorstenhuis, universiteit, school of
kerk. Naast de onderwijzende functie hadden ze tot taak met een
zogenaamd collegium musicum
composities van zichzelf en anderen ten gehore te brengen, en daarnaast
moesten ze gelegenheidswerken schrijven voor het hof, het openbare
leven of voor kerkelijk gebruik. Dat zulke musici door deze culminatie
van functies dikwijls onder zeer sterke (vooral tijd-)druk kwamen te
staan, ligt voor de hand. Het is dan ook nauwelijks verwonderlijk dat
velen van hen de toevlucht hebben genomen tot het opnieuw verwerken van
eerder gecomponeerde stukken of delen daarvan, die in een andere
context hun functie hadden vervuld. Zulk hergebruik wordt bestempeld
als parodie. Het meest saillante voorbeeld daarvan is het Weihnachtsoratorium van Johann Sebastian Bach uit 1734.
Vaste aanstellingen Reeds als achttienjarige kreeg Johann Sebastian Bach in 1703 een vaste aanstelling als organist te Arnstadt, een positie die hij vier jaar achtereen zou blijven bekleden. Vervolgens zou hij gedurende bijna een jaar dezelfde functie in Mühlhausen vervullen, om daarna bijna tien jaar ― van 1708 tot 1717 als
kamermusicus en hoforganist in dienst van de hertog van Sachsen-Weimar
werkzaam te zijn. In augustus 1717 werd Bach benoemd tot
hofkapelmeester van Leopold von Sachsen-Anhalt-Cöthen. Met die vorst maakte hij reizen naar Dresden, Kassel en Karlsbad. In die tijd ontstonden onder meer de befaamde Brandenburgse Concerten, de Orkestsuites, alsmede Das Wohltemperierte Clavier. Na
het overlijden van zijn eerste vrouw, Maria Barbara, in juli 1720, trad
Bach in december van het daarop volgende jaar in het huwelijk met Anna
Magdalena Wilcken. Tijdens zijn verblijf in Cöthen ontstond ook de Johannes Passion, op Goede Vrijdag 1723 voor het eerst in de Leipziger Thomaskerk uitgevoerd.
Thomascantor in Leipzig Kort
tevoren, in juni 1722, was de illustere Thomascantor Johann Kuhnau op
62-jarige leeftijd gestorven. Diens opvolging hield vele gemoederen,
tot ver buiten Leipzig, bezig. Ongetwijfeld vanwege de bijzondere
positie, die immers was gekoppeld aan het ambt van director musices, hetgeen
inhield dat iemand dan tevens de muzikale verantwoordelijkheid had voor
alle overige Leipziger kerken. Dit instituut had in meer dan zes eeuwen
een voortreffelije reputatie weten op te bouwen. Ook Bach meende,
daar beter op zijn plaats te zijn, omdat daar zoveel was gedaan voor de
ontwikkeling van de Duitse kerkmuziek. Toch wachtte hij een half jaar
alvorens te solliciteren, ook al stond van tevoren vast dat hij als
basisinkomen niet meer dan een kwart zou verdienen van zijn bezoldiging
in Cöthen. Bovendien had zijn vrouw daar een eigen inkomen als zangeres. Ondanks de vele bezwaren, die aan de functie schenen te kleven, bleken de voordelen ― zoals een universiteit waar zijn zonen zouden kunnen studeren ― de doorslag te geven. In
de tussenliggende periode was het stadsbestuur van Leipzig er niet in
geslaagd een geschikte opvolger voor Kuhnau te vinden, al hadden zich
niet de slechtste musici van die dagen aangediend. Uiteindelijk viel de
formele keuze op 22 april 1723 ten gunste van Bach uit.
Weihnachtsoratorium Met
de verhuizing naar Leipzig begon Bach aan zijn laatste en tevens
langste dienstverband, dat tot aan zijn overlijden op 28 juli 1750
voortduurde. In die tijd, met name in de periode 1729-1735, ontstonden
de grote koorwerken: de Matthaeus Passion in 1729, de Hohe Messe vier jaar later, de Zes Motetten en het Weihnachtsoratorium in 1734. Hoewel de benaming oratorium van
de componist zelf stamt, is de betiteling niet helemaal correct, omdat
er geen sprake is van een dramatische voorstelling van bijbelse
geschiedenis, maar van een episch-lyrisch verhaal over de geboorte van Jezus Christus, door middel van teksten
uit de Evangeliën van Lukas en Matthaeus, onderbroken door lyrische
passages van een schrijvende tijdgenoot, waarschijnlijk Picander [1], de tekstdichter van onder meer de Matthaeus Passion.
Zes Cantates Oorspronkelijk was het Weihnachtsoratorium
niet als een gesloten geheel geconcipieerd, maar is het ontstaan door
samenvoeging van zes cantates, die Bach in 1734 voor de gehele periode
van het Kerstfeest ― de drie kerstdagen: 24, 25 en 26 december, Nieuwjaarsdag, de daarop volgende zondag en Driekoningen ―,
om successievelijk tijdens de daarop betrekking hebbende
godsdienstoefeningen in de Thomaskerk te worden uitgevoerd. We kunnen
deze serie qua opzet derhalve wel als een liturgische, echter niet als
een artistieke eenheid beschouwen.
Parodieën Het meest bijzondere van dit Weihnachtsoratorium ligt
echter besloten in de omstandigheid dat Bach voor de zes onderdelen
ervan heeft geput uit eerder gecomponeerde stukken, met name drie
cantates, die voor wereldse aangelegenheden waren geschreven, zoals een
vorstelijke verjaardag. Misschien is het niet alleen de enorme tijd- en
werkdruk geweest die Bach ertoe heeft doen besluiten om in totaal 17
gedeelten uit de Cantates BWV 213, 214 en 215 over te nemen. Immers, de
eerdere gelegenheden waarvoor ze waren gecomponeerd, waren
eenmalig en voor een zeer beperkte kring van toehoorders. Bij een
componist van het kaliber van Papa Bach is het echt ondenkbaar dat
gebrek aan muzikale invallen de reden voor die parodieën zou zijn
geweest. Hoe het ook zij, Bach heeft op deze wijze in ieder geval
enkele heel bijzondere muziekstukken voor de totale vergetelheid
gespaard door ze, in min of meer aangepaste vorm, voor deze gelegenheid
over te nemen. Dat geldt met name voor de grote koren ter inleiding en
voor een aantal belangwekkende arias.
Harmonisch geheel Bij nadere beschouwing valt vrijwel nergens in dit Weihnachtsoratorium discrepantie te bespeuren tussen muziek en tekst, met één uitzondering wellicht: de tenor-aria Auf meinen Flügeln sollst du schweben
uit de Hercules-cantate heeft Bach zonder meer overgenomen in de vierde
cantate van het onderhavige oratorium als tenor-aria met de tekst Ich will nur dir zu ehren leben.
Daar kan alleen extreme tijddruk als geldig excuus worden aangevoerd.
Doch daartegenover staan enkele staaltjes van Bachs bijzondere
scheppingskunst: al direct in de eerste cantate vinden we de alt-aria Bereite dich Zion, afkomstig van de alt-aria Ich will dich ncht hören. Door enkele ware kunstgrepen is Bach erin geslaagd de afwijzing door geringe veranderingen ― onder meer door toevoeging van een oboe damore ― in een sfeer van blijde verkondiging te doen omslaan. In andere gevallen waren echter andere ingrepen nodig zoals transpositie ― wanneer een sopraanaria werd omgezet in een alt-aria ― of toevoeging van meerdere instrumenten, zoals in het slaapliedje voor de jonge Hercules, dat in het Weihnachtsoratorium een wiegelied voor de kleine Jezus wordt.
Universele schoonheidOndanks
het feit dat dit oratorium voor een zeer beperkte periode in het
kerkelijk jaar bestemd is, kan men de muzikale schoonheid ervan
voortdurend absorberen. Het werk blijft één van de meest fascinerende
mijlpalen uit de muziekgeschiedenis. ___________ Afbeeldingen 1. Johann Sebastian Bach. Tekening van Jarko Aikens, Groningen 1985. Archief Heinz Wallisch. 2. Prins Leopold von Anhalt-Cöthen. 3. Johann Kuhnau (1660-1722), Bachs voorganger als Thomascantor. 4. Thomaskirche met links de Thomasschule te Leipzig. 5.
De Evangelist Lukas. Illustratie overgenomen uit de Printbybel met 246
voorstellingen des Ouden & Nieuwen Testaments, A.D. 1698. reprint
van Foresta, Groningen, ca. 1976. 6. Christus geboren, in het Evangelie van Lukas, beschreven. Illustratie overgenomen uit de bovengenoemde Printbybel. 7. Gezicht op Leipzig omstreek 1720. Ets Johann Georg Ringlin (1691-1761).
BBC-documentaire In de veelzijdige documentaire-reeks met de overkoepelende titel Natural World die door de Britse televisiezender BBC Two
wordt gepresenteerd , is op dinsdag 9 december, 's avonds tussen 21:00
uur en 22:00 uur onze tijd het fenomeen Kurk aan de beurt. In de
nieuwe aflevering die de titel draagt Cork forest in a bottle,
komt Francesco Garrett, die kurkproducent is, aan het woord, die
uitlegt wat er zoal verloren zal gaan als de tot dusver veel gebruikte
houten kurken in de hals van (wijn)flessen en dergelijke zullen
worden vervangen door een variant uit kunststof.
Niet
iedereen beseft dat kurk een houtvariant is. Immers, dit product is
afkomstig van de eikenschors en kan worden gebruikt nadat het zo
ongeveer een kwart eeuw heeft gerijpt. De presentatie van het programma zal worden verzorgd door David Attenborough. __________ Afbeelding: deel van een kurkeik.
Extra heffingen in strijd tegen hufters en proleten
In het Nederlandse dagblad De Pers van maandag 8 december wordt, onder de kop Woord van het jaar,
aandacht besteed aan het begrip 'Hufterindex'. Daarin wordt uitgelegd
dat het begrip in tal van vormen ingang heeft gevonden in het politieke
taalgebruik en mede op grond daarvan is het nieuwe begrip Hufterindex
ontstaan. Sommige politici zullen daar hoog op scoren als je hen eens
goed onder de loep neemt. Zelf
hadden een collega en ik als boekhandelaren in de jaren zestig van de
vorige eeuw al wel zo een en ander meegemaakt zie daartoe onze zustersite Tempel der Herinneringen.
Daar kunt u tal van memoires lezen die te maken hebben met gedrag van
onder meer klanten van onze winkel. Zonder het hierboven genoemde
begrip te gebruiken dat toen nog niet binnen ons bereik viel, hadden we
echter niet lang nodig om te bepalen tot welk percentage sommige, nare,
via intens vervelende, tot en met extreem hufterige, klanten voor hufterbelasting
in aanmerking zouden moeten komen. Een enkele keer was de negatieve
uitstraling en het daaebij behorende gedrag zo uitzinnig dat het
percentage boven de honderd uitkwam, en dan werd snel besloten dat zo
iemand de winkel niet meer in mocht. Vrij
snel heb ik dat stelsel-in-de-kinderschoenen enigszins aangepast en
uitgebreid. Ik wilde wat meer bekendheid aan ons systeem van indeling
der klandizie geven en bedacht dat dit met allitererende begrippen
wellicht heel wat beter zou lukken, en zo werd het woord
'hufterbelasting' vervangen door HufterHeffing, een taks die, indien nodig, nog kon worden aangevuld met een ProletenPenning, en als zou blijken dat die bijzondere belastingen niet voldoende effect zouden sorteren, wilde ik graag een hardleersheidstoeslag
achter de hand hebben met een onbeperkt percentage: zonder plafond, zal
ik maar zeggen. Dat zou wel tot duizenden procenten kunnen oplopen. Een
enkele klant wijdden wij daarover in, en het moet gezegd dat leidde
veelal tot hilariteit. Onnodig hier te melden dat juist die cliënten in
het geheel niet op onze lijsten voorkwamen. Het
spreekt eigenlijk vanzelf dat overheden deze heffingen zouden kunnen
invoeren, doch tevens dat zij daarvoor wel toestemming van deze zijde
nodig hebben, en zeker niet te vergeten de auctor intellectualis daarvan geldelijk schadeloos zullen moeten stellen.
Stalin, de Duitse nazi's en het Westen ' BBC Two-documentaire
Stalin en het oprukkende Rode Leger In de zeer bijzondere zesdelige documentairereeks die door de Britse televisiezender BBC Two wordt gepresenteerd onder de kop World WarII Behind closed doors
een serie over de bewuste oorlog, doch uitsluitend aan de hand van
ooggetuigenverslagen en reconstructies , kan de geïnteresseerde kijker
op maandag 8 december de vijfde aflevering zien. Die draagt de titel Stalin, the nazi's and the West.
Daarin wordt verslag gedaan van de vorderingen, in 1944, die het Rode
Leger maakte in het oprukken naar het westen en langzaam maar zeker
terrein ging winnen op de moffen, die door de Beesten van Berlijn
welks opperhoofd, Hitler door een 105-jarige, nog altijd door en door
mofs gebleven, 'zang'- en snater-risee als een echte vent werd
beschouwd naar het oosten waren gezonden om de miljoenen onbeschaafde
bolsjewieken definitief te onderwerpen, om daarna in de veroverde
gebieden meer 'Lebensraum' voor het geweldige Duitse volk te creëren. Vrij
kort daarna werd te Jalta in de Oekraïne de conferentie tussen Franklin
Delano Roosevelt, Winston Churchill en Josif Stalin gehouden (4-11
februari 1945). Die beide westerlingen en hun respectieve stafleden,
die dit wilden, hadden vanzelfsprekend kunnen weten wat voor een
extreem krankzinnige die supersadist in Moskou was, maar om het
Hitlerdom te (kunnen) bestrijden wilde men diens evenknie in waanzin,
monsterlijkheid en moordlust, graag voor zich winnen.
Het
zou niet al te lang daarna een publiek geheim worden dat menig westerse
regeringsleider maar wat graag die Hitler aan zijn zijde zou hebben
gehad om Stalin en diens opvolgers in het extreem strakke
communistische systeem van Moskou te bestrijden. Politiek is en blijft
niet zelden het smerigste en allerlaagste dat dwazen op twee benen
kunnen bedrijven. Wie
de figuur Stalin in historische context interessant vindt, wordt gaarne
doorverwezen naar andere artikelen op mijn Nederlandse Historie-site,
waarin omvangrijke studies over diens jeugd en over zijn latere uitzinnige terreurbewind (op 4 augustus), en over zijnaandeel in de Revolutie van 1917 (in een bijdrage van 24 oktober), worden besproken. __________ De afgebeelde foto
werd genomen tijdens de Conferentie van Jalta in de Oekraïne, die van
4-11 februari 1945 werd gehouden. Links op de foto de Engelse premier
Winston Churchill (1874-1965), in het midden de Amerikaanse president
Franklin Delano Roosevelt (1882-1945) en rechts de man die was geboren
als Josif Dzjoegasjvili, zich noemende en schrijvende Stalin
(1878-1953).
Afscheid van de Britse stoomtrein, zo'n halve eeuw geleden ' BBC-Time Shift-documentaire
Laatste dagen Maandag 8 december vertoont de Britse televisiezender BBC Two tussen 20:00 uur en 21:00 uur onze tijd in het programma Time Shift een documentaire met de titel The last days of steam, over het einde van de lange periode met stoomtreinen in Groot-Brittannië. Opvallend was dat men daar na de Tweede
Wereldoorlog niet, zoals in de meeste andere zeer ontwikkelde Europese
landen, overging tot moderne varianten van het railvervoer, maar nieuwe
stoomtreinen liet rijden. Toen Richard Beeching (1913-1985), die vooral
bekend bleef onder de naam Doctor Beeching,
in de jaren zestig van de vorige eeuw British Railways heeft
overgenomen, is daar pas verandering in gekomen. Zijn naam werd in
vrijwel elke Britse huishouding een begrip, en meer in de betekenis van
berucht dan beroemd, door het rapport dat hij aan het begin van het
zesde decennium in de aan de onze voorafgaande eeuw: The Reshapingof British Railways
over de herstructurering van die organisatie. Dat leverde hem de
bijnaam 'Beeching Axe' op: Bijl Beeching dus. Begrijpelijk als men
bedenkt dat er vierduizend kilometer rail werd stilgelegd. __________ Foto: Doctor Beeching laat zich door een trein vervoeren.
Een interview in het park ' Enquête over honden en hun mensen
Hond en mens Zo'n
tien jaar geleden werd ik in het tamelijk uitgestrekte park dat als
groene long tegen het centrum van onze stad ligt fietsend met onze
toen enige hond: Joris staande gehouden door een viertal jongedames
met het verzoek enige vragen te beantwoorden over bij elkaar horende
hond(en) en mens(en). Ter
inleiding vertelden de studentes dat ze zich specifiek richtten op die
combinaties van mens en dier welke op het eerste gezicht iets
uitstraalden van gelijkheid. Het feit dat Joris vrijwel geheel zwart
was en ikzelf ook in het zwart was gekleed: schoenen, pak, jas en hoed, vormde de directe aanleiding voor het verzoek.
Alleen de witte wollen sjaal vormde een klein, maar opvallend contrast.
Alle
vragen die werden gesteld waren zinvol voor het verkrijgen van een
totaalbeeld van de interactie tussen dat dier en die begeleider. Deze
jongedames deden drie weken achtereen zo'n onderzoek voor een scriptie,
die ze voor hun studie aan de pedagogische academie moesten schrijven.
Algemene opmerkingen De laatste vraag luidde of ik nog een algemene opmerking had die in de onclusies kon worden 'meegenomen'. "Zeker
wel. Van de mensen die zich in gezelschap van meestal (een) eigen
hond(en) in het openbaar begeven, heeft negentig procent geen notie van
honden." Men
weet meeestal niet eens hoe het eigen dier in elkaar steekt, dus in
combinatie met anders gestructureerde dieren weet bijna niemand van hen
hoe in een uitzonderlijke situatie moet worden optreden. De meesten
kennen het verschil niet eens tussen een opgetogen en een agressief
blaffen, dan wel grommen bij de eigen hond. Hoewel ik daarop een tamelijk relativerende reactie verwachtte, kreeg ik het volgende te horen: "Als
u dit had gezegd tijdens de eerste ochtend dat we hier stonden, zouden
we het erg overdreven hebben gevonden. Nu we hier bijna drie weken
staan, geloven we dat het zelfs wel vijfennegentig procent is dat geen
verstand van honden heeft. Het is nauwelijks te geloven wat we hier
allemaal te zien krijgen." __________ Foto: Joris (1992-2005) was een kruising van een Tervurense herder met een Schotse collie.
Laatste kwartier Het
was op een doordeweekse dag in het jaar 1965; het liep al tegen
winkelsluitingstijd. Ik was even het portiek ingelopen om te zien hoe
druk het nog buiten op straat was. Net voordat ik weer naar binnen
stapte, zag ik dat een stander in de etalage bij de deur leeg was en
daarom plaatste ik daar, tussen alle goedkope, antiquarische en veel
aanbiedingsboeken, iets duurders: het eerste deel van een reeks van
vier waarvan alle delen de titelLove's Picture Book
droegen, en die reeds toen het forse bedrag van 24,50 per deel
moesten opleveren. Dat bedrag werd niet alleen maar subjectief als erg
hoog ervaren, maar had eveneens objectief voor vraagtekens moeten
zorgen. Voor dat bedrag kon je toen bij ons in de zaak ook vijftig
verschillende boeken à raison van 49 cent per stuk aanschaffen.
Maar binnen al dan niet erg serieus bedoelde literatuur over klassieke
kunsten kon men toentertijd heel wat meer erotisch gewaagde
voorstellingen verhandelen dan zonder het epitheton ornans kunstzinnig.
Fraai gedrukt waren die boeken wel, zij het van binnen uitsluitend in
zwart/wit. Ze werden dan ook uitsluitend door mannen gekocht; daarom
mocht je er van uitgaan dat die er geheel andere bedoelingen mee hadden
dan het ondergaan van een kunstbeleving. Toch bestond daarvoor een
relatief redelijke belangstelling.
Bij het scheiden van de markt Er
was al geen klant meer in de winkel en ik maakte aanstalten al die
handelingen te verrichten, welke gebruikelijk en noodzakelijk waren
voordat ik de verlichting op de nachtstand schakelde en de zaak kon
verlaten. Op het laatste moment kwam er toch nog een van de vaste
klanten binnen, die uit één van zijn vaste categorieën een boek koos,
maar mij, met dat exemplaar in de hand, naar een andere titel vroeg.
Die was weliswaar voorradig, maar daarvoor moest ik toch even naar de
opslag in een van de drie kamers achter de winkel. Het boek was heel
snel gevonden, en de klant rekende af. Achter hem deed ik de winkeldeur
van binnen op slot en verliet ik de zaak via de achterdeur omdat ik nog
iets moest meenemen dat in het magazijn stond. Verrassing De
volgende ochtend betrad ik de winkel via de voordeur en tijdens het
omdraaien van de sleutel verbaasde mij de opnieuw lege stander in de
etalage, direct naast de ingang. Na enig nadenken besloot ik dat het
maar één ding kon betekenen: die laatste klant van de vorige dag moest
het bewuste exempaar van Love's Picture Book wel hebben ingepikt.
Dat zou ik hem te gelegener tijd nog wel even inpeperen. Maar de vaste
cliënt was opeens minder trouw. Normaal gesproken kwam de man gemiddeld
eens per week, maar plots liet hij zich niet meer zien. Na enige
maanden kwam hij op een middag weer binnen, en geheel in
tegenstelling met zijn gewoonte kwam hij met ferme tred op mij af en
begon hij direct te revelen. Daarna koos hij een boek voor een paar
gulden en pakte hij zijn portemonnee om af te rekenen. "Dat
is dan twee vijfennegentig voor dit boek en nog vierentwintig vijftig
voor het Love's Picture Book dat u uit de etalage heeft meegenomen de
laatste keer dat u hier was en ik achter een boek voor u heb
opgehaald," meldde ik droogjes. De overdonderde koper liep rood aan. "Hoezo?" vroeg hij quasi verbijsterd. "Ik ben hier een tijd niet meer geweest, maar ik heb de laatste keer gewoon afgerekend." "Ja," riposteerde ik. "Het gewone boek dat ik van achteren voor u heb opgehaald wel, maar dat dure Love's Picture Book dat u uit de etalage heeft meegenomen, is niet betaald." De geduimschroefde riep woedend dat het zeker de laatste keer was geweest dat hij iets van mij had gekocht, en dat ik nog wel van zijn advocaat zouden horen. "En uw vader ook!" bitste hij. De
man is niet alleen nooit meer in de winkel opgedoken; ik ben hem
evenmin ergens weer tegengekomen. Maar een week of drie later lag er,
op een ochtend toen ik de zaak binnenstapte, op de mat achter de
voordeur, een bruine documenten-envelop met daarin het bewuste
exemplaar van Love's Picture Book.
Cultuurspectrum
